Dubbelspel door Frank Martinus Arion

Titel:


Dubbelspel


Geschreven door:


Arion, Frank Martinus Auteursinformatie



Jaar:


1973



Taal:


Nederlands



Vorm:


Roman



Periode:


1945-1980



Thema:


Curaçao



Bron:


Kemps, Nelleke



Uitgever:


Biblion Uitgeverij



Samenvatting

In Willemstad ligt tussen het kerkhof en het hoerenkamp, de wijk Wakota. Manchi Sanantoni, de deurwaarder, bezit daar het grootste huis. Op zondagmorgen keert hij terug van een wandeling. Manchi is erg gesteld op status. Zijn vrouw Solema is naar de katholieke kerk, waar ze het orgel bespeelt. Manchi is in naam protestant, maar hij is bezig om lid te worden van de Vrijmetselarij. Zo gemakkelijk hij van godsdienst wisselt, verandert hij ook van politieke partij. Hij sluit zich bij die partij aan, waarvan hij hoopt dat deze een asfaltweg voor zijn huis aanlegt. Vrouwen vindt Manchi onbelangrijk, zelfs zijn eigen vrouw die voor onderwijzeres geleerd heeft. Zijn minachting voor Solema is nog meer toegenomen nadat hij haar vier jaar geleden op overspel betrapte.



Elke zondagmiddag speelt Manchi domino met drie vrienden: Boeboe Fiel, Chamon Nicolas en Janchi Pau. Wordt hij tot de Vrijmetselarij toegelaten, dan zal hij daarmee moeten stoppen. Manchi gaat zich voorbereiden op het spel van die middag door tien paar schoenen van Solema zwart te verven. Tijdens het vorige dominospel is namelijk besloten de score op vrouwenschoenen te noteren. Solema is inmiddels thuisgekomen en terwijl Manchi zijn handen staat te wassen, denkt hij terug aan het gesprek aan de dominotafel dat over overspelige vrouwen ging. Onder het voorwendsel dat het een rechter overkomen was, had hij verteld hoe hij gereageerd had op het overspel van Solema. Het viel hem op dat Janchi Pau, die als vrouwenjager bekend staat, nogal vreemd gereageerd had. Omdat Janchi ook een messentrekker is, besluit Manchi die middag zijn revolver mee te nemen.



Solema is die ochtend helemaal niet naar de kerk geweest. Nadat ze de kinderen bij haar ouders heeft gebracht, is ze naar het huis van Janchi Pau gegaan. Janchi bewoont een goedkope villa, die niet afgebouwd is. Janchi was met varen gestopt om er met zijn moeder te gaan wonen. Na haar voortijdige dood, woont Janchi er alleen. Hij ligt nog te slapen als Solema binnenkomt. Janchi schrikt omdat ze alleen 's avonds stiekem bij hem komt. Nadat ze de liefde hebben bedreven, vraagt Janchi Solema bij hem in te trekken. Hij bekent van haar te houden en ze mag ook de kinderen meenemen. Solema raakt in de war van dit voorstel, maar stemt toe om bij hem te komen wonen als het huis af is. In tegenstelling tot Manchi, heeft Janchi wel respect voor Solema. Aan de dominotafel had hij wel doorgehad dat met de overspelige vrouw in het verhaal van Manchi Solema bedoeld was. Omdat Manchi haar sindsdien als een hoer behandelt, wil Janchi haar beschermen.



Solema krijgt door hem haar eigenwaarde weer terug. Door haar studie antropologie in Europa voelt ze zich een echte Antilliaanse. Ze heeft zelfs haar haar laten kroezen en heeft meegedaan aan de oprichting van de progressieve partij URA. Na haar huwelijk met Manchi merkte ze echter dat hij zeer autoritair was. Omgekeerd heeft Solema ook een positieve invloed op Janchi. Hij werkt nu voor Shell, maar hij maakt ook tafels van wabihout. Solema stimuleert Janchi een eigen bedrijfje op te zetten met dit product van eigen bodem. Nadat Solema naar huis is gegaan, bezoekt Janchi meteen de doodgraver om hem te vragen het huis af te bouwen. Als Solema bij hem intrekt, zal hij met het dominospel moeten stoppen. Het zekere voor het onzekere nemend, heeft hij een mes meegenomen.



Manchi is inmiddels aan tafel gegaan voor het eten. Het is ook het tijdstip waarop Solema haar straf ondergaat. Al vier jaar moet ze elke keer voor het eten een briefje van vijf gulden op tafel leggen. Het is de prijs van een goedkope hoer. Als het aan Manchi ligt, is het een straf voor het leven. Solema vergeet het deze keer omdat haar gedachten bij Janchi zijn. Manchi laat haar het geld halen en ze merkt dat ze toch niet zo moedig is als Janchi denkt. Manchi denkt weer terug aan de middag waarop hij het verhaal van Solema's overspel niet alleen had verteld, maar ook nagespeeld. Behalve Janchi, had men hartelijk gelachen om de straf die de rechter bedacht had.



Janchi is alvast op het erf bij Boeboe Fiel aan de dominotafel gaan zitten, waar hij de stenen 'wast', oftewel door elkaar husselt. Het dominospel wordt met een partner gespeeld, waarbij geprobeerd moet worden aan beide zijden van de stenen aansluiting te vinden. Zo vormt Janchi altijd een partij met Chamon en speelt Manchi met Boeboe. Wie als eerste geen stenen meer heeft, wint. Past een laatste steen bij beide uiteinden, dan wint men dubbelspel. Het geven van seintjes is ten strengste verboden. Heeft de ene partij tien punten behaald en de andere nog geen vijf, dan geeft de winnende partij de verliezers een paar schoenen. Dit gebruik is nog een overblijfsel uit de slaventijd, waar de rijken kleding uitdeelden aan de armen. Het is dus in feite een overheersingsteken. Het kopen van schoenen is voor Nora, de vrouw van Boeboe Fiel, nog steeds een probleem. Boeboe, die een eigen taxi heeft, brengt zijn verdiensten naar de hoeren. Om geld binnen te krijgen, verkoopt Nora haar lichaam. Ze heeft al drie jaar een verhouding met Chamon en ook de doodgraver maakt van haar diensten gebruik: voor tien gulden vrijt ze met hem, ze heeft er nu nog vijf nodig om voor haar zoon nieuwe schoenen te kunnen kopen. Ze besluit Chamon die middag voor het spel begint, om het vijfje te vragen.



Chamon is vijfentwintig jaar geleden van Saba naar Curaçao verhuisd. Bij het bedrijf waar hij werkte, had hij zoveel materiaal gestolen dat hij er een klein huisje van kon bouwen. Nadat hij hetzelfde nog eens had gedaan, werd hij ontslagen. Dankzij de twee krotten die hij verhuurt, is Chamon nu een kleine kapitalist. Omdat zijn vrienden dat niet mogen weten, doet hij zich voor als een armoedzaaier. Mensen die wel op de hoogte zijn, noemen hem soms een vervloekte vreemdeling die zich alleen op het eiland vestigt om zich te verrijken en daarna weer te vertrekken. Dat leidde eens tot een vechtpartij, waarbij Chamon iemand met een mes zwaar verwondde. Het had hem een jaar gevangenisstraf opgeleverd. Als zijn verhouding met Nora uit zou komen, zou dat weleens het einde van het dominospel kunnen betekenen. Die zondagmorgen gaat Chamon de huur innen en duikt daarna met een kennis een bar in. Hij is daarom niet op de gewone tijd bij Boeboe voor het spel en Nora wacht tevergeefs op hem.



Boeboe wordt met een enorme kater wakker. Niet zozeer van de drank, als wel van de vrijpartij met een vrouw uit het hoerenkamp. Na een scheldpartij van Nora, waarbij ze het huizenbezit van Chamon verraadt, denkt Boeboe aan wat hem die avond te wachten staat. Omdat hij nogal een grote mond gehad heeft over de concurrentie, wil de bond van taxichauffeurs hem voorzitter maken. Hij heeft spijt over zijn beroep, omdat hij te veel vrijheid heeft. Hij is er zelfs met een vrouw een jaar vandoor gegaan, waardoor hij van Nora een overspelige vrouw maakte. Hij besluit niemand meer naar het hoerenkamp te brengen om zelf niet weer in de verleiding te komen.







Terwijl Janchi al op het erf van Boeboe zit te wachten, kondigt Manchi aan een strandhuis te willen bouwen. Solema brengt hem met de auto, maar halverwege laat Manchi de auto keren om zijn pistool weer thuis te brengen. Boeboe komt als derde bij de tafel aanschuiven. Chamon arriveert en het spel kan beginnen. De eerste twee spelen worden door Janchi en Chamon gewonnen. Het gesprek gaat ondertussen over vreemdelingen die de schuld zouden zijn van de hoge prijzen. Als Manchi nu rechter was, zou hij de moeilijkheden op kunnen lossen. Janchi grijpt zijn kans en bepleit het produceren van eigen waren en onderwijs voor de eilandbewoners. Men moet leren meer van het land en de vrouwen te houden. Er ontstaat een discussie over de levensstijl op het eiland. Nora gaat met drankjes rond en probeert de aandacht van Chamon te trekken. Ze stoot hem daarbij per ongeluk hardhandig aan. Chamon besluit toch maar een eind aan de verhouding te maken. Boeboe wordt argwanend en er bekruipt hem een bedreigend gevoel. Terwijl de mannen praten over vrouwen, winnen Janchi en Chamon alleen maar dubbelspelen. Zij zijn vast van plan hun tegenstanders onderuit te halen. Boeboe is met zijn gedachten meer bij de hoer dan bij het spel. Manchi is ook niet scherp meer na zijn idee om rechter te worden. Een groepje mannen komt het erf op en ziet het enorme verlies dat Manchi en Boeboe lijden.



Tevergeefs probeert Nora nogmaals de aandacht van Chamon te trekken. Onder het mom naar een sterfgeval te gaan, besluit ze Solema om de ontbrekende vijf gulden te vragen. Solema heeft op dat moment besloten bij Janchi in te trekken en pakt haar koffers. De mannen zijn verbaasd dat Nora naar het erf van Solema loopt. Boeboe denkt dat Chamon er mee te maken heeft en hij vraagt hem plompverloren of hij huizen heeft. Chamon ontkent dat, maar hij vermoedt dat Boeboe van zijn verhouding met Nora afweet. Hij neemt zich voor na deze middag maar te stoppen met het dominospel.



Bij Janchi komt een geweldig plan naar boven: hij wil een meubelfabriek beginnen. De bezoekers zijn inmiddels verdwenen en bellen naar de radio en televisie om naar het dominospel te gaan kijken. Manchi ziet zijn reputatie al verloren gaan en ontvlucht de werkelijkheid door zich in te beelden dat hij rechter is. In zijn gedachten veroordeelt hij zijn vrienden en noemt ze op een gegeven moment moordenaars. Nora wordt door Solema binnengeroepen en ze vraagt haar om vijf gulden. Solema kan er maar één vinden, maar denkt dan opeens aan het vijfje dat ze als straf dagelijks aan haar man moet geven. Met een triomfantelijk gevoel geeft ze het aan Nora. Wanneer ze naar buiten kijken, zien ze dat het erf van Boeboe vol auto's staat. Solema schrijft een briefje voor Manchi dat ze voorgoed weggegaan is. Ze brengt Nora naar huis en rijdt door naar Janchi's huis. Nora brengt drank rond en de spelers worden geïnterviewd door de televisie over hun toekomstplannen. Boeboe wil voor de belangen van de taxichauffeurs opkomen, Chamon vertelt terug te gaan naar Saba, Janchi zegt dat hij een meubelfabriek gaat beginnen en Manchi zegt dat hij rechter is. Wanneer Janchi en Chamon winnen, besluit Janchi meteen naar huis te gaan. Manchi volgt zijn voorbeeld.







Janchi treft tot zijn verbazing Solema thuis aan. Enthousiast vertelt Janchi welke plannen hij die middag heeft gemaakt. Daardoor horen ze even later de kreten niet, die van het erf van Boeboe afkomstig zijn. Nora overweegt van het geld voor de schoenen voor haar zoon drank te kopen. Die reageert zo teleurgesteld, dat ze Chamon een boodschap geeft om achter het badhok te komen. Boeboe verstopt zich in het badhok als hij Nora en Chamon die richting uit ziet lopen en vangt hun gesprek op. Chamon weigert Nora geld te geven en maakt een eind aan de verhouding. Nora begint te huilen en Boeboe begrijpt nu waarom hij verloren heeft: hij heeft zijn aandacht niet bij het spel gehad, maar bij die twee. Als Chamon alsnog geld wil geven, weigert Nora het en ze gaan uit elkaar. Boeboe pakt een staaf en slaat hard op Chamon in. Wanneer Boeboe nog een keer de staaf omhoog brengt, steekt Chamon hem dood met zijn mes. Chamon gaat zichzelf aangeven bij de politie.



Manchi heeft zijn huis bereikt en vindt het afscheidsbriefje van Solema. De mededeling dat ze haar vijfje heeft meegenomen, gelooft hij niet. Hij controleert het en voelt zich dubbel bedrogen. Hij kan maar beter onzichtbaar worden. Hij sluit de ramen en deuren van het huis, pakt zijn pistool en schiet zich door het hoofd.







Een verslaggever vertelt hoe het verder gegaan is. De Hollandse psychiater die Chamon moet onderzoeken, geeft zijn opdracht terug. Wat moet hij met zijn westerse wetenschap die niets weet van de psychologie van de armoede? De raadsman van Chamon gooit de moord op noodweer. Janchi heeft zijn eigen fabriek en helpt anderen coöperaties op te zetten. Solema is de politiek ingegaan en zou wel eens de eerste vrouwelijke premier kunnen worden. Maar er moet nog een heleboel veranderen in Midden- en Zuid-Amerika.

Thematiek

Wat Arion bij het schrijven van Dubbelspel heeft beziggehouden, is 'de psychologie van de armoede'. Over Dubbelspel zegt hij: 'Mijn boek is een onderzoek. Een verkenning. Ik heb gedacht: hoe zien die mannen eruit die zo leven en niet tot verzet komen? Wat bepaalt op een gegeven ogenblik dat iemand politiek gaat werken, bewust, gemotiveerd? Het is duidelijk dat je de verklaring niet alleen kunt zoeken in de objectieve situatie, in de economische ellende of sociale verhoudingen. Daar kom je niet mee uit.' Volgens Arion moet er op het persoonlijke vlak veel gerealiseerd worden om situaties te verbeteren en blijvend te veranderen. Dubbelspel heeft daarom een dubbel (!) thema: Curaçao kan zich pas aan het neokoloniale tijdperk onttrekken, wanneer 1) de inwoners zich persoonlijk gaan inzetten voor de economie en de politiek van het land en 2) de vrouwen met liefde en respect behandeld worden, zodat ze als evenwaardige partners mee kunnen helpen aan maatschappelijke veranderingen.



Het wel of niet slagen van de bewustwording van de Antillianen wordt gesymboliseerd door de motieven dood en liefde, die al in de eerste zin van de roman worden neergezet: 'Tussen Blenheim, het zeventiende-eeuwse kerkhof (dood) en Camp Alegre (liefde) ligt Wakota, een buitenwijk van Willemstad'. Het motief van de dood verwijst zowel naar de dood van Manchi en Boeboe, als naar bepaalde levenshoudingen die van het eiland moeten verdwijnen. Het motief van de liefde laat twee soorten liefde zien, waarvan er één verwerpelijk is, namelijk die waarbij de vrouw misbruikt en vernederd wordt en ze enkel tot bevrediging van de man dient. Daartegenover staat de liefde die zowel op het persoonlijke als het maatschappelijke vlak opbouwend werkt. Dat geldt met name voor Solema en Janchi: 'Ze geloofde dat het voor haar mogelijk was opnieuw schoon en puur te worden en ze had daar nu, om hem, behoefte aan' (p. 60). 'Janchi gaf haar het gevoel van eigenwaarde hoe langer hoe vollediger terug' (p. 61). Omgekeerd heeft Solema een goede invloed op Janchi: 'Ze maakte hem jong, daadkrachtig. Ze liet hem vooral zien, dat hij geen buitenstaander was zonder enige invloed op de loop der dingen, maar dat het leven, zeker het leven van zijn land, mede door hem bepaald kon worden' (p. 70). 'Dan was het, het kon logisch gezien niet anders, niet onderwijs dat dit land nodig had, maar liefde ! We hebben liefde nodig. Want met dit gevoel kon je dingen doen. We moeten meer van dit land gaan houden en meer van onze vrouwen' (p. 178).



Als leidmotieven fungeren schoenen (macht), huizen (status), en productiviteit.



De roman zit vol met tegenstellingen. De terugkerende uitdrukking 'entre medio' geeft een bepaalde levenshouding van de bewoners van het eiland aan: je komt niet ver wanneer je je 'tussen hangen en wurgen' blijft steken. Als een rode draad loopt het verschil tussen de Antilliaan en de 'vreemdeling' door de roman: 'Denk je dat een Antilliaan ooit directeur van de Shell kan worden?' (p. 168).











Titel en motto's











De titel heeft meerdere betekenissen. De eerste twee betreffen het spel zelf: een dubbelspel is een spel waarbij twee spelers het tegen twee andere opnemen. In het dominospel behaalt men dubbelspel wanneer de steen van de winnaar aan beide einden aansluit. Ook op het persoonlijke vlak wordt dubbelspel gespeeld. Alle spelers besluiten dat dit het laatste dominospel zal zijn, maar zeggen dat niet tijdens het spel. Chamon en Janchi voeren nog een extra dubbelspel op, omdat ze stiekem een verhouding hebben met de vrouwen van hun tegenspelers. Janchi wint zowel in het spel als in de liefde van Manchi, wat door Manchi als een dubbelspel ervaren wordt: 'Bedreigd aan twee kanten: Dáár die tien/nul en híer dit gruwelijke bedrog van Solema. Dubbelspel ' (p. 354). De ondertitel 'Het verhaal van een verbazingwekkend wereldrecord', kan ook tweevoudig uitgelegd worden. Allereerst is het een verwijzing naar de bijzondere afloop van het spel, maar het zou ook een wereldrecord zijn wanneer het lezen van deze roman tot maatschappelijke veranderingen zou leiden. Arion heeft de roman de opdracht meegegeven 'Aan vrouwen met moed'. Zij krijgen speciaal een hart onder de riem gestoken, omdat ze niet met respect behandeld worden.



De roman heeft drie motto's. Het eerste is een citaat van Bertrand Russell, uit Freedom Versus Organization , waaruit de passie van tsaar Nicolaas voor het dominospel blijkt. Terwijl de revolutie in volle gang is, denkt hij erover domino te gaan spelen. Een dergelijke houding is ook te herkennen bij de spelers in Wakota: terwijl hun eiland juist een revolutie nodig zou hebben, zitten zij te spelen. Het tweede motto is een citaat van Johannes R. Becher, waarin hij losse woorden die samenhang gaan vertonen, vergelijkt met het aan elkaar leggen van dominostenen. Zo heeft Arion al schrijvende de spelregels van het dominospel gebruikt. In het laatste motto vertelt een reporter dat het dominospel ook gevaarlijk kan zijn: omdat er een toernooi plaatsvond, konden de Hollanders in 1625 een Spaans fort veroveren. Hetzelfde geldt voor Curaçao: als de bewoners niet oppassen wordt het eiland straks helemaal door vreemdelingen beheerst.





Structuur en techniek



Vorm en inhoud zijn in Dubbelspel één: de roman is geschreven op de manier waarop het dominospel gespeeld wordt, terwijl er in de roman een partij plaatsvindt. De personages fungeren als de stenen. In het eerste deel worden de stenen gewassen. Van de zes belangrijkste personages worden karakter en voornemens beschreven, waarmee ook de onderlinge relatie tussen de hoofdpersonen duidelijk wordt. In de delen II en III worden de stenen aan elkaar gelegd: zowel in het spel als onderling is de spanning duidelijk voelbaar en eindigt in een climax. In 'Naspelen' probeert een verslaggever te reconstrueren hoe een simpel spelletje als domino tot moord kon leiden. Het naspelen of nabespreken van de partij zelf gebeurt in deel II na de afloop van het spel. Het verhaal speelt zich binnen 24 uur af (eenheid van tijd) en de drie delen dragen titels die op dagdelen betrekking hebben. Door het 'wassen' van de personages in het eerste deel, zijn gebeurtenissen die synchroon plaatsvinden, na elkaar verteld. Daardoor krijgt de lezer al in het eerste deel een compleet beeld van de situatie van die morgen. Er is ook sprake van eenheid van plaats. De plaats van handeling is de wijk Wakota, met name het erf van Boeboe Fiel. De beschrijvingen van huizen en de beplanting laten het contrast tussen de ideeën van Manchi en Janchi zien. Alleen in flashbacks bevinden de personen zich elders.



De eerste drie delen worden door een auctoriale verteller verteld op een manier die aan een film doet denken. Na de scènische beschrijving van het decor en de personen in deel I, zoomt hij in op en rond het erf van Boeboe. Daar laat hij het perspectief van de ene naar de andere persoon verspringen. Af en toe duikt de verteller op om commentaar te leveren op bepaalde ideeën over het eiland. Deze inmenging komt nogal betuttelend over. In 'Naspelen' is een ikverteller aan het woord. Hij is een buitenstaander die, ondanks zijn persoonlijke verslag, geen antwoord heeft op de tragische gebeurtenissen.











Personages


De zes hoofdpersonen moeten gezien worden in het licht van hun betekenis voor het eiland. De karakterisering heeft een zinnebeeldende functie en geeft de roman daardoor een allegorisch tintje.



Alles wat Manchi onderneemt, is kitsch en uitsluitend bedoeld om zijn persoonlijk aanzien te vergroten. Zijn verhouding met Solema kenmerkt zich door machtswellust en rancune. Bovendien lijdt hij aan grootheidswaanzin. Manchi is door dit alles niet in staat een bijdrage te leveren aan gunstige maatschappelijke ontwikkelingen en persoonlijk geluk. Aan het eind van de dag is hij de steen die door Janchi aan beide kanten wordt ingesloten. Er rest hem niets anders dan zelfmoord te plegen.



Voor Janchi is een zinvol bestaan afhankelijk van de betekenis die hij heeft voor een ander, geliefd persoon. De wederzijdse liefde en respect tussen hem en Solema, maken dat hij zijn huis afbouwt en een eigen bedrijf begint. Daarmee levert hij een constructieve bijdrage aan de samenleving.



Boeboe Fiel belichaamt de vooroordelen die er over de mannelijke Curaçaoënaars bestaan: 'Ze zijn lui. En ze hebben geen verantwoordelijkheidsgevoel. Verliefd werd de Curaçaoënaar betrekkelijk snel. We zijn individualisten. Wij houden ervan te doen waar we zin in hebben. Het ontbreekt ons aan ondernemingszin. We zijn dromers, we genieten teveel van het leven' (p. 165, 139, 180, 181). Ook Boeboe legt zich veel te gemakkelijk neer bij de situatie zoals die is en hij is niet in staat om de goede voornemens die hij heeft, in daden om te zetten. Hij is dus onbruikbaar voor het eiland.



Chamon voldoet aan de rol van de vreemdeling zoals Janchi die beschrijft: een uitbuiter. Van gestolen materiaal bouwt hij krotten die hij verhuurt. Hij doet dus mee met het bestaande sociale systeem. Bovendien durft hij geen risico's te nemen en is hij laf. Hij laat Nora vallen om zijn eigen hachje te redden. Zo iemand kan beter van het eiland verdwijnen.



Solema heeft Janchi nodig om tot een moedige daad te komen: bij Manchi weggaan. Bij hem vindt ze haar identiteit terug en hoeft ze niet meer uit wraak overspel te plegen. Haar oude idee van 'black is beautiful', dat alleen een uiterlijk protest is, ruilt ze in voor daadwerkelijke inzet voor haar land. Haar politieke ideeën zijn van groot belang voor de economische zelfstandigheid van het eiland.



Nora moet door de houding van haar man zelf zien het hoofd boven water te houden. Het ontbreekt haar niet aan moed (ze is toch een keer bij Boeboe weggegaan), maar alleen is ze kansarm. Ze heeft geen opleiding gevolgd en de tegenstelling tussen haar en Solema is verder te zien aan de schoenen: terwijl Solema tien paar weggeeft, moet Nora haar lichaam verkopen om aan geld voor schoenen te komen. Na Boeboe's dood begint ze te denken dat er andere mogelijkheden voor haar moeten zijn om te overleven. Hoe het met haar afloopt, wordt in het deel 'Naspelen' niet verteld.



Taal en stijl


Voor de Nederlandse lezer geeft de auteur uitleg over het eiland en de bewoners. Dat levert vooral in het eerste deel veel beschrijvingen op. De delen I en II bevatten afwisselend dialogen en innerlijke monologen, waardoor spanning opgeroepen wordt. De personages zeggen vaak niet wat ze denken, waardoor de anderen bijvoorbeeld niet doorhebben welk proces zich bij Manchi afspeelt. Arion maakt gebruik van cursief gedrukte woorden om deze extra nadruk te geven. Sommige uitdrukkingen zijn letterlijk uit het Papiamentu omgezet, zoals 'met me liggen' (vrijen), 'buitenkinderen' (buitenechtelijke kinderen) en 'blij stil' (praat me er niet van).



De ernst van het verhaal wordt onderbroken door een komische scène, wanneer de pers en zelf een voetbalelftal naar de partij komen kijken, met achterlating van de scheidsrechter.











Situering binnen het werk











Dubbelspel (1973) is het debuut van Arion. Zijn maatschappelijke betrokkenheid bij en zorg om het lot van de Antillen, in deze roman zo duidelijk aanwezig, keert terug in zijn latere werk. In 1975 verscheen de tweede roman, Afscheid van de koningin . Daarin zet Arion zich af tegen het kapitalische Nederland en het kolonialisme. Naar aanleiding van reizen naar Afrika, laat Arion verder zien dat de Antilliaanse negers die afstammen van Afrikaanse slaven, niet moeten denken dat ze zich in Afrika zouden thuisvoelen. Het in 1979 verschenen Nobele wilden speelt zich tien jaar na het revolutionaire jaar 1968 af. Een groep mensen kijkt terug op die tijd en wat er van hen geworden is. Pas in 1995 komt De laatste vrijheid uit, een roman waarin een Antilliaan na een roerig leven op een eilandje gaat wonen. De op het eiland aanwezige vulkaan staat echter op uitbarsten.

Reacties

Over het algemeen krijgt Dubbelspel positieve kritiek. De roman lokt wel tegenstrijdige reacties uit. Gerrit Komrij ( Vrij Nederland ) ziet in Dubbelspel geen 'als roman verpakte politieke getuigenis', maar 'een volwaardige politiek roman'. Voor hem is Arion geen 'apostel' maar spreekt de roman op een ingenieuze manier voor zichzelf. Door het dominospel met het menselijk spel te verweven, is alles in de roman functioneel. Komrij gaat dan ook de vergelijking met de Max Havelaar aan. Kees Fens ( de Volkskrant ) daarentegen vindt dat Arion door het toelichten van het dominospel en de gewoontes van het eiland wel met een aanwijsstok heeft zitten schrijven. De te nadrukkelijke constructie wordt volgens Fens nog eens versterkt door de toevoeging van het gedeelte 'Naspelen', waardoor de roman eerder verzwakt dan versterkt wordt. Arion wordt door Fens afwisselend een 'regisseur' en 'explicateur' genoemd. Het beste aan de roman vindt Fens de gedeelten die alleen een verhalende functie hebben. Vooral de omschrijving van Nora ervaart hij als indrukwekkend. Hugo Pos ( Het Parool ) deelt dezelfde mening: 'Bij haar vergeleken is Solema maar een tamme exponente van onuitgewerkte nationalistische ideeën'. De ouderwetse of traditionele vertelwijze waarbij een alwetende verteller optreedt, wordt niet altijd gewaardeerd. Daardoor is voor Rico Bulthuis ( Rotterdamsch Nieuwsblad) de roman wel een schitterend boek, maar toch 'een mislukking'. Ondanks het feit dat de touwtjes van de verteller wel eens te zichtbaar zijn, eindigt Margaretha Ferguson ( Het Vaderland ) haar beoordeling met een compliment: 'Door zijn rijkdom aan aspecten bezit de roman iets van de "ruimte van het volledige leven", met welke term Lucebert m.i. het ideaal van de scheppende kunstenaar heeft verwoord'.



In 1974 ontving Arion voor Dubbelspel de Van der Hoogtprijs. De jury merkte daarbij op dat Arion met dit boek eerder aansluit bij de Latijns-Amerikaanse literatuur dan bij de Nederlandse. Het bedrag van f 1000 dat Arion kreeg, gaf hij aan organisaties die de Zuid-Afrikaanse apartheidspolitiek bestreden. In 1975 nam W. F. Hermans in een herdruk van De laatste resten tropisch Nederland , dat ook het kolonialisme gaat, de opmerking op over Dubbelspel : 'Een boek, niet alleen maar curieus als staal van koloniale belletrie, maar een grootse roman op zichzelf, een zeldzaamheid in de hele Nederlandse literatuur'.



Context

Dubbelspel is geschreven vanuit het kolonialistische denken van zowel de Nederlander als de Antilliaan. Het is de eerste roman die bedoeld is om de eilandbewoners bewust te maken van hun eigen situatie. Arion onderscheidt zich daarmee van andere Antilliaanse schrijvers, zoals Tip Marugg en Boelie van Leeuwen. Nadat de roman vooral op zijn literaire waarde beoordeeld werd, beschouwde Arion de roman als mislukt. De sociale aspecten hadden niet de uitwerking die hij beoogd had. Een voorbeeld van een boek dat onbedoeld wel effect heeft gehad op maatschappelijke misstanden is De negerhut van oom Tom van H.E. Beecher Stowe. Mede door dit boek kwam de afschaffing van de slavernij in Amerika tot stand.


Voor wie meer wil weten


- Pos, Hugo. 'Dubbelspel vol vitaliteit: leven op Curaçao goed beschreven in de eerste roman van Frank Martinus Arion'.



In: Het Parool , 11 augustus 1973.



- Komrij, Gerrit. 'Domineren op Curaçao'.



In: Vrij Nederland , 25 augustus 1973.



- Fens, Kees. 'Roman over spelletje domino'.



In: De Volkskrant , 25 augustus 1973.



- Bulthuis, Rico. 'Schitterende mislukking'.



In: Rotterdamsch Nieuwsblad , 14 september 1973.



- Soudijn, Karel. 'Een Antilliaans drama'.



In: NRC Handelsblad , 5 oktober 1973.



- Vogelaar, Jacq Firmin. 'Een dubbelspelletje domino: een roman over de Antillen'.



In: De Groene Amsterdammer , 21 november 1973.



- Ferguson, Margaretha. 'Martinus Arion laat posities van bovenaf zien'.



In: Het Vaderland , 5 januari 1974



- Leys, Herman. 'Curaçao vertelt'.



In: De Standaard , 12 april 1974.



- Roggeman, Willem M. 'Van der Hoogtprijs voor Frank Martinus Arion'.



In: De Nieuwe Gazet , 17 juni 1974.