De stille zonde door Lieneke Dijkzeul

Gebruikte editie Eerste druk: november 2006
Gebruikte druk: 1e
Aantal bladzijden: 264
Uitgever: Anthos te Amsterdam Gegevens voorkant Op de bruine voorkant staat een paar menselijke onderbenen dat op een witte streep loopt. In het bekende Anthoskader staat de titel en de aanduiding “literaire thriller.” Genre “De stille zonde”is een literaire thriller, d.w.z. geen echte whodunit, maar meer een “whydunit”. Ik ben van mening dat de literaire aspecten (qua thematiek) in dit boek de thrilleraspecten zelfs overtreffen. (ik schat in een verhouding van 60 – 40 %) Daarom is het boek ook geschikt als nummer op de literatuurlijst van vwo-kandidaten. Lieneke Dijkzeul schreef tot voor kort alleen kinder- en jeugdboeken. Met “De stille zonde” maakt ze haar debuut als schrijfster van literatuur voor volwassenen. Bij uitgever Anthos ging Simone van der Vlugt precies dezelfde weg. De flaptekst Tijdens een schoolreünie wordt op de herentoiletten het lijk gevonden van Eric Janson, een 58-jarige docent Engels. Hij blijkt te zijn vermoord. Inspecteur Paul Vegter en zijn jonge assistente Renée hebben weinig aanknopingspunten. Een van de verdachten is David Bomer, een arrogante dertiger die kort daarvoor zijn zwangere vriendin heeft verlaten. Het is raadselachtig waarom hij na de dramatische avond uitgerekend een relatie begint met Eva Stotijn, alleenstaande moeder van een dochtertje van vier en net als David oud-leerling van de school. Eva’s leven lijkt met de komst van David eindelijk een gunstige wending te nemen. Maar spoedig blijkt dat hij met Eva speelt en haar gaandeweg in een wurggreep krijgt. Eva ziet nog maar één uitweg. De stille zonde is een verrassende, ontroerende en bij vlagen poëtische thriller over intimidatie, chantage en machtsmisbruik. Een verhaal dat laat zien dat er recht bestaat buiten de wet. Motto en opdracht Er is geen motto en geen opdracht.
Structuur en verhaalopbouw Er zijn 31 ongetitelde hoofdstukken die vrijwel chronologisch worden verteld. Alleen hoofdstuk 1 wordt in een andere tijdsvolgorde geplaatst. Hierin wordt namelijk het lijk beschreven van de dode docent, die later op de reünie vermoord zal worden. De rest van de vertelling is chronologisch. De reünie wordt gehouden in mei en de ontknoping een aantal maanden daarna. (waarschijnlijk in december) Alleen via de herinneringen van vooral twee personages ( rechercheur Paul Vegter en Eva Stotijn) wordt het een gedeelte van het verleden verteld, maar niet op de manier dat een heel hoofdstuk gewijd is aan dat verleden. De lezer moet zelf goed interpreteren wat er in het privé-leven van de personages is gebeurd. In feite is er dus een vloeiende verhaallijn van begin tot einde. Het boek heeft een opening in handeling en eigenlijk wel een gesloten einde wat betreft de oplossing van de moord. Perspectief Er is sprake van een meervoudig perspectief. Bij twee personages wordt in de hij- resp. zijvorm verteld wat hun gedachten, gevoelens en ervaringen (ook uit het verleden zijn) Paul Vegter is de rechercheur die de moord op een docent tijdens een reünie onderzoekt, maar tegelijkertijd wordt de lezer geconfronteerd met zijn eenzaamheid na de dood van zijn vrouw Stef. We ervaren vooral hoe hij de eenzaamheid na haar dood oppakt o.a. met de aandacht voor zijn kater Johan en de relatie met zijn dochter. Hij heeft er nogal moeite mee dat zijn dochter een vriend krijgt, waardoor hij nog meer op zichzelf is aangewezen. Een tweede belangrijk personage in de zijvorm (personaal perspectief) is Eva Stotijn. Zij is oud-leerlinge van de school. Zij is in het verleden geconfronteerd met een scheiding van haar ouders waardoor het op school slecht ging. Ze leed aan anorexia en heeft een dochtertje Maja. Ze is niet met de vader getrouwd. Stukje bij beetje onthult zij wat er in het verleden is gebeurd. Enkele passages zijn bovendien alwetend (impliciet auctoriaal) verteld: zoals hoofdstuk 1 waarin het lijk van de docent wordt beschreven en hoofdstuk 30 waarin Mariëlle, de relatie van David Bomer, haar kind ter wereld brengt. Ook de rector van de school en zijn zieke vrouw worden een enkel hoofdstukje gevolgd. Tijd en decor Het decor is een Amsterdamse school, waarop een reünie plaatsvindt. Ongeveer dertien jaar nadat scholieren van een bepaald schooljaar de school hebben verlaten, keren ze erin terug. Dijkzeul geeft verder geen concrete aanwijzingen voor de tijd. Maar het is een actuele roman, die zeker in de 21e eeuw speelt. Er worden namelijk euro’s genoemd. De reünie vindt plaats in mei en het tijdsverloop is in het eerste deel van het boek heel klein. Bijna wordt dag na dag beschreven. Daarna wordt de tijdspanne tussen de hoofdstukken groter en verstrijken er soms weken. In totaal wordt er ongeveer een half jaar beschreven. Bewijs: Mariëlle zegt in mei dat ze haar kindje in december zal krijgen. In het een na laatste hoofdstuk wordt de geboorte van dat meisje beschreven. Samenvatting van de inhoud In hoofdstuk 1 wordt het lijk van de docent Eric Jansson beschreven. Daarna wordt verteld hoe Eva Stotijn een oud-leerlinge op het metrostation ontmoet. Deze Irene heeft al drie kinderen en ze vraagt aan Eva hoe het met haar staat. Eva heeft een vierjarig dochtertje, maar is niet met de vader getrouwd. Een andere reünieganger is David Bomer. Zijn relatie Mariëlle is erg verbaasd dat hij de reünie bezoekt. Normaal zou hij dat nooit doen. Zij is reeds twee maanden zwanger, vertelt ze tegen een vriendin met wie ze lekker gaat stappen. Het kind moet ongeveer met sinterklaas ter wereld komen. Maar tegen David heeft ze nog niets gezegd. Ze weet dat hij het eigenlijk niet zo leuk zal vinden. David houdt niet van kinderen. Eva, David, Irene ontmoeten een heleboel oud-klasgenoten en oud-docenten van hen. Zo is er de 58-jarige leraar Engels Jansson die aan de ene kant erg geliefd was bij leerlingen, maar aan de andere kant ook gevreesd om zijn cynische opmerkingen. Hij heeft bij een skivakantie kort ervoor een blessure opgelopen, waardoor hij met twee krukken op de reünie is verschenen. Het is het typische verhaal dat bij een reünie hoort, beetje kletsen over wat iedereen na de middelbare school gedaan heeft, hoeveel kinderen ze hebben etc. De reünie kabbelt voort. Eva zegt tegen Irene dat ze hoofdpijn heeft en gaat even naar buiten, komt later weer de school. binnen. Op het hoogtepunt van het “feest” komt er iemand hysterisch de aula binnenlopen en roept dat er iemand op het toilet ligt. (zie hoofdstuk 1) Het is het lijk van de docent Engels. Hij heeft een hoofdwond. Onmiddellijk wordt de politie gewaarschuwd en rechercheur Paul Vegter gaat ook naar de school om het onderzoek te leiden. Zijn jonge assistente Reneé is er al. Alle reüniegangers worden ondervraagd alsmede de docenten en de rector. Maar in eerste instantie valt er niet zoveel informatie te verzamelen. Het lijkt erop dat het moordwapen de kruk van Jansson zelf is, want in het toilet staat maar één kruk. De andere is spoorloos verdwenen. De rector kan een en ander aan de politie vertellen over de relaties van Jansson met het personeel. Wanneer alle verklaringen zijn opgenomen, mogen de reüniegangers vertrekken. David Bomer brengt zowel Irene als Eva naar huis. Eva als laatste. Hij blijkt aardig van haar gecharmeerd te zijn. Maar Eva is moe en heeft weinig zin in de avances van hem. Wanneer David bij zijn vriendin Mariëlle thuiskomt, heeft hij teveel gedronken en zij vertelt hem bovendien dat ze al twee maanden zwanger is. David wordt woedend en dat leidt tot een onverkwikkelijke ruzie. Hij slaat o.a. een ruitje in bij Mariëlle en daardoor loopt hij een snijwond in zijn hand op. Ook valt hij een echtpaar lastig dat Mariëlle te hulp schiet. Zo komt hij ook weer op het politiebureau terecht. Voor Vegter en Reneé is hij een mogelijke verdachte of liever hij is het enige aanknopingspunt voor de oplossing van de vreemde moordzaak. Hij wordt later door Mariëlle op straat gezet. Hij doet heel kinderachtig over de door hem aangeschafte voorwerpen. Vegter gaat met Reneé de eerste ex-vrouw van Jansson ondervragen: het blijkt een verzuurde vrouw te zijn, die het niet erg vindt dat haar ex-man dood is. Zijn twee dochters, die ook worden ondervraagd, willen ook al niets met hem te maken hebben. De tweede ex-vrouw is wat toeschietelijker en loslippiger. Van haar hoort Vegter dat Jansson op school een relatie heeft (gehad) met Etta Aalberg: een jonge lerares Nederlands. Dat was tenslotte de reden dat het tweede huwelijk was geëindigd. Zij heeft echter haar leven wel weer goed opgepakt en een nieuwe rijke man getroffen. Vegter ondervraagt ook de rector van de school (die een zieke vrouw heeft – MS) Van hem hoort hij van een vete tussen Jansson en een ander lid van de sectie Engels dat hem niet kon uitstaan. Zo zijn er nogal wat mogelijke verdachten: de collega Engels, Etta Aalberg, de ex-vrouwen van Jansson en mogelijkerwijs ook nog een oud-leerling. Uit onderzoek is inmiddels wel duidelijk geworden dat Jansson op het toilet verrast moet zijn geweest door iemand die hem met een van zijn krukken op het hoofd heeft geslagen en daarna via de zij-ingang de school moet hebben verlaten. In de tussentijd leren we het privé-leven van de rechercheur Vegter kennen. Hij had een goed huwelijk met Stef, die niet al te lang daarvoor overleden is. Zijn enige dochter Ingrid woont op zichzelf en geeft hem adviezen om zijn eenzaamheid te doorstaan. Hij verzorgt zich niet al te goed, zeker niet wat het eten betreft. Zijn steun in deze eenzame dagen is zijn kater Johan. David Bomer heeft intussen steeds meer contacten gelegd met Eva Stotijn. Hij is immers het huis uit gezet en hij moet onderdak hebben. Hij doet eerst heel leuk tegen Maja, het vierjarige dochtertje van Eva. Ook zorgt hij ervoor dat ze een keer lekker gaan eten en dat is al heel wat. Eva heeft namelijk in het verleden anorexia gehad en eten is voor haar een groot probleem. Het lijkt er in die fase op dat de anorexia veroorzaakt is door de huwelijksproblemen van haar ouders. Haar vader was betrokken bij een fraudeschandaal en haar moeder was toen van hem gescheiden. Inmiddels is de vader al zestien jaar dood: ongeveer op het moment dat Eva haar vwo-opleiding voltooide. Ze heeft moeten knokken in haar leven en is ook opzettelijk niet met de vader van haar kind getrouwd. Toch lijkt ze wel gecharmeerd van de aandacht van de 32-jarige David en het komt op een gegeven moment zover dat hij bij haar intrekt. Maar door zijn arrogantie tijdens de ondervragingen wordt hij toch door de politie geschaduwd. Ook de bankrekeningen van Jansson zijn onderzocht en daaruit blijkt dat hij elke maand een bedrag van 1000 € van zijn rekening haalde. Moest hij dat betalen omdat hij gechanteerd werd? Was dan niet de docente Nederlands Aalberg degene die dat geld kreeg ? Ze bezit namelijk een heel dure verzameling glazen voorwerpen. Maar alle sporen lopen toch min of meer dood. De vingerafdrukken op de sluiting van de deur leveren ook niets op. Paul Vegter merkt dat zijn dochter Ingrid een vriendje heeft, waardoor de afstand tussen hem en haar groter lijkt te worden, maar aan de andere kant is het natuurlijk wel logisch dat ze haar eigen weg in het leven probeert te vinden. Maar eigenlijk is hij wel jaloers op het vriendje. David Bomer begint zich steeds meer te ergeren aan het gedrag van Maja, het dochtertje van Eva. Ze heeft kuren met eten en hij is een jongen “van de korte metten.” Het levert een verwijdering op tussen hem en Eva, die het voor Maja opneemt. Ze begint zich zo langzamerhand af te vragen of het wel een verstandige keus is geweest om David bij haar in huis te nemen. Er komt bij Vegter een verklaring van een andere oud-leerling binnen die tijdens de reünie een persoon heeft gezien die vlak na Jansson naar het toilet zou zijn gelopen. Die beschrijving lijkt een beetje overeen te komen met het signalement van David. Maar die geeft bij een hernieuwde ondervraging geen krimp. Het wordt wel spannend, wanneer een andere oud-docent zich een incident met hem herinnert. Na een ruzietje had hij een volle accubak op haar voeten laten vallen, maar ze had hem weinig kunnen maken, omdat het allemaal op een ongeluk had geleken. Toch zijn er geen concrete aanknopingspunten in de moordzaak en lijkt het dossier over enige tijd gesloten te moeten worden. Via de gedachtewereld van Eva komen we als lezer te weten dat haar eetproblemen ongeveer zo’ n achttien jaar geleden begonnen zijn. Er was iets gebeurd waardoor haar zelfbeeld was beschadigd. David wordt steeds opdringeriger: hij wil definitief bij Eva in huis komen, want de vriend van wie hij op een woning past, komt terug met een vriendin. Hij zal daar dus het huis uit moeten. Maar Eva wil hem niet meer in huis hebben, vanwege de steeds vaker voorkomende bemoeienissen van David met Eva. Wanneer hij dat bericht hoort, gebeurt er toch iets onverwachts. David begint te dreigen dat hij in dat geval naar de politie zal moeten gaan om te vertellen dat het Eva is geweest die de fatale klap aan Jansson heeft gegeven. David is er min of meer getuige van geweest. Hij zat op dat moment in het andere toilet. Eva was naar de reünie gegaan en ze was min of meer per ongeluk op Jansson gestuit. Alles aan hem herinnerde aan het verleden dat ze met hem heeft gehad: hij had haar vanaf de brugklas tot haar acttiende seksueel misbruikt. Na gedane zaken, was zijn standaardopmerking geweest: “Dankjewel jongedame,” Haar naam had hij nauwelijks gekend. Hij moet het ook met andere leerlingen hebben gedaan. Maar ze had het nooit durven vertellen aan haar moeder en ook niet aan de psychiater. Het was de stille zonde geworden. Intussen beseft ze dat David alles gezien heeft en dat hij het daarom met haar heeft aangelegd. Het is alles opzet van zijn kant geweest en hij heeft nu weer een geweldig machtsmiddel tegen haar. Wanneer hij naar de politie loopt, wordt ze veroordeeld en wat zal er dan met Maja gebeuren? Eva laat David dus nog enige tijd bij hem wonen, maar ze komt er ook achter dat de vriend Michiel helemaal niet weggeweest is. Ze heeft hem nu door. Intussen is Vegter er achter gekomen dat er met Jansson toch het een en ander mis is geweest. Hij heeft veel porno op zijn computer staan en uit een verhaal van de oud-leerlinge die eerder al haar mond heeft open getrokken, blijkt dat de docent zijn handen niet kon thuishouden. Maar de meeste meisjes waren erg bang voor de gevolgen. Hij vermoedt dat de dochters van Jansson door hem misbruikt zijn en via een ondervraging van de eerste ex-vrouw komt hij er achter dat dit inderdaad het geval is geweest. Zijn vrouw had het misbruik echter verzwegen
( de stille zonde) en dat was de reden geweest dat Jansson zijn seksuele spelletjes met andere meisjes kon voortzetten. Intussen is de zomervakantie aangebroken en Vegter mag van een kennis een zeilbootje lenen om in Friesland een beetje tot zichzelf te komen. Hij geniet ervan. Na de vakantie gaat hij nog wel eens met Renée wat drinken. Hij is erg van haar gecharmeerd, maar ze is natuurlijk veel te jong voor hem. Haar relatie is inmiddels wel verbroken. Wat het onderzoek in de zaak Jansson betreft, dat zit muurvast. De verdwenen kruk is toch in de buurt van het schoolplein gevonden, maar na maanden zijn er natuurlijk geen sporen van vingerafdrukken of ander DNA-materiaal te vinden. David die Eva bijna chanteert met haar ongelukkige daad, ( op een avond probeert hij haar te verkrachten en hij slaat haar daarna) gaat op een zondag duiken in Zeeland. Maar van Vegter krijgt Eva later die dag het bericht dat de eigenwijze David bij een fatale duikpoging om het leven is gekomen. Eva blijkt hem daarbij een handje geholpen te hebben door één van zijn insulinespuiten te vullen met water. David was namelijk suikerpatiënt en hij is nu onwel geworden tijdens het duiken. Vegter voelt medelijden met Eva. Ook Eva had graag een man zoals hij in haar leven gekend. Ze was nu 31 jaar: dertien jaar geleden had ze haar diploma gehaald en achttien jaar geleden was het misbruik gestart. Het lijkt erop alsof Vegter helemaal doorheeft wat er allemaal gebeurd is. Maar door het incestverhaal, het seksuele misbruik van Jansson, de dood van David heeft hij er vrede mee dat er een soort gerechtigheid bestond buiten de wet. Wanneer hij thuiskomt, merkt hij dat zijn kat Johan niet meer zo gezond uit zijn ogen kijkt. Er zijn daarna nog twee korte hoofdstukken: in hoofdstuk 30 brengt Mariëlle een gezonde dochter ter wereld: ze zal het kind Felicia noemen( de gelukkige) In hoofdstuk 31 brengt Vegter Johan naar de dierenarts: het dier heeft ook suiker en hij kan het leven nog een paar maanden rekken. Maar uit de slotalinea blijkt dat Vegter zijn lievelingsdier heeft laten inslapen: hij ruimt de spullen van de kater op. Hij blijft eenzaam achter. Thematiek Hierboven werd al geschreven dat het boek meer van een literaire roman weg heeft dan van een echte thriller. Natuurlijk gaat het om een moordzaak: de moord later blijkt doodslag te zijn op de door een oud-leerling gehate leraar. Maar tot het ontrafelen van de moordzaak komt het niet echt. De politie heeft te weinig sporen om tot een daderprofiel te komen. Het gaat dan ook in dit boek meer om het thema van de “whydunit” dan om de “whodunit”, zoals het trouwens in een literaire thriller betaamt. “De stille zonde” verwijst toch naar een van de belangrijkste taboes die er nog zijn in de samenleving: het seksueel misbruik tussen leraar en leerling, waarbij sprake is van een machtrelatie tussen de partners. De misbruikte leerlingen durven het seksueel misbruik meestal niet bekend te maken uit angst voor represailles van de school of de slechte cijfers van de docent. Ook voelen ze zich vaak zelf schuldig aan wat er voorgevallen is. Jansson is bovendien in de fout kunnen gaan, omdat zijn vrouw het seksueel misbruik van zijn eigen dochters niet naar buiten heeft gebracht. Ook daarbij is sprake van seksueel geweld met betrekking tot een machtsrelatie (vader en dochter) Het motief voor de doodslag is daarom ook wraak. Eva Stotijn neemt eindelijk wraak voor alle jaren dat Jansson haar heeft misbruikt en gebruikt als een voorwerp: op de reünie weet hij niet eens haar naam. De gevolgen voor het verleden van Eva zijn enorm geweest: terwijl iedereen dacht dat ze aan anorexia leed door de scheiding van haar ouders, was de ware reden het seksueel misbruik door haar docent. Ze heeft in haar leven een feilloos vermogen ontwikkeld om met de verkeerde mannen om te gaan: ze trouwt niet met de vader van haar dochtertje en ook David lijkt niet de man om haar uit de ellende te halen. Ze voelt zich wel gecharmeerd van zijn aandacht. Maar het blijkt later allemaal opzet van zijn kant te zijn geweest. Daarom ruimt ze David ook uit de weg om aan een nieuwe toekomst te kunnen beginnen met Maja. Aan het eind denkt ze nog dat ze een man had moeten kennen als Paul Vegter. Haar leven is een gevecht tegen de eenzaamheid geweest. Maar ook voor Paul geldt het thema eenzaamheid. Sinds de dood van zijn vrouw loopt hij er min of meer verloren bij: hij heeft zijn leven niet op orde. Over enkele jaren zal hij met pensioen gaan, maar zijn steun en toeverlaat Stef is weg. Hij zorgt slecht voor zichzelf en hij zorgt beter voor zijn enige toeverlaat, de poes Johan. Hij had een goede band met zijn dochter Ingrid, maar moet gaandeweg erkennen dat ze toch een eigen leven moet opbouwen. Ze doet dat ook door een relatie te beginnen. Hij voelt dat toch min of meer als een in de steek laten door zijn dochter. Wanneer aan het einde van de roman ook zijn poes Johan heel ziek is ( hij lijdt aan suikerziekte) heeft hij geen keus. Hij laat het dier inslapen en hij blijft enkele jaren voor zijn pensioen eenzaam achter in zijn etagewoning. De motieven in de thriller nog eens op een rijtje: - whydunit - seksueel misbruik (van een leraar) - psychische afwijking: anorexia nervosa - wraak (op een gehate leraar) - incest - overspel en echtscheiding - relatie op het werk - chantage - machtsrelaties (David op Eva, Jansson op leerlingen) - eenzaamheid - overleden geliefde - dierenliefde als substitutie Titelverklaring “De stille zonde” verwijst naar de misdaden (seksueel misbruik) die de vermoorde docent Jansson jaren geleden heeft begaan. Hij pleegde incest met zijn dochters, maar zijn vrouw hield deze zonde stil en diende geen aanklacht tegen hem in. Daarna richtte de leraar Engels zich op leerlingen en later een collega van zijn school. Beetje voor beetje onthult Eva Stotijn dat zij het slachtoffer is geweest van zijn seksuele neigingen en op de reünie laat ze hem boeten voor die misdaad. Recensies Er zijn op dit moment nog geen recensies beschikbaar. Over de schrijfster Lieneke Dijkzeul werd geboren op 7 maart 1950. Als kind hield Lieneke Dijkzeul van lezen, schrijven en muziek. Ze schreef uitgebreide dagboeken en wilde paukeniste worden. Maar ze kreeg werk als secretaresse en psychologisch assistente. Ook studeerde ze een jaar Frans. Ze trouwde in 1976 en haar dochter werd drie jaar later geboren. Door het voorlezen aan haar dochter kwamen de schrijfkriebels uit haar jeugd weer terug. Ze begon in 1987 met het schrijven van verhalen voor bladen als Okki, Bobo, Taptoe en Donald Duck. Haar eerste boek verscheen in 1990. Lieneke Dijkzeul woont met haar man en dochter in Culemborg. Profiel: De boeken van Lieneke Dijkzeul zijn meestal realistisch en spannend. Haar hoofdpersonen hebben herkenbare problemen; ze zijn vaak eenzaam, er zijn thuis problemen en ze zijn op zoek naar contact en vriendschap. Door de avonturen die ze beleven vinden ze die vriendschap ook. Haar boeken bevatten detectiveachtige elementen, en muziek en bejaarden spelen vaak een belangrijke rol. Naast de boeken voor kinderen vanaf een jaar of 9 schreef Lieneke Dijkzeul een heleboel boeken voor beginnende lezers. Bibliografie “De stille zonde”is het debuut bij de overstap naar de literatuur voor volwassenen.