Beschrijving van de leeservaring
Primaire gegevens
Ondertitel: -
Verschenen in: oktober 1993
Aantal blz.: 414
Geschatte leestijd: 24 uur
Uitgelezen op: 1 november 2000

Verantwoording van de keuze
We kregen op school de kans om een aantal literaire boeken te bestellen die geschikt zijn voor de boekenlijst. Dat heb ik meteen gedaan, omdat het me makkelijk leek om altijd een aantal boeken in huis te hebben en er niet naar te hoeven zoeken. Ik had in de Goudsche Courant net een artikel gelezen over een pas nieuw uitgekomen boek van Tessa de Loo, ‘Een bed in de hemel’, waarin het grote succes van ‘De tweeling’ stond beschreven. Dat bracht me op het idee om het boek zelf te gaan lezen.

Verwachtingen vooraf

Ik zag dat het boek van een behoorlijk formaat was en ik verwachtte daarom eigenlijk een verhaal te gaan lezen waarin de auteur zich niet slechts tot de feiten heeft beperkt, maar ze tot in detail heeft uitgewerkt.

Dit werk heeft me aan het denken gezet, omdat ik er in heb gelezen, hoe nabestaanden van oorlogsmisdadigers eigenlijk dingen in de schoenen wordt geschoven waaraan ze zelf niets kunnen doen. Ik begrijp nu beter hoe de nieuwe generatie Duitsers zich voelt en ik heb meer begrip gekregen voor die Duitsers. Ik heb daarom zeker iets aan het werk gehad.
Dit werk spreekt me ook aan, omdat het een actueel probleem behandelt en het op het verleden reflecteert, wat ik prettig vind, omdat op die manier een goed beeld van de situatie in het verleden wordt geschetst.

Korte samenvatting van de inhoud
‘De tweeling’ vertelt het verhaal van de tweelingzussen Anna en Lotte, die op zesjarige leeftijd van elkaar worden gescheiden. Lotte groeit op in Nederland en Anna en Zuid-Duitsland. Als zij elkaar na bijna zeventig jaar toevallig weer tegenkomen in een kuuroord in België, blijkt het vooral de oorlog te zijn die een echte hereniging van de twee in de weg staat.
Anna groeit grotendeels op op de boerderij van haar oom Heinrich, die trouwt met tante Marthe, een vreselijke vrouw die haar al het vuile werk op de boerderij laat opknappen. Haar levendige intelligentie wordt nooit erkend door haar opvoeders en haar enige houvast is de kerk, die de acties van de Duitsers goedpraat. Ze wordt huishoudster en ze bouwt een goede naam op waardoor ze terechtkomt bij een adellijke familie, de familie Von Garlitz, waarvan de man des huizes een overtuigd nazi is. Via deze baan komt ze in contact met een Duitse SS-soldaat, Martin, waarmee ze tegen het einde van de oorlog trouwt. Hij komt aan het einde van de oorlog om. Daarna wordt ze nazizuster en maakt ze van dichtbij de gruwelijkste dingen van de oorlog mee, de verminkte soldaten.

Lotte wordt opgevoed in een Hollands pleeggezin. De vader, een egoïstische, neurotische man die graag alle aandacht op zichzelf projecteert, adoreert klassieke muziek en Lotte hoort in haar jeugd dan ook niet anders. Hij sympathiseert met de communisten. De moeder is een zorgzame vrouw. Lotte heeft drie zusjes. De familie krijgt in de oorlog onderduikers in huis, waardoor er in huis altijd een gespannen sfeer heerst. Onder die onderduikers is een Joodse violist waar ze later mee trouwt. Ze moet, omdat ze de oudste en gezondste is, vaak op voedseltocht.
Door alle ellende die de twee mee hebben gemaakt in de oorlog is het, ondanks momenten van toenadering, vooral voor Lotte te moeilijk om zich met elkaar te herenigen.

Verdieping

Tijd en ruimte
Het verhaal speelt vanaf de eerste herinnering van de twee tot in de jaren ’90. Het heden speelt zich af in het wereldberoemde Spa waar de tweelingzussen elkaar bij toeval in een kuurcentrum tegenkomen. Hoewel het tijdsverloop chronologisch is, is het een verhaal vol flashbacks. Het verhaal heeft twee tijdsniveaus. De herinneringen gaan terug tot in de tijd dat ze nog niet van elkaar gescheiden waren. In 1922 worden ze, op zesjarige leeftijd van elkaar gescheiden. Anna groeit op in Zuid-Duitsland, aan de rand van de Lippe en het Teutoburgerwald. Lotte groeit op in Nederland.

De wijze van vertellen

Het verhaal is in de 3e persoon enkelvoud geschreven.

Spanning
Er is sprake van een constante spanning in het verhaal. Ik wilde weten of Anna en Lotte hun wederzijdse verwijten aan de kant konden schuiven en elkaar konden vergeven. Ik zat steeds op dat moment te wachten. Ook in de flashbacks worden spannende dingen verteld, vooral de stukjes van Anna vond ik erg interessant en als er een flashback over Lotte’s leven kwam las ik snel door om erachter te komen hoe het verder zou gaan met Anna. Die afwisseling tussen het vertelheden en de flashbacks zorgde voor meer leesaandacht.

Thema en motieven
Thema: De moeizame hereniging van twee tweelingzussen die wordt veroorzaakt door de oorlog, waarin ze van elkaar gescheiden en met totaal verschillende ideeën zijn opgevoed.
Motieven: Er wordt een aantal keer herhaald door welke eigenschappen de zussen zich aan elkaar ergeren en welke eigenschappen ze van elkaar benijden. Ook valt het me op, dat de twee elkaar telkens in een restaurant of café ontmoeten.

Personages
- Anna Grosalie-Bamberg, de tweelingzus van Lotte. Ze is een sterke, zorgzame vrouw. Ze heeft organisatietalent en is intelligent. Ze wordt gelovig opgevoed.

- Lotte, de tweelingzus van Anna. Ze heeft zangtalent. Ze vindt het moeilijk om haar zus weer toe te laten in haar leven na de gebeurtenissen in de oorlog.

- Oom Heinrich. Hij wordt nieuwe vader van Anna. Hij neemt na de dood van allebei de ouders van Anna en Lotte Anna mee omdat zij op dat moment de sterkste en gezondste is en zij daarom handig is om bij hem op de boerderij mee te helpen. Hij mishandelt haar. Hij laat over zich heenlopen door zijn vrouw.

- Tante Marthe. Een vreselijk mens, die Anna al het vuile werk op de boerderij laat opknappen. Ze vernedert haar om te voorkomen dat ze weg gaat van de boerderij om een nieuw leven te beginnen.


- De nieuwe vader van Lotte. Een ietwat neurotische, egoïstische man. Hij sympathiseert met de communisten en hij adoreert klassieke muziek.

- De nieuwe moeder van Lotte. Een zorgzame nieuwe moeder, die het zwaar heeft in het huishouden door de aanwezigheid van de onderduikers.

- Martin Grosalie. De vriend en later de man van Anna. Hij is een SS-soldaat en hij komt tegen het einde van de oorlog om door een aanslag op zijn munitiewagen.

- David. De vriend van Lotte die naar een concentratiekamp wordt afgevoerd.

- Ernst Goudriaan. De nieuwe vriend van Lotte waar ze mee trouwt. Hij is van beroep vioolbouwer.

De titel
De titel spreekt voor zich. De tweeling bestaat uit Anna en Lotte, de twee hoofdpersonen van het verhaal.

Het motto
Het motto luidt als volgt:

‘Die Welt ist weit, die
Welt ist schön, wer
weiss ob wir uns wiedersehen.’

Ik denk dat dit motto de weemoed naar elkaar van de tweeling weerspiegelt, en tegelijkertijd beider afwachtende houding. Die houding ontwikkelen ze omdat hun nieuwe opvoeders hen nooit duidelijke informatie hebben gegeven over de toestand en de verblijfplaats van hun zusje.

Relatie tussen tekst en auteur
In een interview met Ad Fransen, gepubliceerd in HP/De Tijd (29.10.1993), maakte Tessa de Loo duidelijk dat ze haar roman als een doelbewuste provocatie had ontworpen van een bepaalde mentaliteit en het ingeburgerd vooroordeel van Nederlanders ten opzichte van alles wat met Duitsers te maken heeft: "De strijdbijl moet nu eindelijk maar eens worden begraven," zegt ze in het interview. Ze erkent dat ze zelf met deze opvattingen over de Duitsers is opgegroeid en dat een bijzondere gebeurtenis in haar leven haar tot andere inzichten heeft gebracht. Dat was de ontmoeting in 1985 in Frankrijk met een bejaarde Duitse dame, een zekere Maria Hesse, die als een doorsnee burger de oorlog in Duitsland had meegemaakt en overleefd. De felle gesprekken met Maria moeten een metamorfose in het eigen denken van de schrijfster veroorzaakt hebben: "Deze vrouw gaf een versie van de oorlog, een visie op de Duitse geschiedenis die totaal indruiste tegen de ideeën die ik van huis uit had meegekregen. [...] Mijn kijk op de Duitsers, mijn visie op de oorlog is door haar 180 graden omgedraaid. Ik ben gaan begrijpen hoe het was om je als gewone hardwerkende vrouw staande te houden in het vooroorlogse en oorlogse Duitsland."


Een toevallig ontmoette persoon is dus voor haar een model geworden. Maria Hesse is ongetwijfeld gereïncarneerd in het personage Anna Bamberg, terwijl de oorlogservaringen van diverse familieleden van Tessa de Loo zich herhalen in het leven van Anna's tweelingzuster, Lotte. Zo wist de schrijfster boeiende personages te scheppen. Hetzelfde geldt voor de intrigerende handeling van haar roman, waarvoor ze blijkbaar enorm veel onderzoek heeft moeten doen en bergen secundaire literatuur heeft moeten verwerken om de historische achtergrond zo geloofwaardig mogelijk te maken.

Persoonlijke beoordeling

Het onderwerp
Ik vind het een interessant onderwerp, omdat het een hedendaags dilemma beschrijft, namelijk of en in welke mate de Nederlanders de Duitsers kunnen veroordelen om wat er zich in de tweede wereldoorlog heeft afgespeeld. Het onderwerp is voor veel mensen herkenbaar. Ik heb zelf al eens nagedacht over het probleem en ik heb het er al vaak met mijn ouders over gehad. Ik heb het nooit een probleem gevonden om met Duitsers om te gaan, al zit de ellende van de oorlog toch in mijn achterhoofd. Ik denk zelf dat veel mensen nog wel wat moeite hebben om zonder vooroordelen met Duitsers om te gaan, al zal dat met de generaties waarschijnlijk minder worden. Er is al heel veel over de tweede wereldoorlog geschreven en verfilmd, maar ik had nooit iets gelezen dat specifiek over dit onderwerp ging.

De gebeurtenissen
De gevoelens en gedachten van de personen vind ik in dit boek het belangrijkste. De gebeurtenissen zorgen wel voor een goed beeld van het ontstaan van de wederzijdse haatgevoelens, maar het eigenlijke verhaal gaat toch het meest over de slechte band tussen de twee zussen, die de gebeurtenissen hebben veroorzaakt. Ik vind de gebeurtenissen triest en romantisch, omdat in de flashbacks meestal ingrijpende dingen in het leven van de twee worden verteld. Echt hele schokkende gebeurtenissen vinden er niet plaats, behalve dat op het laatst Anna dood in bad blijkt te liggen. Dat vind ik toch wel een apart einde van het boek. Een erg toevallige gebeurtenis vind ik het moment waarop Anna en Lotte elkaar in een kuuroord tegenkomen. Ietwat ongeloofwaardig. Het is wel geloofwaardig verteld, maar ik had wel meteen zoiets van: “Mmm, ik hoop dat de rest van het boek iets geloofwaardiger wordt.”

De personen
De twee hoofdpersonen kwamen levensecht op me over en ik kon me in beiden goed inleven. In sommige eigenschappen waren ze als water en vuur, waardoor ik af en toe het idee kreeg dat ik en mijn zus het waren, die daar in het verhaal omschreven werden.

De opbouw
Het verhaal is vlot te lezen, al raakte ik in het begin een beetje in de war. Ik moest soms terugbladeren om te zien wie er nou waar terecht was gekomen. Dat kwam door de wisseling van tijd. Ik kon het hele boek verder goed lezen. De spannende momenten kwamen op het juiste moment. Ik vind de afloop van het boek goed. Het gaf een onverwachte wending aan het verhaal en wat eromheen werd verteld vind ik erg goed gevonden, namelijk dat Lotte zich wel voor haar kop kon slaan dat ze zolang had getwijfeld of ze zich met haar zus kon verzoenen. Het leert de lezers van het boek dat gedane zaken geen keer nemen en dat ze maar beter begrip voor elkaar kunnen hebben.

Het taalgebruik

Ik vind het taalgebruik makkelijk en de zinsbouw ook. De gebeurtenissen worden op een heldere wijze beschreven en daarom kon ik mee een goede voorstelling maken van iedere beschreven situatie of gebeurtenis. Er komen in de flashbacks volgens mij minder dialogen voor dan in het beschreven heden. De dialogen worden op een natuurlijke wijze weergegeven en ze waren voor mij goed te volgen. Er zijn geen fragmenten in het boek die ik zou willen onthouden of die ik extra mooi of ontroerend vind. Maar als ik er een zou moeten voorlezen, zou ik een van de fragmenten kiezen waarin Lotte zich bezighoudt met de onderduikers, omdat die fragmenten beeldend zijn voor de manier waarop de haat van de Nederlanders voor de Duitsers is ontstaan.