Eclips
J. Bernlef
jaar van uitgave: 1993
E.M. Querido's Uitgeverij B.V. Amsterdam
Een man zit in de auto. Plotseling verdwijnt de linkerkant van de wereld. Hierdoor móet hij wel naar rechts sturen, en belandt hij in de vaart. Als hij daaruit is geklommen, merkt hij dat hij nog wel helder kan denken, maar dat de linkerkant van zijn lichaam verlamd is. Praten is erg moeilijk. Na een tijdje vindt hij een radio. Hij merkt dat hij door de muziek langzaam zijn linkerkant weer begint te voelen. Als hij de radio uitzet verdwijnt dit weer, dus neemt hij de radio mee. Op zijn tocht komt hij verschillende figuren tegen die aan de rand van de samenleving leven, die hem verder op weg helpen. Als hij op een gegeven moment terecht komt in het dorp waar hij op is gegroeid, komt zijn herinnering stukje bij beetje weer terug. Juist als hij weer helemaal normaal is, vindt de politie hem. Hij wordt meegenomen naar het bureau. Zijn vrouw komt hem ophalen. Alles komt dus weer goed, alleen hij kan zich niets meer herinneren van de periode tussen het auto-ongeluk en het moment dat hij zijn herinnering weer terug had. Dit verhaal is geschreven in het ik-perspectief met Kees Zomer als ik en tevens als hoofdpersoon. Het effect hiervan is dat je ook als lezer, vooral in het begin, ontzettend de kluts kwijt bent. Je begint net te lezen in een boek en opeens is de linkerkant van de wereld verdwenen, dat is wel even schrikken. Deze vertelswijze maakt dat het lezen van dit boek eigenlijk meer lijkt op het beleven van een avontuur. Het verhaal verloopt chronologisch, en bevat enkele terugverwijzingen. Dit is nogal logisch, het verhaal is zo verteld dat als je het leest, je je met de hoofdpersoon identificeert. Deze hoofdpersoon is zijn herinnering kwijt, dus moet het verhaal wel chronologisch verlopen. Pas als Kees zich weer dingen begint te herinneren, komen er een aantal terugverwijzingen in het verhaal voor. De vertelde tijd is 11 dagen. De enige ruimte die van belang is in dit verhaal, is het dorp waar Kees opgegroeid is, omdat dit herinneringen aan zijn jeugd bij hem oproept, en hij zo stukje bij beetje zijn geheugen weer terugkrijgt. De inrichting of sfeer van deze ruimte wordt echter niet beschreven in het verhaal en is dus ook niet van belang. De hoofdpersoon in dit verhaal is Kees Zomer. Je komt eigenlijk weinig over hem te weten. Dat is logica, hij weet op dat moment namelijk ook vrij weinig over zichzelf. Wat je weet is dat Kees een ongeluk heeft gehad (mogelijk een hersenbloeding) en dat hierdoor de linkerkant van zijn lichaam verlamd is geraakt. Kees zelf ervaart dit alsof de linkerkant van de wereld is verdwenen. Het verhaal wijdt je in in zijn gedachten en gevoelens. Kees lijkt me een hele intelligente man. Ik vind dat hij heel kalm en helder omgaat met het plotselinge verdwijnen van de linkerkant van de wereld. Ik vraag me af of ik dat ook zou kunnen, of dat ik misschien totaal in paniek zou raken. De eerste bijfiguur in dit verhaal is Toos. Zij geeft Kees te eten na zijn ongeluk, en zet hem weer een beetje op de goede weg. Ze is een zwerfster die niets te maken wil hebben met moderne kapitalistisch en matrialistisch georienteerde maatschappij. Ik vind haar wel een goed persoon, ze gaat koste wat het kost haar eigen weg en dat is niet zo gemakkelijk tegenwoordig. Karel en Cor zijn twee broers die in het criminele wereldje vertoeven. Zij zien in een 'randdebiel' als Kees geen kwaad, en ontfermen zich een tijdje over hem. Als ze genoeg van hem hebben gooien ze hem uit de auto. Deze twee broers vind ik een typisch voorbeeld van egoïstische, mensonvriendelijke schepsels. Ze denken alleen aan zichzelf en aan geld (wat het makkelijkst te verdienen is met criminele zaakjes). Dat andere mensen (zelfs randdebielen) ook gevoelens hebben, lijkt niet tot hun botte brein door te dringen. Nadat Kees de auto uit is gegooid, wordt hij gevonden door Ye. Dit is een oude, enigszins vreemde man. Het boek vertelt verder weinig over hem maar hij lijkt me een lieve man met een eenzaam bestaan, waar hij overigens best tevreden mee lijkt te zijn. De laatste twee bijpersonen zijn Richard Fielemieg van de boekhandel, Marion, de vrouw van Kees, en Wouter, het zoontje van Kees. Over deze personen kom je in het boek ook weinig te weten. het belangrijkste motief in dit verhaal is herinneringen. Of eigenlijk juist het ontbreken van herinneringen. Het hele verhaal draait om het gegeven dat de hoofdpersoon zich niets meer kan herinneren, en op het einde om de herinneringen die lanzaamaan weer terug komen. Dit motief is ook zeker onmisbaar, het hele verhaal is erop gebouwd. Ik vind het wel leuk, enigszins apart dat alles in dit boek zo om herinneringen draait. Herinneringen is iets wat voor de meeste mensen iets vanzelfsprekends is om te hebben, en het is haast niet voor te stellen hoe het zou zijn als je je opeens helemaal niets meer zou kunnen herinneren, niet eens meer je eigen naam. Dit boek geeft vind ik een redelijk idee over hoe het voelt, waar je doorheengaat als je opeens al je herinneringen kwijt bent. Een ander motief is het electro-spel. Bij het electrospel maak je d.m.v. een draadje een verbinding tussen de vraag en het goede antwoord. Dit is nu juist het proces dat in het hoofd van Kees niet meer wil lukken. Hij is heel zijn samenhang kwijt, snapt zijn omgeving niet. Als hij in zijn hoofd iets heel helder en duidelijk formuleert, komt het er in vreemde en onsamenhangende woorden uit. Er mist een schakel, waardoor het geheel niet meer klopt. Ik vind het grappig dat Bernlef dit probleem duidelijk maakt door het steeds aanhalen van dat electro-spel. Het is een hele goede vergelijking vind ik, heel knap gevonden. Een derde motief is afwezigheid. De afwezigheid van de linkerkant van de wereld, de linkerkant van zich zelf, van de logica van dingen, van zijn herinnering…. Afwezigheid kun je op twee manieren uitleggen. Je kunt geestelijk afwezig zijn, voorgoed of gewoon even door weg te dromen. Iets kan ook letterlijk afwezig zijn, zegmaar dat het er niet is. De afwezigheid hier is een beetje een kruising tussen beiden. Als je bijvoorbeeld praat over de afwezigheid van de linkerkant van de wereld…Die is er in feite wel, maar in Kees' 'wereld' is deze er wérkelijk niet. De titel, 'Eclips', betekent de (gedeeltelijke) verduistering van een hemellichaam. In dit boek staat eclips voor de (gedeeltelijke) verduistering van Kees Zomer. Tijdens een eclips, zo beweert men, kunnen er ook vreemde dingen gebeuren. Dat is hier ook zo en neemt de vorm aan van het tijdelijk verdwijnen van de herinneringen van Kees. Ik vind deze titel leuk gevonden. Hij nodigt je uit tot het lezen van het boek en tot het nadenken over het verband tussen titel en boek. Het thema van dit verhaal is: Een man raakt plots zijn geheugen kwijt, en gaat verward rondzwerven tot hij zijn geheugen weer stukje bij beetje terugkrijgt. De visie van dit verhaal is dat je als je een handicap hebt niet écht meetelt in deze maatschappij. Het thema dat ik heb gekozen, 'psychische gestoordheid', is in dit boek duidelijk terug te vinden. Doordat bij Kees opeens van alles wegvalt, wordt hij in feite een gestoorde. Het mooie van Kees' gestoordheid, vind ik dat hij zichzelf nog heel goed kan beseffen dat hij net een gestoorde is. Want hij kan nog wél helder denken. Dit vind ik een ontzettend facinerend verschijnsel, wéten dat je gek bent. Heel slopend om zo'n leven te moeten lijden, en ook absoluut een vreselijk iets om mee te maken, maar grenzeloos interessant. Waarom ik zulke dingen toch zo machtig interessant vind is mijzelf ook nog niet echt duidelijk. Wat mij wel duidelijk is is dat alles wat vreemd absurd en anders dan de rest is, een enorme aantrekkingskracht op mij uitoefent. Vanuit dat opzicht is 'Eclips' een heel interessant boek om te lezen. Wat ik van dit boek wederom heb geleerd, is dat je niet zomaar van alles als vanzelfsprekend aan moet nemen. En dat is iets dat ik wel allang weet, maar wat ik me toch niet altijd lijk te beseffen. Dat ik een goed werkend lichaam heb en straks een VWO-diploma als het meezit. Dat ik ontzettend lieve mensen om me heen heb, dat ik wonder boven wonder zelf nog steeds niet gek ben. Daar ben ik heel blij om, en ik ben ook heel blij dat dit boek me daar weer even aan herinnerd heeft.