De verrader door Auke Kok

Ik heb dit boek gelezen, naar aanleiding van een opdracht die we moesten maken over het boek ‘De donkere kamer van Damokles’. Dit boek is geïnspireerd op Anton van der Waals, en om deze reden moest ik ‘De Verrader’ lezen om het fictieve personage Osewoudt te vergelijken met Anton van der Waals, wie echt bestaan heeft. In ‘De donkere kamer van Damokles’ werd het verhaal van Osewoudt spannend gebracht, waardoor ik ervan uit ging dat het leven Anton van der Waals eveneens spannend zou zijn. Ook vond ik de aparte dingen die gebeurde in ‘De donkere kamer van Damokles’ moeilijk te verklaren, en

Ik hoopte een verklaring te vinden voor deze gebeurtenissen in ‘De Verrader’.

Korte inhoud

Jeugd

Anton van der Waals geboren op 11 oktober 1912 te Rotterdam. Anton is opgegroeid als jongste in een groot gezin, bestaande uit drie broers en een zus. Zijn ouders zagen Anton altijd als een geniaal kind en behandelde hem ook zo. Dit is een van de oorzaken waarom Anton zo’n enorme opschepper en grootspreker is. Zijn ouders vonden Anton buitengewoon intelligent en verwachtten dat Anton het even ver zou schoppen als zijn oudoom, die een nobelprijs voor de natuurkunde gewonnen heeft. Antons zus Dirkje nam grotendeels Antons opvoeding voor haar rekening.

Voor de oorlog

Van de verwachtingen van Antons ouders kwam weinig terecht. Anton was geen wonderkind. Hij maakte de Ambachtsschool niet af en hij had al twee huwelijken gehad, die allebei op een scheiding uitliepen.

Anton ging werken in het schildersbedrijf van zijn vader, Antonius van der Waals. Hij was echter niet van plan daar lang te blijven, aangezien hij een uitvinding had gedaan die de uitkomst van de komende oorlog zou bepalen, namelijk een motor zonder krukas. Hij wou dit ontwerp aan de hoogste bieder verkopen.

Tijdens de oorlog

Anton werd na de bezetting al vrij snel lid van de NSB. Anton kon uitzonderlijk goed liegen, en door dit bijzondere talent werd hij al snel door de SD geselecteerd als V-man. Hij moest infiltreren in het Nederlandse verzet en deze gegevens doorspelen aan de SD. Anton gebruikte zijn ontwerp als mogelijkheid om binnen te dringen in het verzet. Mussert, de leider van de NSB vond Antons gedrag zo weerzinwekkend dat hij er persoonlijk voor zorgde dat Antons lidmaatschap bij de NSB werd beëindigd.

In de oorlog presenteert van der Waals zich als Brits geheim agent. Met zijn slinkse trucjes en de grote kennis van informatie die van der Waals doorgespeelt heeft gekregen van de SD weet van der Waals binnen te dringen in vele verzetsgroepen. Ook weet hij een groot deel van de politieke elite die de overtocht naar Londen niet hebben gehaald op te sporen. Van der Waals weet onder andere de burgermeester van Rotterdam op te sporen. Hij maakt hem wijs dat hij de overtocht naar Engeland kan regelen. Op deze manier maakt hij veel geld van zijn slachtoffers los en levert hij ze uit bij de SD, waar hij ook veel geld mee verdient. Tijdens het Engelandspiel maakt van der Waals’ baas; Joseph Schreider goed gebruik van zijn V-man. Bij het Engelandspiel is de SD erin geslaagd een radioverbinding met Londen aan te leggen en zich uit te geven als verzetsgroep. Op deze manier kon de SD veel informatie over wapen droppings en verzetsactiviteiten achterhalen. Zodra deze informatie was achterhaald was het aan van der Waals de taak om deze informatie te gebruiken om verzetslieden op te sporen en op te pakken.

Aan het eind van de oorlog

In de laatste periode van de oorlog nemen de taken voor van der Waals af. Schreider vindt van der Waals te gevaarlijk worden, en wil zelf van, van der Waals af. Van der Waals verhuist in deze periode heel erg vaak, en doet er alles aan om relevante informatie te verkrijgen om door te spelen aan de SD. In deze laatste periode van de oorlog weten ook steeds meer verzetslieden van het bestaan van, van der Waals en loopt hij in heel Nederland de kans om vermoord te worden. Vlak voor het eind van de oorlog vlucht van der Waals met hulp van de Duitsers samen met zijn huidige vrouw naar Berlijn, waarvandaan hij naar Rusland wil vluchten. Echter was van der Waals aan het eind van de oorlog nog steeds in Duitsland.

Na de oorlog

Van der Waals werd overgehaald om naar Nederland te komen, om als contraspion te werken voor de Nederlandse inlichtingendienst. Dit was echter een list om van der Waals naar Nederland te krijgen en hem zo op te kunnen pakken. Toen van der Waals opgepakt was, kon zijn rechtszaak beginnen. Door de vele identiteiten die van der Waals had aangenomen in de oorlog was het onduidelijk welke zaken hem allemaal toegewezen konden worden. Van der Waals bleef in zijn proces volhouden dat hij alles in opdracht heeft gedaan van de Britse geheim agent, Verhagen. Hierdoor kwam er nog meer onduidelijkheid in de zaak van der Waals en heeft het onderzoek jaren geduurd. Na een jarenlang onderzoek is van der Waals uiteindelijk terechtgesteld en geëxecuteerd op 26 april 1950 de Waalsdorpervlakte. Vlak voor zijn executie vertelt hij dat hij Verhagen verzonnen had, en dat hij terecht werd geëxecuteerd.

Titel en motto

De titel van het boek is ‘De Verrader’. Ik denk dat deze titel voor zich spreekt. Anton van der Waals was een provocateur in de tweede wereldoorlog, en liep over naar de kant van de Duitsers. Werkend voor de SD heeft hij tijdens de oorlog een rol gespeeld in het oprollen van verzetsorganisaties. Hij heeft geïnfiltreerd binnen verzetsorganisaties en heeft deze uiteindelijk verraden. Anton van der Waals wordt beschouwd als Nederlands’ ergste landverrader in de geschiedenis.

Het motto van het boek is een quote van Anton van der Waals zelf:

‘Ik heb veel meegemaakt, en zou het, wanneer ik alles in een boek zou lezen, niet voor waar aannemen. De werkelijkheid is soms erger en vreemder dan de grootste fantasie’.

-Anton van der Waals, Huis van Bewaring, Rotterdam, september 1946-

In het motto komt duidelijk de essentie van het boek naar voren. In ruim 350 wordt een heel leven van een excentrieke persoon beschreven. Dit is nauwelijks te doen en zo volgen alle opvallende incidenten en gebeurtenissen in van der Waals’ leven zich spoedig achter elkaar op. Tijdens het lezen van deze vele bizarre verhalen is het bijna onmogelijk om in te beelden dat dit waar gebeurd is, en lijkt het (waargebeurde) verhaal van, van der Waals op een verhaal uit een spannende actiethriller.

Historische tijd

Aangezien ‘De Verrader’ een non-fictie boek is, heeft de schrijver veel aandacht besteed aan de details die in het boek voorkomen. Zo zijn alle data en locaties duidelijk vermeld. Het verhaal speelt zich af in de periode van 11 oktober 1912 (geboortedatum, van der Waals) tot 26 april 1950, (sterfdatum, van der Waals). In het boek wordt dus het hele leven van, van der Waals beschreven. Uiteraard wordt dit gedaan met versnellingen bij de minder belangrijke momenten en vertragingen bij de opvallende gebeurtenissen. In het boek wordt verder telkens vermeld op welke exacte datum de desbetreffende gebeurtenis zich afspeelt. Deze duidelijkheid kan Auke Kok verschaffen door het enorme dossier, bestaande uit 16 dozen, uit het archief van de Bijzondere Rechtspleging op het ministerie van Justitie, waarvan Auke Kok gebruik heeft gemaakt.

Begin

'Het klinkt misschien vreemd, maar in zekere zin was 16 april 1948 een dag zoals Anton van der Waals zich die altijd had gewenst. Het was stralend voorjaarsweer en de mensen stonden ’s morgens in de rij, speciaal om hem van dichtbij te kunnen zien. Hij vond het prettig om als een bijzondere figuur te worden beschouwd, als iemand die dingen deed waar anderen voor terugdeinsden' (De Verrader, Auke Kok, blz. 14)

Het begin is medias res. Het verhaal begint op het moment dat de rechtszaak tegen van der Waals bezig is. Dit is redelijk aan het eind van het boek, maar nog zeker niet aan het eind. Na het eerste hoofdstuk gaat het boek over in een chronologische beschrijving van, van der Waals’ leven.

Verteltijd en vertelde tijd

De verteltijd van het boek is 364 pagina’s. De vertelde tijd is een langgerekte periode van 11 oktober 1912 tot 26 april 1950. Dat is ruim 38 jaar. Het is natuurlijk onmogelijk om ieder jaar gedetailleerd te behandelen in 364 bladzijdes, vandaar dat er veelvuldig gebruik wordt gemaakt van versnellingen en vertragingen. Flashback en flash forwards komen nauwelijks voor, aangezien het boek geschreven is uit een vertellend perspectief.

Manipulatietechnieken

In de Verrader wordt niet heel erg gebruik gemaakt van manipulatietechnieken, omdat het een non-fictie boek is. In het boek wordt een waargebeurd verhaal verteld, zonder dat er spanningsbogen, of verhaallijnen van andere personen in voor komen. Er wordt beschrijvend verteld wat de hoofdpersoon mee maakt. Spanning is niet echt van toepassing op dit boek, aangezien ja na het eerste hoofdstuk al weet hoe het gaat aflopen. Ik denk dat de manipulatietechniek vooral zit in het feit dat je steeds weer benieuwd bent naar, wat van der Waals gaat doen.

Tijd

Bij de afwezigheid van secundair materiaal ga ik proberen het aspect tijd zelf in te vullen. Aangezien het boek non-fictie is, en de gebeurtenissen beschrijvend worden beschreven is het aspect tijd moeilijk definieerbaar in dit boek. De verteltijd en de vertelde tijd hangen immers nooit samen, aangezien er een heel leven wordt beschreven. En de schrijver zo snel van gebeurtenis naar gebeurtenis gaat dat er echt te spreken is van een scène waar die verteltijd en vertelde tijd samenhangt. In het verhaal vindt er vooral versnelling plaats, om van de ene gebeurtenis naar de andere te gaan. Soms zit er erg veel tijd tussen. Van flashbacks en flashforwards wordt zo goed als geen gebruik van gemaakt, aangezien het boek zich in chronologische volgorde afspeelt.

Thema

Het voornamelijk thema in de Verrader is natuurlijk verraad. Verraad spreekt voor zich als je dit boek hebt gelezen, aangezien van der Waals in het boek aan de lopende band verzetsmensen verraad.

Een ander thema wat centraal staat is gevaar. Verzetsmensen lopen immers constant gevaar door de streken van, van der Waals. Verder loopt van der Waals zelf ook gevaar in de laatste periode van de oorlog, wanneer de Nederlanders alle provocateurs opjagen en terecht stellen. Van der Waals vlucht naar Duitsland met het constante gevaar ontdekt te worden.

Waardering

De Verrader is een ingewikkeld boek, maar vooral interessant boek. In het boek wordt heel veel feitelijke informatie gegeven. Door deze grote hoeveelheid informatie is het verhaal soms minder goed te volgen. Ook is het lastig om de vele namen die worden gegeven uit elkaar te houden. Omdat dit boek non-fictie is, en daarom een beschrijvende manier van vertellen heeft, heeft het boek momenten die als saai te betitelen zijn. Het boek is non-fictie dus spanning is vrijwel niet aanwezig. Het boek is leuk om te lezen als je geïnteresseerd in het onderwerp bent. De verschillende absurde verhalen over het bijzondere leven van, van der Waals maken het boek zeker interessant om te lezen. Wat ik wel merkte is dat je over enige voorkennis dient te beschikken als je dit boek gaat lezen. Zonder deze voorkennis zijn sommige dingen in het boek moeilijk te begrijpen. Kortom; De Verrader is een goed boek met helder uitgewerkte details, soms ietwat langdradig, maar dat hoort bij een geschiedenisboek. Het bizarre levensverhaal van Anton van der Waals maakt dit boek zeker het lezen waard.