De ruimte van Sokolov door Leon de Winter

1. Zakelijke gegevens. Auteur:Leon de Winter. Titel:De ruimte van Sokolov, De Bezige Bij, Amsterdam, 1992, 2e druk, 422 blz. (eerste druk nov. 1992, Amsterdam) Genre:Roman. 2. Eerste reactie. a. Keuze. Dit boek zat bij mijn grote lijsters. Het leek me wel een leuk verhaal dus ben ik er gewoon in beginnen lezen. b. Inhoud. Toen ik het net uit had gelezen vond ik het een leuk boek. Ik vond het wel een beetje moeilijk lezen, met al die flashbacks. Ik vond het ook leuk dat het heel anders eindigde dan ik had verwacht. Het hele verhaal liep eigenlijk anders dan ik zelf voorspelde. 3. Verdieping. Samenvatting. Deel een (blz. 6 t/m 177) Alexandr Iwanowitsj Sokolov (Sasja) was getuige van de moord die op 23 september 1990 in de wijk Shekunat Hatikva in het zuiden van Tel Aviv plaatsvond. Hij werkte daar als straatveger was juist achter zijn kar gaan zitten om onbespied een fles wodka te nuttigen toen een man aan de overkant van de straat een pand verliet. Plotseling verscheen een tweede man, goedgekleed zoals de eerste, die twee schoten loste. Het slachtoffer had geen schijn van kans. De schutter liep op Sokolov af die met beide handen -zijn bezem ophief in een primitief gebaar dat om vergiffenis vroeg. Hij sprak in zijn moedertaal, Russisch, de woor-den 'Ik heb niets gezien'. De moordenaar keek Sokolov even aan en rende toen weg. Sokolov wist zeker dat hij zijn oude vriend Lev Lezjawa herkend had. Maar dat was onmogelijk. Hij had Lev vijf jaar geleden voor het laatst gezien in Rusland, na de ontploffing van de
Oktjabr-raket. Die ontploffing was voor Sokolov het einde van zijn loopbaan als raketspecialist in Rusland geweest. Enige jaren na het ongeluk had hij een uitreis-visum voor Israël weten te verkrijgen waar hij gedacht had gemakkelijk aan de slag te kunnen komen. Van zijn welkomstgeld had hij een dure flat gehuurd. De banen lagen echter niet voor opscheppen en langzaam was hij weer teruggezakt in het alcoholisme dat het gedurende zijn laatste jaren in Rusland steeds meer van zijn wilskracht was gaan winnen. Het bloed van het slachtoffer maakte Sokolov misselijk, maar de eerste halve minuut na de confrontatie met de moordenaar bewoog hij niet. Hij dacht terug aan de eerste keer dat hij Lev ontmoet had, op Middelbare School no. 79 in Moskou. Tot Lev op school kwam, was Sokolov onbetwist de beste leerling van de klas geweest. Nu had hij een geduchte concurrent, die hij met slechts een half punt voor had weten te blijven. Zo kreeg Sokolov de eer bij de jaarlijkse prijsuitreiking, maar Lev stopte in zijn felicitatie zoveel venijn dat Sokolov zich gedwongen voelde een riskante weddenschap te accepteren. Lev zei nooit te studeren. Als hij een boek even inkeek, kende hij de inhoud en Sokolov, die daarvoor niet onder wilde doen, beweerde dat ook hij daartoe in staat was. Vrienden zouden een boek uitzoeken en na vijfminuten inzage zouden er vragen gesteld worden. Die weddenschap had Sokolov verloren, waarmee hij een paar zeer dure handschoenen verspeelde die zijn moeder met extreem veel moeite voor hem bemachtigd had. Overigens had Lev later de handschoenen teruggegeven. Sokolov wilde ze echter niet meer dragen, moreel gezien was hij ze kwijt. Het geluid van de politiesirene maakte Sokolov 'wakker'. Hij wilde niet aanwezig zijn op de plek van de misdaad als de politie kwam. Hij was in zijn leven al te vaak ondervraagd. 'Ondervragingen waren de valstrikken in zijn leven. Als hij tegenover een autoriteit zat, werd Sokolov overmeesterd door angst dat de ontmaskering nabij was.' (blz. 37) Hij had slechte herinneringen aan de ondervraging door de KGB na de ramp met de raket. Bo-vendien had hij een test met een leugendetector die essentieel was om bij het Israël Aerospace Corporation aangenomen te worden, niet goed doorstaan. Daarmee was zijn enige echte kans op een goede baan in Israël verkeken. De andere baan die hem was aan geboden was een betrekking bij All Seasons Parts, een onderneming die vliegtuigonderdelen van bedenkelijke kwaliteit leverde aan maatschappijen in de derde wereld die het met de veiligheid niet zo nauw namen. Voor die baan had Sokolov bedankt. Inmiddels was hij in zijn kleine kamer aangekomen, waar hij onmiddellijk naar de inferieure Gold-wodka greep en terugdacht aan 30 juni 1985 toen de Oktjabr ontploft was. Sokolov was op de gastentribune van het vluchtleidingscentrum in Kaliningrad aanwezig, samen met aspirant-leden van het Politbureau. De feitelijke lancering vond plaats op de basis Baikonoer in Kazachstan. Het grote videoscherm aan de overkant van de zaal lichtte plotseling op en seconden later was duidelijk dat de brokstukken brandend naar de aarde terugvielen. Duizenden soldaten zochten en vonden slechts uren later de stoffelijke resten van de kosmonauten. Na het ongeluk had Sokolov zijn vriend Lev nog eenmaal gezien: tijdens een conferentie waarop alle technische experts hun ideeën over de oorzaak van het ongeluk onder auspiciën van de KGB hadden uitgewisseld. Lev had gedurende hun schooljaren Sokolov weten te verleiden tot hel soort oneerlijkheid dat hem van nature niet lag. In ruil voor de afdruk van de sleutel van een leraar had Lev een ontmoeting gearrangeerd met het meisje Nadja, op wie Sokolov hevig verliefd was. Ze ontmoetten elkaar op een plek waar ze niet gestoord zouden worden. Hij was tijdens hun samenzijn te verlegen geweest om het initiatief te nemen. Dat deed Nadja toen maar. Het was de eerste keer geweest dat een vrouw Sokolov haar liefde schonk. Sokolov kon het niet nalaten de plek van de misdaad opnieuw te bezoeken. De politie was druk in de weer. Sokolov realiseerde dat hij eigenlijk toevallig zijn heil in Israël had gezocht. Hij was bepaald niet gegrepen door zionistische idealen en van het jodendom wist hij nagenoeg niets. Tot zijn tiende jaar had hij zelfs niet geweten dat hij joods was en daarna had hij het zorg-vuldig verborgen gehouden. Op zijn tiende had hij, verborgen in de omlijsting van een schilderijtje, het joodse huwelijkscontract van de ouders van zijn moeder gevonden. Hij kon de tekens niet en had zijn moeder om uitleg gevraagd. Die verklaarde dat alle overige papieren in de oorlog waren verbrand toen ze wegtrokken voor de Duitse opmars. De vader van Sokolov had al met de traditie van zijn familie gebroken en was een bevlogen -communist geworden. Enkele jaren later had Lev hem bekend dat zijn moeder een jodin was en had hij zich afgevraagd -of Sokolov nog met hem wilde omgaan. Op zijn beurt had Sokolov verteld van zijn vondst van enkele jaren geleden. Ze hadden toen plechtig besloten vrienden voor het leven te zijn. Sokolov bedronk zich op de avond van de dag waarop hij kroongetuige van een moord werd, 'tot hij van binnen één en al gold was' (blz. 82). Hij droomde dat hij ondervraagd werd en zijn vriend Lev had verraden. De volgende ochtend stond zijn werkgever, Zwarte Jossi, voor de deur. Hij eiste de straatvegerskar -op en deelde Sokolov mee dat hij ontslagen was. Na veel vernederend gesmeek van Sokolov wilde hij hem nog een kans geven. Nog voor Sokolov goed en wel aan het werk was werd hij aangesproken door Naum Katsz, inspecteur zware misdrijven, die hem uitnodigde mee te gaan naar het politiebureau. Daar liet Sokolov zo weinig mogelijk los. Hij wilde Lev niet nogmaals verraden. Toch ontkwam hij er niet aan om een compositietekening van de moordenaar te maken. 'Sokolov koos onderdelen die vaag naar de trekken van Lev neigden, maar net resultaat was nietszeggend en verstoken van de allure van Levs persoonlijkheid.' (blz. 100) Lev, onbetwiste leider van het ruimtevaartproject had ooit gevochten met een kosmonaut, Maltsev, met wiens vrouw hij een verhouding had. De kosmonaut was geschorst. Niemand behalve Sokolov had geweten dat het Lev geweest was die met hem gevochten had. Sokolov had wel zijn vrouw Irina in vertrouwen genomen. Na het ongeluk met de raket had Sokolov zich afgevraagd waarom Maltsev op het laatste moment weer in ere was hersteld en als bemanningslid in de verongelukte raket had plaatsgenomen Tijdens latere ondervragingen door de KGB had de vechtpartij een grote rol gespeeld. Irina had het incident gemeld toen zij door de KGB was ondervraagd. Sokolov werd ermee geconfronteerd, wilde niet ingaan op de suggestie van de ondervrager dat Lev een zeer gecompliceerde moord Op de kosmonaut had gepleegd, maar kon de vechtpartij en zijn Stilzwijgen over een zaak die gerapporteerd had dienen te worden, niet ontkennen. Na dat gesprek was de neergang van Sokolov begonnen. Hij kreeg volledig oninteressant werk in Tomsk Opgedragen, waar hij een zielloze verhouding had met een vrouw om wie hij niets gaf. Irina was hem niet gevolgd in zijn ballingschap. Een jaar na de ontploffing van de raket was ze officieel van hem gescheiden en had hun dochtertje, Natasja, toegewezen gekregen. Pas na de dood van zijn moeder maakte Sokolov een eind aan zijn ballingschap. Hij zocht contact met de joodse gemeenschap en maakte van hun kanalen gebruik om Rusland te kunnen verlaten. Zijn moeder had hem dat al eerder aangeraden; hij had immers niets meer te zoeken in de Sovjet-Unie. Het verblijf op het politiebureau had te lang geduurd. Toen So-kolov thuiskwam vond hij een briefje van Zwarte Jossi. Hij was in verband met zijn afwezigheid die middag definitief ontslagen. De kamer naast de zijne was inmiddels betrokken door twee nieuwe immigranten, een moeder, Tanja, met een jonge dochter, Emma. De vrouw ging tot zijn verbazing in op zijn uitnodiging om 's avonds wat te drinken. De avond verliep in harmonie. Tanja was vervuld van zionistische verwachtingen om-trent haar nieuwe vaderland. Haar leven in de Sovjet-Unie was moeilijker geweest dan wat Sokolov in zijn bevoorrechte positie van vooraanstaand wetenschapper, op de periode in Tomsk na, ooit had meegemaakt. Sokolov, lang verstoken van liefde, had niet gedacht ooit nog een begin te durven maken met een relatie. Hij was niet optimistisch over het verdere verloop en nam 's avonds laat 'de tijd om de illusie over een romance met een moeder van een dochter uit zijn hoofd te zuipen.' (blz. 164) Deel twee (blz. 179 t/m 290) De dagen daarna bleef Sokolov drinken. Zijn roes was als een reis door de kosmos. Soms vond hij de kracht om op te staan en zichzelf van nieuwe flessen Gold te voorzien. Een enkele maal merkte hij dat er iemand op zijn kamer kwam, zoals de huurbaas, Finkelsjtain, die de huur wilde zien en die hij met moeite ervan wist te overtuigen dat hij binnenkort zou betalen. Flarden van de ontmanteling van zijn huwelijk met Irina kwamen zijn geheugen binnen. Na zijn verhoor door majoor Kirov van de
KGB, waarbij hij zijn kennis over de vechtpartij van Lev had moeten opbiechten, waren er meer verhoren gevolgd. Hij had de KGB nooit aan het bewijs geholpen dat Lev de raket had gesaboteerd, maar moreel had hij hem verraden. Hij nam Irina Kwalijk dat zij als eerste met de KGB had gesproken over iets dat hij haar in vertrouwen had gezegd. Van het ene verwijt kwam het ander. In de loop van de gesprekken werd duidelijk dat Irina door Lev verleid was en dat ze met elkaar naar bed waren geweest. Irina had haar overspel bekend, niet zozeer om Sokolov te kwetsen alswel om hem duidelijk te maken hoe onbetrouwbaar zijn vriend Lev eigenlijk was. Plotseling schudde iemand Sokolov wakker uit zijn roes en riep: '"Sasja? Hoor je me? Ben je ziek?" Sokolovs zieke lijf zweeg en hij luisterde naar die vreemde, vertrouwde stem.' (blz. 197) het was Lev. Sokolov kon het niet geloven, maar daar zat in zijn leunstoel zijn oude vriend en voormalige baas. Lev wilde Sokolov onmiddellijk meenemen, weg uit de vieze kamer naar het comfortabele appartement dat hij bewoonde. Sokolov was verbaasd toen hij merkte dat Lev een chauffeur had die een grote Amerikaanse auto bestuurde en was nog verbaasder toen hij het 'koninklijke' appartement van Lev zag. Een oudere vrouw, een kleine Sefardische jodin, Channah, verwelkomde hen. Zij was de huishoudster die voor Sokolov zou zorgen. Hij kreeg advies voorlopig vooral veel en lang te slapen en vooral van de drank af te blijven. Lev moest enkele dagen weg. Na die tijd zouden ze orde op zaken stellen. Zeventien uur achtereen sliep Sokolov Drie dagen later at hij met Lev i8n het restaurant van het Carlton Hotel. De verleiding om een wodka te bestellen was groot, maar Lev weerhield hem. Hij zou zijn handen van Sokolov aftrekken indien hij een druppel aanraakte. Ze spraken over het verleden, met name de periode na de ontploffing. Ook Lev was verhoord. Hij was vastgezet in een kamer op een landgoed, het detentiecentrum voor hoge pieten die buiten hun boekje waren gegaan. Lev vroeg zich nog steeds af hoe de KGB van de vechtpartij had kunnen afweten. Sokolov nam zich voor ooit de waarheid over de bron van de KGB majoor Kirov te vertellen. Voorlopig zweeg hij lang en vroeg daarna of de vrouw waar het allemaal om begonnen was, de moeite waard was geweest. Dat was ze, volgens Lev, maar ze had inmiddels zelfmoord gepleegd door van de veertig etages hoge flat in New York af te springen. Daar was het tweetal terechtgekomen nadat ze via een oom van Lev in Tbilisi met criminele contacten, een uitreisvisum hadden gekregen. Lev gaf Sokolov te verstaan dat hij in Amerika veel geld had verdiend. Dat was lang niet allemaal langs de legale wegen gegaan; zijn Georgische familie was een soort mafia-clan. Langzaam begreep Sokolov dat de reddingboei die naar hem geworpen werd, een baan die Lev hem aanbood, afkomstig was van moord en diefstal. De Georgische mafiabenden waren berucht in de Unie. Opnieuw had hij maar een verlangen, zich verdoven met wodka. Hij bestelde zelfs een glas van het vergif, maar bleef er uiteindelijk vanaf en liet zich door Lev overtuigen dat het zo langzamerhand tijd werd ethische gewetensbezwaren overboord te zetten. Na de ontploffing van de raket had Sokolov vijf jaar lang zitten rouwen. Lev daarentegen had een nieuwe toekomst opgebouwd, iets waaraan Sokolov nu ook kon beginnen. Lev had als voorschot op zijn toekomstige salaris alvast een hoekflat in een luxe buurt voor hem gehuurd. Er waren niet veel spullen die Sokolov van zijn oude kamer wilde meenemen. De koffer bleef voor de helft leeg. Sokolov schrok toen hij de ruimte zag waarin hij vijf dagen lang als een beest had liggen drinken. Hij vroeg zich af hoeveel overlast hij Tanja en haar dochter had bezorgd in zijn dronkenschap. Plotseling stond zij in de deuropening. Hij schaamde zich. Zij maakte maar een opmerking: 'Je was incommunicabel.' (blz. 243) Voordat Sokolov wist wat hij deed, vroeg hij Tanja om 's avonds met hem te gaan eten. Ze accepteerde. Tijdens het diner maakte Tanja duidelijk dat zij, toen haar echtgenoot in Afghanistan was gesneuveld 'dezelfde Russische ziekte' had gekend als Sokolov. Haar leven was nu veranderd. Ze zou de wereld veroveren en was op zoek naar een degelijke man die haar kuren zou kunnen verdragen. Sokolov dacht dat het nooit wat zou worden met haar, maar in de taxi op de terugweg schurkte ze zich behaaglijk tegen hem aan. Met een handdruk namen zij echter afscheid voor de deur bij Tanja. Inmiddels had Sokolov meubels gekocht, begeleid door de chauffeur van Lev die enkele weken voor Sokolov zou werken. En daarna was witgoed, waren lakens, serviezen en keukenspullen aangeschaft. 'Binnen twee uur beschikte Sokolov over meer rijkdommen dan hij gedurende zijn hele leven in de Sovjet-Unie bij elkaar had gespaard.' (blz. 250) Toch waren zijn gevoelens dubbel. Hij herinnerde zich het incident van de weddenschap om de handschoenen. Nog in Rusland was hij te weten gekomen dat alles doorgestoken kaart was geweest. Lev had de boeken gekend en wist welke vragen gesteld zouden worden. Hij had Lev met dat feit geconfronteerd en er volgde een gesprek dat op een forse ruzie uitdraaide. De vriendschap was zelfs een tijdlang volledig verbroken geweest. Maar toen Sokolov op de begrafenis van de vader van Lev verscheen, hadden ze de draad van hun relatie weer opgepakt. Sokolov vroeg zich af wat hij Lev nu verschuldigd was en in hoeverre de bedoelingen van Lev deze keer oprecht waren. Zijn loyaliteit werd al snel op de proef gesteld, want Naum Katsz, de politieman, kwam de volgende morgen al op bezoek. Inmiddels wist hij alles van het verleden van Sokolov en was hij uitermate argwanend over de luxe omstandigheden waarin deze inmiddels verkeerde. Tegen het verhaal dat Sokolov zou gaan werken voor October Enterprises en voorschot had gekregen op zijn salaris, kon de speurder weinig inbrengen. Het viel hem wel op dat de naam van het bedrijf dezelfde was als die van de ontplofte raket. Zo kwam het gesprek op Lev. Sokolov was blij dat de compositietekening die hij gemaakt had heel weinig op zijn vriend leek. Katsz vertrok met enkele ironische opmerkingen over de mooie meubels en de prijs van het appartement. Hij kondigde aan nog van zich te la-ten horen. Enkele dagen later ging Tanja met Sokolov mee naar boven. Vlak voordat het opbouwen van erotische spanning zijn voltooiing zou krijgen, wendde Tanja zich af. Ze had geconsta-teerd dat Sokolov niet besneden was en wilde nu de liefde niet bedrijven. Ze was uit idealisme naar Israël gekomen en de besnijdenis -was voor haar een belangrijk deel van de joodse cultuur Het -was aan Sokolov om te beslissen of hij onder het mes zou gaan, maakte zij hem op een lieve manier duidelijk. Deel drie (blz 293 t/m 328) De lief gepresenteerde hint dat Sokolov zich moest laten besnijden -werd na enige tijd omgezet in een ultimatum. Tanja maakte hem duidelijk dat zij niets liever wilde dan met hem trouwen, maar dat alleen in besneden staat. Bovendien wilde zij nog een kind. Haar dochtertje Emma moest in een echt gezin opgroeien. Sokolov werd niet veel keus gelaten. Toch kon hij nog steeds het besluit niet nemen. Wat hij wel besloot te doen, was Lev op de hoogte stellen van het bezoek van inspecteur Katz en dus van de moord waarvan hij getuige was geweest. Voorzichtig gaf Sokolov een aantal hints waaruit Lev zou kunnen afleiden dat hij herkend was. Maar Lev gaf geen krimp. Hij deed of het verhaal volledig nieuw voor hem was en zei er geen enkele moeite mee te hebben om aan de politieman te bevestigen -dat Sokolov nu bij hem in dienst was. Gedurende zeven dagen na dat gesprek hoorde Sokolov niets van Lev. Daarna hij een uitnodiging om op de West Bank de locatie te bekijken -van de nieuwe fabriek waarover hij de leiding zou krijgen. Samen werden ze door Roy, de chauffeur, waarvan Soko-lov ontdekt had dat hij een wapen droeg, gereden naar een troosteloze plek aan de rand van een kale vallei. Deze plek was uitverkoren omdat de Israëlische regering vestigingen hier met miljoenen dollars subsidieerde. De Arabische nederzetting Zou moeten verdwijnen en rondom de fabriek zou een nieuwe jood-se kolonie met scholen en andere voorzieningen gebouwd Worden. Sokolovs bedenkingen werden als zijn gewone ethische 'rimram' terzijde geschoven. Er vond een ontmoeting plaats met een Israëlische kolonel, Un Bar-On, die volgens Lev uitstekende contacten had in de internationale wapenwereld. Pas toen werd het Sokolov duidelijk dat zij wapens zouden gaan produceren. Het zou de eerste keer in zijn leven zijn dat hij iets met militairen te maken kreeg. Het werk aan de Russische raket was puur civiel geweest; de militaire raketten werden in een ander researchcentrum ontworpen dan waar hij en Lev werkten. Hij zat vol bedenkingen en verwoordde die. Lev hield hem voor dat zijn alternatief 'de goot' was en natuurlijk kon Sokolov daarvoor niet kiezen. Hij had inmiddels te veel te verliezen. 'Hij zou akkoord gaan. Wat hij nu deed was zijn ziel met een laagje verontschuldigingen glazuren. Hij zou gaan doen wat zijn geweten hem afraadde. Hij zou honderdduizend dollar verdienen met het maken van wapens, en hij zou met het besef moeten leven dat zijn vader zich in zijn graf omdraaide.' (blz. 320) De volgende ochtend zou de zakelijke overeenkomst tussen Sokolov en Lev bezegeld worden bij de notaris. De naam van de nieuwe onderneming zou November Enterprises zijn. Die avond belde Sokolov met zijn ex-vrouw Irina. Lev had altijd contact met haar gehouden en er bij Sokolov op aangedrongen dat hij haar zou helpen. Irina klaagde over de levensomstandigheden in Rusland. Met name het dochtertje Natasja zou er geen  toekomst hebben. Ze smeekte Sokolov om haar naar Israël toe te halen, waarmee hij niet meteen instemde. Hij vroeg bedenktijd. Na het gesprek overdacht Sokolov dat zijn relatie met Tanja eerst stabiel zou moeten zijn, voordat hij iets voor Irina en Natasja kon doen. Hij zou zich laten besnijden. Deel vier (blz. 331 tim 397) Sokolov had de operatie ondergaan en doorstaan. Hij was nu besneden. Net toen de narcose was begonnen te werken, had hij het opgewonden gefluister van een verpleegster gehoord die vertelde dat de Amerikanen waren begonnen met het bombardement van Bagdad. Nu in de schemer van het ontwaken dacht Sokolov aan de komst van zijn vrouw en dochter naar Israël Irina had een foto naar Sokolov gezonden. Daarop stond een tienjarig meisje, gekleed in een westerse spijkerbroek. Toen hij eenmaal een recent portret had gezien van zijn geliefde dochter Natasja, aan wie hij zo lang had geprobeerd niet te denken was de beslissing genomen. Een bewijs van joodse nationaliteit was te koop. Sokolov zou voor het geld zorgen. Lev was de eerste die hem in het ziekenhuis bezocht, Tanja en Emma zouden later komen omdat ze naar de Oelpan moesten, de in-troductielessen voor immigranten. De twee vrienden bespraken de oorlogstoestand en vroegen zich af of Irak nu Scud-raketten op Tel Aviv zou afvuren. Lev wist te melden dat het op straat doodstil was. De mensen namen geen risico en bleven binnen. Lev en Sokolov waren inmiddels volledige partners in de nieuwe onderneming. Gezien de oorlogsomstandigheden in het Midden Oosten ten tijde van de Golfoorlog leken de gewetensbezwaren van Sokolov om wapens te produceren volledig achterhaald Tanja had hem er zelfs om uitgelachen. Inmiddels had hij zich in af-wachting van de operatie in de westerse wapentechnologie verdiept. Hij was klaar voor zijn nieuwe baan. Opeens deelde Lev mee dat hij een probleem had. Hij werd gechanteerd door een man die in zijn huis en kantoor een beveiligingsinstallatie had aangelegd. Tegelijk met die installatie waren microfoons beves-tigd. Die waren weliswaar inmiddels verwijderd, maar de man had veel informatie tot zijn beschikking over zaakjes die het niet konden verdragen. Al eenmaal had Lev hem een grote som geld betaald, maar nu werd er twee miljoen dollar geëist. De man moest dood. Sokolov kon zijn oren niet geloven Rechtstreeks vroeg hij nu of Lev ook verantwoordelijk was geweest voor 'die andere moord'. Hij kreeg geen bevestiging. Sokolov wees zijn vriend erop dat er nog een tweede getuige was geweest, ene Grunwald, een oude man die als amateur-schilder portretten maakte. Deze had van de moordenaar ook zo'n portret gemaakt dat een zekere gelijkenis met Lev vertoonde. Vreemd genoeg vertoonde het tweede portret dat de man had getekend overeenkomsten met Sokolov zelf. Dit soort informatie interesseerde Lev wel, dat was duidelijk, maar hij ging er rustig mee om, alsof het hem niet echt aanging. Lev zette Sokolov onder druk terwijl hij in de ziekenkamer een van zijn geliefde, dure sigaren rookte. Hij maakte Sokolov dui-delijk dat hij de aangewezen persoon was om de moord te plegen. Als vriend kon Lev hem vertrouwen en bovendien had Sokolov, die in het ziekenhuis geacht werd te verblijven een uitstekend alibi. Lev bood hem geld, vijfhonderdduizend dollar, waarop Sokolov ontbrandde. Lev wilde hem dus gewoon betalen als een huurmoordenaar. Hij weigerde het geld; hij weigerde ook om de moord te plegen. Lev chanteerde hem, gaf aan dat hij door zijn weigering de toekomst van zichzelf, die van zijn ex-vrouw en dochter en van zijn nieuwe vriendin op het spel zette. Sokolov wist dat hij, na de ramp met de raket, de vijf jaar ballingschap in Tomsk en zijn periode van dronkenschap in Tel Aviv, niet voldoende spankracht zou hebben om er ooit nog bo-venop te komen als hij nu alles verloor. Zijn salaris was inmid-dels 8000 dollar per maand en zou met de opening van het nieu-we kantoor van
November Enterprises stijgen tot 12.000. Toen Tanja en Emma op bezoek kwamen was hij half afwezig. Vroeg in de nacht verliet Sokolov het ziekenhuis, ondanks de pijn die hij voelde bij elke stap die hij zette. 'Hij deed het voor Lev, voor Tanja, voor Natasja, en als de daad net zo absurd was als de gedachte eraan dan zou hij ermee kunnen leven. Dit moest zo blijven. Als hij er later aan terugdacht dan moest het net zo werkelijk zijn als een nachtmerrie.' (blz. 375-376) Soko-lov vond de auto op de plek die Lev hem bij zijn tweede bezoek van die dag had aangeduid. Erin lagen het pistool en het koffertje met springstof. Daarnaast lagen de handschoenen die Lev ooit van Sokolov had gewonnen. Was dit als grap bedoeld of als teken van hun vriendschap? De man die Sokolov moest vermoorden kende hij. Het was David Koeznadze, de man die onbetrouwbare vliegtuigonderdelen leverde en voor wie Sokolov niet had willen werken. Kennelijk deed hij ook in beveiligingsapparatuur en in chantage. Dat laatste zou hem nu fataal worden. Op het wachtwoord 'een assis-tent van meneer Ortinwald' werd Sokolov binnengelaten. Hij beging de vergissing niet meteen te schieten. Tijdens een kort gesprek smeekte Koeznadze om genade. Hij had Ortinwald toch niets misdaan. De naam Lev Lezjawa betekende wel iets voor Koeznadze, maar ook die had hij niets misdaan. Sokolov aar-zelde tot Koeznadze snel een pistool uit een kast pakte en op hem vuurde. De kogel trof het koffertje met explosieven en werd daarin gestopt. Daarna vuurde Sokolov meedogenloos tweemaal. De opdracht was om nu het huis te vernietigen door het tijdmechanisme van de explosieven in te schakelen. Nu de koffer was geraakt besloot Sokolov tot een inspectie van het mechanisme. Daarbij ontdekte hij dat er een fout was gemaakt. Zodra de tijdschakelaar werd ingeschakeld zouden de explosieven ontploft zijn. Lev zelf had de bom gemaakt. Het was voor Sokolov duidelijk dat een methodisch, wetenschappelijk mens als Lev nooit per ongeluk zo'n fout had kunnen maken. Lev had hem willen vermoorden! Of niet soms? Hij twijfelde en wilde naar Tanja gaan om haar alles op te biechten, haar geruststellende woorden over Lev te horen. Zij zou zeker een verklaring hebben waaraan Sokolov nog niet had gedacht. Hij reed door het doodstille en verduisterde Tel Aviv dat in afwachting was van de Scud-raketten uit Irak. Hij had pijn. Buiten zijn appartement waar Tanja en Emma verbleven, zag Sokolov een -uitgedrukte sigaar die als het ware de signatuur van Lev droeg. Hij draaide zich om, zocht en vond de auto van Lev en monteerde de springstof. 'Sokolovs onderlijf stond in brand, zijn geslacht leek open te barsten en leeg te lopen, en toen hij vanuit de duisternis van de portiek naar het flatgebouw keek,  zag hij dat Lev naar buiten kwam.' (blz. 395) Toen Sokolov net terug was in het ziekenhuis klonk het luchtalarm en werden ambulante patiënten opgeroepen zich met hun gasmaskers naar de luchtdichte kamer te begeven. 'Later.' (401 t/m 411) Natasja vierde haar verjaardag op het dakterras van het Carlton Hotel in Tel Aviv. Dat was een dure grap, maar Sokolov kon het betalen. Bij het aangaan van het partnerschap in November Enterprises hadden Lev en hij een wederzijdse levensverzekering -afgesloten. Sokolov was nu rijk. Het bedrijf floreerde. Tanja en Irina zouden nooit vriendinnen worden, maar ze kenden samen een solidariteit zoals die alleen tussen Russische im-migranten kon bestaan. Naum Katsz, de inspecteur die Sokolov intensief verhoord had na de nacht waarop de eerste Scud-ra-ketten Tel Aviv getroffen hadden, was bijna een huisvriend geworden. De enige belemmering was dat Sokolov nog steeds een verdachte was. De nacht dat Koeznadze was vermoord en waarin Lev wasopgeblazen, was ook ene Ortinwald om het leven gekomen. Dat was de tweede getuige van de moord die Sokolov in zijn dronken periode had aanschouwd. Katsz kon het idee niet afzetten dat er een verband was tussen die moorden, maar ging daar gemoedelijk mee om. Sokolov begreep dat Lev de tweede getuige het stilzwijgen had willen opleggen. Het mo-tief op de moord op Koeznadze was hem onduidelijk. Belangrijker dan een verklaring daarvoor, was zijn gouden toekomst The sky is the limit. Misschien zou hij wel eens met een Shuttle, een ruimtebus, door de atmosfeer en de stratosfeer een ruimtereisje maken. In zijn kantoor werd al gewerkt aan het ontwerp voor zo'n ruimtevaartuig. Hij wilde het aan de NASA voorleggen. Onderzoek van de verhaaltechniek. Schrijfstijl. De Ruimte van Sokolov is geschreven met makkelijk taalgebruik. Het is een makkelijk te lezen boek. Het is wel heel erg uitleggerig. Hij gebruikt ook heel veel technische feiten en moeilijke theorieën. Een voorbeeld: 'In Tomsk had hij dagen beleefd dat hij verlangend naar het had uitgezien, dronken tot in zijn tenen, gedeprimeerd tot in de protonen van zijn lijf. Elke proton had een positieve elektrische lading en een massa van 938,3 Mega-elektronvolt, maar hij ervoer zijn lichaam alsof het spontaan desintegreerde. De spontane desintegratie van een proton werd voorspeld door de grote unificatietheorieën, maar zij was nooit in een laboratorium waargenomen. Hij nam het waar, ook al zou volgens die theorieën per jaar slechts een proton van de talloze miljarden waaruit hij bestond uiteenvallen'. Ruimte. Het verhaal speelt zich grotendeels af in Tel Aviv. Een keer gaan Sokolov en Lev naar de Westbank om de plaats voor een nieuwe fabriek te bekijken. Verder reist Sokolov niet in het verhaal. Het verleden van Sokolov dat verteld wordt met flashbacks speelt zich in rusland af. In Moskou, Tomsk en Kaliningrad. Tel Aviv wordt heel nauwkeurig beschreven. Alle straatnamen worden steeds opnieuw gezegd. Op die manier leert de lezer de stad een beetje kennen. Van de andere steden wordt bijna niets verteld.
Tijd. Het verhaal wordt verteld in enkele maanden. Er zitten heel veel flashbacks in het verhaal. Deze vertellen wat er vooraf is gebeurt. Het verhaal begint namelijk als Sokolov al in Israël is en daar in de goot beland is. In de flashbacks wordt de lezer meegenomen naar de jeugd van Sokolov en naar de periode dat Sokolov en Lev aan de raket werkten. De verteleenheden spelen zich af tegen de achtergrond van de golfoorlog in 1991 toen Irak de oliestaat Koeweit bezet hield en dreigde bij westers ingrijpen de staat Israël met langeafstandsraketten 'te vernietigen'. Er is inderdaad een aantal raketten op diverse doelen in Israël neergekomen; ze bevatten echter niet het gevreesde gifgas. Verhaalfiguren. Aleksandr Iwanowitsj Sokolov (Sasja) is de hoofdpersoon van het verhaal. Hij is een lange magere man van 43 jaar oud en heeft een kinderlijk gezicht. Dit komt verschillende keren opgemerkt in het verhaal, ook als er bijv. iets gevaarlijks of iets leuks gebeurt blijft zijn gezicht een kinderlijke uitstraling houden. Sokolov is een erg principiële man. Hij doet niets dat tegen zijn principes indruist. Als hij zoiets toch moet doen denkt hij hier heel lang over na en weigert vervolgens datgene te doen. Slechts heel zelden gaat hij toch akkoord. Hij doet dit ook omdat hij bang is om iemand te verraden en hij is bang voor zijn eigen bandeloosheid, zoals hij zijn drankgebruik noemt. Het 'Jood zijn' is voor Sokolov een opgave. Zijn moeder verteld hem dat het belangrijk is zijn identiteit te verbergen tegenover de Slavische en Duitse antisemieten. Een band met Israël heeft hij niet. Ook niet als hij er gaat wonen. Zelfs als de relatie met Tanja, die bewust Joods wil zijn en daar voor kiest, hem ertoe leidt zich te laten besnijden doet hij dat om andere dan religieuze redenen. Lev is de jeugdvriend van Sokolov en tot Sokolov ontdekt dat hij hem wil vermoorden is Lev ook zijn beste vriend. Lev is precies tegenovergesteld aan Sokolov. Hij leeft niet volgens strakke regels. Hij probeert alles uit en zoekt zijn grenzen. Irina is de eerste vrouw van Sokolov. Een jaar na de ontploffing van de Oktjabr-raket scheid zij van hem. Van haar heeft Sokolov een dochter gekregen: Natasja. Tanja is de tweede en laatste vrouw van Sokolov. Haar dochter heet Emma. Dit is echter niet de dochter van Sokolov. Tanja wil nog wel een kind, maar krijgt die niet meer in het verhaal. Naum Katz was de inspecteur van de KGB. Op het eind van het verhaal is deze een goede vriend van Sokolov geworden, met als enige hindernis dat Sokolov verdachte was. De Situaties. Sokolov komt steeds in situaties terecht waarin hij geconfronteerd wordt met dingen die in strijd zijn met zijn principes. Vaak is Lev de oorzaak hiervan. Hij wil dan iets doen dan in strijd is met de principes van Sokolov. Hieruit volgt dan vaak een discussie die Lev altijd wint en waardoor Lev toch gedaan krijgt wat hij wil. Bijvoorbeeld als Lev de proefwerkopgaven wil gaan stelen. Sokolov is hier vierkant tegen, maar uiteindelijk laat hij zich toch overhalen. Een ander voorbeeld is dat hij eerst wijgert te werken voor een handelaar in dubieuze vliegtuigonderdelen om vervolgens met Lev een wapenfabriek  te gaan opzetten. Belangrijke situaties in het verhaal zijn: de moord waarvan Sokolov getuige is. De ontploffing van de Oktjabr, waardoor te toekomst van Sokolov erg veranderd. De ontmoeting met Tanja, waar hij mee zal gaan trouwen, maar wat niet meer in het verhaal beschreven wordt. Als Lev Sokolov uit de goot haald en hem een baan geeft. En als Sokolov ontdekt dat Lev hem wilde vermoorden en later ook nog ziet dat hij na Irina ook Tanja heeft versiert. Hij plaatst dan een bom in Lev's auto. Het boek heeft een Happy-end. De vertelwijze. De Ruimte van Sokolov is een personaal vertelde roman. Het perspectief lijkt bij Sokolov te liggen, maar dat is niet helemaal het geval. Wij kennen de gedachten van de hoofdpersoon alleen via het medium de verteller. De echte beweegredenen van Sasja blijven onduidelijk. Hierdoor blijft er een behoorlijke afstand tussen te lezer en romanpersonage. Thematiek. Belangrijke thema's in dit boek zijn: de band met de Joodse traditie, angst, schuld, schaamte, vriendschap en verraad. Sokolov heeft eigenlijk niet zoveel met Joden, maar Tanja daartegenover kiest er juist voor om Jood te zijn en zich als zodanig te gedragen. Sokolov vindt dit niet zo nodig. Sokolov is bang. Bang om zijn vriend Lev nog een keer te verraden en bang voor zijn alcoholisme. Om dit te bestrijden leeft Sokolov volgens strakke regeltjes en is hij ontzettend stijfkoppig als hij iets moet doen dat in strijd is met zijn principes. Als Lev Sokolov bekend dat hij half Jood is zegt hij dat hij zich daarvoor schaamt. Nadat Sokolov ook heeft gezegd dat hij Joods is vindt Lev het minder erg. Vanaf dat moment zweren ze voor altijd vrienden te zijn. Dit blijft ook zo tot Sokolov Lev opblaast. Doordat Sokolov eens Lev verraden had (toen met de raket) voelde hij zich een beetje schuldig tegenover Lev. Hij was bang dat Lev zijn vriend niet meer zou zijn. Toch blijft hij Lev zijn hele leven verdedigen. Als Irina Sokolov verteld dat Lev een schoft is, wil Sokolov hier niets van weten en probeert hij zoveel mogelijk Lev te verdedigen. Ook later, als hij denkt Lev herkend te hebben bij de moord probeert hij Lev zo veel mogelijk te beschermen. Als hij een schets moet maken laat hij deze zoweinig mogelijk op Lev lijken en probeert hij toch ook niet te liegen. Hij laat ook weinig los over wat Lev in gevaar zou kunnen brengen. Hij is bang dat hij Lev nog een keer verraad. Ook gaat het over Joden die naar Israël emigreren en daar niet vanzelfsprekend succesvol zijn, ongeacht de kwaliteit van hun geestelijke bagage. Sokolov heeft bijvoorbeeld een hele hoge opleiding, maar kan toch geen werk vinden en beland in de goot. Het ruimtevaart verhaal en de raketdeskundigheid van Sokolov dienen als achtergrond voor het verhaal. Tijd in de literatuurgeschiedenis. De ruimte van Sokolov werd het eerst gepubliceerd in 1992. Leon de Winter is geboren in Den Bosch op 24 maart 1954. Hij was de zoon van orthodox-joodse ouders, maar groeide op in een niet-joodse omgeving. Het feit dat hij joodse ouders heeft is misschien wel typerend voor het boek. Het gaat hier over een man (Sokolov) die twee Joodse ouders had. Hij groeide echter helemaal niet joods op. Andere boeken van Leon de Winter zijn: zoeken naar Eileen W., La place de la Bastille en Supertex. Over het boek De Ruimte van Sokolov was nogal wat opschudding in Nederland. Er werd hem smaad tegenover de joden verweten, waarop een kortgeding volgde dat De Winter won. De reacties van de pers waren verschillend. De Volkskrant was positief, maar De Tijd was juist heel erg negatief.
4. Beoordeling. Ik heb dit boek met plezier gelezen. Het boek riep niet zo veel gevoelens op. Soms was ik wel wat verbaasd over hoe stijfkoppig Sokolov eigenlijk kon wezen. Ik vond het vaak wat onzinnig dat Sokolov zo stijfkoppig. Ook vond ik het leuk dat Sokolov Lev uiteindelijk toch opblaast. Hij deed dit ook op het goede moment. De problemen rond Lev waren opgelost en het bedrijf begint goed te draaien. Bovendien maakt de moord op Lev Sokolov schatrijk door zijn levensverzekering. Ik moest hier eigenlijk wel om lachen. Dit zijn emotieve argumenten. Ook vond ik het eind erg leuk. Er zat op het eind een erg onverwachte wending in het verhaal. Lev is namelijk zijn hele leven de beste vriend van Sokolov, ondanks de dingen die Lev doet, zoals het versieren van Sokolov's vrouwen en het opblazen van de Oktjabr-raket. Ik denk ook wel dat dit komt omdat Sokolov nooit geloofd dat dit laatste ook door Lev gedaan was, net als de moord. Het past gewoon niet bij Sokolov's gedachten en het wil er ook niet in. Ondanks dat Lev altijd de beste vriend van Sokolov blijft blaast Sokolov Lev op. Eigenlijk had Sokolov dit al veel eerder moeten doen, maar doordat hij de slechte daden van Lev niet geloofd doet hij dit niet. Het feit dat Lev ook naar bed is geweest met Tanja is de druppel die de emmer doet overlopen. Als dit was niet was gebeurd was Lev nooit vermoord. Hij wilde juist naar huis gaan om goede woorden over Lev te horen van Tanja om zo weer gerustgesteld te worden. Als hij de sigaar dan ziet, wordt hij eindelijk wakker en plaatst de bom in de auto van Lev. Toch is het goed dat hij Lev niet eerder vermoord had, want anders had hij nog steeds dronken in de goot gelegen, i.p.v. steenrijk te zijn. Het is dus eigenlijk precies op het goede moment gebeurd. Ik had dit eigenlijk niet verwacht. Ik had verwacht dat ze het samen zouden gaan maken en dat alles vergeten en vergeven was. Ik vond het erg leuk dat het boek niet eindigde zoals ik dacht, maar toch met een goed aflopend einde. Ik vond het wel een beetje rottig lezen, met al die flash-backs. Dit maakte dat het boek iets moeilijker was om te begrijpen. Het taalgebruik is echter niet moeilijk. Ook gebruikt De Winter zo nu en dan wat technische feiten en theoriën. Er wordt bijvoorbeeld verteld hoe de raket in elkaar steekt en hoe de motoren met de nieuwe brandstoffen werken en waarom bepaalde materialen worden gebruikt. Dit vond ik ook leuk aan het boek. Dit zijn allemaal structurele argumenten. Ik vond dit boek dus zeer zeker de moeite waard om te lezen en vindt het ook echt aan te raden aan anderen. Het analyseren van het verhaal heeft niet zo veel van mijn mening over het boek veranderd. Wel ben ik het beter gaan begrijpen doordat ik er veel over nagedacht heb en heb ook dingen ontdekt die ik daarvoor over het hoofd gezien had.