De sandwich door A.F.Th. van der Heijden

Samenvatting Deel 1. De zwakste schakel. 5 hoofdstukken. Adriën leest in een rouwadvertentie dat Karine overleden is, een vriendin van vroeger. Twee en een half jaar later hoort hij van zijn moeder dat Frank Rastering is overleden. Adriën kende hem van vroeger. Dagen lang heeft hij toen geprobeerd om Frank en Karine samen in een gebeurtenis te plaatsen. Hij vindt dat de dood betekenis geeft aan het leven en de herinneringen aan de overledenen creëren het hiernamaals. Adriën herinnert Frank als een jongen op hele dunne lange benen. Hij kwam altijd op de meest onmogelijke momenten aanwaaien. Het is nog onbekend hoe Frank aan zijn einde is gekomen. Van een vriendin hoorde hij dat de politie hem gevonden had toen hij van 7 hoog naar benende was gevallen. Deel 2. De kinderbruiloft. 12 hoofdstukken. Na de overlijdensadvertentie in de krant kwam Adriën de zus van Karine tegen. Ze nodigde hem uit om een keer langs te komen. Hierdoor herinnert hij zich weer hoe hij met Karine in aanraking is gekomen. Als Adriën Karine voor de eerste keer ophaalt heeft Lucia het over een kinderbruiloft, ze heeft twee jonge kinderen gekoppeld. De verhouding tussen Karine en Adriën verliep nogal stroef. Karine vluchtte van Adriën weg, ze voelde zich te veel, ze had een minderwaardigheidscomplex. Op een dag gaat Adriën met Karine en haar nieuwe vriend mee naar de verjaardag van Rudy. Dit was het laatste waar hij Karine heeft gezien. Lucia vertelt heel luchtig over de dood van Karine, terwijl Adriën er eigenlijk niet zoveel over wil horen. Hij heeft het er erg moeilijk mee. Karine heeft zelfmoord gepleegd, ze was al een tijdje zoek. De ouders van Lucia komen die middag ook.
Deel 3. Kiliboe, kiliboe. 6 hoofdstukken. Adriën herhaalt herinneringen vaak, omdat hij bang is dat hij ze vergeet. Toch is hij nog steeds bezig om Karine en Frank in een herinnering samen te zien. Hij wil een requiem. Hij denkt op een dag dat hij kanker heeft. Hij laat een EEG maken bij de dokter en moet over 10 dagen terug komen. Voor dat hij weer naar de dokter gaat, gaat hij in een café wat eten, hij krijgt een roggebrood in sandwich (aanleiding) voor en plotseling herinnert hij zich iets. De herinnering komt waarschijnlijk ook voort uit een soort doodsangst (hij denkt dat hij kanker heeft), Karine en Frank zijn al dood, nu zal hij volgen.(reden) Karine houdt een feestje vanwege haar eindexamen. Daarna gaan ze nog ergens heen en dan ligt Frank op de grond, Karine heeft het koud en gaat boven op hem liggen. Later vraagt ze of Adriën er ook bovenop komt liggen als een soort Sandwich. Hij denkt dat dit de reden is dat hij nu niet dood gaat, omdat hij de sandwich niet heeft afgemaakt. Informatie auteur De schrijver van ‘De sandwich’ is A.F.Th. van der Heijden. Hij is geboren op 15 oktober in 1951. Hij had eerst als schuilnaam Patrizio Canaponi, maar nu wil hij als schrijver gewoon A.F.Th. van der Heijden genoemd worden. Hij is een autobiografische schrijver. Zijn leven is in zijn verhalen en romans te herkennen. Dit zorgt ervoor dat al zijn boeken met elkaar verbonden zijn. Dit betekent niet dat gebeurtenissen en personen in zijn werk een spiegelbeeld zijn van zijn eigen leven; hij gebruikt deze vrij, om ze te combineren met fictie, filosofische uitwijdingen en een pakkende sfeer van de Nederlandse geschiedenis vanaf de vijftiger jaren. Van der Heijden wordt wel eens gezien als de vertegenwoordiger van de generatie van na de oorlog. Het bekendste werk van hem is zijn cyclus ‘de tandloze tijd’. Deze was oorspronkelijk bedoeld als trilogie, maar werd veel omvangrijker. Op het moment is hij alweer een nieuwe cyclus gestart, waarvan alleen nog het proloog ‘De movo tapes’ is verschenen. Daarnaast publiceert hij tussendoor vaak ook nog ‘los’ autobiografisch werk, onder andere in de vorm van dagboekaantekeningen. Titelbeschrijving A.F.Th. van der Heijden, De sandwich. Em. Querido’s Uitgeverij B.V., Amsterdam, 1986. 8e druk, 1994. Motivatie voor keuze Eigenlijk heb ik dit boek alleen maar gelezen, omdat ik het vorig jaar ook gelezen heb en er toen een opdracht over gemaakt heb. Ik hoopte dat die opdracht van vorig jaar me een beetje had kunnen helpen dit keer, maar dit was helaas niet het geval. Vorig jaar heb ik dit boek gekozen, omdat we uit een bepaalde lijst moesten kiezen, en deze me op het eerste gezicht het leukst leek. Dit waarschijnlijk omdat het over een onderwerp gaat wat mij erg aanspreekt en interesseert: het verwerken van de dood van een geliefde of bekende. Korte weergave van de inhoud Adriëen (de ik persoon) komt er via een krantenbericht achter dat zijn jeugdliefde Karine overleden is. Later krijgt hij te horen dat ook een jeugdvriend van hem, Frank, overleden is. Vanaf dat moment probeert hij de hele tijd om deze twee samen in een herinnering te brengen. Dit lukt steeds maar niet, dit is uitermate vreemd, omdat hij ze in dezelfde tijd kende en ze ongeveer in de zelfde vriendenkring zaten. Een hele tijd lang komen allerlei herinneringen naar boven, meer van Karine dan van Frank. Maar echt geen enkele keer samen, hij wil een requiem. Op een dag denkt hij dat hij kanker heeft. Hij moet wachten voordat hij naar de dokter gaat. In een cafeetje krijgt hij een roggebrood in de vorm van een sandwich en ineens komt die ene herinnering naar boven. Na een feest van Karine zitten ze met zijn allen nog ergens op de grond. Frank ligt op de grond, Karine gaat boven op hem liggen en vraagt of Adriën er ook bovenop komt liggen, omdat ze het koud heeft. Dit zou dus de vorm van een sandwich hebben. Nu weet hij zeker dat hij niet dood gaat aan zijn kanker, omdat hij ‘de sandwich’ niet afgemaakt heeft.
Titelverklaring, eventuele ondertitel(s)/motto verklaring De Sandwich. Doordat Adrieën een roggebrood in de vorm van een sandwich krijgt herinnert hij zich de avond waarop Karine hem vraagt om de sandwich af te maken. Karine ligt boven op Frank en ze wil dat Adrieën er bovenop komt liggen, omdat ze het zo koud heeft. Adrieën doet dit niet en denkt dat hij daarom aan een vroege dood ontsnapt. Een requiem. Het boek is opgedragen aan twee dode vrienden. Vroeger werd een requiem gehouden om, via de devotie van de in de kerk verzamelde nabestaanden, het zielenheil van de ontslapende te bevorderen; tegenwoordig is de taak van de nabestaande aanzienlijk bezwaard. Zelfs het hiernamaals is nu van hun inzet afhankelijk. Het is namelijk zo dat iemand na de dood alleen blijft leven voor zover hij in de gedachten van de overlevenden een plaats inneemt. Motto
Het motto van ‘De sandwich, het requiem’ is: ‘Opgedragen aan de nagedachtenis van M.A. († 1979) en F.v.H. († 1981)’ Ik denk dat dit Karine en Frank moeten voorstellen, ook al kloppen de initialen dan niet helemaal. Dit misschien omdat er schuilnamen zijn gebruikt. Dus dan zal dit inhouden dat het boek dat over Karine en Frank gaat, ook ter nagedachtenis aan hen geschreven is. Uitgewerkte persoonlijke reactie Het onderwerp van het boek is het verwerken van de dood en herinneringen ophalen en begrijpen. Ik vind dit onderwerp erg interessant. Het trekt me heel erg aan. Dit komt denk ik omdat ik hier zelf ook mee te maken heb gehad. Het is dan ook logisch dat het onderwerp wel in mijn beleveniswereld ligt en dat ik hier veel over nadenk. Maar ik denk op zich dat iedereen wel eens nadenkt over de dood of overledenen. De manier waarop de schrijver, Adriën, denkt over leven na de dood vind ik erg mooi gezegd: ‘Na je dood blijf je leven, zolang je leeft in de nagedachtenis van anderen’. De schrijver werkt het onderwerp de dood en herinneringen ophalen heel goed uit. Het gehele boek gaat eigenlijk nergens anders over. Op sommige momenten vond ik zelfs dat hij dingen iets te veel uitwerkte. Hij beschrijft vele kleine details wat het soms lastig maakt te begrijpen wat je leest. Ik denk dat de belangrijkste gebeurtenissen uit het boek zijn dat Karine en Frank doodgaan en Adriën een herinnering met hun samen probeert te bedenken. De allerbelangrijkste gebeurtenis is natuurlijk dat hij eindelijk die ene herinnering bedacht heeft en hij zeker weet dat hij nu niet dood gaat. De gedachten en gevoelens van Adriën spelen een veel grotere rol in het verhaal dan de gebeurtenissen zelf. Herinneringen ophalen behoort natuurlijk ook tot een deel van de gedachten en gevoelens van iemand. De gebeurtenissen zijn alleen een oorzaak voor de gedachten van Adriën. Het is een andere manier van een boek lezen, meestal gebeuren er meer gebeurtenissen. Ik vond het op zich best lastig, omdat je je heel erg in moet leven in de gevoelens van iemand. Want anders snap je niet wat hij bedoelt. En het is natuurlijk altijd wel moeilijker om je in te leven in de gevoelens van een ander in plaats van jezelf. Ik moet zeggen dat er op sommige momenten van het boek momenten waren waar ik echt moeite had om door te lezen. Er leek geen einde aan te komen. Dit komt denk ik omdat alle gebeurtenissen zo uitgebreid verteld werden. De gebeurtenis die de meeste indruk op mij heeft gemaakt is als Adriën eindelijk de herinnering van Karine en Frank samen heeft gevonden. Frank ligt op de grond, Karine ligt bovenop hem en ze vraagt Adriën om boven op haar te gaan liggen (ze had het koud) om zo de sandwich af te maken. En nu denkt Adriën dat hij niet vroegtijdig dood gaat, omdat hij de sandwich niet heeft afgemaakt. Dit vind ik op zich heel vreemd, alsof zo’n gebeurtenis ervoor zorgt dat je doodgaat. Dit is eigenlijk gewoon bijgeloof, iets waar ik niet echt in geloof. En dan ben ik altijd onder de indruk als ik hoor dat er nog steeds mensen zijn die daar echt in geloven. De hoofdpersoon in het boek is Adriën, het gaat allemaal om zijn gedachtes en zijn obsessie van het vinden van een herinnering over twee jeugdvrienden samen. Ik vind hem nou niet echt een held, hij doet geen geweldige dingen om mensen te helpen of zoiets, hij is eigenlijk alleen maar met zijn eigen gedachten bezig. Ik vind de personages in het boek erg herkenbaar en levensecht. Wat op zich ook niet zo vreemd is, omdat het een beetje een biografie is van het leven van A.F.Th. van der Heijden zelf. Hij heeft zijn eigen ervaringen gebruikt en daarbij wat fictie toegevoegd. Dan houd je meestal toch de levensechte mensen. Het verhaal is ongeveer zo in het echt gebeurd. Karine blijkt later een meisje te zijn met een minderwaardigheids-complex en dit is waarschijnlijk ook de reden dat ze zelfmoord heeft gepleegd. Dit is niet bepaald een verheerlijking van de werkelijkheid, maar het is gewoon de levensechte waarheid. Ik weet niet of ik in het werkelijke leven Adriën een sympathieke jongen of man zou vinden. Hij is een beetje in zichzelf gekeerd. In het boek maakt hij helemaal niet veel leuke dingen mee of zoiets. Hij denkt alleen maar aan zichzelf. Dat vind ik nou niet echt een verschijnsel van sympathiekheid. Voor de rest kun je niet echt weten of andere personages sympathiek zijn, of dat je je gemakkelijk in hen kunt verplaatsen. Op zich weet je namelijk niet zo heel veel over hen, in ieder geval niets over hun gedachten. De opbouw van het verhaal vond ik echt heel erg ingewikkeld. Ik heb best veel moeite gehad, vooral in het begin, om het verhaal te begrijpen en te snappen wat er nou precies bedoeld werd en waar het over ging. Dit komt waarschijnlijk omdat er ongelooflijk veel flashbacks (de herinneringen) in voorkomen en alles ook nog eens ontzettend uitgebreid, tot in de details, verteld wordt. Deze flashbacks passen wel heel goed bij het onderwerp, het zou niet anders kunnen. Herinneringen komen natuurlijk altijd uit het verleden, dus moeten er wel linken naar het verleden bij zitten. Ik vind het verhaal niet echt spannend, maar op een gegeven moment ging ik me wel afvragen wat voor herinnering het nou zou kunnen zijn waar Frank en Karine beide in voorkomen. Ik denk dat ik het verhaal niet echt spannend vond, omdat ik het boek niet prettig vond om te lezen en dan al snel afgeleid ben, en ik het verhaal zelf ook wel iets leuker had verwacht. Het hele boek is in een ik-perspectief geschreven. Dus alles wordt door de ogen van één persoon gezien. En wel door de ogen van de ikpersoon. Het boek heeft een gesloten einde. Je bent er dan eindelijk achter wat die ene herinnering nou toch was. Dit is wel heel prettig, omdat het boek eigenlijk ook maar één vraag omhoog bracht. Dan wil je daar natuurlijk ook antwoord op hebben. Ik vind het taalgebruik zelf van het boek niet moeilijk, het is meer de manier waarop verteld wordt, met alle details enz. die maken het nogal lastig om bij het hoofdonderwerp te blijven. Je dwaalt snel af of snapt niet waar hij het nou precies over heeft. In eerste instantie vond ik niet dat er veel symbolische verwijzingen in het boek voorkwamen, ik dacht dat ik alles wel snapte. Maar toen ik de secundaire literatuur gelezen had, zag ik dat iemand anders allemaal dingen kon opmaken uit bepaalde dingen. Dit waren allemaal dingen waar ik zelf tijdens het lezen nooit aan gedacht heb. Maar ik denk dat die secundaire literatuur me nu achteraf wel heeft geholpen met het boek beter begrijpen. Wat het verhaal achteraf toch iets leuker maakte. Technische deel 1 Belangrijkste open plekken De eerste open plek is natuurlijk de titel. Waar slaat ‘De sandwich’ nou weer op, en wat heeft dat met een requiem te maken? Het zijn nou niet echt twee dingen die bij elkaar horen. De overige, ook de belangrijkste, open plek is eerst wat de ikpersoon, Adriën, nou precies wil met de dood van zijn 2 jeugdvrienden. En al snel wordt de vraag wat de herinnering nou toch zal zijn waar Karine en Frank samen in voorkomen. Nog steeds is de vraag wat dit nou met een sandwich te maken heeft en nu ook waarom Adriën zo graag die herinnering vinden wil. De vraag wat het requiem inhoudt, wordt al vrij snel beantwoord, namelijk dat Adriën de twee doden een mooie gedachte wil geven. Achter de vraag van de titel kom je pas helemaal op het einde achter. Ook achter het antwoord wat die ene herinnering zal zijn kom je pas op het laatst achter, hier heeft de titel uiteraard ook mee te maken, omdat de herinnering die sandwich is. En ook dan kom je erachter waarom Adriën dit wilde weten, namelijk omdat hij nu niet doodgaat en dat weet hij door die herinnering. Dus alle open plekken worden uiteindelijk ingevuld. 2 de manipulatietechnieken De manipulatietechnieken die zijn gebruikt in ‘De sandwich’ zijn: informatie achterhouden, handelingen vertragen en flashbacks gebruiken. Er wordt informatie achtergehouden, omdat je natuurlijk pas aan het eind van het verhaal krijgt te horen waar ‘De sandwich’ op slaat, waar Karine en Frank samen waren en waarom Adriën dat zo graag wilde weten. Het hele boek door wordt er eigenlijk steeds een heel klein beetje nieuwe informatie gegeven (steeds een nieuwe herinnering erbij, waaruit je op kunt maken waarom dingen gebeurd zijn en gaan gebeuren) en uiteindelijk wordt alle informatie verschaft (wat die ene herinnering was en waarom Adriën dit wilde weten). Handelingen worden vertraagd, omdat Adriën steeds allemaal herinneringen ophaalt. Iedere keer als hij weer een herinnering vertelt, wordt het verhaal, zijn leven in de echte wereld, tijdelijk stop gezet. Een goed voorbeeld hiervan is als Adriën de zus van Karine op straat tegenkomt. Terwijl hij met haar aan het praten is, komen alle herinneringen omhoog van hoe hij Karine heeft leren kennen enz. Daarna gaat het gesprek met de zus van Karine weer gewoon door, terwijl we in het boek dan al vele bladzijden verder zitten. De laatste manipulatietechniek die veel gebruikt wordt is het gebruik van flashbacks. Je zit in het leven van Adriën, dan komen er allerlei herinneringen, al deze herinneringen zijn flashbacks (ze gaan over het verleden). Ook worden er gehele stukken tijd overgeslagen, bijvoorbeeld bij hoofdstuk 2 zit je ineens 2.5 jaar verder.
3 belangrijkste spanningsboog De belangrijkste spanningsboog in dit boek is natuurlijk die éne herinnering. Het gehele boek lang, wacht je totdat eindelijk verteld wordt waar het nou allemaal om gaat, de sandwich! Eigenlijk komt de eerste vraag over de sandwich al na het lezen van de titel, dan ga je bedenken: ‘Waar zou dat op slaan, de sandwich?’. En dan het hele boek lang kom je het woord ‘sandwich’ niet meer tegen, en pas helemaal op het eind wordt het éindelijk verteld.