De val door Marga Minco

Titel De val Auteur Marga Minco Uitgeverij Bert Bakker, Amsterdam (1983) Samenvatting Twee monteurs van de gemeentewerken, Baltus en Verstrijen, zijn op weg naar hun werk, maar gaan eerst een kopje koffie drinken bij "De Salamander". Frieda Borgstein wordt om halfacht gewekt, ze moet vandaag heel veel voor bereiden voor haar verjaardag van morgen, ze wordt 85 en vindt het tijd om het eindelijk weer eens te vieren omdat ze dat jaren niet meer gedaan heeft. Terwijl ze zich aankleedt, denkt ze aan haar man, Jacob, en haar twee kinderen, zij zijn in de oorlog opgepakt door de Duitsers. Het was de bedoeling dat Hein Kessels, iemand uit het verzet, de familie naar Zwitserland zou brengen. Terwijl Frieda nog een vest voor haar dochter aan het halen was, stond hij al voor de deur, samen met de Duitsers, Jacob en de kinderen werden meegenomen maar haar hadden ze vergeten. Frieda vraagt zich al sinds die tijd van alles af, waarom hebben ze haar niet meegenomen, waarom stonden de Duitsers daar, werkte Kessels voor hen? Er gaat geen dag voorbij dat ze er niet aan denkt. Inmiddels zijn Baltus en Verstrijen aangekomen op hun werk, ze moeten werken aan de stoomputten tegenover het bejaardentehuis waar Frieda woont. Ze zetten voor het gemak geen hekjes om de open put heen. Het bejaardentehuis maakt zich op voor een Zweedse delegatie die komt kijken naar de architectuur van het tehuis. Buiten vriest het, maar mevrouw Borgstein wil toch naar buiten, ze moet o.a. naar de bakker en naar de kapper. Iedereen zegt dat ze binnen moet blijven, maar ze blijft eigenwijs en wil toch. Ze drinkt snel haar koffie op, en ruimt haar kamer op voor het geval dat de Zweden haar kamer willen zien. Als ze eindelijk weg wil gaan, hoort ze dat Bien Hijmans, het hoofd huishouden, waar ze het nogal goed mee kan vinden haar wil spreken. Het duurt nog een half uur voordat Bien er is. Als Frieda dan toch weggaat is het nog steeds rot weer. Als ze oversteekt ziet ze de put, ze denkt er makkelijk omheen te kunnen, maar verkijkt zich daarop en valt in de put. Baltus ziet dat en probeert haar te helpen, daarbij loopt hijzelf brandwonden op, het lukt hem niet om in z'n eentje Frieda eruit te halen. Overal komen mensen vandaan maar niemand helpt. Als de brandweer haar er later uithaalt is ze overleden. Iedereen vraagt zich af hoe dit kon gebeuren. Rena van Straten vindt dat ze Frieda beter had moeten waarschuwen, Ben Abels vindt dat hij haar met de auto had moeten brengen en Baltus vindt dat hij de hekjes had moeten plaatsen. Op Frieda's begrafenis denkt Ben terug aan het gesprek met Hein Kessels, wie hij de dag tevoren tegen het lijf gelopen was. Deze legt alles uit; hij werd gevolgd door de Duitsers zonder dat zonder dat hij het door had, zelf is hij later ook opgepakt. Dit durfde hij nooit aan Frieda te vertellen. Titel, ondertitel en motto De titel heeft een dubbele betekenis, als eerste natuurlijk de val van Frieda Borgstein in de put van de gemeentewerken. De tweede betekenis is de val van de Duitsers waar de familie op 21 april 1942 ingelopen is. Dit boek heeft geen ondertitel. Het motto is:
I imagine, sometimes, that if a film could be made of one's life, every other frame would be death. It goes so fast we're not aware of it. Destruction and resurrection in alternate beats of being, but speed makes it seem continuous. But you see, kid, with ordinary consciousness you can't even begin to know what's happening. SAUL BELLOW (THE DEAN'S DECEMBER) Volgens mij moet dit betekenen dat het niet mogelijk is om iemands leven te begrijpen en dat het toeval een grote rol kan spelen. Genre Het genre van dit boek is oorlogsnovelle, omdat er maar weinig tijd verloopt van het begin tot het eind (een aantal uren) is dit geen roman maar een novelle. Ook al speelt het verhaal zich jaren na de oorlog af, is dit toch een oorlogsnovelle te noemen. Dit omdat de hoofdpersoon Frieda Borgstein heel veel nadenkt aan de oorlog. Het gaat dus vooral om de nasleep ervan. Thema, motief, idee en wereldbeeld Het thema van dit boek is toeval, waarom viert precies nu Frieda na 40 jaar haar verjaardag, waarom worden nu de hekjes niet neergezet en waarom is Frieda boven als de Duitsers komen. Enkele motieven zijn: - Het nadenken van Frieda aan de Oorlog. - De vraag waarom Frieda niet is meegenomen toen de Duitsers haar familie oppakte. - De bezorgdheid van iedereen over Frieda, omdat ze naar buiten wil. - Het bezoek van de Zweden. - Het vreemde gedrag van Frieda tegenover de andere bewoners van het tehuis. Ik kon in dit boek geen idee of wereldbeeld ontdekken. Symbolen en beelden Dit boek bevat heel veel symbolen en beelden, als er in het heden wat gebeurt denkt Frieda terug aan het verleden. Als ze zich bijvoorbeeld aan het aankleden is denkt ze eraan dat ze haar vest haalt terwijl haar man en kinderen opgepakt worden. Moet ze ergens op wachten dan denkt ze eraan dat ze stonden te wachten op Hein kessels. Opbouw, structuur en spanning Dit boek bestaat uit 15 korte hoofdstukken, deze zijn meestal niet langer dan 3 tot 4 bladzijden. Er wordt steeds een stukje uit het heden verteld met daarna een stuk uit het verleden, er zijn dus veel flashbacks. Het boek verspringt ook steeds van Frieda naar Baltus en Verstrijen. De spanning wordt opgevoerd tot aan het moment dat Frieda in de put valt, daarna is de ontknoping, Hein vertelt alles aan Ben. Het is een gesloten einde. Personages De hoofdpersoon is Frieda Borgstein, ze is (op één dag na) 85 jaar, ze woont in een bejaardentehuis. Ze is een eigenwijze vrouw, en wil zoveel mogelijk zelf blijven doen. Haar gezin is in de tweede wereldoorlog opgepakt, ze denkt er nog elke dag aan terug waarom zij niet is opgepakt. Na de oorlog is ze boekhouder geworden op een handelskantoor. Frieda heeft vreemde trekjes, ze neemt de sigarettenkoker en een grote foto van haar man mee als ze gaat wandelen ook maakt ze altijd berekeningen. Ze heeft met bijna niemand contact. In dit boek wordt er nauwelijks op karakters en gevoelens van personen ingegaan. Ben Abels was vroeger de jongste kantoorbediende op het kantoor van Frieda's man, daarna is hij in veel landen geweest. Nu werkt hij in het bejaardentehuis waar Frieda woont, hij is daar een manusje van alles. Hij is één van de weinige waar Frieda normaal contact mee heeft, ze kunnen het goed met elkaar vinden. Ben is bezorgd om Frieda als ze alleen naar buiten wil in het rot weer. Baltus en Verstrijen, gemeentewerkers, Baltus is de oudste van de twee, hij is wat nalatig. Het zijn beide stevige kerels. Doordat baltus de hekjes vergeet te plaatsen valt Frieda in de put. Hij is dan wel weer zo netjes om te proberen haar eruit te halen. Jacob, Olga en Leo Borgstein, respectievelijk de man en kinderen van Frieda. Ze zijn in de oorlog opgepakt door de Duitsers. Jacob werkte op een kantoor. Bien Hijmans is het hoofd huishouding van het bejaardentehuis, ze loopt altijd met een schort om. Frieda kan best wel met haar opschieten. Rena van Straten, de directrice van het bejaardentehuis is een aardige vrouw, ze kan goed leiding geven. Ook is ze niet beroerd om een praatje te maken met de bewoners. Hein Kessels, hij werkte in de oorlog voor het verzet en smokkelden mensen naar Zwitserland, maar bij de eerste smokkel werd hij opgepakt. Als hij vrij komt durft hij niets aan Frieda te vertellen.
Persoonlijke reactie Het onderwerp van dit boek is mij duidelijk dit is toeval, zoals in het motto ook wordt gezegd. Het verhaal is heel oppervlakkig, en heeft me niet aan het denken gezet, mede doordat het buiten mijn belevingswereld ligt, ik ken niemand die zulke ervaringen heeft meegemaakt. Er zijn wel veel meer boeken geschreven over mensen met oorlogtrauma's en onopgeloste vragen over de oorlog, bijvoorbeeld De Aanslag van Harry Mulisch, hier gaat Anton Steenwijk, de hoofdpersoon, ook opzoek naar het antwoord op de vraag waarom de doodgeschoten agent precies voor hún huis is gelegd. De nadruk van dit verhaal ligt duidelijk op de gebeurtenissen, de val in de put, de Duitsers die de familie Borgstein oppakken, etc. Er gebeurt heel weinig in dit boek, daardoor vind ik het best wel saai. Het ligt erg voor de hand wat er allemaal gaat gebeuren, je kunt bijvoorbeeld, door de manier van vertellen, van tevoren al weten dat Frieda in de put zal vallen. De gebeurtenissen zijn ook niet boeiend met elkaar verbonden, op het ene moment wordt er wat verteld over Frieda daarna verspringt het verhaal naar Baltus en Verstrijen. Er komen verschillende dramatische gebeurtenissen voor, zoals de val in de put. De gebeurtenissen zijn niet allemaal geloofwaardig, dit komt door de grote rol van het toeval. Er gebeuren (in het heden en in het verleden) heel veel dingen toevallig op dezelfde dag: Frieda is boven terwijl man en kinderen opgepakt worden, hein was toevallig 10 minuten eerder dan afgesproken, de Duitsers weten toevallig niet dan er vier in plaats van drie mensen in het huis zijn. Toevallig viert Frieda na 40 jaar haar verjaardag, toevallig is Baltus even weg om te plassen als Frieda in de put valt, etc. Dit boek bleef me niet echt boeien van het begin tot aan het eind. Van mij hoefde de ontknoping aan het eind ook niet perse, omdat het hoogtepunt de val in de put was. Het verhaal is heel simpel opgebouwd, wel komen er veel flashbacks in voor, maar het is niet moeilijk om het verschil te zien tussen het heden en de flashback. De Flashbacks worden alleen gebruikt als Frieda terug denkt aan het verleden. Deze opbouw is best wel begrijpelijk voor het verloop van het verhaal. Ik vind het mooi hoe elke gebeurtenis een dubbele betekenis heeft, door middel van symboliek. Dit begint al bij de titel, welke een dubbele betekenis heeft, voor de rest symboliseert haast elke gebeurtenis uit het heden een gebeurtenis uit het verleden. Hiermee bedoel ik dat als Frieda wat doet, ze terug denkt aan een moment op 21 april 1942, bijvoorbeeld op bladzijde 38 moet ze wachten op Bien Hijmans De personages gingen een klein beetje voor me leven, maar je kreeg geen inzicht in hun karakters en gevoelens. Hierdoor raakte ik niet echt betrokken bij de gebeurtenissen. Ik vind Rena van Straten een sympathieke directrice, terwijl ze het druk heeft en van alles moet regelen neemt ze wel de moeite om even met een aantal bejaarden te praten. Ik vind Frieda aan de ene kant wel begrijpelijk, ze wil zo lang mogelijk onafhankelijk blijven dit zou ik waarschijnlijk zelf ook willen. Maar aan de andere had ze beter toch iemand mee kunnen laten gaan naar dorp, vanwege het slechte weer. Ik vind het wel een eigenaardige vrouw, zoals dat ze de sigarettenkoker van haar overleden man meeneemt als ze gaat wandelen. Ik vind het onverstandig dat Baltus geen zin meer heeft om nog de hekjes om het gat te zetten, wel is het weer goed van hem dat hij, terwijl hij zijn leven riskeert, Frieda uit de put probeert te redden, eigenlijk was dit zijn plicht. Ik kan niet begrijpen waarom al die mensen die er omheen stonden te kijken niets deden om te helpen. Het taalgebruik was heel makkelijk, er werden haast geen moeilijke woorden gebruikt. Het verhaal bevat een aantal dialogen. Kort samengevat vind ik het een makkelijk maar redelijk saai boek wel vind ik de symboliek best mooi.