De republiek door Joost de Vries

De Republiek

Zakelijke gegevens
Schrijver: Joost de Vries
Titel: De Republiek
Uitgever: Prometheus
Jaar van eerste uitgave: 2013
Aantal punten op de puntenlijst: 4

Samenvatting
De Republiek gaat over Friso de Vos, een jonge historicus die gespecialiseerd is in de Hitlerstudies. Friso woont in Amerika en is werkzaam als hoofdredacteur van De Slaapwandelaar, een wetenschappelijk tijdschrift van de Hitlerstudies dat in 1991 werd opgericht door Josip Brik. Brik is een academicus die eveneens gespecialiseerd is in de Hitlerstudies. Hij doet onderzoek naar de herinnering aan de historische figuur Hitler in de populaire cultuur, zoals films en grappen. Friso en Josip zijn twee handen op één buik: ze werken niet alleen samen, maar in de privésfeer brengen zij ook veel tijd door met elkaar. Friso geeft meer aandacht aan Brik, dan aan zijn eigen vriendin Pippa. Brik geeft Friso op een dag de opdracht om naar Chili te gaan voor een onderzoek naar Chileense Hitlers. Friso weigert eerst, maar als zijn relatie met Pippa strandt, besluit hij toch te gaan. In Chili valt Friso van de vliegtuigtrap, waardoor hij zich bezeert. De wond infecteert en Friso belandt in het ziekenhuis. Er komt een man van de Nederlandse ambassade langs met het bericht dat Josip Brik is overleden door een val uit het raam van zijn hotelkamer in Amsterdam. Friso mist de uitvaart van zijn beste vriend en collega door zijn ziekbed.

Eenmaal terug in Amerika wordt Friso gebeld door de politie. Er is ingebroken in het huis van Brik. Friso kan niet achterhalen wat er is gestolen uit het huis. In de kranten leest Friso lovende berichten over een jonge historicus, Philip de Vries, die tijdens de uitvaart van Brik heeft gesproken. Philip de Vries blijkt een assistent van Brik in Nederland en vervult een soortgelijke functie als Friso in de VS. Friso is extreem jaloers en gefrustreerd, omdat hij de rechterhand van Brik was en hem nooit heeft gehoord over ene Philip de Vries. Langzaam maar zeker raakt Friso geobsedeerd door deze jongen.

Friso wordt uitgenodigd om naar het jaarlijkse End of History Congres te gaan in Wenen, waar Brik geëerd zal worden. Er wordt hem gevraagd om een panelgesprek te voeren met Philip de Vries. Hij ziet dit als zijn kans om de confrontatie aan te gaan en de obsessie voor Philip de Vries neemt toe. In Wenen wordt Friso een dubbelganger en neemt hij de identiteit van Philip de Vries aan. Hij probeert hem op deze manier zwart te maken bij de historici door zich belachelijk voor te doen. Friso raakt verstrikt in een vreemde situatie. Friso wordt verleid en gaat naar bed met Nina. Dit wordt echter opgenomen als chantagemiddel. Sweder Burgers en Markus Winterberg willen dat Philip (Friso) op zoek gaat naar een Hitlermaquette die is gevonden in de bunker waar Hitler verbleef in 1945. Friso gaat op pad in Wenen en bezoekt verschillende antiquariaten, waaronder een met een geheim Duits kabinet vol relikwieën uit de Tweede Wereldoorlog. Uiteindelijk blijkt de maquette niet te bestaan; het is een verzinsel van Philip de Vries, die een fictief verhaal heeft gepubliceerd in het tijdschrift Blondie.

Friso doet alles om Philip te ontlopen en hij stelt hem voor als een naar persoon die zijn positie als opvolger van Brik bedreigt. Uiteindelijk ontmoeten zij elkaar toch en Philip blijkt een heel aardige jongen die zelfs tegen Friso opkijkt. Philip heeft zelfs de urn met het as van Brik meegenomen voor Friso, zodat hij het as kan uitstrooien. Friso is echter vergeten dat hij een plan in werking heeft gezet om Philip voor het blok te zetten. Friso heeft Philip namelijk aangemeld als deelnemer voor een activistische groep: het rechterarmbevrijdingsfront, die de Hitlergroet opnieuw wil propageren. Philip wordt erin geluisd en hij wordt opgepakt door de politie. Friso gaat snel naar de hotelkamer van Philip om de urn met het as van Brik te zoeken. Nu kon hij eindelijk afscheid nemen van Brik.

Naar: scholieren.com/verslag/zekerwetengoed/de-republiek-joost-de-vries

Ruimte (plaats en tijd)
Het verhaal speelt zich af op zeer diverse plekken, verspreid over meerdere continenten.. De vier belangrijkste landen in dit boek zijn de Verenigde Staten (waar verschillende personages, zoals Josip Brik en Friso de Vos, wonen), Nederland (waar Pippa’s ouders in Den Haag wonen en waar vrijwel alle belangrijke personages vandaan komen, waardoor er zich ook verschillende flashbacks afspelen), Chili (waar Friso naartoe reist om onderzoek te doen en uiteindelijk in het ziekenhuis van Santiago belandt), en Oostenrijk (waar in Wenen het End of History-congres plaatsvindt, wat Friso en Philip bezoeken). Ook speelt Duitsland, en dan voornamelijk het Nazi-Duitsland van tussen 1933 en 1945, een belangrijke rol in het verhaal. Dit is namelijk de periode waarin Friso gespecialiseerd is, en hij maakt hiervan in zijn manier van vertellen ook vaak gebruik van. Hij gebruikt bijvoorbeeld gebeurtenissen in Nazi-Duitsland, en in het bijzonder Berlijn, als metaforen voor dingen die in de hedendaagse tijd, of in zijn eigen leven gebeuren.

Het verhaal speelt zich af in dezelfde tijd als dat het boek is geschreven, namelijk in 2012. Het eerste hoofdstuk bevat een aantal e-mails tussen Friso de Vos en Josip Brik, die tussen 11 januari en 16 september van een niet benoemd jaar. Het is zeer waarschijnlijk dat dit jaar 2012 was, aangezien het volgende hoofdstuk op ‘de dag na Obama’s herverkiezing’ begint, wat na een snelle Google-zoekopdracht 7 november 2012 blijkt te zijn geweest. Het End of History-congres vindt plaats in datzelfde jaar tussen 3 en 11 december.

Het zeer korte hoofdstuk 4 speelt zich af in 1985, en dit is dus echt een flashback te noemen. Het eveneens korte hoofdstuk 7 vertelt de lezer over de geschiedenis van de relatie tussen Friso en Pippa. Er worden geen jaartallen genoemd maar het is tijdens het lezen duidelijk dat de anekdotes in dit hoofdstuk jaren van elkaar af liggen, van het begin tot het einde van hun relatie.

Tijdens de epiloog word je als lezer meegenomen naar de toekomst (of in ieder geval de toekomst toen het boek uitkwam). Hoewel deze epiloog begint ver voor het grootste deel van het verhaal, namelijk toen Friso en Pippa elkaar net ontmoet hadden, nemen deze paar pagina’s je mee naar een moment anderhalf jaar na het congres in Wenen, toen Friso op de fiets zat in Amsterdam en vanuit zijn ooghoek de overleden Brik nog één keer dacht te zien.

Het verhaal is niet volledig chronologisch. Het boek volgt Friso de Vos tijdens het jaar 2012, maar desondanks is het geen chronologisch verhaal door de verschillende flashbacks in het boek en de flashforward in de epiloog. Het boek heeft een gesloten einde.

Verhaalfiguren
Friso de Vos is de hoofdpersoon van dit boek. Vrijwel het volledige verhaal wordt vanuit zijn perspectief verteld. Friso is geschiedkundige en hoofdredacteur van het tijdschrift ‘De Slaapwandelaar’. Hij is een analytisch ingesteld persoon die, voornamelijk in zijn relatie met Pippa en zijn vriendschap met de nogal verstrooide Josip Brik, wordt verwacht altijd de situatie te kunnen controleren en de nodige ongeregeldheden te kunnen sussen. Friso heeft een enorme fascinatie met de geschiedenis van Nazi-Duitsland en Hitler in het bijzonder, waardoor hij zijn tijdschrift wendt aan de Hitlerstudies. Friso ziet Josip Brik niet alleen als een goede vriend, maar ook als zijn voorbeeld; je zou zelfs kunnen zeggen dat Friso geobsedeerd is met Brik.

Josip Brik, geboren in Belgrado, was een professor in de Hitlerstudies. Hij stond internationaal bekend als één van de belangrijkste experts op dit gebied, en werd derhalve uitgenodigd voor alle evenementen die daarmee te maken hebben. Hij leefde tot zijn vroegtijdige dood in 2012 een rijk en luxueus leven, met meerdere huizen, waaronder een enorme villa in upstate New York. Hij gaf tijdens de laatste periode van zijn leven les aan de Universiteit Cornell, waar hij onder studenten populair was en onder ouders gevreesd, door zijn soms tegen communistisch aanleunende wereldbeelden. Hij had dus een gezonde geest. Ditzelfde kan helaas niet van zijn lichaam worden gezegd. Brik leed aan obesitas en een hernia.

Philomena, beter bekend onder haar bijnaam Pippa, is kunstrestauratrice en de vriendin (en later in het boek ex-vriendin) van Friso. Ze is een erg verlegen vrouw, en laat meestal Friso het woord voor haar doen. Volgens Friso heeft ze ‘een soort arrogante cijferblindheid’, waarmee hij bedoelt dat bedragen of getallen in bijvoorbeeld de krant haar niets concreets zeggen. Door haar afhankelijkheid van Friso voor bijvoorbeeld het oversteken van een weg, krijgen wij een wereldvreemde impressie van Pippa. Ondanks haar timide indruk, kan ze hier soms uitbreken. Dit gebeurde bijvoorbeeld toen zij en Friso besloten uit elkaar te gaan. Binnen enkele dagen had ze een eigen appartement gevonden en was ze een nieuw leven begonnen.

Philip de Vries is een historicus en oud-student van Josip Brik aan de Universiteit van Groningen. We leren hem kennen als iemand die op de uitvaart van Brik een toespraak gaf, en hier veel lof voor kreeg. Omdat Friso hier jaloers op is, krijgt hij een zeer negatief en achteraf gezien niet kloppend beeld van Philip. Friso begint zichzelf zelfs voor te doen als Philip de Vries en probeert onder dit pseudoniem Philip zwart te maken onder de aanwezigen van het End of History-congres. Wanneer Friso eindelijk de echte Philip de Vries ontmoet, ontdekt hij dat Philip eigenlijk een hele aardige man is, en kunnen ze juist behoorlijk goed met elkaar opschieten. Philip lijkt in fysiek opzicht veel op Friso, wat ook de reden is dat Friso zich voor kon doen als Philip op het congres.

Vertelwijze
In het boek wordt gebruikgemaakt van een ik-perspectief. Friso de Vos maakt de gebeurtenissen in het verhaal mee, en de lezer leest ook over zijn gedachten. Hierdoor kan niet alles wat beschreven wordt als objectief gezien worden, omdat Friso soms (voornamelijk als het gaat om Philip de Vries) een verkeerde indruk krijgt of iets wilt geloven zonder daar ook daadwerkelijk bewijs voor te hebben.

Wat opvallend is aan dit boek is dat er geen aanhalingstekens worden gebruikt voor het aangeven van spraak. Elke keer als iemand iets zegt begint er een nieuwe regel met een koppelteken ervoor. Zo komt het ook vaak voor dat je op een gegeven moment als lezer niet meer precies door hebt wie wat zegt tijdens een gesprek. Het zorgt er ook voor dat je vlotter door het boek heen leest, omdat je niet elke keer te maken hebt met bijzinnetjes waarin wordt benadrukt wie elke zin het woord heeft.

Motieven
Obsessie is een belangrijk motief in het boek. Friso is geneigd om snel geobsedeerd te zijn met iets of iemand, wat al vroeg in het verhaal duidelijk wordt door de manier waarop hij praat over Josip Brik als zijn rolmodel. Friso gebruikt in allerlei situaties citaten van Brik en brengt het onderwerp ‘Josip Brik’ in bijna alle gesprekken op. Later verschuift deze obsessie van Josip Brik naar Philip de Vries. Na de speech van De Vries te hebben gezien en een interview van hem op het internet te hebben gekeken, spookt Philip vrijwel 24/7 in zijn hoofd rond. Hij gaat zelfs zo ver dat hij de persoonlijkheid van Philip overneemt en zich begint voor te stellen als Philip de Vries. Friso geniet duidelijk van deze bezigheid en motiveert de impersonatie door zichzelf voor te houden dat Philip juist hém nadoet door ‘op zijn plaats’ te staan tijdens de uitvaart van Brik.

Jaloezie is vanzelfsprekend ook een motief. De obsessie die Friso met Philip heeft komt voort uit jaloezie. Friso is jaloers dat Philip wél bij de uitvaart was en daar zelfs heeft mogen spreken. Hij staat er van te kijken dat iemand ‘die zo weinig persoonlijke connectie had met Brik’ mocht spreken op zo’n belangrijk moment en ziet daarom alles wat hij over Philip te weten komt in een negatief licht.

Bedrog is misschien wel het belangrijkste motief in het boek. Heel duidelijk beschreven is het moment dat Friso zijn vriendin Pippa bedriegt. In uitgebreid detail wordt een escapade die Friso beleeft tijdens zijn verblijf bij het End of History-congres. Friso heeft seks met Nina, een assistente van iemand die hij op een feestje in het hotel ontmoet. Dit overspel is echter niet het enige bedrog wat op dit moment plaatsvindt, want Nina bedriegt Friso ook door een geheime camera te verstoppen in de hotelkamer waar het gebeurt en haar baas Friso hier daarna mee laat chanteren. Wat echter een nog crucialere illustratie van bedrog is, is het zelfbedrog dat Friso uitvoert. Tijdens het gehele boek zorgt hij voor zijn eigen ondergang, zowel in zijn relatie met Pippa als in zijn professionele relaties, bijvoorbeeld door als dubbelganger van Philip de Vries door het leven te gaan.

Geschiedenis is natuurlijk ook een motief. Het boek speelt zich grotendeels af op het End of History-congres, maar dit motief wordt voornamelijk duidelijk gemaakt door de constante verwijzingen die Friso maakt naar de geschiedenis. Af en toe worden andere historische periodes door hem benoemd, maar in de regel vergelijkt Friso de werkelijkheid met gebeurtenissen tijdens of net voor de Tweede Wereldoorlog.

Thema
Hitler is het thema van het verhaal. De meeste personages hebben iets te maken met de Hitlerstudies. Ook de centrale figuur Josip Brik, die veel verschillende verhaallijnen bijeenbrengt, is hierdoor wereldberoemd in zijn vakgebied. Daarnaast maakt Friso, in zijn poging om de wereld om hem heen te begrijpen en te verwerken, constant parallellen naar het leven en de persoonlijkheid van Adolf Hitler.

Titelverklaring en mottoverklaring
De titel van het boek, ‘De Republiek’, komt voort uit een uitleg die Friso aan Philip geeft na de vraag ‘Als de primus inter pares zo wegvalt, is dat dan toch niet een beetje alsof de koning dood is? Wat blijft er dan over?’ Friso antwoordt ‘Een republiek.’ Friso en Philip vergelijken Josip Brik hier met een koning, en noemen de bestaande situatie dus een ‘republiek’. De titel verwijst dus eigenlijk naar een wereld zonder Josip Brik.

Het boek heeft geen motto.

Schrijfstijl
De auteur, Joost de Vries, heeft een intrigerende schrijfstijl. Ondanks zijn intellectuele manier van schrijven en zijn schijnbare liefde voor de Nederlandse taal in de vorm van moeilijke woorden, schuwt hij er niet van om Engelse of Franse woorden of zelfs hele zinnen te gebruiken. De gesprekken, en zelfs de interne monoloog van Friso’s gedachten, bestaan uit een vermakelijke mengelmoes van academische vocabulaire en spreektaal. Ook maakt de schrijver veel verwijzingen naar de hedendaagse cultuur, bijvoorbeeld naar scènes uit Harry Potter. Er is zelfs een heel hoofdstuk gewijd aan een gametoernooi dat plaatsvindt op het congres.

Wat ook benoemd moet worden is de zeer humoristische manier waarop De Vries schrijft. Tijdens het lezen van ‘De Republiek’ wordt de lezer op vele momenten tot hardop lachen gebracht. Soms komt het door de voortdurende ironie, soms door de absurdistische beschrijvingen, maar dat De Vries humor heeft staat vast.

Plaats in de literatuurgeschiedenis
‘De Republiek’ is uitgebracht in 2013 door auteur Joost de Vries. De Vries werd in 1983 en schreef dus al op relatief jonge leeftijd dit boek. Hij studeerde journalistiek en geschiedenis in Utrecht, en bracht in 2010 zijn debuutroman ‘Clausewitz’ uit. De reacties op dit boek waren enorm tegenstrijdig, sommige critici schreven dat De Vries ‘nog maar eens moest debuteren’, terwijl anderen het boek prezen als ‘een keerpunt in de letteren’.

Dit boek was zijn tweede roman en ook hier kreeg De Vries veel lof voor. Het boek werd in 2014 zelfs bekroond met de Gouden Boekenuil (sinds 2016 bekend als de Fintro Literatuurprijs), een Belgische literatuurprijs voor oorspronkelijk Nederlandstalig literair werk.

De roman is niet per se typerend voor het werk van de schrijver. Zeker het thema ‘Hitlerstudies’ is niet iets waar de auteur zeer bekend mee was voor het schrijven van dit boek. Hij bekent zelf in de verantwoording van het boek veel gebruik te hebben gemaakt van boeken over Hitler.

Beoordeling
Hoewel het een uitdagend boek was om te lezen, vanwege het intellectuele taalgebruik en de obscuriteit van het onderwerp, heb ik er toch erg van genoten om het te lezen. Ik heb het boek, in tegenstelling tot vrijwel alle andere boeken die ik lees, in een paar dagen uitgelezen en ik kon het amper wegleggen. Ik heb me tijdens het lezen geen moment verveeld en vond het jammer toen ik het boek uit had. Ik zou zelfs zo ver gaan dat dit boek een van mijn favoriete Nederlandstalige boeken is die ik ooit gelezen heb.

Wat mij in het bijzonder aansprak was de humoristische schrijfstijl in combinatie met een spannende verhaallijn, die samen voor een zeer aangename leeservaring zorgen. Het boek geeft de lezer een fascinerende inkijk in het leven van Friso, en door ongefilterd de gedachten van Friso te beschrijven, lijk je een persoonlijke band met dit karakter te vormen.

Iets wat er ook voor zorgt dat ik dit boek zo leuk vond, was de manier waarop de schrijver alledaagse gesprekken weet uit te schrijven, met soms gesprekken die uitsluitend uit korte antwoorden van 2 à 3 woorden bestaan. Hierdoor wordt het verhaal niet alleen persoonlijker, maar is er ook een stuk minder sprake van ‘plot convenience’ dan in andere boeken. Niet alles wat in het boek beschreven wordt heeft meteen een betekenis voor de overkoepelende verhaallijn. Soms is het ook fijn als een leuke, spannende of amusante passage gewoon precies dat is, zonder achterliggende gedachte.

Het thema van het boek, Hitler en de Hitlerstudies, was een verrassend interessant thema om in te duiken. Ik heb sowieso altijd wel interesse gehad in geschiedenis, en in de Tweede Wereldoorlog in het algemeen, maar dit boek heeft me toch een dieper begrip van die tijd gegeven.

Samenvattend vond ik het een interessant, mooi en bovendien grappig boek en zou ik het zeker aanraden aan iedereen die interesse heeft in geschiedenis, of als je een keer iets anders wilt lezen.