De reis van de lege flessen door Kader Abdolah

De reis van de lege flessen, Kader Abldolah (schrijversspeudoniem)

Eerste uitgave: De Geus BV, Breda 1997

Deze editie: De Geus BV, Breda 2007

Drukkerij Haasberk BV, Alphen a/d Rijn

Bolfazl is een vluchteling uit Iran die samen met zijn zoon en vrouw in Nederland komt wonen. Hij is dan 33 jaar oud en heeft donker haar. Hij heeft het idee dat hij lang moet wachten tot hij mee mag draaien in de buurt. Hij heeft niet het idee dat er ruimte is om de vragen te stellen die in hem op komen. Hij weet niet precies waar hij op wacht, maar hij is geduldig. Hij heeft contact met zijn buurman René, die een pruimenboom heeft. Na al het heen-en-weer gegroet hebben ze toch contact gekregen. René helpt Bolfazl met zijn vragen en hij mag binnenlopen wanneer hij wil.

Wanneer zijn moeder op bezoek komt in Nederland, wordt het een beetje anders. Zij is gelovig en vind het niet fijn dat René homoseksueel is. Zij bid voor Bolfazl, omdat hij naast René moet wonen. Zij vindt het een straf. Bolfazl deelt haar mening niet. Dat vind ik opvallend, omdat kinderen meestal dezelfde mening met hun ouders delen door hun opvoeding. René zet voor haar een haan op het dat die naar mekka gericht staat zodat ze weet naar welke kant ze zich moet richten tijdens het bidden.

Dan gaat Moka Moka, de vriend van René, (die naam heeft Bolfazl hem gegeven) weg bij René. Bolfazl wil tegen René zeggen dat hij moet stoppen met sollicitatiebrieven schrijven en dat hij moet gaan reizen, maar zoals gewoonlijk houdt hij zijn mond. Er komt weer een terugblik naar zijn thuis, over Karim die altijd brieven naar zijn liefde schreef en haar pas na lange tijd opzocht.

Ineens staat René voor zijn deur. Hij heeft een baantje voor hem gevonden. Samen fietsen ze naar de boerderij waar Bolfazl direct aan het werk gaat. Na drie maanden werken ziet Bolfazl ineens dat Renés huis leeg is. Hij gelooft niet dat René nog terugkomt. Dan is er een stuk waarin zijn terugblik en de realiteit in elkaar overlopen. Hij vertelt over Djaal. De jongen met grijze haren die wordt verstoten uit het paleis en niet meer binnen weet te komen. Hetzelfde gebeurt op dat moment bij René. Hij is grijs geworden en heeft een baard. Zijn sleutel is zo verroest dat hij niet meer in het slot past. Terwijl Bolfazl probeert de sleutel roestvrij te maken, slaat René het raam in om binnen te komen. Bolfazl roept om hulp. Dan komen de buren naar buiten wordt de politie gebeld. Bolfazl kan amper in het Nederlands uitleggen wat er is gebeurd. Daarna blijft René nog een tijd weg. Bolfazl wil dat hij op zijn eigen benen thuis komt. Dat gebeurt ook.

Bolfazl ging bij René op bezoek en zag hem met een schildersezel en een wit doek. René kon het niet meer. De magie was weg. Net als bij Gasem de verteller die ineens niet meer wist hoe hij moest vertellen. De magie was weg. Gasem ging de rivier liggen en liet zich wegvoeren zodat de lucht zijn hoofd niet meer te pakken kreeg. Bolfazl ziet René vaak voor zich bij de Ijssel. Uit zorg vraagt hij of René kan zwemmen. René redt zich wel.

Volgens Bolfazl was René terug, maar ook weer niet. Hij kon het niet uitleggen, maar hij was er niet. Hij voelde het al aankomen. Het huis voelde het ook aankomen. René ging weg. Hij riep Bolfazl. Bolfazl nam geen afscheid van hem zoals hij dat thuis zou doen. Waarschijnlijk waren zijn emoties daar te groot voor.

Één of twee weken later gingen er een paar jongens bij Renés huis naar binnen. Toen pas kwam Bolfazl er achter dat al zijn meubelen weg waren. Hij was verbaasd dat hij het nog niet had opgemerkt. De jongens namen lachend iets mee. Later blijkt dat een grote kunstpenis te zijn die bij hem in de voortuin ligt. Hij zegt zijn vrouw en kind er niks over. Wanneer hij tegen zijn vrouw begint over de meubelen die weg zijn, reageert ze niet. Hun relatie is slechter geworden. Dit is de eerste keer dat hij echt vertelt over zijn vrouw. Zij zegt wat ze wil en hij kan zijn boosheid niet in bedwang houden. Ze vertellen niemand over hun ruzies, ook niet hun zoon.

Om te vluchten voor zijn emoties en gedachten neemt Bolfazl een baan. Na het werk gaat hij in de bibliotheek zitten zodat hij om zes uur met alle buurmannen naar huis kan fietsen. Op een dag komt hij op de markt René tegen. René is erg afwezig en loopt gewoon door. Later komen ze elkaar tegen geeft René zijn adres. Bolfazl is in de knoop. Hij vergeet dingen van zijn oude thuis. Hij weet niet hoe hij kan functioneren zonder al die herinneringen. Tussen zijn vrouw gaat het nog steeds slecht. Hij kan haar niks moois meer aanbieden nu ze in Nederland wonen. Zij hoeft niet meer perse aan hem gebonden te zijn.

Bolfazl besluit toch bij René langs te gaan. Rene woont in een slechte wijk en hijzelf ruikt naar alcohol. Er hangt een schilderij van een trein in zijn woonkamer. De trein lijkt op de trein uit Bolfazls dromen. Ze kunnen geen gesprek meer op gang houden. Ze sluiten hun relatie af.

Een paar dagen later krijgt Bolfazl een telefoontje van de ex-vrouw van René. Hij heeft zelfmoord gepleegd. Samen met zijn ex-vrouw cremeren ze hem. Tijdens de crematie komt een herinnering op. Over een lijk dat hij moest identificeren. Dat lijk blijkt zijn broer te zijn. Later komt er een vrouw aan zijn deur die vraagt of hij haar zoon heeft gezien. In het verhaal is nu onduidelijk of het lijk dat hij geïdentificeerd heeft nou zijn broer is of haar zoon. (blz. 110)

Daarna komt de ex-vrouw van René langs, Anneke. Ze vertelt hoe ze uit elkaar zijn gegaan. Ze vertelt over de afkeer die René had tegen haar lichaam. Dat het over seksueel getinte dingen gaat is Bolfazl niet gewend.

Dit wil je ook lezen:

Online oplichting

Inmiddels zijn zijn vrouw en zoon al helemaal geïntegreerd terwijl hij nog steeds ploetert.

De nieuwe buurman is raar. Hij stelt zich niet voor, wanneer hij de pruimenboom aan het omzagen is. Later haalt hij ook de haan van het dak. Bolfazl helpt hem met het installeren van zijn antenne. Hij kan savonds niet slapen, omdat hij zijn buurman niet begrijpt en maakt een wandeling. Later besluit hij bij hem op bezoek te gaan. Hem te behandelen als paard, omdat hij Bolfazl zo snel de rug toe keert. Hij heeft een apparaat waarmee hij met mensen uit de lucht praat. Bolfazl mag hem zien en uitproberen, maar hij hoort alleen maar ruis. Hij denkt terug aan zijn vader. Die huilde bij de put. Zijn vader zei hem dat hij dan tegen de lucht huilde, net als de profeet Mohammed. Die dan tegen de lucht zei ''Ik kan niet meer. Ik kan niet meer.''.

Hij heeft een nieuwe baan in het gemeentedepot. En zijn vrouw een gesprek bij een chocoladefabriek. Hij verliest haar en zijn gezag. Hij lijkt er vrede mee te hebben en legt zich er bij neer. De nieuwe buurman blijkt machinist te zijn en Bolfazl denkt dat hij René heeft aangereden. Hij vraagt het niet, maar probeert wel met hem over zijn werk te praten. Maar helaas is Jacobus heel stroef. De volgende dag komt zijn vrouw terug uit Mexico. Jacobus zelf is werken dus doet Bolfazl de deur voor haar open. De praten met elkaar. Zij vertelt over het overlijden van haar vader en zo langzaam bij beetje bouwen ze een band op.

Bolfazl beschrijft hoe hij wil leven. Alleen zijn eigen regels gehoorzamen, zijn eigen leven bepalen en meer mensen ontmoeten dan alleen de buren. Hij wil het vluchten tot het bittere eind ervaren. Hij ging samen met Mary Rose (de vrouw van Jacobus) naar Jacobus' moeder. Ze dronken thee en bij het zien van de oude versleten trap moest Bolfazl terugdenken aan zijn grootvader die vaak boven zat.

Hij gaat veel met Mary Rose om. Zij zijn samen in een onbekend land wat hun band versterkt. Samen zoeken ze naar het vliegtuig wat boven hun huizen zal vliegen. Dan stuurt Miranda (Mietra) Bolfazl een kaart voor zijn verjaardag. Hij besluit bij haar op bezoek te gaan. Hij wordt seksueel opgewonden van haar en denkt aan zijn oude liefde en zijn gebroken gezin. Ze drinken koffie en praten over René en de nieuwe man van zijn ex-vrouw. Bolfazl wordt nieuwsgierig en gaat bij haar langs.

SCHRIJFSTIJL

Kader Abdolah stelt vaak beeldende gedachten aan het licht. Als hij denkt aan mensen die hem verlaten hebben dan ziet hij ze in een voertuig zitten. Vliegtuigen, treinen, bussen.

CHRONOLOGIE

Hij vertelt niet in chronologische volgorde. Soms zegt hij pas aan het eind van het hoofdstuk wanneer dit zich afspeelde. De overloop tussen herinneringen en realiteit is erg mooi beschreven. Het punt want hem triggert om terug te denken is de laatste zin voordat hij opgaat in zijn herinnering. Later zegt hij dat het geen herinneringen zijn, maar zelfbedachte verhalen. Hij probeert altijd een parallel te vinden op een gebeurtenis. Uit zelfverdediging bedenkt hij dan een verhaal dat in zijn thuisland afspeelt. Het is best onduidelijk welke verhalen hij nou verzint en welke echt gebeurd zijn.

OVERIGE PERSONAGES

Hij schrijft niet veel over zijn vrouw en zoon. Ze worden soms genoemd. Ze worden in het boek behandeld als figuranten. Als er toch over ze gesproken wordt lijkt het over moeder en zoon te gaan en niet over het hele gezin. Het gaat vooral over wat hij meemaakt, wat hij daarbij voelt en denkt, en herinneringen.

BOLFAZL

Bolfazl komt als vluchteling in Nederland wonen. Samen met zijn vrouw en zoon trekt hij in een hoekhuis. Ze wonen bij de Ijssel aan de dijk. Bolfazl doet veel moeite om de taal te leren, maar durft niemand aan te spreken. Toen hij net in Nederland was, was hij bang. Bang voor reacties van anderen of dat hij iets ongepast zou doen. Hij heeft bepaalde beelden van dingen die wel en niet kunnen. Langzaam ontwikkelt zich een vriendschap/reactie/contact (hij weet niet hoe hij het moet noemen) tussen hem en zijn buurman. Hij heeft veel steun aan hem. Het is eigenlijk zijn enige contact met de buitenwereld. De buurman, René, helpt hem met al zijn vragen en geeft hem een fiets. Zo merk je dat Bolfazl stukje bij beetje meer Nederland tot zijn thuis maakt. Samen drinken ze eens wat en regelt René een baantje voor hem. Hij is een harde werker. De relatie tussen hem en zijn vrouw gaat wel achteruit. Een relatie in Nederland hebben is toch anders. Wanneer René verhuist en later zelfmoord pleegt, lijkt Bolfazl zoekende. Hij weet niet precies wat hij moet. Hij zit in de knoop. Daarom zoekt hij een andere baan.

Hij is intelligent. Dat merk je aan de vragen die hij stelt. Hij is serieus en een denker. Antwoord op zijn vragen krijgt hij niet wat hem een beetje hopeloos doet lijken.

BUURMAN RENE EN MOKA MOKA

Buurman René is een kop groten dan Bolfazl. Hij is blank en vriendelijk. Bolfazl vroeg zich af waar zijn vrouw was tot hij Moka Moka tegen kwam, waaruit blijkt dat hij homo is. Tijdens het bezoek op Renés verjaardag ziet hij allemaal ingelijste blote, mannenbillen aan de muur hangen. Dan komt er weer een terugblik naar zijn thuis waarin de cultuurverschillen duidelijk worden. René en de moeder van Bolfazl kunnen niet samen. Maar toch draagt hij zorg voor haar. Hij brengt bijv. extra dekens zodat ze het niet koud heeft. Nadat Moka Moka hem verlaten heeft gaat het slechter met hem. Uit verhalen van zijn ex-vrouw en dochter blijkt dat hij al jaren depressief is. Hij verdwijnt voor een periode en daarna pleegt hij zelfmoord. Wanneer Bolfazl op bezoek gaat bij de ex-vrouw van René vertelt haar nieuwe man over dat wat hij over Bolfazl gehoord heeft. Bolfazl vind dat hij veel weet, maar hij weet niks af van de reis van de lege flessen.

TITELVERKLARING

De titel wordt een keer in het begin van het boek genoemd. Bolfazl en René zitten in de tuin wijn te drinken waarop Bolfazl moet denken aan de lege flessen op reis.

''De regendruppels tikten nu duidelijk tegen de lege flessen. Ze stonden voor mijn voeten in het gras, maar ik hoorde getik, het getik van regendruppels achter me. Ik draaide mijn hoofd weg. Ik zag een hoop lege flessen die naast elkaar in het donker stonden. Op het punt te vertrekken. Om hun reist te beginnen. De reis van de lege flessen.''

Later in het boek blijkt dat zijn grootvader een verzameling lege flessen in zijn kelder had staan. Iedere fles had een betekenis. Bij een moord of arrestatie werd een lege fles in de kelder gelegd. Toen grootvader overleed, gooide grootmoeder alle flessen in de rivier. (171)