Een lange ontsnapping door Mart Smeets

Gebruikte editie
Eerste druk: 1997
Gebruikte druk: 1e
Aantal bladzijden: 191
Uitgever: L.J. Veen te Amsterdam Gegevens voorkant Op de groene voorkant staat een afbeelding van de wielen van een rijdend peloton. Toepasselijk voor een roman over gebeurtenissen tijdens de Tour de France. Genre Het is de debuutroman van Mart Smeets. Het thema is o.a sport. Omdat hij met een aantal personages in de roman personen uit de werkelijkheid bedoelt, kun je ook spreken van een sleutelroman. Geschikt voor ..... scholieren die van sport in het algemeen en wielrennen in het bijzonder houden. Er komen weinig literaire boeken en romans voor met het thema van de topsport. Nu schrijft Smeets niet op hoog literair niveau, maar het verhaal leest op zich als een treintje in de Tour de France. Wie niets van wielrennen afweet, kan zich maar beter verre van de roman houden. Het niveau van de roman is eenvoudig en derhalve heel goed geschikt voor leerlingen van het vmbo (waardering 2 punten) en havo (waardering 1 punt) Voor een vwo-lijst is het als literair werk m.i. niet goed genoeg.
Motto en opdracht Geen motto en geen opdracht. Structuur en verhaalopbouw “Een lange ontsnapping” is een vrijwel geheel chronologisch vertelde roman. Er zijn 16 getitelde hoofdstukken. Veertien daarvan hebben de naam van een wielrenner of iemand die bij het wielrennen betrokken is. (Een aantal voorbeelden: Ullrich, Dekker, Zabel, Hamburger, Olano, Virenque, etc.) Twee hoofdstukken hebben een gewone titel: “Ontsnapping” en “Rustdag”. In de hoofdstukken met de naam van de wielrenner komt die coureur in ieder geval in één of andere vorm in het hoofdstuk voor. Eigenlijk beschrijft Smeets de gebeurtenissen tijdens een aflevering van de Tour de France (het lijkt het meest op de editie 1996) Perspectief Het perspectief ligt bij de oudere en ervaren presentator Stijn Miller (die niets anders is dan het alter ego van Mart Smeets zelf- zie de omgedraaide initialen) Via zijn ogen (in de hijvorm en in de o.v.t.) kijken we naar de renners en naar de medewerkers van het commerciële Sportkanaal. We zien hoe Smeets de draak steekt met de commerciële omroepen: alles draait om kijk- en waarderingscijfers. Smeets is door zijn ervaring in de Tour de France natuurlijk uitstekend op de hoogte van de verwikkelingen in het peloton. Daar doorheen weeft hij passages over het privé-leven van de hoofdpersoon. Titelverklaring “Een lange ontsnapping” kan letterlijk worden opgevat. Er is een maandagetappe in de Tour waarbij de koplopers gedurende de gehele dag op kop liggen en met grote voorsprong eindigen. (blz. 136) Maar op blz. 141 zegt Miller in een gesprek met een ex-geliefde Béanne : “Het leven is een lange ontsnapping “ waarbij hij bedoelt dat er in hun beiderlei leven steeds momenten zijn waarop ze elkaar ontmoeten en weer aan elkaar ontsnappen. Toch voelen ze zich tot elkaar aangetrokken. Eigenlijk weten beiden niet wat ze met hun bestaan aan moeten. Dat geldt voor Stijn in het bijzonder voor zijn werk en voor zijn liefdesleven. Op Schiphol doet Béanne zich voor als een fan van Miller en geeft aan dat hij vooral goed is “in lange ontsnappingen.” (blz. 190) Tijd en decor Het decor is natuurlijk dat van de Tour de France. Hij begint in het beschreven jaar in Rouen en hij eindigt natuurlijk in Parijs. Er wordt een rondje gemaakt eerst via Bretagne, Bordeaux, de Pyreneeën en daarna de Alpenrit om te eindigen met een zaterdagse tijdrit en een etappe op de Champs Elysées. De roman eindigt tenslotte op Schiphol. De tijd waarin de roman speelt, wordt door Smeets verzwegen, maar het lijkt erop alsof de Tour van 1996 wordt beschreven. Zo beschrijft hij de goede prestaties van de Nederlands-Australische wielrenner Patrick Jonker en die eindigde in de Tour van 1996 bij de beste twaalf van dat jaar. Maar in principe fingeert Smeets een jaar. Door de actuele namen van wielrenners te gebruiken, wordt het boek voor de kenner van de Tour de France wel interessant. Zo meldt hij de dood van Bert Oosterbosch, een goede wielrenner die in zijn slaap door een hartstilstand om het leven kwam. Dat gebeurde in augustus 1989. Op bladzijde 163 geeft de verteller aan dat dit precies 8 jaar geleden is. Dat zou betekenen dat de actuele tijd 1997 is. Maar op het moment dat hij de roman uitbrengt, is de Tour van 1997 nog niet verreden. Hij mystificeert dus hier en daar de tijd.
Thematiek De roman van Mart Smeets gaat in feite om drie thema’s. Als Tour de France volger krijgt hij op deze literaire wijze de kans zijn favoriete sport onder de aandacht van een grote groep lezers te brengen. Het is aantrekkelijker om in een roman de gebeurtenissen van een wielerwedstrijd, waarin hij de echte namen van coureurs gebruikt, dan in een verslag. Vooral sportliefhebbers zullen geïnteresseerd zijn in de lotgevallen tijdens de Tour. Maar Smeets maakt ook gebruik van de mogelijkheid om de verschillen tussen de publieke omroep en de commerciële zenders aan de kaak te stellen. Het draait bij de laatste groep (ooit Sport 7, nu (in 2006) ook bij Talpa om de kijkcijfers, die immers bepalend zijn voor de verkoop van de gewenste reclameblokken. Daarvoor moet alles wijken en wordt er gegrepen naar triviale middelen ( een sexy presentatrice die niets van wielrennen afweet, het suggereren van een niet werkelijk bestaande verhouding tussen twee presentatoren naar de roddelpers, het alleen verkopen van de positieve boodschap etc) Het is duidelijk dat Smeets dergelijke praktijken afkeurt. Hij laat Stijn Miller aan het einde nadenken over zijn vervolg bij de sportzender. In dit opzicht geeft de roman geen antwoord en is er sprake van een open einde. Dat open einde is er ook wat betreft Millers liefdesleven. Acht jaar ervoor is hij door de mooie Béanne van Voorst in een scheiding terecht gekomen, maar door hun drukke werkzaamheden (werk gaat voor privé) is er niet iets definitiefs van de grond gekomen. Ze hadden een hotelkamerrelatie over de gehele wereld. Daarom zijn ze elkaar uit het oog verloren, maar wanneer hij Béanne in de Tour ontmoet raakt hij weer door haar geobsedeerd. Hij vergeet dat hij ene relatie heeft met zijn nieuwe vriendin Trix. Ook met de laatste heeft hij een incident te verwerken, waaruit blijkt dat werk en privé in de wereld van televisie moeilijk met elkaar te combineren zijn. Wanneer de vader van Trix overlijdt, wil ze graag dat hij naar de begrafenis komt. Hij verzint een truc, is een moment bij de begrafenis en vertrekt dan naar de studio om commentaar vanachter de monitor te geven. Hij denkt dat hij er goed aan doet, maar Trix denkt er anders over. Ook biecht hij haar op dat hij weer seks heeft gehad met Béanne en ook aan het einde van de roman wordt de besluiteloosheid van Stijn Miller zichtbaar. Beide vrouwen wachten hem op bij de gate op Schiphol. Hij weet niet wat hij moet doen. Trix snapt dat de mooie vrouw die Stijn aanspreekt en complimenten maakt haar rivaal in de liefde is. Miller is echter een “expert in lange ontsnappingen.” Waarschijnlijk zal hij geen keus durven maken en aan beide vrouwen proberen te ontsnappen. Samenvatting van de inhoud De roman begint met het begin van de Tour de France waarbij altijd een proloog wordt verreden. De ervaren sportcommentator Stijn Miller is na twintig jaar publieke omroep overgestapt naar de commerciële zender Sportkanaal. Hij is voor het geld overgegaan en de zender verwacht van hem goede kijk -en waarderingcijfers. Zijn directe baas is Van der Heyden. Een mannetje waarvoor Joop van der Ende model kan hebben gestaan, maar in werkelijkheid Ruud Hendriks lijkt te zijn. ( de oprichter van de snel ter ziele gegane sportzender Sport-7, een verre voorloper van het huidige Talpa) Hij moet de directe uitzendingen van de Touretappes verzorgen ’s avonds meewerken aan een programma achter het wielrennen. Die uitzending wordt verzorgd door een producer Martijn Lust en een jonge “good looking” presentatrice Joyce van Veen, die echter 0,0 % verstand van wielrennen heeft. Maar ja, dat is het niveau van de kijkers naar Sportkanaal. De winnaar van de proloog wordt Zülle en die hebben ze ’s avonds live in de uitzending, maar Stijn begrijpt dan ook dat de commerciële zender de renners betaalt om bij hen in het programma te komen. Terwijl Joyce van Veen allerlei onbenulligheden via de zender verspreidt, moet Stijn Miller iedere avond zorgen voor een vaktechnisch verhaaltje bijvoorbeeld over het “in waaier rijden.” Maar wanneer hij dat item voorbereidt, krijgt hij te horen dat er van de beide Nederlandse ploegen (TVM en Rabobank ) drie renners moeten worden gevraagd om geen tegenstrijdige belangen te krijgen, Vrijwel direct na het begin van de Tour de France krijgt Stijn echter een verontrustend telefoontje uit Amsterdam. Zijn vriendin Trix meldt dat haar vader overleden is en dat ze zijn komst naar de begrafenis op hoge prijs zal stellen. Stijn zegt echter dat hij niet kan overkomen vanwege de belangen van zijn sportzender. Trix wordt boos en Stijn probeert alsnog de begrafenis bij te wonen. Via een speciale vlucht weet hij op tijd in Amsterdam te zijn, daar de begrafenis bij te wonen en zijn vriendin even te groeten om daarna in een gereedstaande taxi te kruipen en in Hilversum vanaf een monitor in de studio commentaar bij de directe uitzending te verzorgen. Daarna vliegt hij weer razendsnel naar Frankrijk om de achtuur-uitzending van het sportprogramma weer live te kunnen doen. Zijn medewerkers hadden hem er allemaal bij geholpen omdat te realiseren, maar zijn baas Van der Heyden was het er helemaal niet me eens geweest. Bovendien zeurt hij voortdurend over de te lage kijkcijfers en waarderingscijfers van het programma. Wanneer Stijn opbelt naar Trix om nog even na te praten over de begrafenis, krijgt hij van haar ook nog eens de wind van voren. Hij heeft haar nauwelijks tot steun kunnen zijn en hij heeft het vast en zeker alleen maar gedaan ter meerdere glorie van hemzelf. Maar daarna geeft ze aan dat ze toch wel blij is geweest dat hij voor haar en haar moeder overgekomen is. Stijn Miller doet daarna weer gewoon zijn werk voor Sportkanaal, maar hij merkt wel steeds verschillen met zijn vorige werkgever, de publieke omroep van de Nos. - Iedere dag wordt hij door Van der Heyden op de hoogte gehouden van de kijkcijfers en de waarderingscijfers. Die worden zonder verstand van zaken geïnterpreteerd: bij warm weer ligt heel Nederland op het strand, bij een tijdrit is er niet zo veel spectaculairs te zien en wanneer Nederlanders geen resultaten boeken , wordt er veel minder gekeken. Van der Heyden lijkt daar niet gevoelig voor. - Er zijn inde directe uitzending steeds reclameblokken tussendoor: op zo’n moment kan er net iets heel belangrijks gebeuren en Stijl ergert zich daar groen en geel aan - Hij merkt ook dat Joyce van Veen de nacht doorbrengt met Martijn Lust
Toch gaat de Tour natuurlijk gewoon zijn gangetje: Stijn Miller volgt de gang van zaken op de voet, maar Joyce van Veen is niet zo tevreden over haar rol in het avondprogramma. Ze wil haar aandeel vergroten en brengt een aantal triviale voorstellen naar voren om met renners bepaalde vragen (bijvoorbeeld over seks) door te nemen. Het gaat allemaal gewoon, totdat de Pyreneeën achter de rug zijn. Dan ontmoet Stijn in een benzinestation in de buurt van Perpignan ineens een oude geliefde: Béanne van Voorst. Het is een zeer aantrekkelijke vrouw voor wie hij acht jaar ervoor zijn vrouw in de steek heeft gelaten. Maar ze is ook heel zelfstandig en overal op de wereld hebben ze gevreeën in hotelkamers, tot ze enkele jaren geleden besloten hadden om elk hun eigen weg te gaan. Stijn had daarna Trix ontmoet. Nu ze elkaar weer ontmoeten, neemt Béanne onmiddellijk weer het initiatief. Ze wil hem wel enkele dagen vergezellen op weg naar Parijs en ze boekt dan ook hotels onderweg. Ze vrijen hartstochtelijk en Stijn neemt haar ook een keer mee om te eten met de hele crew van Sportkanaal. Béanne maakt daarbij op alle mannen indruk. Toch is ze er na een paar dagen ineens niet meer. Trix houdt steeds contact met hem via de telefoon en in een opwelling biecht hij haar op dat hij Béanne weer ontmoet heeft en dat hij met haar geslapen heeft. Trix is er uiteraard niet zo blij mee, maar toch lijkt ze het te accepteren. Ze heeft zelfs plannen om bij de inhuldiging in Parijs te zijn, maar Stijn raadt het haar af ,omdat die laatste zondag altijd zoveel chaos met zich meebrengt. Ineens is Béanne weer in een volgende etappeplaats in zijn hotelkamer (ze komt hem De Volkskrant brengen waarin een kritisch interview met Stijn staat) en opnieuw hebben ze op een hartstochtelijke manier seks met elkaar. Ze weten dat ze niet met elkaar en soms ook niet zonder elkaar kunnen leven. Ze zegt dat ze weer van hem houdt en zijn leven weer met hem wil delen. Intussen gaat het met Joyce van Veen heel wat minder goed: de kijkcijfers vallen tegen en ze krijgt kritiek van Bart van der Heyden. Bovendien neemt Martijn Lust steeds meer afstand van haar, omdat hij zijn vrouw wel heeft laten overkomen naar Parijs. Joyce wendt voor alsof ze ziek is en de leiding van het avondprogramma komt nu geheel in handen van Stijn. Routinematig kan hij dat goed aan. Toch merkt hij ook dat hij teveel op de automatische piloot werkt en dat hij tijdens een live-uitzending soms wel eens verkeerde informatie doorgeeft. Een keer doet hij het zelfs expres als hij gefingeerde namen van renners doorgeeft die achter in het peloton op achterstand zijn geraakt ( natuurlijk zijn dat de namen Van Veen, Van der Heyden en Lust) Op die manier neemt hij toch een beetje wraak op de commerciële zender. Maar dan blijkt weer de verwerpelijke methode van Sportkanaal. Hij moet in het laatste weekend een hoge kijkdichtheid en een hoge waardering realiseren, want dan zullen de sponsors van de reclameblokken dubbel uitbetalen. Om dat te bereiken heeft Van der Heyden ook de lijn naar de roddelpers geopend en daarbij gesuggereerd dat Joyce van Veen en Stijn Miller een verhouding hebben. Die triviale leugen zal namelijk meer kijkers trekken. Tenslotte heeft Stijn ook nog een onderhoud met Van der Heyden over een door Stijn gegeven interview met De Volkskrant, waarin hij volgens zijn baas niet in voldoende mate positief is over de verschillen tussen commerciële omroep en de publieke omroep. Nu is Stijn niet op zijn mondje gevallen en hij denkt er het zijne van. Trix had hem al een gewaarschuwd dat dit de prijs is die hij moet betalen voor de verhoging van zijn salaris. Ook Béanne is die mening toegedaan. Maar ze geeft ook aan dat ze de volgende dag toch weer weg zal zijn, o.a. omdat Stijn er nog niet zeker van is dat hij met haar verder wil. Ze gaan weer uit elkaar. De verhouding tussen Joyce en Stijn wordt wel beter: hij leert haar op een bepaalde manier toch wel waarderen en vindt het dom van haar dat ze via het bed geprobeerd heeft zich op te werken. Hij hoort van een bevriende relatie dat ze gelijk heeft gehad toen ze op een van de eerste dagen in haar programma had vermeld dat er een renner op doping betrapt was. Dat was inderdaad zo, maar omdat de B-staal negatief was, had de organisatie besloten de zaak in de doofpot te stoppen. Wanneer ze daarover met elkaar praten, kunnen ze toch wel weer waardering voor elkaars werk opbrengen. Van Veen vertelt ook dat ze om zover te komen ook een ingewikkelde seksrelatie had met Van der Heyden. Voor Miller wordt nu veel duidelijk. Van Veen heeft wel lef, want tijdens een etentje met alle sponsors ontkent ze dat een relatie heeft met Stijn Miller. Na de laatste rit op de Champs Elysées vertelt Van der Heyden hem dat de beoogde quota zijn gehaald, maar dat Miller toch moet leren dat hij voor een commerciële omroep anders moet leren werken. Stijn Miller geeft aan dat hij zich inderdaad zal bezinnen of hij er wel mee doorgaat. Hij heeft ook genoeg van de trucs met de roddelpers en suggereert dat hij op de hoogte is van de seksrelatie tussen Joyce en Van der Heyden. Daarna vertrekt hij naar Amsterdam met het vliegtuig. Daar wacht hem een verrassing. Hij ziet Trix en Béanne op hem wachten. Nu weet hij niet wat hij moet doen. Hij kust en begroet Trix, maar Béanne komt ook op hem toegelopen. Ze maakt hem complimenten over zijn uitzendingen. “ U bent vooral goed in lange ontsnappingen.” Trix vraagt later wat ze met die opmerking zou bedoelen en laat dan merken dat ze weet dat het Béanne is. Ze besluit met de opmerking dat ze Stijn thuis zal afzetten. Recensies Je zou niet verwachten dat grote landelijke dagbladen een roman als die van Smeets over wielrennen in hun recensies zouden betrekken, maar het is in 1997 toch gebeurt. Zowel in “Trouw”als in “De Volkskrant” werd de roman besproken. Op 27 juni 1997 bespreekt Ruud Verdonck in Trouw de roman en hij begint zijn recensie met: “Een geslaagd literair debuut is het niet. Daarvoor laat Mart Smeets te weinig aan de verbeelding over. De karakters van de hoofdrolspelers zijn eendimensionaal en voorspelbaar; de beschrijvingen missen meeslependheid en verbeelding. Het taalgebruik kan nergens intrigeren. Wie uit is op een roman en niets weet van de Tour de France noch van Smeets, heeft hooguit een verhaaltje. Daarna geeft hij in een overzichtje de sleutelfiguren in de roman aan (Joyce van Veen vertoont overeenkomsten met Griselda Visser , Bart van der Heyden met Joop van der Ende en Ruud Hendriks) om toch te besluiten met een positieve opmerking:
“Dat zijn de smeuïge ingrediënten van 'Een lange ontsnapping'. Maar het is uiteindelijk ook weer niet meer dan behangpapier voor een anders verteld verhaal over een maand op stap als verslaggever achter een peloton wielrenners aan. De typering van die wereld, daar is Mart Smeets in deze buitengewoon vlot lezende poging tot roman beter in geslaagd dan in enige van de vorige bundels. Op dezelfde datum bespreekt Frans van Schoonderwalt in De Volkskrant de roman. Hij begint met: “Het kan geen toeval zijn dat de fictieve sportverslaggever Stijn Miller de omgekeerde initialen van auteur Mart Smeets heeft. Het kan ook geen toeval zijn dat Millers taalgebruik voor de tv-camera's alles weg heeft van dat van Smeets. En wanneer Miller zijn Tourchauffeur met Edgard aanspreekt, weten we het zeker: Stijn Miller ís Mart Smeets (en Edgard is oud-coureur Edgard Sorgeloos, sinds jaar en dag chauffeur van de NOS-wagen). [….] Het vermaak staat in ‘De lange ontsnapping’ voorop, dat mag duidelijk zijn. Een amusante kijk in de Tourkeuken, die is gebaseerd op eigen belevenis en waarneming tijdens meer dan twintig Ronden van Frankrijk. Het boek heet verdichting te zijn, maar de werkelijkheid zit de fantasie voortdurend op de huid, de amoureuze avontuurtjes en route misschien daargelaten. Over de schrijver Mart (Martinus Jan) Smeets (Arnhem, 11 januari 1947) is een Nederlandse radio- en televisiepresentator, (sport)journalist en publicist. Smeets is sinds 1974 verbonden aan Studio Sport als verslaggever en presentator en sinds 2002 in vaste dienst van de NOS. Hij doet al jaren verslag vanuit Frankrijk van de Ronde van Frankrijk. Hij doet tevens verslag van diverse schaatsevenementen, en presenteert wekelijks het muziekprogramma For the record op Radio 2. Voordat hij presentator werd, was Smeets journalist voor verschillende kranten en tijdschriften. Hij begon bij De Tijd. Nog eerder was hij basketballer bij Levi's uit Haarlem. Ook stond hij op de spelerslijst bij zes oefeninterlands in Duitsland. Over zijn werk en zijn passies (o.a. muziek en eten) schrijft hij boeken met losse verhalen, waarin hij op een persoonlijke wijze weergeeft wat hij van bepaalde zaken vindt. Mart Smeets wordt alom geliefd en verguisd. Velen roemen hem om zijn liefde voor de sport en de manier waarop hij een verband weet te leggen tussen sport en de mooie dingen des levens, zoals wijn, muziek of lekker eten. Dat laatste kwam onder meer tot uiting in het programma De Avondetappe, dat Smeets tijdens de Ronde van Frankrijk van 2004 en 2005 elke avond presenteerde. Er zijn ook critici, die vinden dat Smeets wel erg veel zelfliefde bezit en soms aanmatigend overkomt. Ook wordt gesteld dat hij graag koketteert met de bijzondere relaties die hij met sommige van zijn gasten onderhoudt. Een verwijt was ook dat hij in zijn programma De Avondetappe in de zomer van 2005 terugblikte op de Ronde van Frankrijk van 1980, terwijl hij enkele maanden daarvoor een boek uitbracht over deze Ronde. Hij zou zijn eigen programma als reclame gebruiken voor het boek. De uitzending van de laatste etappe werd daarbij regelmatig onderbroken voor interviews met mannen uit de Ronde van Frankrijk van 1980, iets wat hem en de NOS op kritiek kwam te staan. Bibliografie Smeets heeft al veel publicaties (columns, romans en verhalenbundels) op zijn naam staan. Ze gaan vrijwel altijd over sport en heel vaak over wielrennen. Onder zijn ruime aantal publicaties zijn ook drie romans : • Rugnummers en ingevette benen • Stoempen, snot en sterven • Net echte mensen • Kopmannen en waterdragers • Het Dream Team • Behoorlijk getikt • Door naar de volgende ronde • Stukken beter • Overleven • Hoezo bezeten? • Opgeruimd • De kopgroep (roman, 1999) • Veelbesproken • Een lange ontsnapping (roman 1997) • Een brok in de keel • Ik was nooit in Nagano • Murfreesboro blues • Prikkels • Oranje boven! • Netwerk (roman 2001 • Kriebels • Dertig • 100 mannen • Sterren • Bruisend • De Tour van '80 • Op koers • Retro • Zomeravondvertellingen • Spelen • Geel