Beschrijvingsopdracht Motivatie Nagelaten bekentenis hoorde bij een van boekentips achter in het informatieboek van laagland. Voor deze slotopdracht moest een boek besproken worden uit de periode 1880- 1940. Samenvatting Het boek begint met deze in: “ Mijn vrouw is dood en al begraven.” De hoofdpersoon, Willem Termeer, heeft zijn vrouw vermoord. Hij lijkt nogal onverschillig en vraagt zich af hoe hij zijn leven volhoudt. Hij heeft zo’n dwingende lust om dit te vertellen, dat hij voor de veiligheid besluit om zijn verhaal op te schrijven. Zo hoopt hij beter te kunnen zwijgen en misschien zijn er mensen die net zo zijn als hij, die zich aan hem kunnen spiegelen. Om zijn daad te verklaren moet Termeer teruggaan naar zijn jeugd, die een verschrikking voor hem is geweest. Als jongeling voelt hij zich alleen staan in de wereld die hij als vijandig ervaart. Bovendien heeft hij slechte karaktereigenschappen. Hij noemt zichzelf schuw, bang, wantrouwend, laf, leugenachtig, ijdel, lui, een dief en een egoïst. Op de hbs verveelt elke studie hem. Hij heeft totaal geen eerzucht, wat door anderen voor onwil wordt aangezien. Hij is schuw tegenover meisjes en voelt zich tussen de andere jongens ook niet op zijn plaats. Langzaam maar zeker wordt hij steeds schuwer, achterdochtig en durft hij geen beslissingen meer te nemen. Hij zakt voor zijn toelatingsexamen voor de Polytechnische School in Delft. Dit zorgt voor een conflict met zijn vader, die zich anders nooit met hem bemoeit. Wat Willem het ergste vindt is dat zijn ouders hem nooit hebben begrepen, of zelfs maar vriendelijk toegesproken. Een paar weken na een afgebroken vakantie naar Zwitserland belandt Willems vader in een gesticht en sterft daar niet veel later. Willem voelt geen enkele emotie. Hij besluit dat de mensen kennelijk gelijk hebben hem daarom te minachten. Niet lang na zijn vader sterft Willems moeder ook, aan een longontsteking. Meneer Bloemendael, een verre neef en vriend van Willems vader wordt Willems voogd. Omdat Willem besluit zijn studie niet af te maken en ook niet op zoek te gaan naar een baan, laat dhr. Bloemendael hem meerderjarig verklaren en krijgt hij een ruim inkomen. Willem gaat vervolgens op reis en komt via Brussel, Parijs en Zuid- Frankrijk in Interlaken aan, in Zwitserland. Hier ontmoet hij een zeer mooie Zweedse, die met haar moeder in hetzelfde hotel logeert als hij. Aanvankelijk lijkt het wat te worden tussen hem en het Zweedse meisje, maar een paar Amerikanen weten het goed te verpesten. Ongelukkig keert hij naar Nederland terug. Hij neemt zijn intrek in een hotel en besluit zijn levensgeschiedenis op te schrijven en naar een tijdschrift te sturen. Na een tijdje krijgt hij zijn werk terug met de mededeling dat het te onbelangrijk is. Hij vat dit op als een veroordeling van zijn leven. Willem maakt kennis met een burgemeester uit de Achterhoek, die hem een baan aanbiedt. Hij houdt het twee jaar uit in de Achterhoek en vertrekt dan met Van Dregten, een zielsverwant naar Amsterdam, omdat Van Dregten daar gaat studeren. Als Willem dertig wordt begint hij voor het eerst te denken aan trouwen omdat hij liever niet alleen wil zijn op zijn oude dag. Hij herinnert zich de dochter van de familie Bloemendael en vraagt of hij daar mag komen logeren. Hij is welkom en ontmoet Anna Bloemendael. Samen musiceren ze wat en na een aantal dagen besluit Willem zich met haar te verloven en na korte tijd trouwen ze. De eerste twee jaren gaat het nog behoorlijk goed, als je bedenkt dat Willem trouwde om niet alleen te zijn en Anna omdat een meisje hoorde te trouwen en Willem de eerste was geweest die haar een aanzoek had gedaan. Na die eerste twee jaar wordt Anna zwanger. De geboorte verloopt voorspoedig en Anna is dolgelukkig. Willem kan echter geen enkele affectie voor het kind opbrengen en als het na anderhalf jaar dood gaat, voelt hij zich zelfs opgelucht. Dit neemt Anna hem ontzettend kwalijk en vanaf dit moment is er eigenlijk geen liefde meer in hun huwelijk. De nieuwe buurman, ex-predikant De Kantere, brengt hen ook niet nader tot elkaar. Hij heeft veel contact met Anna en Willem wordt jaloers. Zijn eerste gesprek met De Kantere is neutraal, maar hun tweede gesprek is sterk filosofisch en ze zijn het op bijna alle punten oneens. Vanaf dit moment gaan De Kantere en Willem vaak met elkaar wandelen en Willem legt langzaam maar zeker zijn hele leven bloot. Ook De Kantere vertelt over zijn leven, zij het in veel mindere mate, en Willem maakt uit wat De Kantere vertelt op dat ook hij had willen genieten, maar dat ook hij daar niet in was geslaagd. Ondertussen verslechtert de verhouding tussen Willem en Anna alleen maar. Willem is nog steeds jaloers op De Kantere en ook slapen hij en zijn vrouw al geruime tijd gescheiden. Willem geeft Anna’s minachting en hooghartigheid de schuld van al zijn ellende. Tijdens een opvoering van de opera Carmen waar hij in zijn eentje is ontmoet Willem Carolien en weet hij zijn verlegenheid van zich af te zetten. Carolien wordt dan een obsessie van Termeer. Bij Carolien vindt Willem zo ongeveer alles wat hij op zoveel plaatsen gezocht had. Natuurlijk had hij liever gewild dat het echte liefde was en niet voor geld, maar “is een roos minder mooi, als hij gevoed wordt met drek?” Carolien vindt het maandgeld dat Willem betaalt echter te laag en eist meer geld. Willem belooft er over na te zullen denken. De volgende dag kan Carolien hem niet ontvangen, omdat er iemand anders bij haar is. Bij zijn volgende bezoek belooft Willem het gevraagde geld te betalen als Carolien belooft nooit een ander te ontvangen. Carolien belooft dit, maar de volgende keer is de ander er weer. Willem is woedend en slaat een ruit van de voordeur in met zijn wandelstok. Hij bedrinkt zich in de kroeg en besluit bij zijn schoonvader zijn effecten op te vragen en met Carolien het land te verlaten. Als Willem thuis komt, slaapt Anna al, maar is ze vergeten haar deur op slot te doen. Willem gaat naar binnen en verbaast zich erover dat Anna niet wakker wordt. Dan ziet hij twee flessen chloraal staan en herinnert zich dat Anna dit slaapmiddel al gebruikt sinds hun kind is overleden omdat ze daardoor niet zou kunnen slapen. Hij aarzelt niet lang en laat de slapende Anna de eerste fles chloraal helemaal leeg drinken en van de tweede zoveel lepels, totdat het gevaarlijke en dodelijke slaapmiddel vanzelf terugloopt. Anna sterft nog diezelfde nacht. Iedereen denkt dat het zelfmoord is, hoewel de dokter enige bedenkingen heeft. Maar deze besluit Justitie niet te waarschuwen, omwille van de familie van Anna. Hij meldt de zelfmoord wel, maar Justitie neemt genoegen met zijn verklaring. Hij weet niet of hij berouw heeft of dat hij ook zichzelf voor de gek houdt. Willem vraagt zich na de begrafenis af of hij Carolien ooit nog zal durven bezoeken. Het boek eindigt met de vraag: “ Als ik haar nu eens alles bekende en tegelijkertijd de beschikking aanbood over mijn hele fortuin; zou ze me dan om die daad…….om die misdaad…niet willen..niet kunnen….liefhebben?” Persoonlijke reactie Nagelaten bekentenis vond ik een behoorlijk saai boek om te lezen. Het zijn lappen tekst vol somberheid, je komt er niet bepaald in een goed humeur van. Er zijn geen passages, persoonlijkheden of gebeurtenissen waar ik me mee kan identificeren of waar ik iets herkenbaars in zie. Toch is het wel interessant om het leven van Willem te volgen. Hij weet toch begrip te kweken voor zijn situatie. Vooral het harde oordeel van zijn vader, die hem lui en verwaand noemt, wekt medelijden, meer omdat het oordeel ongefundeerd is, Het boek is zeker knap geschreven en heeft een realistisch verloop. De manier waarop Emants zo’n vreselijk labiel en mislukt figuur neerzet is bewonderenswaardig. Met uitvoerige details over de gevoelens en gedachtes van de hoofdpersoon komt alles goed tot uiting voor de lezer. Ik kan me goed voorstellen, dat dit boek als Emants' meesterwerk wordt beschouwd. Maar als deze opdracht niet gebonden was aan een boek uit het fin-siècle had ik zeker een ander boek gekozen.
Verdiepingsopdracht Sociaal-economische achtergronden Sociaal economische achtergronden zijn in het boek niet duidelijk te vinden. Willem Termeer weigert te trouwen in de kerk. “Van geestelijken heb ik altijd een afkeer gehad.” Dit past in het fin de siècle, de toenemende onkerkelijkheid. Culturele achtergronden Willem houdt niet van burgerlijkheid. “De logeerkamer van de Bloemendaels was en is even deftig als burgerlijk, even proper als muf.” Anna zijn vrouw, staat voor die burgerlijkheid. Ze doet trouw haar plichten als echtgenote en wil niet scheiden met Willem ondanks het mislukte huwelijk. De huwelijksdag wordt opaandringen van Termeer sober gevierd: geen receptie, geen kerkelijke inzegening. Als Willem Anna vermoordt heeft vraagt hij zich af waarom hij dat gedaan heeft: “Ze belemmerde me in mijn vrijheid” Willem haat de zogenaamde “normale mensen.” “De eenvoudige luitjes … voor zoete koek op.” Dominee De Kantere representeert de “normale mensen”. Hij gelooft in vrije wil, in tegenstelling tot Termeer. In De Kantere vindt Anna dan ook alles wat ze bij Willem al die jaren heeft gemist. Willem vindt De Kantere een huichelaar. Literatuuropvatting van de auteur Emants ziet de schepping als prutswerk en hij stelt God verantwoordelijk voor alle ellende en leed. “ Ik vind het leven strikt genomen een misdaad.” Hij stelt zichzelf tot taak het onbevredigde in de schepping te ontmaskeren. De opvatting die ervan uitgaat dat de menselijke wil niet vrij is en dat de mens volkomen wordt bepaald door erfelijkheid en milieu noemen we het determinisme. Emants gaat uit van de deterministische levensbeschouwing, de werkelijkheid wordt door hem uitermate nauwkeurig beschreven. Hij schreef dat de erfelijkheidsleer hem “leerde: wat er aan de menschen beroerd is, is niet hun schuld, maar de schuld van het leven. Zij kunnen niet anders. Het leven is een grote teleurstelling, je streeft naar het aangename, maar je vindt ’t niet, omdat ’t er niet is.” Literaire stroming en genre De manier waarop de auteur over het leven denkt komt duidelijk overeen met de belevenissen en gedachtes van de hoofdpersoon. “Nagelaten bekentenis” is duidelijk een psychologische naturalistische roman. De hoofdpersoon ontwikkelt zich op jonge leeftijd als een zenuwzwakke jongen met een groot minderwaardigheidscomplex. Hij is egoïstisch, bang, schuw, laf, inactief, leugenachtig, ijdel en een dief. Hij ervaart de buitenwereld al als vijandig als hij voor het eerst naar de lagere school gaat; “ iets kleins, iets zwaks, iets nietigs te zijn, verlaten en verloren in een vijandige bende: het konijntje uit een van mijn prentboeken, dat levend in een hok vol wilde beesten wordt gegooid” De dag nadat hij Anna heeft vermoord zegt hij: ’t Was of de angst mijn ziel cataleptisch maakte. Ik voelde mijn denken verstijven of mijnlichaam afstierf en als een logge massa al zwaarder en zwaarder neerhing. Hij is erfelijk belast: zijn egoïsme en begeerte heeft hij van zijn vader, zijn ijdelheid van zijn moeder. “Geen liefde had mijn ouders samengevoerd, vandaar dat kille, nuchtere egoïsme van mijn gemoedsleven. Uitgeput door een woeste jeugd had mijn vader me nog wel zijn overspannen begeerte geschonken, maar niet de kracht ze te beteugelen of te voldoen. Door het besef van mijnminderheid in de strijd des levens was ik lafhartig geworden bij mijn eerste botsing met een ander individu en de ijdelheid, het erfdeel van mijn moeder, had me gedwongen die zwakheid zo goed te koesteren, dat zij onuitroeibare wortels moest schieten in het diepst van mijn ziel.” Dat mijn onhandigheid, mijn gebrek aan moed en volharding, mijn behoefte aan emotie,mijn hang naar het verbodene slechts de giftige bloesems waren van zaadkorrels in mijn voorouders ontkiemd. Om deze reden acht hij zich niet verantwoordelijk voor zijn leven en niet schuldig aan zijn daden. Een verandering van ruimte, wanneer bijvoorbeeld naar Amsterdam vertrekt, verandert het leven van Termeer niet, tot zijn teleurstelling. Hij neemt steeds zijn eigen karakter mee, met alle negatieve eigenschappen. Termeer heeft een maatschappij kritische instelling, hij haat de burgerij. De schijnmoraal van de gegoede burgerij wordt ontmaskerd. De werkelijkheid wordt niet verbloemd. Willem bezoekt bordelen in Zwitserland en brengt bezoekjes bij Carolien tegen betaling. Ook gebruikt de hoofdpersoon alcoholische dranken om zijn negatieve gevoelens te onderdrukken en om op meisjes af te stappen, iets waar hij in nuchtere toestand niet de moed voor bezit. Dit zijn kenmerken van naturalisme, de belangstelling voor seksualiteit, naturalisten hebben een voorkeur voor taboevoorwerpen. Ook de wensen en dromen van de hoofdpersoon worden nooit gerealiseerd. Hij hunkert naar een vrouw die hem liefheeft en er zelfs om smeekt. De vrouw die hij trouwt blijkt geen liefde te geven en ook hij houdt niet van haar. Ook als hij denkt met Carolien een bestaan op te bouwen wordt deze droom verstoord als Carolien ook andere mannen “op bezoek” laat komen. De novelle De Artiest die de hoofdpersoon heeft geschreven wordt geweigerd door de uitgeverij. Het Thema In een nagelaten bekentenis wordt beschreven hoe een “gedegenereerde” man ertoe komt zijn vrouw te vermoorden. Termeer probeert deze daad acceptabel te maken door aan te tonen dat de moord een logisch gevolg is geweest van zijn karakter en levensgeschiedenis, waarbij hij de schuld min of meer aan zijn voorouders geeft. Hij gelooft dat hij anders is dan de “normale” mensen, die hij haat. Aan de andere kant wil hij laten zien dat hij helemaal niet zo’n uitzonderlijk geval is, want wat is normaal? De mens speelt een rol waarachter hij zijn ware ik verbergt. Het verschil tussen de “zogenaamd deugdzame, normale, maatschappelijke goede mensen en Termeer is alleen dat zij zichzelf voor de gek houden, terwijl hij wéét dat hij zijn ware natuur verbergt onder een aangenomen rol. De samenleving als oplichterij, de liefde als zelfbedrog zijn belangrijke thema’s in het boek. Hoewel De Kantere Willem probeert te helpen, begeert hij heimelijk naar Anna. Maar Anna wijst hem af en wil. Anna blijkt hier weer trouw te zijn aan haar huwelijksplichten. Voor Willem is het huwelijk een grote teleurstelling. Hij denkt meer liefde te vinden buiten zijn huwelijk, maar komt in aanraking met een vrouw, die alleen in zijn geld geïnteresseerd is.