Drie vrouwen door Belle van Zuylen

SAMENVATTING De Weleerwaarde Heer de la Tour, een abbé, vertelt de jonge barones van Berghen over drie vrouwen. De eerste vrouw, het edele kind Emilie, wiens ouders zijn omgekomen in de strijd van de Franse Revolutie, vlucht met haar toegewijde dienstmeid, Josephine, de tweede vrouw, naar het Duitse Altendorf. Daar wordt de baron van Altendorfs zoon Theobald verliefd op Emilie. Dan komt Constance, een rijke vrouw, die na een ongeluk met haar koets van de dood wordt gered door Emilie en Josephine. De drie vrouwen besluiten samen te gaan wonen in Emilies nederige huisje. Josephine raakt zwanger van Henri, de knecht van Theobald. Ze biecht dit op aan haar baas en Emilie is, alhoewel hevig geschokt, bereid om voor haar trouwe vriendin en werkster van haar morele idealen af te zien. Samen met de nuchter en praktisch denkende Constance, zorgt ze ervoor dat Henri Josephine trouwt. Als de jaloerse gravin van Horst, die volgens afspraak met Theobald zou trouwen, hem Emilie zijn liefde hoort verklaren, vertelt zij dit aan haar moeder, die vervolgens wil dat haar dochter en Theobald onmiddellijk trouwen. Theobald vlucht en neemt Emilie, die nogmaals haar idealen verloochent, mee. Constance verklaart Theobalds ouders dat de enige manier waarop hun zoons, en dus ook hun eigen eer gered kan worden, is Emilie en Theobald te laten trouwen. Zo zal iedereen denken dat het om een huwelijksreis gaat en niet om een vlucht. Theobald en Emilie trouwen, en Constance en Josephine nemen ook hun intrek in het kasteel. Constance vertelt in brieven aan de abbé over filosofische gesprekken, grappige voorvallen, de geboorte van het kind van Emilie en van dat van de gravin van Horst die met een ander is getrouwd. Uiteindelijk rukt de Franse revolutie ook op tot in Altendorf en moeten Constance en Emilie vluchten, zo schrijft Constance. HOE, WAT EN WAAROM GELEZEN Ik heb dit boek gelezen omdat mijn moeder het aanraadde. Ze vertelde dat het uit de periode kwam die nu de Verlichting wordt genoemd (±1650 - ±1780), de periode waarin met rationeler ging denken en schrijven. Dit sprak mij wel aan, dus las ik ‘Drie Vrouwen’. Belle van Zuylen is één van de weinige vrouwen die in die tijd verhalen schreef. Ze was dus één van de eerste feministes, op een manier die toen nog gerechtvaardigd was en niet te vergelijken is met het moderne feminisme, dat soms erg overdreven aandoet. Maar om te kunnen beoordelen hoe feministisch ze schreef, moet je je terugdenken in die tijd, en haar woorden niet in het heden plaatsen. Dan zou ze er maar als een beroerde feministe uitkomen. Echter juist dat nuchtere, nog niet zo schreeuwerige feminisme, leest erg prettig. Bovendien is niet alleen de gelijkheid tussen vrouwen en mannen een kwestie, ook andere ethische dilemma’s komen aan bod en spelen eigenlijk zelfs een belangrijkere rol.
EERSTE REACTIE Ik vond het verhaal erg leuk. De zinnen waren wel lang en er was weinig interpunctie, maar als ik me eenmaal goed concentreerde op de tekst, werd het een komisch, leerzaam en boeiend verhaal. In het boek lijkt Belle van Zuylen haar eigen filosofie geperfectioneerd te hebben, zo ook haar stijl. Er is geen enkele tegenspraak in de woorden van de schrijfster te vinden, zij lijkt zich duidelijk een mening gevormd te hebben over de kwesties waarover het boek handelt, en die mening is niet oordelend. Daarnaast is de stijl vrij humoristisch, voor zover ik dat met mijn 21e eeuwse interpretatie kan beoordelen. De nuchterheid van Constance is heerlijk verlichtend na de zware woorden van morele perfectie gesproken door Theobald en Emilie en de redenaties van Josephine zijn niet enkel komisch maar ook zeer hartverwarmend. Het geheel is heel erg boeiend. OPVALLENDE PASSAGES Het einde van het eerste deel, waar Emilie ‘ontvoerd’ wordt door Theobald, is erg verrassend. Ik, enkel bekend met de eindes van Shakespear, als het om teksten van vóór 1880 gaat, verwachtte een of ander droevige afloop waarbij Theobald en Emilie elkaar niet meer zouden zien. Het tegendeel blijkt, en helemaal onverwacht komt dan ook nog de afgunstige gravin de winter met haar man en aankomende kind doorbrengen op het kasteel van haar ex-verloofde. Dit levert komische situaties maar ook wrevel op, die uiteindelijk echter niets veranderen aan de situatie. Een andere verrassende scène is als Emilie geschokt is door de onzedelijkheid van haar dienstmeid Josephine, maar toch oprecht tegen Henri dreigt Altendorf en haar geliefde, de baas van Henri, te verlaten als Henri niet met Josephine trouwt. Natuurlijk kan Henri niet meer weigeren, omdat hij het ongeluk van zijn baas niet op zijn geweten wil hebben. Een leuk stukje is als Constance in één van haar brieven vertelt over een schooltje dat wordt opgericht op het kasteel, voor de kinderen van de boeren. Er is erg mooi beschreven hoe simpel en eenvoudig het idee is, en hoe lastig het later blijkt om alles volgens plan uit te voeren. Vooral de discussies rond een nuchtere, atheïstische, Nederlandse mathematicus, zijn zeer interessant. DE KARAKTERS Emilie is een naïef jong meisje, zeer chauvinistisch als het gaat om haar geboorteland Frankrijk, en zeer vasthoudend aan haar morele idealen. Dit zou soms zelfs hinderlijk worden, als zij niet zou afwijken van het streven naar volmaaktheid als ze zich een goede vriendin, meesteres en geliefde moet tonen. Josephine is losbandig en deinst er niet voor terug haar lichaam te geven, om zo een heleboel bezittelijke dingen terug te nemen. Toch heeft ze een heel groot hart, zeker als het gaat om haar meesteres. Voor Emilie zou ze alles doen, en dat laat ze af en toe op een ontwapenende manier merken, waardoor ook Emilie achting blijft houden voor haar dienstmeid. Constance is een nuchtere, praktisch denkende vrouw. Zij neemt de gebeurtenissen waar die de jonge mensen meemaken, en grijpt in als zij dat nodig acht. Ook zij heeft een slechte kant, haar fortuin is verkregen door directe familie op manieren waar Constance zelf niet achter kan staan, zo geeft ze dat zelf toe. Toch geeft zij het geld niet zomaar weg, maar doet er uitgaven mee waarover zij goed heeft nagedacht. En ook haar hart is groot. Theobald is een serieuze, haast romantische jongen, die zwaar tilt aan bijna ieder woord en moeite heeft om lichtzinnig te zijn, tot zijn eigen teleurstelling, zo nu en dan. Hij is intelligent en heeft het beste voor met de mensen om hem heen. De school die wordt opgericht door de bewoners van het kasteel was dan ook zijn idee. De ouders van Theobald zijn wat ouderwets vergeleken met Theobald en zijn generatiegenoten, maar ook met Constance. Toch zijn ze niet onredelijk. De gravin van Horst is een jaloerse vrouw, zo is ook haar moeder. Henri is een eerlijk maar soms wat egoïstische jongen. MENING Ik vond ‘Drie vrouwen’ vrij moeilijk te verstaan. Het werk lijkt Belle van Zuylens belangrijkste filosofieën te omvatten en te streven naar perfectie van haar eigen stijl. Gelukkig verlicht het verhaal de boodschap, zelfs zo, dat ik haar er zelf nooit zo letterlijk uit had kunnen vissen als G.A. van Oorschot, die het verhaal inleidde en gedeeltelijk uitlegde. Het taalgebruik is niet al te moeilijk, maar de lange zinnen zijn soms ietwat vermoeiend. Het geheel is zeer interessant om te lezen, het lijkt een samenvatting van een veel groter verhaal en iedere dialoog erin lijkt essentieel voor het verhaal en voor de uitleg van de gedachtegang van de schrijfster. Subtiele humor, nuchterheid en serieusheid maken het boek erg mooi.