Renate Dorrestein “Een Hart van Steen” Uitgeverij Contact
Amsterdam, 1998 (9e druk) Motivatie De reden dat ik dit boek heb gekozen is, dat de kaft, de titel en de flaptekst me aanspraken. Op het eerste gezicht leek het boek me nogal dik, maar de letters waren redelijk groot waardoor ik als het ware door de bladzijden zou heen vliegen. Een andere reden is, dat de naam van de schrijfsters in het Verwerkingsboek staat, waardoor ik dacht dat dit boek zeker goed zou zijn voor een boekverslag. Samenvatting Ellen van Bemmel is twaalf jaar oud, wanneer ze er een nieuw zusje bij krijgt: Ida. Ellen heeft al een oudere broer Kester, een oudere zus Sybille (Ellen noemt haar Billie) en een jonger broertje Michiel (ze noemt hem Carlos). Haar vader en moeder runnen tezamen een ‘krantenknipselkantoor’. Ze hebben het allebei zeer druk. Na de geboorte van Ida word de moeder van Ellen zeer neerslachtig. Deze neerslachtigheid gaat zo ver, dat ze haar gezin, inclusief haarzelf en haar man, om het leven brengt. Dit krijgt ze voor elkaar, door haar man en kinderen slaappillen te geven. Vervolgens bind ze een zak over hun en haar eigen hoofd. Ellen overleeft deze crisis, doordat ze de hond (Orson) aan het uitlaten was. Haar moeder was haar vergeten. Wanneer Ellen thuiskomt van haar wandeling, ziet ze haar broers en zussen met de plastic zak over hun hoofd in hun stoel zitten. Alleen Carlos geeft nog een teken van leven. Ze zorgt er dan ook voor dat hij niet overlijdt, door de plastic zak van zijn hoofd te halen. Vervolgens sleurt ze hem mee naar de kelder, waar ze samen schuilen. Carlos valt in slaap door de slaappillen. Na de crisis worden Ellen en Carlosnaar naar een opvangtehuis gebracht: de Eenhoorn. Carlos wordt na een tijdje echter geadopteerd door een familie. Ellen snapt niet, waarom men haar ook niet wil hebben. De leiders zeggen tegen haar dat ze haar niet willen, omdat ze in de puberteit is. Vijfentwintig jaar later keert Ellen terug in het huis waar ze is grootgebracht. Ze is gescheiden van haar man en is zwanger. Ze ligt op bed, omdat een miskraam dreigt. Ondertussen heeft ze haar studie geneeskunde afgerond. Ze was er tijdens haar studie achtergekomen, dat haar moeder leed aan een tekort aan hormonen. Vijfentwintig jaar geleden was nog niet bekend, dat dit de oorzaak was van haar neerslachtigheid.
Uitgewerkte Persoonlijke Reactie Onderwerp Het onderwerp van het boek is de verwerking van een jeugdtrauma. Het onderwerp wordt op een boeiende manier verteld, waardoor ik het onderwerp ook boeiend vind. Het boek blijft tot in de laatste hoofdstukken spannend, doordat je pas op het einde komt te weten, wat er nu werkelijk is gebeurd. Het onderwerp vind ik tevens interessant, doordat je de reden van de zelfmoord komt te weten (die eigenlijk behoorlijk simpel is voor deze tijd!) en je te weten komt, hoe een slachtoffer van zo’n soort zelfmoord ermee omgaat. De schrijfster werkt het onderwerp zeer uitgebreid uit. Wat ik wel een klein nadeel vind is, dat je pas op het einde komt te weten wat er nu werkelijk is gebeurd. Hierdoor blijft het boek wel spannend en boeiend, maar wordt het op den duur een beetje langdradig. Gebeurtenissen De belangrijkste gebeurtenissen in “Een hart van steen”, vind ik de geboorte van Ida en de zelfmoord van de ouders nadat ze de kinderen hebben vermoord. Deze gebeurtenissen vind ik het belangrijkst, doordat hier het hele boek om gaat. De gebeurtenissen worden zeer uitgebreid beschreven en lopen vloeiend in elkaar over. Het is wel een beetje verwarrend, dat de twee verhaallijnen door elkaar heen lopen. De gevolgen van een gebeurtenis kom je vaak eerder te weten, dan de gebeurtenis zelf. Volgens mij, spelen de gevoelens en gedachten een even grote rol als de gebeurtenissen. Misschien zijn de gebeurtenissen nog wel belangrijker, doordat de gedachten en gevoelens hierdoor zijn ontstaan. De gebeurtenis die het meest indruk op mee heeft gemaakt is degene waarbij Ellen de keuken binnenkomt en ziet dat haar broers en zussen met een zak over hun hoofd zitten. Het indrukwekkendste vind ik dan nog, dat haar vader met zijn hoofd in haar moeders schoot ligt. Ik kan me niet voorstellen dat een moeder haar kinderen dit kan aandoen! Personages De hoofdpersoon in het boek is Ellen. Naar mijn weten is ze geen heldin, doordat ze een ‘normale’ vrouw is, die lijdt onder de gevolgen van de gebeurtenissen uit haar jeugd. Volgens mij is het meer noodzaak dan moed, dat ze in haar ouderlijk huis gaat wonen. Ze wil proberen om de gebeurtenissen uit haar jeugd te verwerken. De personages in het boek zijn niet allemaal levensecht. Degene die ik niet levensecht vind is moeder. Dit komt, doordat zij het voor elkaar krijgt om haar hele gezin om het leven te brengen. Ook de manier waarop ze denkt, komt me niet levensecht voor. De personages die ik niet sympathiek vind, zijn vader en moeder. Moeder doordat ze zoiets vreselijks haar gezin aandoet en vader doordat hij de kinderen niet helpt. Het gedrag van beide keur ik dan ook af. Misschien hadden de kinderen in het verhaal ook iets kunnen doen, zoals naar de politie gaan of zoiets. Ik weet niet, of ik dat in hun geval zou doen. Ik denk dat zij nooit van hun moeder hadden verwacht, dat ze een zelfmoordactie zou opzetten. De beslissing van moeder vind ik zeer onbegrijpelijk en onaanvaardbaar. Het is immers haar eigen gezin! Opbouw Het merendeel van het boek bestaat uit flashbacks. Door deze flashbacks kom je te weten wat er in de jeugd van Ellen is gebeurd en welk probleem ze heeft. De flashbacks passen volgens mij goed bij het onderwerp, omdat je op deze manier te weten komt wat ze toen voelde en wat ze nu nog voelt. Ook kom je te weten hoe ze haar verleden probeert te verwerken. Het verhaal is door deze flashbacks best ingewikkeld opgebouwd. Ik zat af en toe echt me af te vragen, of de scène nu of vroeger gebeurde. De gebeurtenissen zie je door de ogen van Ellen. De manier waarop je de gebeurtenissen door de ogen van Ellen ziet vind ik geslaagd. De schrijfster heeft geprobeerd, om het voor de lezers zo boeiend mogelijk te maken. Hierdoor boeide het verhaal me vanaf het begin tot het eind. Het stuk dat voortdurend gaat over hoe de moeder van Ellen zich tot God keert en dat Ida bevangen is door de duivel vond ik langdradig . Deze scene zit net voor het einde van het boek. Aan het eind van het boek zijn de allerbelangrijkste vragen beantwoord. Toch zijn er nog een heleboel vragen waar geen antwoord op gegeven is. Taalgebruik De schrijfster gebruikt in dit boek bijna geen moeilijke woorden. Als er eens een woord wat moeilijker is, zorgt ze ervoor, dat je het woord wel begrijpt. Wat ook een voordeel is, is dat de zinnen niet te lang zijn. Er is ongeveer evenveel dialoog als beschrijving in het boek. Door deze manier, weet je wat er gebeurt, maar weet je ook wat de personages voelen en denken. Het taalgebruik vond ik goed bij de hoofdpersonage van het boek passen: Ellen. Ellen heeft een universitaire opleiding en is een intelligente vrouw. Dit komt terug in het taalgebruik.
Verdiepingsopdracht Voordat ik het boek begon te lezen, dacht ik dacht het verhaal zou gaan over een volwassen vrouw, die de moord op haar familie verwerkt. Naar mijn vermoeden toen, dacht ik dat de dood van de rest van de familie iets te maken had met de komst van haar jongste zusje Ida. Ik wist alleen niet wat. Het verhaal is opgebouwd uit 6 verschillende hoofdstukken, die elk weer door witregels in kleinere stukken worden verdeeld. De hoofdstukken gaan over de herinneringen die Ellen krijgt bij het bekijken van specifieke foto’s uit het familiealbum. De verschillende herinneringen worden uit elkaar gehouden, door witregels. In dit boek is er volgens mij sprake van een cyclische opbouw. Dit denk ik, doordat het boek begint als de moeder van Ellen zwanger is. Aan het einde van het boek is ze zelf zwanger en woont ze weer in haar ouderlijke huis. In dit boek is de ik-vertelsituatie aan bod. Door de ogen van Ellen zie je de gebeurtenissen. Dit is een onbetrouwbare vertelsituatie, doordat Ellen terugkijkt op de vreselijkste gebeurtenissen uit haar jeugd. Je weet niet zeker, of ze liegt of dat ze de waarheid spreekt. Het zou best kunnen zijn, (dit zegt ze zelf ook!) dat ze een aantal dingen verdraait. Je kunt de verhalen niet controleren, doordat zij de enige is die het verhaal verteld. Door deze vertelsituatie word je wel beter bij het verhaal betrokken en wil je weten hoe het verhaal afloopt. Ik heb voor de structuur gekozen. De reden hiervan is, dat ik hier wel informatie over vond en over het perspectief niet. Voor de secundaire literatuur heb ik een website gebruikt, die ik vond door middel van www.schrijversnet.nl. Het adres waarvan ik letterlijk de secundaire literatuur heb overgenomen: www.let.uu.nl/~Fabian.Stolk/personal/Jeugdliteratuur/Leesverslagen/jannet2.html. Hetgeen wat over de structuur wordt verteld, is het volgende: Structuuraspecten
Het perspectief ligt bij de ikfiguur Ellen van Bemmel, in drie fasen van haar leven: als kind van ongeveer twaalf jaar, voor, tijdens en na de geboorte van haar zusje Ida; wanneer zij samen met haar broertje in De Eenhoorn woont, een weeshuis; op deze twee fasen kijkt zij terug in het heden, waarin ze het ouderlijk huis heeft teruggekocht. Vanwege zwangerschap moet ze in deze fase een tijd op bed blijven liggen. Het boek is niet chronologisch opgebouwd. De drie fasen lopen door elkaar heen. Het boek werkt toe naar de ‘ontknoping': wat is er gebeurd? Aan het begin van het boek is dat niet duidelijk, maar in de loop van het verhaal valt steeds meer op zijn plaats. Aan het einde is duidelijk welk drama zich in het gezin Van Bemmel heeft voltrokken: de moeder heeft door waanzin als gevolg van een postnatale depressie het hele gezin omgebracht door hen slaappillen in plaats van vitaminepillen te geven en vervolgens te laten stikken in een plastic zak. Ellen was ‘toevallig’ even weg met haar hond en is door haar moeder ‘vergeten’. Bij thuiskomst treft ze haar vader, moeder, broertje en zusje gestikt aan. Haar kleinste broertje hoest nog in zijn plastic zak. Hem weet ze te redden. Samen komen ze in een weeshuis, waarna haar broertje wordt geadopteerd. Door later terug te gaan naar het ouderlijk huis, probeert Ellen het verleden terug te halen en te begrijpen. Ze komt dan tot de conclusie dat zij nog leeft alleen omdat ze is vergeten. Dat is het einde van het boek. Het is nogal bizar wat er in het verleden is gebeurd. Maar Ellen probeert hier helderheid in te scheppen. Met haar krijgt de lezer ook steeds meer zicht op wat er is gebeurd. Ook de jeugdige lezer onduidelijkheden opgeworpen die vragen om opheldering. In het verhaal wordt steeds meer duidelijk. Het verhaal werkt toe naar de ‘ontknoping’, het antwoord, de verklaring. Ook dit spanningselement is mijns inziens belangrijk om van een boek te zeggen dat het geschikt is voor jeugdige lezers. Het is niet geschreven voor jeugd, maar het kan zowel door volwassenen als door jeugd worden gelezen.zal er weinig moeite mee hebben om het boek te begrijpen. De thematiek spreekt denk ik ook aan: familiemoord en de vragen van de overgeblevene, in een poging om het verleden te begrijpen en het eigen bestaan te verklaren. Het boek is spannend. In het boek worden vele vragen gesteld over het verleden, en onduidelijkheden opgeworpen die vragen om opheldering. In het verhaal wordt steeds meer duidelijk. Het verhaal werkt toe naar de ‘ontknoping’, het antwoord, de verklaring. Ook dit spanningselement is mijns inziens belangrijk om van een boek te zeggen dat het geschikt is voor jeugdige lezers. Het is niet geschreven voor jeugd, maar het kan zowel door volwassenen als door jeugd worden gelezen. Amsterdam-Antwerpen 1998
Kort samengevat gaat dit stukje secundaire literatuur over het volgende: § 3 fasen van het leven van Ellen van Bemmel worden beschreven § het verhaal wordt niet chronologisch verteld § het verhaal is spannend door de vragen en onduidelijkheden waarmee Ellen zit
Mijn bevindingen met betrekking tot de structuur stemmen overeen met hetgeen van de secundaire literatuur. Ik snap alleen niet, waarom de schrijver/schrijfster begint met het perspectief te noemen. Er stond duidelijk “Structuuraspecten” boven! De bevindingen van de secundaire literatuur vind ik overtuigend, doordat deze goed worden onderbouwd. De gebruikte secundaire literatuur is bruikbaar geweest, al moest ik eerst goed zoeken voordat ik ze vond. In het “Kritisch Lexicon voor de moderne Nederlandse Literatuur” staat niet duidelijk aangegeven, wanneer men het over het perspectief heeft en wanneer over de structuur. De titel van het boek dat ik heb gelezen voor dit boekverslag (“Hart van Steen”) wordt er ook niet in genoemd. Wel andere titels van boeken die Renate Dorrestein heeft geschreven. Evaluatie Na het uitvoeren van de verdiepingsopdracht is mijn mening niet veranderd. Ik vind het boek nog steeds mooi, doordat het verhaal me aanspreekt. Het is een verhaal, dat vroeger in ieder gezin had kunnen gebeuren. De schrijfster heeft het zo goed beschreven, dat je er zelf bang van wordt dat je hetzelfde zou meemaken! Het boek heb ik (naar mijn zin) redelijk snel uitgelezen. Hierna ben ik direct aan het verslag begonnen. Het uitvoeren van de verdiepingsopdracht verliep niet helemaal vlekkeloos, aangezien ik eerst niet de juiste secundaire literatuur vond waarin het perspectief en/of de structuur van “Hart van Steen” werd besproken.