Drenkeling door G.L. Durlacher

Beschrijvingsopdracht Motivatie boekkeuze Ik heb dit boek gekozen omdat ik het eerste boek van G.L. Durlacher, Strepen aan de hemel, heel leuk vond. Ik vind dat hij goed schrijft over een onderwerp wat mij zeer interesseert. Korte weergave van de inhoud Peterchens Mondfahrt
Het is het eind van 1932. Gerhard, een jong joods jongetje, gaat in zijn nieuwe matrozenpak, wat hij daar speciaal voor heeft gekregen, naar een kerstvoorstelling. Op het podium staat de kerstman, die de kinderen cadeautjes uitdeelt. Gerhard is bang voor hem. Dan roept de kerstman ook Gerhard bij zich: vol zenuwen loopt hij het podium op. Dan ziet hij iets aan de kerstman, dat is zijn oom Herbert! Maar waarom is hij zo raar verkleed? Jubelend, omdat hij niet meer bang is, laat hij dit ook aan de rest van het publiek horen. Er barst een rumoer los in de zaal. Gerhard krijgt snel zijn cadeautje en gaat terug zitten. “Vuil jodenjong, ik zal je!” sist de man die achter hen zit. Gerhard negeert het. Kaarsen en fakkels
Een paar dagen later word er bij Gerhard thuis “Chanoeka” gevierd, een joods feest dat in de periode van kerstmis valt. Op de laatste zondag van januari is er een optocht van de bruinhemden, de nazi’s. Dan, bij het nieuwjaarsfeest waar de ouders van Gerhard heengaan, gebeurt er iets ergs. Het is een gemaskerd bal, en een gemaskerde man deelt bonbons uit. De mensen die de bonbons hebben gegeten, de ouders van Gerhard hebben de bonbons beleefd afgeslagen, worden opeens ziek. De gemaskerde man is weg, en er wordt buiten een lege bonbondoos gevonden, op de bodem staat: “Die Juden stinken, heil dem Führer!”. 30 januari 1933 luistert heel de familie naar de dreigende stemmen op de radio: die hebben te melden dat Adolf Hitler net rijkskanselier is geworden. Verjaardag

Op 1 april is de vader van Gerhard jarig. Maar er is meer aan de hand. Plots moet zijn vader naar de zaak van zijn moeder, die dus Gerhards oma is. Even later gaan Gerhard en zijn moeder ook naar de winkel. Er staat een hele menigte. Enkele ramen zijn ingeslagen en er staan antisemitische leuzen op de ramen gekalkt. Twee bruinhemden blokkeren de ingang. Een brede automonteur, die Gerhard kent, dringt zich door de menigte heen en wil de winkel binnengaan. De bruinhemden stoppen hem en zeggen: “Kannst du nicht lesen?” wijzend op de borden die ze in hun handen hebben “Du blöder Judenfreund, Dir wird man noch vieles bei-bringen müssen”. De automonteur druipt af. Ze lopen zonder tegengehouden te worden de winkel binnen en daar ziet Gerhard de familie in tranen. Dan zegt zijn aangetrouwde Nederlandse tante dat ze er genoeg van heeft, en maakt een emmer sop en loopt naar buiten om de ramen schoon te maken. De omstanders, en ook de bruinhemden, houden zich stil. “So macht man das in Holland” zegt ze. De drenkeling
Een jaar later gaat het gezin op vakantie. Ze gaan naar het Gardameer! Het valt Gerhard op dat er nauwelijks borden staan als: “Juden nicht gewunscht”en zo. Het lijkt een hele leuke vakantie te worden.. Een paar dagen voor het einde van de vakantie is de familie aan het strand. Twee broertjes zijn aan het spelen op de steiger met hun speelgoedbootje. Gerhard zit er naar te kijken ziet dat ze in het water vallen. In paniek probeert Gerhard de volwassenen te waarschuwen, maar niemand let op hem, ze schuiven hem aan de kant als een irritant kind. De ober Fritz, die een oude vriend van Gerhards ouders is, ziet het ook en springt zonder aarzeling het water in. Hij redt de twee kinderen en, nadat hij droge kleren heeft aangetrokken, vertelt hij dat de nazi’s Dolfuss, de Oostenrijkse minister-president, hebben doodgeschoten. De familie vertrekt eerder dan voorzien na dit bericht. Maria en Lena
Maria, het niet-joodse dienstmeisje en kinderjuf van de Durlachers, moet weg op bevel van de Gestapo. Dit vind Gerhard heel jammer. Er wordt een nieuw dienstmeisje gezocht en gevonden: Lena. Zij is het tegenovergestelde van de lieve Maria. De oma van Gerhard, die op de zolder slaapt en zeer oud, vroom, ziek en bang is voor de nazi’s, ziet het somber in. Dit vind Gerhard onheilspellend. De warmte is met de komst van Lena verdwenen, want ze luistert af en is bits en kort tegen-over de familie. Dan op een dag ontdekt de familie dat Lena steelt, en ze wordt, met behulp van de buren, uit het huis gejaagd. “Juda verrecke!” roept ze terwijl ze weggaat. Schooltijd
Dan moet Gerhard naar de basisschool, zijn haar wordt lekker “schneidig” geknipt door de kapper: een kort stekelkapsel. Als verrassing krijgt hij een nieuwe schoolransel, met daarin een pennendoos. Ook heeft hij lederhosen gekregen voor op school. Maar aangekomen op school mag hij niet op de schoolfoto, omdat de ouders van de “gewone” kinderen geen joodse kinderen op de klassenfoto willen. Hij en Harro, de zoon van de monteur die de winkel binnen wou, zorgen ervoor dat ze naast elkaar in de klas zitten. Ook Fritz, en nog een paar andere jongens die in de Hitlerjugend zitten, zitten bij Gerhard in de klas. Gerhard werd al vaker gepest door hen, maar op een dag worden ze bedreigd in de klas door Fritz en zijn bende. Harro zegt tegen Gerhard dat ze, als de school uit is, zo snel mogelijk naar huis moeten rennen. De bel gaat en ze sprinten snel weg. Ze worden toch ingehaald en in elkaar geslagen. De volgende dag wacht Harro hem niet meer op, en hij zit aan de andere kant van de klas… Landverhuizen
De ouders van Gerhard besluiten dat ze Gerhard het beste naar het Beloofde Land kunnen sturen, ook al kunnen ze zelf niet mee. Gerhard en zijn moeder gaan naar een opvanghuis voor zulke kinderen. Hij wordt gelijk tussen de kinderen gezet, terwijl zijn moeder boven de zaken met de directeur. Gerhard wordt bang tussen die kinderen en sprint huilend weg. Hij rent de trappen op en zrent de armen van zijn moeder in. Ze gaan samen terug naar huis. Liever niet naar het Beloofde Land dan alleen. Er wordt besloten om naar Nederland te gaan verhuizen, wat ze is aangeraden door vrienden. Zijn hond Senta moet worden afgemaakt omdat ze “ziek” is, ze mag het land niet in. Er worden verscheidene familiebezoeken afgelegd omdat ze gaan emigreren. Oma is alvast vooruit gereisd met de trein. Ze pakken in en vertrekken, naar Rotterdam. ‘Wij wisten van niets’ 50 jaar later rijdt Gerhard dezelfde route, terug van een vakantie in Zitserland. Hij voelt zich als zijn vader, hij ìs zelfs even zijn vader. Het valt hem op dat er tegelijkertijd zoveel en zo weinig is veranderd. Hij zoekt het huis van zijn tante en neven, de buurvrouw blijkt nog veel van ze te weten. Hij beantwoordt hun vragen, ze reageren schuchter. Ze wisten niks, zeggen ze. Hij is boos, maar waarop? Op wie? In Baden-Baden, zijn toenmalige woon- en nog steeds geboorteplaats. Haalt hij herinneringen op. Ook de ergste herinneringen. Aan Kristallnacht. Aan het einde van dit boek: “Dit is geen land van de blinden, stommen, doven. Ieder die horen wilde, kon horen. Ieder die zien wilde, kon zien. De toespraken waarin hese demagogen onze ondergang verkondigden, schalden vanaf januari uit alle luidsprekers. De maatregelen om ons te isoleren, waarmee dag na dag een stuk van onze vrijheid weggesneden werd, stonden met vette letters in alle kranten. Talloos veel Duitsers lieten zich tot barbarij verleiden. Talloos veel Duitsers, onverschillig of door angst verlamd, zagen ons, vlak voor hun ogen, verdrinken. En enkelen, moedig als kelner Fritz in Riva aan het Gardameer, redden een drenkeling uit de golven.” Uitgewerkte persoonlijke reactie Onderwerp Wat is volgens jou het onderwerp van de tekst? Omschrijf het onderwerp in enkele woorden of in één zin (het is niet de bedoeling dat je hier een korte samenvatting van de tekst geeft). Wat vooraf aan de jodenvervolgingen en wat voor een effect dat heeft op een joods kind. Vind je het onderwerp boeiend, interessant? Waarom wel/niet? Ja, ik vind het zoiets heel interessant omdat je dan te weten komt hoe de visie van zo’n kind is, omdat kinderen altijd anders op dingen kijken dan volwassenen. Had je vooraf bepaalde verwachtingen over het onderwerp en zijn die uitgekomen? Leg uit in
welk(e) opzicht(en) wel of niet. Nee, niet echt, ik verwachtte wel dat het een autobiografie zou worden, en dat was. Ik had voor de rest geen verwachtingen. Ligt het onderwerp in jouw belevingswereld? Is het een onderwerp waar jij wel eens over nadenkt en ben je door het boek anders over het onderwerp gaan nadenken? Waarom wel of niet? Ja, dat wel, ik kan me er wel wat van voorstellen. Ik denk er wel eens over na, niet elke week of zo, maar toch wel elke maand. Vind je dat de schrijver het onderwerp goed uitwerkt of vind je dat het onderwerp oppervlakkig, zonder veel uitwerking en diepgang wordt beschreven? Leg uit waarom. Ik vond het op zich goed uitgewerkt, als autobiografie. Maar er zit niet zoveel diepgang in, je komt niet echt veel over de diepe gedachten van de hoofdpersoon, ook al heb je er daar nog niet zoveel van als je zo jong bent. Wordt er in het boek een bepaalde visie op het onderwerp gegeven? Welke visie en ben jij het daarmee eens? Leg uit waarom wel/niet. Nee, door de hoofdpersoon wordt er geen visie gegeven op het onderwerp. Omdat hij zo jong is. Heb je wel eens een boek gelezen of een film gezien met hetzelfde onderwerp? Wat vind je beter, het boek dat je net gelezen hebt en waar je nu je verslag over schrijft, of het andere boek of de film? Waarom? Nee, niet precies dit onderwerp. Maar wel zo ongeveer, dit speelt zich af vóór de Tweede Wereldoorlog, maar die films spelen ín de Tweede Wereldoorlog. Zoals een film, waar ik de titel van vergeten ben, over een joods jongetje dat helemaal alleen probeert te overleven in de ruines van Warschau. Dat was een hele goede film. Ik vind het moeilijk om een vergelijking te maken tussen films en boeken. Volgens mij wint een goede film het meestal van een goed boek. Omdat het toegankelijker is.
Gebeurtenissen Welke gebeurtenissen vind jij het belangrijkst in het boek en waarom? Vind je dat die belangrijkste gebeurtenissen goed beschreven worden? Waarom wel/niet? Een van de belangrijkste gebeurtenissen van het boek vind ik dat, nadat Gerhard en Harro in elkaar geslagen zijn, Harro de volgende dag niet meer met Gerhard om wil gaan. Dit vind ik heel beschreven. Op zich heel klinisch, maar niet te klinisch. Heel sober, wat ik bij de situatie heel mooi vond. Omdat het symboliseert wat het sociaalnationalisme deed met niet antisemitische “gewone” Duitsers. En de eenzaamheid van de joden, nadat ze in de steek door dat soort Duitsers werden gelaten. Wat ook een centraal thema in het boek is. Ook toen de winkel werd besmeurd, Durlachers‘terugkeer en toen de joden bij dat nieuwjaars-feest werden vergiftigd. Vind je dat de gebeurtenissen de belangrijkste rol spelen of de gedachten
en gevoelens van de personages? Wat is je oordeel daarover? Allebei, maar met een accent op de gebeurtenissen. Want over de gevoelens wordt niet al te diep ingegaan. Vind je dat de gebeurtenissen logisch uit elkaar voortvloeien en veel samenhang vertonen of vind je het verband tussen de gebeurtenissen moeilijk te verklaren? Ik vind ze wel logisch uit elkaar voortvloeien, want de gebeurtenissen zijn zorgen ervoor dat de volgende gebeurtenis kan gebeuren. Vind je de gebeurtenissen spannend, boeiend, ontroerend, humoristisch, geloofwaardig, ongeloofwaardig, waarschijnlijk, onwaarschijnlijk, herkenbaar, onaanvaardbaar, schokkend of verrassend? Kies het begrip of de begrippen die jij van toepassing acht en leg uit wat je spannend, boeiend et cetera aan de gebeurtenissen vindt. Ik vond het boeiend omdat je redelijk in het verhaal gesleept wordt. Ik vond het ontroerend omdat de sores van de hoofdpersoon je erg aangrijpen. Ik vond het schokkend omdat die nazi’s toch grove daden en ideeën hadden en praktiseerden. Beschrijf de gebeurtenis in het boek die de meeste indruk op je heeft gemaakt en maak duidelijk waarom. Die waarin Harro Gerhard ineens aan de andere kant van de klas zit, en niet meer met Gerhard wil omgaan. Hebben bepaalde gebeurtenissen je aan het denken gezet? Welke gebeurtenissen hebben je aan het denken gezet? Waarover? De terugkeer van Durlacher. Waarin hij de ‘onwetendheid’ van de Duitsers ervaart. Blijven de gebeurtenissen je boeien of moest je soms 'worstelen' om verder te komen? Worden de gebeurtenissen uitvoerig en duidelijk verteld, legt de verteller als het ware alles uit, of moet je zelf verbanden leggen? Vind je dat vervelend of niet? Ik vond het geen moeilijk boek, ik hoefde niet te ‘worstelen’. De gebeurtenissen worden soms niet al te uitvoerig verteld, maar dat de schrijver zo mooi en duidelijk, dat het deert. Je moet zelf verbanden leggen, soms krijg je wel een hint, omdat de schrijver het vanuit het oogpunt van zichzelf als kind vertelt, en die legt niet al te veel verbanden, maar stelt wel vragen (aan zichzelf) die je op een bepaald spoor zetten. Ken je boeken of films met dezelfde gebeurtenissen? Wat vind je beter, het boek dat je nu gelezen hebt of de andere boeken en/of films? Waarom? Ik ken geen boeken of films die de dezelfde gebeurtenissen bevatten. Omdat de dingen die joden hebben meegemaakt waarover boeken/films over worden gemaakt, meestal in de Tweede Wereldoorlog spelen. En niet ervoor. Personages Is de hoofdpersoon volgens jou een held(in) of niet? Leg uit waarom je dat vindt. Niet echt, hij doet niks heldhaftigs, behalve dan in het opvanghuis voor kinderen die naar Palestina gaan, waar hij van wegloopt. En dat hij de ober Fritz waarschuwt als die kinderen aan het verdrinken zijn. Maar hij is nog maar een kind dat zich mee laat slepen door zijn ouders en/of kindermeisje. Vind je de karaktereigenschappen van de hoofdpersoon duidelijk beschreven? Leer je hem of haar goed kennen? Vind je het belangrijk bij dit boek, en bij boeken in het algemeen, dat het karakter van de hoofdpersoon duidelijk wordt beschreven? Waarom? Ik vond de karaktereigenschappen van Gerhard niet echt duidelijk, er wordt nergens een beschrijving van hem gegeven. Ik had er geen last van, je leert geleidelijk wat zijn karakter eigenschappen door zijn acties/gevoelens/gedachten. Ik vond het dus niet belangrijk. Vind je de personages in dit boek herkenbaar en 'levensecht'? Waarom? Ja, ze waren echt, zij leefden toen en ze gedragen zich ook als normale mensen. Ik vond ze dus ook herkenbaar, het zijn immers, zo als ik al zei, gewone mensen. Hebben bepaalde ideeën, gedachten, gevoelens of daden van de personages jou beïnvloed? Leg uit in hoeverre je beïnvloed bent. Voor zover ik weer ben ik nergens in beïnvloed
Vind je dat je je goed kunt verplaatsen in een van de personages? In welk personage? Vind je het belangrijk bij een boek dat je je goed in een personage kunt verplaatsen? Waarom? Ja, ik kan me goed verplaatsen in de vader van Gerhard. Omdat hij, volgens mij, een heel slimme, wanhopige man is die weet wat hij doet, en hij wil het beste voor zijn familie/zoon. Ik vind het niet belangrijk dat ik mij in een personage kan verplaatsen, omdat ik me niet helemaal in het personage verplaats en dus zo niet zo inlevend leest, ik laat het liever op me af komen. Welke personages vind je sympathiek en welke niet? Waarom? Ik vind de ‘slechteriken’, Lena, Fritz van de Hitlerjugend en zijn bende, de nazi’s, niet sympathiek, dat is logisch. Maar ook de oma van Gerhard vind ik niet al te sympathiek, omdat ik vind dat ze heel erg zeurt. Voor de rest vind de meeste personages wel sympathiek. Zelfs Harro vind ik niet onsympathiek, ik kan me wel iets van de motieven van zijn daden voorstellen, ik keur het niet goed, maar ik kan me er wel iets van voorstellen. Keur je het gedrag van de hoofdpersoon goed of keur je het af? Waarom? Er valt niet zoveel af- of goed te keuren. Hij doet gewoon wat er van hem verwacht wordt, het is een mak ‘schaap’. Ik keur het dus niet af of goed, maar ik kan er mee leven. Keur je het gedrag van andere personages uit het boek goed of keur je het af? Waarom? Vind je de beslissingen van de personages begrijpelijk en aanvaardbaar? Welke wel en welke niet? Waarom? Ik keur het gedrag van Harro bijvoorbeeld niet goed, of dat van de nazi’s. Maar ik kan me er iets van voorstellen, een kat in het nauw maakt gekke sprongen… Ik vind bijvoorbeeld de beslissing van Gerhard, dat hij niet mee gaat naar Palestina, begrijpelijk, omdat ik ook mijn ouders niet alleen achter zou laten. Ook bijvoorbeeld de beslissing van Harro dat hij niet meer met Gerhard om wil gaan vind ik begrijpelijk, maar niet aanvaardbaar, want een vriend laat je niet zo vallen. Ook vind ik de beslissing om naar Nederland te gaan verhuizen begrijpelijk. Het is een logische reactie op de omstandigheden in Duitsland. Zou jij in dezelfde situatie net zo of anders reageren als het personage? Waarom? Ik zou in de meeste situaties hetzelfde reageren, behalve dan bij Harro, ik denk dat ik het Gerhard nog had uitgelegd, en niet zo snel had laten vallen. Vind jij dat de personages voorspelbaar reageren of juist niet? Vind je dat prettig als lezer of juist niet? Ik vind wel dat ze redelijk voorspelbaar reageren, omdat ik, denk ik, in bijna alle situaties hetzelfde zou reageren. Op zich kan het onprettig zijn, maar ik had er bij dit boek geen last van. Opbouw Vind je het verhaal ingewikkeld van opbouw? Zo ja, wat vind je ingewikkeld aan de opbouw? Nee, het is chronologisch opgebouwd, dus in sujetvorm. Het was dus niet ingewikkeld. Vind je het verhaal spannend? Wat vind je spannend? Hoe komt het dat je het verhaal wel of
niet spannend vindt? Ik vond het op zich niet spannend, maar er hangt wel de hele tijd de dreiging van het nationaal-socialisme boven hun hoofd, maar als lezer heb ik die niet echt gevoeld, omdat ik er niet echt ingedoken ben. Maar er zaten niet echt spannende stukken in. Daarom was het niet spannend. Zitten er veel terugblikken (flashbacks) in het verhaal? Vind je dat prettig
of vind je dat vervelend? Eigenlijk is het hele verhaal, tot het hoofdstuk “Wij wisten van niets”een flashback, en eigenlijk is “Wij wisten van niets” ook een flashback. Maar in het verhaal zelf zitten er geen flashbacks. Ik had er dus geen problemen mee. Vind je dat de opbouw van de tekst (bijvoorbeeld veel flashbacks) goed past bij het onderwerp? Waarom? Ik vond dat de opbouw goed bij het onderwerp paste, omdat hij het vanuit het oogpunt van een kind schrijft, en dus was de opbouw niet al te moeilijk. Zie je de gebeurtenissen door de ogen van één personage of zie je de gebeurtenissen vanuit meerdere personages? Vind je de manier waarop je in dit boek de gebeurtenissen ziet,geslaagd of niet? Waarom? Je ziet de gebeurtenissen alleen vanuit het oogpunt van de jonge Gerhard. Ik vind dit héél geslaagd, omdat je dus zo een beetje ervaart hoe een kind toentertijd zoiets als antisemitisme ervaart. Maar het kind is ook heel kritisch, door bepaalde dingen die voor volwassenen alledaags zijn, met zijn vragen tot de aandacht te brengen. Blijf je aan het slot met veel vragen zitten of zijn er aan het eind weinig onduidelijkheden? Vind je het (on)prettig als aan het slot niet alles duidelijk is? Waarom? De grote vraag is wat er verder gebeurt, omdat het een open einde is. Je vraagt je ook af hoe Gerhard de oorlog overleefd heeft. Ik vind het meestal onprettig als een einde open is. Vooral als het een opzichzelfstaand boek is. Wat in het boek gebeurt is voor wat er in “Strepen aan de hemel” gebeurt. Dus daarom heb ik ook “Strepen aan de hemel” gelezen. Wanneer begon het boek je te boeien? Waarom? Al gelijk vanaf de eerste bladzijde was het boeiend, omdat het me heel erg interessant leek.
Taalgebruik Vind je het taalgebruik in dit boek moeilijk of niet? Wat vind je moeilijk aan het taalgebruik? Nee, ik vond het taalgebruik niet moeilijk. Hoe vind je de verhouding tussen dialoog (gesprekken tussen personages) en de beschrijvingen? Te veel dialoog? Te weinig beschrijvingen? Waarom? Er is geen dialoog in deze vorm: …zei “…..” en … zei “….”. Maar in deze vorm is er ook niet al teveel dialoog: …zei ……. De beschrijvingen vind ik perfect, elke keer als er een nieuw personage wordt geïntroduceerd komt er een kleine, en geheel volgens kinderlijke ‘maatstaven’ beschrijving. Leverde de tekst veel problemen op door ingewikkelde beeldspraak, symbolische verwijzingen of ‘duister’ taalgebruik? Hoe heb je die problemen opgelost? Nee, omdat het taalgebruik dat van een kind moet voorstellen. Al zijn er soms hele mooie en duidelijke beeldspraak, wat daar eigenlijk niet zou bijpassen. Ik vind die beeldspraak bij Durlacher, als schrijver, altijd heel mooi. Vind je het taalgebruik passen bij de personages en het onderwerp? Waarom? Ik vind het taalgebruik dus wel goed passen bij de personages. Behalve dan die beeldspraak. Omdat het taalgebruik als dat van een kind is. Over het taalgebruik ten opzichte van het onderwerp kan ik me geen mening vormen, ik weet niet wat ik me er bij voor moet stellen. Welke bijzonderheden of eigenaardigheden zijn je opgevallen in het taalgebruik? Dat het dus op een kinderlijke manier is geschreven.