Connie Palmen, De vriendschap. Den Bosch 2001 (serie boektoppers), Eerste druk in 1995. Motto: Soep op het vuur is als een goede vriend in huis extra lekkere soep is als nieuwe familie
Ischa Meijer (1943-1995) Motivatie van mijn boekkeuze. Op school konden we de serie “boektoppers” bestellen. Dat heb ik gedaan en in dat pakket zat dit boek ook. Het leek me een leuk boek, want ik had de achterflap gelezen, en besloot om het te gaan lezen. Toen ik het uit had, beslot ik dat ik hierover mijn boekverslag ging maken. Ik had nog niets van deze auteur gelezen en er ook nog nooit van gehoord. Samenvatting. Deel 1. Kit, een gevoelig meisje van 10, zit in 1965 op de basisschool in Zuid Nederland en op een dag leert ze Ara kennen. Ze bewondert Ara al meteen en hoewel Ara totaal anders is dan Kit, worden ze vriendinnen. Kit is erg taalbehendig, Ara is woordblind. Kit is klein en iel, Ara is groot en dik. Iedereen vindt Ara vreemd, maar voor Kit is ze haar grote voorbeeld. Kit verteld in dit deel over haar jeugd, hoe het thuis was en over belevenissen met Ara. Deel 2. Kit wordt voor het eerst ongesteld en ze vindt het vreselijk. Ara vindt het juist puur natuur en zegt dat ze “zuiver wordt van binnen”. Kit krijgt een relatie, voor het eerst, met Matthias. Maar toch heeft ze er moeite mee als hij haar aanraakt. Alleen Ara mag dat. Als Kit 18 is, blijft haar menstruatie weg, en pas een jaar later gaat ze naar het ziekenhuis en wordt ze daar d.m.v. een eendenbek ontmaagd. Ze krijgt ook meteen een verwijzing naar de psychiater, waar ze mee moet gaan praten omdat ze een eetprobleem heeft. Volgens hem heeft Kit er moeite mee als vrouw begeerd te worden. Dan wordt Kit voor het eerst dronken, en ze zoekt in de drank haar uitweg. Ara is verslaafd aan eten en Kit aan drinken. Met Matthias gaat het uit. Deel 3. Kit studeert in Amsterdam af in filosofie. Ze heeft tien jaar een minnaar gehad, maar als hij haar verlaat, heeft ze niet eens liefdesverdriet. Ze drinkt te veel en is ongelukkig. De vriendschap met Ara is nog steeds heel belangrijk, maar ze wonen niet meer zo dicht bij elkaar. Ara krijgt een relatie met Bing, een chinees. Dan krijgt Kit ook een relatie met Thomas, ze is voor het eerst echt verliefd. Thomas lijkt erg op Ara. Als Kit, na te lang in de zon liggen, verbrand en Ara haar verzorgt, beseft ze veel en maakt ze het uit met Thomas, die voor zijn werk naar Amerika moet. Aan het eind van het boek, in 1985 schrijft Kit een lange brief aan Ara, waarin ze haar gedachtes kenbaar maakt. Kit wordt een stuk zelfstandiger en kijkt anders en kritischer naar de verhouding tussen Ara en haar. Ze wil niet meer dat Ara zoveel macht over haar heeft. Als Ara Kit niet verlaat, zal Kit Ara ook niet verlaten.
Persoonlijke reactie. Het onderwerp van de tekst is hetzelfde als de titel, vriendschap. Ik vind de titel wel goed gekozen, want het boek gaat er helemaal over, maar wel een beetje fantasieloos. Het klinkt te algemeen. Ik vind het wel een interessant onderwerp en de vriendschap tussen de twee meisjes is goed en duidelijk uitgewerkt. Het is een heel herkenbaar onderwerp en je kunt er ook van leren hoe een vriendschap eruit kan zien. Ik ben niet anders over vriendschap gaan denken door dit boek, omdat ik dit soort van vriendschap niet ken. Het is wel heel hecht en maar tussen twee personen. De gebeurtenissen die belangrijk zijn in het boek, worden niet zo goed beschreven vind ik. Meestal zijn ze een beetje vaag en filosofisch verteld. Of de tijdsvolgorde is niet chronologisch en je daardoor is het moeilijker te begrijpen. De gedachtes van Kit, de hoofdpersoon, zijn het belangrijkste in het boek. Je krijgt heel goed te weten hoe Kit de dingen ziet en waar ze problemen mee heeft. Over Ara haar gedachtes lees je niet veel. De dag dat Kit in de zon verbrand en Ara haar verzorgt en met haar praat, heeft het meeste indruk op mij gemaakt. Een citaat (pag. 218): “ ‘Je hebt het zelf verknald’, zei ze om grappig te doen, ‘je bent nu echt onaanraakbaar geworden.’ ‘Dat is het hem,’zei ik. Ik durfde het andere niet goed te zeggen. Ik schaamde me ervoor. Ik zei het toch. ‘Je bent nog steeds de enige die me kan aanraken’, zei ik. ‘Thomas toch ook’, zei ze, maar ze wist het al. ‘Nee’, zei ik, ‘niet zo’.” Ik vind het heel erg voor Kit dat alleen Ara haar kan aanraken, dat ze bij andere mensen zich meteen wegtrekt of er gewoon niet tegen kan. Niet alle gebeurtenissen worden uitvoerig verteld, sommige dingen worden verzwegen en daar moet je zelf dan achter komen. Omdat veel dingen ook nogal filosofisch worden omschreven, is dat soms moeilijk. De hoofdpersoon is beslist geen heldin, Kit is een bang, schuw meisje in het begin en als ze ouder wordt veranderd dat niet. Ze zoekt een vlucht in de drank en sluit zich van anderen af. Ze is niet zo’n krachtige persoonlijkheid en vooral in het begin van het boek doet ze alles wat Ara zegt of doet. Het boek is geschreven vanuit Kit, ze vertelt hoe zij over de dingen denkt en je leert haar dan ook erg goed kennen. Ook vertelt ze hoe ze over Ara denkt en wat Ara (volgens Kit) dan weer denkt over Kit zelf. Maar je leest niks vanuit Ara, dus je komt veel meer te weten over Kit dan over Ara. Ik vind de personages nogal extreem en ik vind ze ook niet zo herkenbaar. Ik ken ook geen mensen die op Kit of Ara lijken. Maar het boek is wel realistisch, en er zullen heus wel zulke mensen als Kit en Ara bestaan. Ik vind Kit sympathieker dan Ara, want Ara doet net alsof ze de baas is over Kit. Ze keurt veel dingen die Kit denkt of doet af. Een voorbeeld (pag. 101): “Ara reageerde aanvankelijk narrig en boos op mijn opmerking en ze gromde dat het dan wel voor iedere vrouw verschillend zou zijn, dat de een meer honger kreeg en de ander minder. Haar zussen waren ook hongeriger als ze hun periode hadden. ’Dat kan zijn’, zei ik, omdat ik altijd bang was dat ze boos zou blijven en dan dagenlang geen woord met mij sprak…” Ik vind het arrogant van Ara dat ze denkt dat iedereen maar rekening met haar moet houden en dat ze Kit soms wel als haar slaafje gebruikt. Er zitten best veel flashbacks in het verhaal, dat is niet erg want meestal worden ze duidelijk verteld en ik vind het niet verwarrend worden. De flashbacks gaan veel over Kit’s jeugd en dingen die ze met Ara beleefde. Ik vind dat de opbouw van de tekst goed past bij het onderwerp, ook met de flashbacks, want het gaat over de vriendschap tussen de twee meisjes en in de flashbacks worden herinneringen opgehaald. Dat is logisch, want het is moeilijk om alles precies in chronologische volgorde te gaan vertellen bij zo’n langdurige vriendschap. Je ziet de gebeurtenissen alleen door de ogen van Kit, dus misschien krijg je wel een beetje een eenzijdig beeld van de gebeurtenissen. Aan het eind van het boek blijf je wel met veel vragen zitten, bijvoorbeeld hoe de vriendschap tussen hen nu zal zijn, of er veel veranderd is na het zelfstandiger worden van Kit. Het einde van het boek is heel ingewikkeld, waardoor ik niet precies weet wat de schrijver met dat einde bedoeld heeft. Het taalgebruik in het boek is in het begin best makkelijk, maar verder in het boek wordt het steeds moeilijker. Dat komt denk ik omdat het taalgebruik aangepast is aan de leeftijd van de twee meisjes. In het begin zijn ze namelijk nog heel jong en is het taalgebruik daar ook naar. Het boek is nog best in modern taalgebruik geschreven, alhoewel het zich wel afspeelt in de periode 1965-1985. Er worden alleen geen populaire woorden in gebruikt zoals ‘onwijs gaaf’ ‘wat een doos’ en dat soort dingen. Dus dat is er wel aan aangepast. In het derde deel van het boek worden erg lange, abstracte zinnen gebruikt door Kit. Er zit een psychologische kern in die niet altijd zo makkelijk te begrijpen is. Je moet dan heel goed en geconcentreerd lezen om het verhaal nog te kunnen volgen. Dit taalgebruik past wel bij de persoon, Kit, omdat ze filosofie en psychologie heeft gestudeerd. Verdiepingsopdracht. Dit boek heb ik meegenomen op vakantie. Ik moest een boek lezen voor school, en dacht dat het wel een leuk boek zou zijn om daar te lezen. Ik verwachtte dat het een grappig, niet al te moeilijk boek zou zijn. Ik dacht dat het hele boek zich in hoogstens een paar jaar afspeelde. Dat was niet zo! Het boek bevat drie delen, en het gaat over 20 jaar vriendschap! Het boek is ook niet heel erg grappig, wat ik wel dacht na het lezen van de achterflap. Het is meer allemaal serieus bedoeld waarvan ik dacht dat het meer als grapje bedoeld was. Bijvoorbeeld: “Het is vriendschap op het eerste gezicht tussen de iele, taalbehendige Kit en de zware, woordblinde Ara. (…) Maar ze zijn ook beiden verslaafd (aan eten of drinken)…”. (achterflap) Ook vond ik de namen vreemd klinken, ik had nog nooit van Kit gehoord en Ara deed me aan een papegaai denken. Van de samenvatting heb ik een sujet gemaakt, de gebeurtenissen volgen elkaar in chronologische volgorde op. Hier heb ik voor gekozen omdat ik dat wat duidelijker vond. Maar ik vond het niet erg dat dit boek niet in chronologische volgorde was geschreven, want de gebeurtenissen waren toch duidelijk beschreven en niet zo vaag. Het verhaal is niet-chronologisch verteld en bevat flashbacks. De delen volgen elkaar wel in chronologische volgorde op. Het verhaal wordt continu verteld, als er een scène heeft plaatsgevonden, wordt verteld wat er daarna gebeurd is en er wordt dus niet zomaar overgesprongen op een andere scène. Bijvoorbeeld: “’Na de bijles moet ik eerst naar huis,’ zei ze. ‘Zal ik dan met je meelopen?’ vroeg ik. Ze hield haar pas in en keek me aan met gefronste blik. (…) ‘Kit’, zei ze, op een soort vragende toon. ‘Ja?’ ‘Je bent een ondeugend diertje,’ zei ze en toen wist ik dat ik voor het eerst mee mocht naar het huis war Ara Callenbach woonde.” (pagina 52) Er zijn dus ook flashbacks in het verhaal, ik zal er een paar noemen: “We mogen zeker geen hond, of wel?”vroeg ik de volgende dag voor alle zekerheid aan mijn moeder.” (pag. 35) en “Herinner je je nog dat ik jou, om je uit te leggen hoe de filosofie in elkaar steekt, vertelde dat er eigenlijk maar twee manieren zijn waarop filosofen naar de wereld, zichzelf en ieder ander dan zichzelf (inclusief God) kijken?” (pag. 293). De flashbacks zijn gebruikt om te vertellen over vroeger, je duidelijk te maken waar bijvoorbeeld een gesprek over ging. Het is makkelijk dat ze er zijn, want anders zou je sommige gedeeltes niet begrijpen waar ze over gaan. De vertelde tijd is veel groter dan de verteltijd. De vertelde tijd is namelijk 20 jaar en het kost echt niet zoveel jaar om deze tekst te lezen. Ik vind het wel knap dat er in dit boek 20 jaar vriendschap wordt beschreven. Het verhaal speelt zich af tussen 1965-1985, dat is dus al een tijdje geleden. Je kunt het afleiden uit het taalgebruik, wat soms een beetje ouderwets is. Een citaat: “Het was een uitzonderlijk warme lente, enkele weken voor het einde van het schooljaar 1965-1966 en we waren onrustig en opgewonden door het mooie weer en het vooruitzicht van de zomervakantie.Om kwart voor elf luidde een van de meisjes uit de zesde de bel voor het speelkwartier en toen ik naar buiten rende, zag ik haar.” (pag. 8) Ik geef nu enkele karaktereigenschappen en ik vertel wat over de belangrijkste personages: Kit (Catherina) Buts: Kit is een klein, iel meisje. In het begin van het verhaal is ze 10 jaar. Ze heeft blond haar en groene ogen. Kit heeft een heel goed gevoel voor taal. Ze denkt veel over de belangrijke dingen in haar leven, namelijk geluk, dood en God. Ook helpt ze haar moeder graag en voelt ze zich verantwoordelijk voor de gevoelens van anderen. Als anderen ongelukkig zijn, denkt ze vaak dat het door haar komt en dat ze aardiger had moeten zijn. Ze heeft 3 broertjes. Haar vader en moeder zijn twee bescheiden, hardwerkende mensen. Ze ziet Ara als haar grote voorbeeld en is erg afhankelijk van haar. Kit heeft een hekel aan de middelbare school. Ook kan Kit er niet tegen als mensen haar aanraken en heeft ze geen vriendjes. Met haar eerste vriendje gaat het snel uit. Doordat ze onzeker en niet weet wat ze met haar leven aanmoet, raakt ze verslaafd aan alcohol. In het derde deel krijgt Kit voor het eerst een serieuze relatie met een man die Thomas heet. Ze houdt van hem, maar toch niet op de manier waarop ze van Ara kan houden. Kit krijgt nu ook door dat ze jarenlang precies heeft gedaan wat Ara van haar vroeg en dat ze eigenlijk helemaal geen eigen mening had. Ze schrijft een brief waarin ze Ara duidelijk maakt dat ze zelfverzekerder is geworden. Kit is de echte hoofdpersoon. Vanuit haar ‘ik’ is het boek geschreven. Ara (Barbara) Callenbach: Ara is in het begin 12 jaar oud. Ze is dik en groot, precies het tegenovergestelde van Kit. Ara heeft lang, ravenzwart haar en lichtgrijze ogen. Ze is absoluut woordblind en praat niet veel met andere mensen. Na een tijdje worden Kit en zij onafscheidelijk. Ara houdt erg veel van dieren en de natuur, nog meer zelfs dan van mensen. Ze is verslaafd aan eten, daarom is ze dus ook zo dik. Ze komt uit een architectengezin, ze zijn apart en rijk. Ara is af en toe best een nors en vervelend persoon. Als Ara ongeveer 18 is, probeert ze alle jongens te versieren, iets wat Kit heel vervelend vindt. Ara krijgt een vaste vriend, Bing. Het is een aardige, Chinese jongen en ze gaan samenwonen. Ara heeft altijd de baas gespeeld over Kit en ze is niet altijd even aardig tegen haar geweest, maar ondanks alles zijn ze toch de beste vriendinnen. Ara is de tweede hoofdpersoon. Thomas Herstael: Thomas komt alleen in het derde deel voor en is de vriend van Kit. Kit vindt dat hij op Ara lijkt: hij is 115 kilo en 1.93 meter lang. Hij heeft grijzend haar. Hij is 53 jaar en de relatie met Kit loopt stuk als hij voor zijn werk naar Amerika moet. Hij heeft Kit veel zelfvertrouwen gegeven. Thomas is geen hoofdpersoon, maar een belangrijk personage in het boek. Kit heeft op het einde van het boek wel haar doel bereikt. Ze is namelijk stabieler, zelfverzekerder en minder afhankelijk van Ara geworden, iets wat ze eerst wel allemaal was. De belangrijkste personen in dit boek zijn karakters. Ze hebben veel karaktereigenschappen en je leert ze goed kennen (vooral Kit). Het wereldbeeld van Kit is een beetje naïef en ze leeft in een klein wereldje. Ze heeft veel problemen omdat ze heel onzeker is, en zoekt haar uitweg in de drank. Kit is in het laatste deel heel erg filosofisch. Ze ziet het leven ook filosofisch en verklaart zo alles. Ara is veel harder. Ze pakt de omgeving om zich heen goed aan en is echt een sterk persoon, ze valt op. Ara heeft een iets realistischer wereldbeeld. Ik kan me niet zo goed met de hoofdpersonen identificeren, niet met Kit en niet met Ara. Ze zijn beiden een heel extreme persoonlijkheid en dat herken ik niet zo. Kit denkt overal heel erg goed over na, dat heb ik helemaal niet. Ara is juist best nors en grof, en dat ken ik ook niet zo(hoop ik…). Evaluatie. Ik vind het best een leuk boek, maar het einde had wat mij betreft anders gemogen. Ik vond het einde te moeilijk en te vergezocht en plotseling in een heel andere, een filosofische, stijl geschreven. Ik vind het een beetje vreemd dat de schrijver hiervoor gekozen heeft omdat dat het boek toch minder leuk maakt en je hebt een minder goed beeld van het eind. Het is dan niet altijd te begrijpen wat de schrijver met het eind bedoeld, en dat is jammer. Ik vind het boek leuk omdat het over een leuk onderwerp gaat, je kunt je er tenminste iets bij voorstellen en het zou bij jou ook zo kunnen gaan (alleen dan waarschijnlijk iets minder extreem). Het boek was in het eerste en tweede deel leuk geschreven en goed te lezen, en het boek leest daar ook vlot door. Mijn persoonlijke reactie is niet veranderd, want toen had ik dezelfde mening al als nu. Ik ben tevreden over het uitvoeren van de beschrijving en de verdiepingsopdracht, ik snapte namelijk alle opdrachten wel goed en ik wist wat ik moest doen. Eén opdracht snapte ik de bedoeling niet van, maar er waren er meer in onze klas die deze opdracht niet snapten en de leraar heeft hem uitgelegd waardoor ik hem nu wel snap. Ik vond het boek niet heel moeilijk en verwarrend, tot het laatste deel dan. Dat snapte ik toch niet erg goed. Ik vond het maken van dit boekverslag wel veel meer werk dan in de onderbouw. Het grootste deel moest je toch echt thuis doen, en dat was best veel werk. Maar ik vond het niet heel verschrikkelijk omdat ik vond dat er, zowel in de klas als in het werkboek, goed uitgelegd werd wat je moest doen. Iets over de schrijver. Connie Palmen heet voluit Aldegonda Petronella Huberta Maria en is geboren in St. Odiliënberg op 25 november 1955. Ze studeerde Nederlandse taal- en letterkunde. In 1991 kwam haar eerste roman, De wetten, uit. Voor dit boek kreeg ze het Gouden Ezelsoor. In 1995 verscheen haar tweede roman De vriendschapwaar ik dit boekverslag over gemaakt heb. Dit boek kreeg verschillende prijzen, de AKO-literatuurprijs in 1995, de Publieksprijs in 1996 en Humo’s Gouden Bladwijzer in 1996. Haar partner, Ischa Meijer (journalist en schrijver) overleed in 1995. Connie Palmen schreef in 1998 de autobiografische roman I.M. waar ze haar verhouding met Ischa in beschreef. En in 1999 schreef ze het Boekenweekgeschenk, De erfenis.