Motivatie Om eerlijk te zijn heb ik geen speciale reden waarom ik dit boek heb uitgekozen. Want de naam ‘Naima El Bezaz’ was ook niet echt bekend om mij, maar naar lang zoeken en de achterkant te lezen was ik overtuigd. Eerste persoonlijke reactie Ik zag een mes op de kaft staan en dat gaf we wel het gevoel dat
het een spannend boek is. Na de achterkant gelezen te hebben was ik overtuigd. Het verhaal leek mij wel wat. Er stond op dat het over een vluchteling gaat die naar Europa wil. Ik vond het een goed boek en ik was ook helemaal niet teleurgesteld. Mijn verwachtingen waren niet helemaal uitgekomen. Ik had niet gedacht dat ik echt nog iets van de Marokkaanse cultuur in dit boek zou gaan lezen en ik had meer spanning verwacht. Maar ondanks dat was ik niet teleurgesteld. Korte samenvatting Als werkloze jongere leidt Ghali in zijn stad Meknès een sombere bestaan zonder veel toekomstperspectief. Totdat hij een oude klasgenoot tegen het lijf loopt. In tegenstelling tot andere mensen die Ghali kent, heeft deze Sadi goed geboerd. Tijdens de korte ontmoeting vertellen Ghali en Sadi hun verhaal. Ghali vertelt hoe hij vanuit Khemisset in Meknès is beland. Zijn moeder overleed toen hij nog jong was. Ghali werd ondergebracht bij zijn oom en tante in Meknès en trouwde uiteindelijk de oudste dochter. Zijn leven werd gekenmerkt door liefdeloosheid, doelloosheid en het bezoeken van koffiehuizen en cinema’s. Sadi’s verhaal is heel anders. Hij is al elfjarige jongetje naar Frankrijk geëmigreerd. Op latere leeftijd kwam hij in aanraking met een Marokkaanse man, Yassine. Sadi is voor hem gaan werken als drugssmokkelaar of zoals hij het zelf noemt omschrijft ‘Intermediaire Cépidex’. Ghali gelooft dat hun ontmoeting door Allah geregeld is (‘Allah heeft onze wegen doen kruisen’, p. 22) als Sadi beweert dat hij via Yassine Ghali’s grootste droom kan verwezenlijken, namelijk het emigreren naar Europa. Wanneer Ghali naar huis gaat om het aanbod van Sadi te overdenken, gaat hij op bed liggen en staart naar het mozaïek aan de wand. Dit roept de herinneringen op aan de tijd waarin zijn moeder stierf en Ghali overgeleverd werd aan de goedaardige, maar niet doortastende broer van zijn vader Omar en diens onheilspellende vrouw Rahma. Ghali ontvangt tijdens het afscheid van zijn moeders zus een kistje met sieraden en krijgt daarbij het bevel dit voor zichzelf te houden. Deze sieraden zullen hem nog van pas kunnen komen. Ghali besluit in te gaan op het voorstel van Sadi, maar moet eerst een deel van zijn sieraden verkopen, voordat Sadi’s baas Yassine hem kan helpen Marokko te ontvluchten. Ghali’s eerste ontmoeting met Yassine is heel verhelderend. Ghali moet, als vrachtwagenchauffeur vermomt, een lading olijven over de grens van Spanje en Frankrijk smokkelen. Het iets onaangenaams achter de schone schijn is dat de blikken olijven drugs bevatten. Ghali moet daarnaast vijftienduizend Franse franc betalen aan Yassine om de benodigde papieren te krijgen en in Parijs te komen. Hij moet er dus heel wat voor over hebben, maar toch besluit Ghali om zijn ogen te sluiten voor de kwalijke praktijken van Yassine en met hem in zee te gaan (p. 44). Nadat Ghali enkele sieraden heeft omgeruild voor het benodigde geld, brengt hij zijn schoonvader/oom Omar op de hoogte van zijn plan. Deze is in eerste aanleg verbaasd, maar biedt later zijn hulp aan, door Ghali een adres mee et geven van een bevriende relatie in Frankrijk. Voordat Ghali naar Frankrijk vertrekt, maakt hij nog een voorval mee dat hem aan het denken zet over de werkwijze van Yassine en zijn mannen. Wanneer Ghali en Sadi met een zeer gammele auto Yassine willen gaan bezoeken, botst Sadi door zijn vermetele rijdgedrag tegen een Duitse bestelbusje aan. Met veel excuses krijgen de Duitsers een hotelkamer aangeboden en na anderhalve dag was de bestelbusje gerepareerd door een van Yassine medewerkers. Wanneer Ghali de benodigde papieren in handen krijgt van Yassine, blijkt dat hij ook een identiteitsverandering moet ondergaan. Vanaf nu heet Ghali Mohammed ben Salem. Ghali werd geconfronteerd met het afscheid van zijn eigen persoon. Dus hij ging beginnen met zijn opdracht. Bij aankomst in Spanje wilde een douanebeambte een steek proef nemen van de olijven. Door ingrijpen van Yassine werd de douanier snel omgekocht, werd de aandacht geconcerteerd op de het campingbusje van de Duitsers dat Yassine had laten repareren. Als bij toverslag ontdekte een drugshond onder het busje een pakketje. De Duitsers werden aangehouden, Sadi en Ghali konden nu hun weg volgen. Ghali belande in een voorstad van Parijs bij Hakim. Hij was zeer gastvrij en wijste de weg in stad. Ghali vertelt zijn verhaal aan Hakim. Hij reageerde nogal sceptisch op de beloftes die Yassine aan Ghali had gedaan Hakim vond dat Ghali zich in een wespennest had gestoken, waar hij nog niet zomaar van af kon. Ghali was te naïef geweest. Ook landgenoten bedreigen elkaar. Hakim regelde een illegaal baantje voor Ghali. Ondertussen wist Yassine Ghali te vinden en hij kwam om zijn restschuld ophalen. Yassine probeerde Ghali nog aan zich te binden, maar hij weigerde. Wel liet Yassine zijn visitekaartje achter. Na een vervelende voorval op Ghali`s werk, viel de politie bij Hakim binnen. Ghali kon net op tijd ontsnappen, maar als de politie weg was, bleek dat Ghali zijn leven weer moest veranderen. Als een op de vlucht gejaagde beest vertrok Ghali naar Nederland. Daar werd hij via Hakim voorgesteld aan Karim, qua uiterlijk zijn ze evenbeeld. Ghali maakte via Karim kennis met Nederland. Hun kameraadschap kon maar voor korte duur zijn, aangezien werd Karim in de proloog geschreven dat hij was omgekomen door de aanval van Hollandse jongeren. Wanneer Ghali bijkwam, bleek dat men zijn huidige identiteit verwisseld had met die van Karim. Zijn landgenoot Mulat, wist van de persoonverwisseling, chanteerde hem. Ghali vluchtte uit het ziekenhuis en sloot zich op in een hotelkamer om knopen door te hakken en de waarheid onder ogen te zien. Zijn droom was niet verwezenlijk en hij was weer terug bij af en zijn toekomstbeeld was weer even uitzichtloos en negatief als enige tijd geleden.
Verdieping I Ruimte. Het speelt zich af in Marokko en in Europa. In Marokko woont hij met veel mensen in een klein oud huis waar hij vaak op het dak zit. Ook de straten zijn daar altijd vol van werklozen en andere mensen. Ghali komt ook vaak in cafés waar de meeste werklozen rondhangen. In Europa zit hij eerst in Frankrijk in een flat waar je sterk de Marokkaanse cultuur in kunt terugvinden en werkt hij in een restaurant. Van Amsterdam waar hij later heen gaat hoor je niet veel. Je weet niks over de omgeving daar. Hier laat zien hoe het verschil zit tussen Westerse- en Oosterse cultuur. Tijd. Het verhaal is niet chronologisch. Het begin van het boek begint met een flashforward. Je leest dan een spannend stuk van het einde van het verhaal. Om dit te kunnen begrijpen moet je het hele boek uitlezen. Er is ook sprake van een flashback in het verhaal. Je leest dan over de dood van de moeder van Ghali en hoe hij uiteindelijk bij zijn oom Omar terechtgekomen is. Er is verschillende malen sprake van tijdsprongen. Dit is er meestal tussen de dagen (dus de avonden worden overgeslagen). De vertelde tijd is ongeveer zes maanden. De verteltijd is 6 uur met 131 pagina’s. Bouw De roman heeft de vorm van een raamvertelling, waarbij de proloog (inleidingreden) en epiloog (nawoord) het eigenlijke verhaal, de terugblik op Ghali’s lotgevallen tot aan de avond dat hij in Nederland wordt aangevallen door jongeren, omsluiten. Het verhaal wordt vanuit Ghali, als ik-personage verteld. De proloog is meteen vergelijkend, maar laat nog wel aantal vragen open. Het verhaal dat hierna volgt geeft stukjes bij beetje duidelijkheid over het uiteindelijke doel dat Ghali wilde bereiken. Pas wanneer je de epiloog ook hebt gelezen, wordt het verhaal compleet. Al kan een oplettende lezer ook wel ongeveer inschatten hoe het komt dat Ghali nog leeft en niet direct het land uitgezet wordt. Het verhaal heeft nog de meeste weg van een raamvertelling, afgesloten met een open einde. De lezer kan zelf invullen of fantaseren over het verdere verloop van de levensweg van Ghali. De techniek die Naima El Bezaz heeft toe gepast is soms wat gekunsteld. Bijv.: de deurbel ‘laat op indringende toon weten’. El Bezaz benoemt alles in een overeenstemming met principes, waardoor de gevoelens soms uitgeschakeld lijken. Logischerwijs neemt het verhaal het grootste deel in (ongeveer 120 pagina’s) en bestaan de proloog en de epiloog slechts uit enkele pagina’s. Al met al bestaat het tijdbestek waarin het verhaal zich afspeelt een kleine twee maanden. Verdieping II Ik ben het wel eens met alle argumenten die de recensent gebruikt eens. Maar één argument niet dat de schrijfster Naima El Bezaz ‘die heeft wel veel gelezen, maar precies de verkeerde lezing’. Maar wat ik vind is dat de recensent ook niet zo één, twee enz. een boek kan schrijven. Dus ik vind geen slecht boek, maar ook niet één van de geweldigste boek die ik gelezen heb, want er zitten gewoon wat min punten in. De Recensie Ik heb de recensie uit de bibliotheek gehaald en daar stond dus al de informatie over de recensie.
Evaluatie Onderwerp De titel De weg naar het noorden dekt in een paar woorden de hele lading van het boek. Het is een tot roman omgewerkt reisverslag van een Marokkaanse illegaal naar Europa. In Marokko is de term ‘het noorden’ gelijke betekenis voor Europa en Europa staat voor toekomst. Europa is, blijft in de ogen van de Marokkanen, een paradij vol met kansen en toekomstmogelijkheden. El Bezaz laat in haar roman zien dat de weg naar het noorden een weg is vol met oneffenheid en belemmeringen. Personages Ghali : Karakter. Na de dood van zijn moeder werd hij ondergebracht bij zijn oom Omar en zijn familie. Hij is getrouwd met de dochter van Omar Fatima. Hij is werkloos en hoopt op een betere toekomst in Europa. In Europa aangekomen blijkt het allemaal niet zo mooi te zijn. Daar heet hij Mohamed ben Salem volgens zijn valse paspoort. Als Karim vermoord wordt denken ze dat hij karim is en? Karim Mohamed is. Hierdoor krijgt hij een derde naam. Fatima : Type. Vrouw van de hoofdpersoon. Zij zorgt voor het inkomen van haar familie. Wordt in de steek gelaten door haar man. Omar : Type. Oom, voogd en schoonvader van de hoofdpersoon. Sadi : Type. Oude jeugdvriend van Ghali. Hij is een oplichter. Hij brengt Ghali in contact met Yassine. Yassine : Karakter. Drugs- en mensensmokkelaar. Gebruikt zijn mensen om zelf zijn handen niet vuil te maken. Hakim : Type. Ver familielid van Ghali. Hij woont in Parijs en helpt Ghali aan een baan als afwasser en zorgt voor onderdak, bij hem thuis. Later brengt hij Ghali naar Amsterdam. Karim : Type. Uiterlijk lijkt hij veel op Ghali. Geeft Ghali onderdak wanneer hij in Amsterdam is. Hij wordt vermoord door Taalgebruik Naima El Bezaz schrijft realistisch, en realiteit betekent in dit geval dat het geen vrolijk boek is geworden. El Bezaz kan de sfeer van de verschillende culturen in Marokko, Frankrijk en Nederland zeer goed beschrijven. Daarvoor heeft zij dan ook zuiver, journalistiek onderzoek gedaan. Hoewel de eerst opgetreden roman niet officieel als jeugdliteratuur is uitgegeven, is het boek qua taal en stijl zeker ook geschikt voor jongeren vanaf een jaar of twaalf. El Bezaz heeft als sterke beweegreden de wil om uit te leggen, en de menselijke kant van het thema migratie te willen laten zien. Men kan spreken van een sociaal-realistische verteltrant (manier van vertellen). Mijn mening over het boek: Ik vond het een heel mooi boek. Ik moest door blijven lezen. Het bleef me echt boeien. Alleen vind ik het jammer dat het een open einde heeft. Over de verdiepingsopdrachten: Ik vond het boekverslag maken niet saai. Door de verdiepingsopdracht en het leesverslag ben ik het boek meer gaan waarderen. En door alles op een rijtje te zetten ben ik ook tot dieper inzicht van het boek gekomen. Biografie van de auteur. Naima El Bezaz is geboren in Meknès, Marokko, in 1974. In 1878, toen Naima 4 jaar oud was, emigreerde ze met haar moeder naar Nederland. Haar vader woonde en werkte hier al, namelijk in Alphen aan de Rijn. Naima studeert rechten aan de universiteit van Leiden. In haar vrije tijd schrijft ze. De weg naar het noorden is tot nu haar enige boek.
Bibliografie Primaire literatuur - Jonge schrijvers 2. Verhaal in de Volkskrant, 26 augustus 1995. - De weg naar het noorden. Amsterdam: Contact, 1995. Secundaire literatuur - Mary Ann Lindo, ‘Ik wil geen gemakkelijk leventje’. In: het parool, 25 augustus 1995. - Hans Warren, ‘Gloedvol debuut van Naima El Bezaz’. In: De Gooi-en Eemlander, 14 september 1995. - Elsbeth Etty, ‘Een illegaal maakt overuren’. In: NRC Handelsblad, 15 september 1995. - Jan-Hendrik Bakker, ‘Jong, allochtoon en veelbelovend’. In: Rotterdams Dagblad, 16 september 1995. - Johan Diepstraten, ‘Marokkaanse Veronicageluid in de Nederlandse letteren’. In: De stem, 6oktober 1995. - Jeroen Vullings, ‘Amusant, leerzaam en mysterieus’. In: Vrij Nederland, 4 november 1995. - Patricia Kat, ‘Marokkaanse van morgen’. In: Haagsche Courant, 6 januari 1996. - Joost van den Hooff, ‘Alles wat ik gewild heb is uitgekomen’. In: Amersfoortse Courant, 13 maart 1996. Bronnen Ik heb bronnen gebruikt van de bibliotheek.