Dubbelspel door Frank Martinus Arion

Het verhaal van een verbazingwekkend wereldrecord
De Bezige Bij, Amsterdam (1973) Titelverklaring: De titel kan op drie manieren uitgelegd worden: 1. De term ‘dubbelspel’ staat voor het winnen van het dominospel door een steen aan te leggen die aan beide uiteinden van de reeks stenen aansluit. 2. Daarnaast strijden de mannen in het verhaal onderling om de persoonlijke overwinning met betrekking tot politiek en vrouwen. Hierbij behaalt de speler Janchi een dubbele overwinning. 3. De vrouwen Nora en Solema spelen dubbel spel, omdat ze beiden een buitenechtelijke verhouding hebben. De auteur: Frank Martinus Arion is het pseudoniem van de op 17 december 1936 geboren Frank Efraim Martinus. Arion wordt geboren op Curaçao, één van de Antilliaanse eilanden. Hij schrijft zowel in de Nederlandse taal als in zijn moedertaal, het Papiamento. Als wetenschapper aan de Amsterdamse Universiteit brengt hij over deze voertaal een bibliografie uit. In 1957 debuteert hij als auteur met de poëziebundel Stemmen uit Afrika. Echte bekendheid krijgt hij pas in 1973 met de roman Dubbelspel, waarvoor hij in 1974 de Van der Hoogtprijs ontvangt. In zijn sociaal-politieke roman, Afscheid van de koningin (1975), gaat hij in op de verhouding tussen Nederland en de vroegere koloniën alsmede de problematiek van de apartheid en intolerantie. In 1979 publiceert hij Nobele wilden en in 1995 De laatste vrijheid. In zijn werk wil Arion de lezer bewust maken van de problematiek waar het volk op de Antilliaanse eilanden mee kampt. Daarnaast wil hij de lezer bekend maken met de cultuur van de Antillianen. Naast zijn werk als auteur was Arion de voornaamste oprichter van het maandblad Ruku, dat bekend werd door de publicatie van een rapport over de achtergronden en onlusten van 30 mei 1969 op Curaçao. Literaire stroming: Moderne Nederlandse literatuur. Genre: Dubbelspel is een sociaal-politieke roman. Samenvatting: In het dorpje Wokota (een buitenwijk van Willemstad) op het eiland Curaçao spelen vier mannen een potje domino. De vier vrienden Boeboe Fiel, Manchi Sanantonio, Chamon Nicholas en Janchi Pau komen hiervoor iedere zondag bij elkaar op het erf van taxichauffeur Boeboe Fiel. Boeboe heeft zijn geld verloren met een kaartspel en de nacht doorgebracht met de hoer Micha in Campo Alegre. Hij wordt waarschijnlijk gekozen tot voorzitter van de Curaçaose Vakbond van Taxichauffeurs omdat hij heeft voorkomen dat bussen de taxiritten op het eiland over zouden nemen. Door het geldverlies kan Boeboe’s vrouw Nora geen nieuwe schoenen kopen voor hun zoontje Ostrik. Ze heeft al tien gulden gekregen van de doodgraver, Diego, maar ze komt nu nog vijf gulden tekort. Nora zal nu het geld van Chamon, waar zij een verhouding mee heeft, moeten lenen. Manchi, een vijftigjarige neger en deurwaarder van beroep, wil graag toetreden tot de loge van Vrijmetselaars. Dit betekent wel dat hij de traditionele dominospelletjes met zijn vrienden op moet geven. Op een zondag in november komen de vrienden wederom bij elkaar voor het dominospel. Om de score bij te houden worden de punten geteld in damesschoenen. Degene die het eerste tien punten heeft en meer dan vijf punten voorligt op de tegenpartij, geeft de verliezers een paar schoenen. Eigenlijk stamt dit gebruik uit de slaventijd, maar voor de grap wordt dit gebruik vandaag letterlijk uitgevoerd. Voor dit doel verft Manchi tien paar schoenen van zijn vrouw, Solema, zwart. Al vier jaar lang herinnert hij zijn vrouw aan haar overspel met een jonge rechter. Manchi betrapte hen en eiste dat de rechter vijf gulden aan hem betaalde; het gebruikelijke loon van een inlandse hoer. Daarna moet Solema hem elke dag vijf gulden betalen. Manchi is eigenlijk wel trots op zijn vrouw maar op deze manier probeert hij haar toch klein te houden. Solema is sinds enkele weken verliefd op de visser Janchi en na een vrijpartij vraagt hij of ze bij hem wil intrekken. Solema krijgt mede hierdoor haar zelfrespect weer terug. De twee duo’s Manchi/Boeboe en Janchi/Chamon zijn goed tegen elkaar opgewassen. Echter deze keer is Boeboe nog erg vermoeid van zijn nachtelijke avontuurtje. Hierdoor winnen Chamon en Janchi ronde na ronde. Eén ronde wordt zelfs gewonnen met vier dubbelspelen! Dit is een absoluut wereldrecord. Gedurende het spel wordt vooral gepraat over vrouwen en politiek. Janchi heeft er geen vertrouwen in dat er ooit een zwarte een belangrijke positie zal bekleden op het eiland. Boeboe ontgaat intussen niets van het opmerkelijke gedrag van zijn vrouw. Nora probeert steeds de aandacht van Chamon te trekken. Chamon heeft echter besloten om zijn relatie met Nora stop te zetten, omdat hij bang is dat Boeboe erachter zal komen. Chamon en Janchi gaan steeds beter en sneller spelen. Boeboe en Manchi moeten accepteren dat hun schoenenbezit groeit zonder zelf ook maar één ronde te winnen. Boeboe verdenkt de tegenpartij van verraad, omdat ze ook geen rum meer willen drinken. Intussen besluit Nora dat ze de vijf gulden aan Solema zal vragen. Solema neemt op haar beurt het besluit om bij Janchi in te trekken. Als Nora naar het huis van Solema vertrekt, beseft Boeboe opeens dat hij zijn vrouw niet kan missen. Solema geeft Nora de vijf gulden, die ze eerder die dag verzuimd had aan haar man te geven. Als Nora terug komt schrikt ze van de enorme toeloop bij het dominospel. Er is zelfs een verslaggever van de radio die bericht over de vier dubbelspelen. Nora deelt weer rum rond onder de belangstellenden. Helaas is er te weinig en is ze genoodzaakt Ostrik naar de kruidenier te sturen om van zijn schoenengeld meer rum te gaan halen. Het dominospel eindigt uiteindelijk in tien-nul. Nora krijgt eindelijk de kans om, op het toilet in het washok, Chamon te spreken. Door de aanschaf van de rum, heeft ze weer geld nodig. Chamon weigert haar geld te lenen. Boeboe luistert het betreffende gesprek af en windt zich op over de manier waarop Chamon zijn vrouw laat vallen. Boeboe gaat in zijn opwinding Chamon met een krik te lijf. Uit zelfverdediging steekt Chamon hem vervolgens met een mes in de borst. Boeboe is hierdoor op slag dood. Manchi vindt intussen thuis de afscheidsbrief van Solema. De dubbele nederlaag, bij het dominospel en het bedrog van zijn vrouw, is de aanleiding tot zijn zelfmoord. Hij schiet zich, zittende aan zijn piano, met een kogel door het hoofd. In het laatste hoofdstuk duikt plotseling een ik-verteller op. Deze ik-verteller meldt dat hij, in opdracht van de rechtbank, de aanloop naar de gewelddadige moord op Boeboe moet onderzoeken. Daarnaast vertelt de ik-veteller dat Janchi en Solema samen een aantal coöperatieve bedrijven hebben opgezet. Tijd en tijdvolgorde: Het chronologische verhaal wordt afgewisseld door veel flash-backs. Er zijn veel vooruitwijzingen, waardoor het verhaal een spannend effect krijgt. Dubbelspel begint bij de zondagochtend en eindigt bij de zondagavond. Doordat er per verhaalfiguur tijdsverschuivingen plaatsvinden, krijgt het verhaal een niet-chronologisch uiterlijk. Gezien de politieke achtergronden en de verwijzing naar de volksoproer van 30 mei 1969, kun je concluderen dat het verhaal zich in de zeventiger jaren afspeelt. Alleen hoofdstuk 1 en de proloog zijn geschreven in de tegenwoordige tijd. De rest van het verhaal is geschreven in de verleden tijd. Plaats/ruimte: Dubbelspel speelt zich af op het eiland Curaçao, in het fictieve dorpje Wokota (een buitenwijk van Willemstad). De gebeurtenissen van de zes hoofdfiguren vinden voornamelijk plaats bij het huis van Boeboe Fiel, tussen het kerkhof en het bordeel Campo Alegre. Karakterbeschrijving en -ontwikkeling: Alle genoemde karakters zijn ronde karakters. Boeboe Fiel: Boeboe Fiel is een sterke taxichauffeur. Hij is getrouwd met Nora en heeft in totaal zestien kinderen gehad. Zeven van hen wonen nog thuis, drie zijn al uit huis en de overige zes kinderen zijn al overleden. Hij is lui, zorgeloos en mist elk verantwoordelijkheidsgevoel. Doordat hij veel geld verkwist, moet Nora zich regelmatig aan mannen verkopen om aan geld te kunnen komen. Boeboe heeft veel respect voor de succesvolle Manchi, die een mooi huis en een intelligente vrouw heeft. Ondanks zijn losbandige leven realiseert Boeboe zich dat hij zijn vrouw niet kan missen. Zij is zijn ‘reddende engel’. Hij verdedigt haar zelfs als haar minnaar, Chamon, haar afwijst. Bij de vechtpartij die hierop volgt wordt Boeboe vermoord. Manchi Sanantonio: Manchi Sanantonio is een zelfingenomen deurwaarder, die sterk overtuigd is van zijn mening dat zwarten net zoveel kunnen bereiken als blanken. Hij is getrouwd met Solema en onderdrukt haar door haar elke dag vijf gulden te laten betalen. Deze vijf gulden symboliseert het inkomen van een goedkope hoer. Manchi heeft zijn vrouw enkele jaren geleden betrapt met een jonge rechter. Daarbij eiste hij van deze rechter dat die hem voor de vrijage met zijn vrouw betaalde. Manchi denkt dat hij rechter kan worden en dit beweert hij zelfs tegen de verslaggever. Het verlies van het dominospel, alsmede het verlaten worden door zijn vrouw, kan hij niet verdragen. Hij pleegt zelfmoord. Janchi Pau: Als ex-zeeman staat Janchi Pau bekend als een vrouwenjager. Sinds kort heeft hij een relatie met Manchi’s vrouw Solema. Samen maken ze plannen voor de toekomst. Janchi wil werken aan zijn toekomst en dat van zijn land. Zijn idealen worden werkelijkheid doordat hij samen met Solema een eigen meubelfabriek gaat beginnen. Chamon Nicolas: Chamon Nicolas is geboren op het bovenwindse eiland, Saba. Hij woont sinds twintig jaar op Curaçao en is de vaste dominopartner van Janchi. Hij leeft van de verhuuropbrengsten van twee kleine huisjes. Een inkomen waar alleen Nora, de vrouw met wie hij een verhouding heeft, van op de hoogte is. Ooit heeft hij een gevangenisstraf uitgezeten, doordat hij uit zelfverdediging een man heeft vermoord. Chamon is een lafaard: als hem de grond onder de voeten te heet wordt, breekt hij met Nora en besluit hij nooit meer domino te spelen met zijn vrienden. In zijn verweer om Boeboe van zich af te slaan, wordt Boeboe gedood en moet Chamon opnieuw een gevangenisstraf uitzitten. Nora Fiel: Nora Fiel is al jaren getrouwd met Boeboe. Ze is een moedige en zelfstandige vrouw. Ondanks alle vernederingen en slippertjes van haar man, blijft ze bij hem. Sinds vier jaar heeft ze zelf een buitenechtelijke verhouding met Chamon. Om geld te verdienen -geld dat Boeboe opmaakt aan drank en hoeren- moet ze zelf ook prostitueren. Nora bevindt zich in een afhankelijke positie: ze wil haar man niet verlaten, maar ook Chamon wil ze niet opgeven. Financieel gezien is ze afhankelijk van de prostitutie. Boeboe wordt door Chamon vermoord en Chamon verdwijnt achter de tralies. Nora heeft nu alleen haar kinderen nog. Solema Sanantonio: Solema is onderwijzeres en getrouwd met Manchi Sanantonio. Haar verhouding met Janchi maakt dat ze zichzelf meer gaat respecteren, ondanks de vernederingen van haar echtgenoot. Samen met Janchi begint ze een nieuw leven in de eigen meubelfabriek. Solema is zelf bezig met de oprichting van een politieke partij om haar socialistische ideeën te realiseren. Onderlinge relaties: Boeboe Fiel is getrouwd met Nora. Nora Fiel heeft een verhouding met Chamon Nicolas. Manchi Sanantonio is getrouwd met Solema Sanantonio. Solema heeft een verhouding met Janchi Pau. De deelnemers aan het dominospel zijn verdeeld in twee teams: Boeboe/Manchi en Chamon/Janchi. Eigenlijk zijn de deelnemers geen vrienden. Uit hun gedachten blijkt dat ze ontzag hebben voor elkaar, maar ook angsten kennen. Ook gaan Chamon en Janchi een verhouding aan met de vrouwen van de andere twee ‘vrienden’. Geloofwaardigheid van het verhaal: …. Thematiek: Macht en bewustwording: Dubbelspel behandelt de politieke en sociale misstanden op het Antilliaanse eiland Curaçao. De bevolking op deze kolonie wordt al jaren onderdrukt door de blanken. De macht en heerschappij over personen en goederen is zelfs bij het spelen van domino een belangrijk gespreksonderwerp. De bevolking moet zich, net als Solema ontwikkelen en zich uit deze greep bevrijden door moed en liefde te tonen en door het verstand te gebruiken. Liefde: De liefde voor haar kinderen is voor Nora de reden om te gaan prostitueren. Ook de liefde voor het land en voor elkaar speelt (onbewust) een grote rol in het leven van de verhaalfiguren. Domino: Uit de motto’s blijkt al dat het verhaal draait om een dominospel. Motto: Domino: ‘It is not in such matters, however, that the Tsar’s true character appeared. Politics bored him; he loved his wife and children, he liked bicycling up and down the garden paths, and he had a passion for dominoes. When his dear Alix had a pain in the feet he was pertubed, but when he lost an empire he hardly noticed it. On February 23, 1917, while he was at G.H.Q. in a last attempt to escape from the Revolution, he was worried by learning that his children had measles. He telegraphed to the Tsarina: "What a nuisance! I was hoping they would escape measles. Sincerest greetings to all. Sleep well. Nicky." On the same day he wrote: "I greatly miss my half-hourly game of patience every evening. I shall take up dominoes again in my spare time!’ (Bertrand Russel: ‘Freedom vs. Organization’) Dit tekstfragment vertelt hoe de Russische tsaar zijn passie voor domino belangrijker acht dan de politieke onheil in zijn land. ‘Wir sitzen um ein Tischen irgendwo
Und sagen Worte, Ineinderpassen

Die Worte, die wir vor ons liegen lassen
Als spielten wir zusammen Domino. Zu einem Bild bewegt sich Stein auf Stein
Mit Schwarzen Augen in dem Elfenbein’ (Johannes R. Becher) Dit gedicht benadrukt het belang van het gesprek tijdens een spel. Daarnaast geeft het de onheilspellende sfeer van een dergelijk spel weer. ‘Domino is een gevaarlijk spel: Het is aan een dominotoernooi te wijten dat de Hollanders in 1625 het onneembaar geachte fort "El Moro" op Puerto Rico op de Spanjaarden wisten te veroveren.’ (Een reporter van de Antilliaanse Radio Omroep ‘V’.) Het dominospel hield de Spanjaarden zo in de ban, dat de Hollanders het zwaarbewaakte fort in konden nemen. Taalgebruik: Het levendige taalgebruik wordt afgewisseld met Antilliaanse woorden en gebruiken. Ook gaat de schrijver in op politieke ontwikkelingen. Deze worden vervolgens uitvoerig door hem toegelicht. Opdracht: Het boek is opgedragen aan: ‘vrouwen met moed’. Vertelsituatie: Uit het afsluitende ‘Naspelen’ blijkt dat er een auctoriale verteller is. Door de ogen van een ‘toeschouwer’ worden de belevenissen geschetst. Deze toeschouwer heeft als opdracht om voor de rechtbank alle gebeurtenissen te onderzoeken die aanleiding gaven tot de moord op Boeboe. Daarbij verplaatst de verteller zich in de gedachten en gedragingen van de verhaalfiguren. Ook wordt via de auctoriale verteller allerlei achtergrondinformatie doorgespeeld. Voorbeelden hiervan zijn de uitleg van de dominoregels en de toelichting op de rol van de schoenen vanuit het slavenverleden. Perspectief: Ik-perspectief. Verhaalopbouw: Het verhaal is opgebouwd uit vier delen. Deel 1: De morgen en de ochtend. Dit deel geeft een beschrijving van Curaçao en we maken kennis met alle hoofdpersonen. Deel 2: De middag en de schemering. Deel 3: De schemering. Deel 4: Naspelen. Hierin wordt verteld hoe het met de verhaalfiguren afgelopen is.