Zakelijke gegevens Auteur: Harry Mulisch
Titel: De procedure
Plaats en jaar van uitgifte: Amsterdam, 1998
Jaar eerste druk: oktober 1998 Vooraf Ik had de achterkant van dit boek al gelezen en dat sprak me wel aan. Toen hoorde ik ook nog van iemand dat het een leuk boek is, dus ben ik het gaan lezen. Ik wist dus ook al een beetje waar het boek over ging, maar wat ik precies van het boek moest verwachten wist ik niet precies. Op de voorkant van het boek staat niets bijzonders, geen afbeelding ofzo, alleen een rood symbooltje. Titel, motto De titel ‘De procedure’ slaat terug op het scheppingsproces, waarover het grootste deel van het boek gaat. Het begint met de schepping van de mens en de nabootsing daarvan: het maken van een golem. Later weet Victor een levend wezen op te wekken uit anorganische stoffen: de schepping van de eobiont. Daarna wordt de ‘schepping’ van Victor Werker beschreven, oftewel z’n geboorte en alles wat daar omheen gebeurde. In de volgende akte gaat het over de ‘schepping’ van zijn boek ‘Aurora’s Key to Life’. In de laatste akte komt alles een beetje samen en wordt het een samenhangend verhaal. Dit boek heeft verschillende motto’s, aan het begin van elke acte staat een motto. Akte A: Dat het slechts kunst was, was verborgen door kunst. Akte B: de tranen van de dood, de maden van kristal

Akte C: Iemand moest (…) hem overleven. De verklaring/uitleg van deze motto’s staat in de extra opdracht. Genre Voor dit boek is niet echt duidelijk een genre te geven, het zou een soort van onderzoeksroman kunnen zijn, maar het is ook een beetje psychologisch. Het onderzoeksaspect komt sterk naar voren in de verschillende scheppingsprocessen, waaronder ook het onderzoek met DNA dat Victor deed. Het psychologische aspect is dat er veel gedachten van Victor worden weergegeven, vooral in de tweede akte, waarin hij brieven schrijft aan Aurora. In die brieven wordt alles beschreven zoals hij het ervaren heeft en ervaart. Daarnaast zit er ook nog een heel klein moordaspect in, namelijk in de laatste akte waarin Victor een telefoongesprek over een moord hoort, en later zelf het slachtoffer blijkt te zijn, het boek eindigt met zijn dood. Iets anders dat je ook een beetje onder het aspect moord, of eerder gezegd dood, kunt brengen is de dood van Aurora, tijdens de zwangerschap. En als je het dan over dood hebt, valt daar bijvoorbeeld ook de relatie met Clara onder; deze relatie eindigde namelijk, ‘ging dood’, en daarmee ging ook een stukje van Victor zelf dood, omdat hij het niet echt een goede plaats in z’n leven kan geven. Korte inhoud Akte A ‘Het Spreken’ In de eerste akte wordt Victor Werker voorgesteld als wetenschapper. Dit wordt vooral duidelijk gemaakt met behulp van vele flashbacks, zoals die waarin wordt beschreven hoe de schepping van god werd nagebootst door het maken van een golem uit een stuk klei. Nadat dit zeer uitvoerig is beschreven, wordt verteld over zijn vader, een gevierd militair die maar 1 keer per maand behoefte heeft aan seks. Zijn moeder wil echter graag zwanger worden en rekent daarom precies uit op welke dag ze het met haar man naar bed moet. Dit lukt, vervolgens wordt de bevalling omschreven. Het belangrijkste daarvan is dat hij gelijk geboren wordt met een drieling, de gebroeders Dodemont. Zij worden te vroeg geboren en kunnen daarom te weinig melk van hun moeder krijgen. Op deze manier krijgt Victor 3 melkbroeders. Akte B ‘De Zegsman’ De tweede akte bestaat uit een aantal brieven van Victor aan zijn dochtertje Aurora. Later blijkt dat zij voor de bevalling al gestorven was. Omdat Victor niet bij de bevalling was (dat hij beloofd had) werd hij door Clara verlaten. In zijn brieven vertelt hij Aurora zijn hele leven. Het belangrijkste wat hieruit naar voren komt is, dat hij gevraagd is om een boek te schrijven over zijn belangrijke scheikundige/biologische ontdekking. Namelijk het opwekken van een levend organisme uit anorganische stoffen, de eobiont. Dit boek moet toegankelijk zijn voor het gewone publiek, hij noemt het alvast Aurora's Key to Life. Uit zijn brieven komt ook duidelijk naar voren dat hij een groot tegenstander heeft, namelijk zijn jaloerse collega Brock. Akte C ‘Het Gesprek’ Victor maakt zich op om zijn melkbroeders te ontvangen. Hij laat hun als een soort rechtbank over hem oordelen. Eigenlijk komt het tijdstip hem niet goed uit omdat hij op een telefoontje uit Stockholm wacht, over de nominaties voor de Nobelprijs. De volgende dag wil hij bellen naar Wenen, waar zijn ex-vrouw woont, maar door een technische storing luistert hij een planning voor een moord af. Dit telefoontje heeft in een straal van 1000 meter rond zijn huis plaatsgevonden en hij probeert de plaatsen die beschreven werden te vinden. Dit lukt hem niet echt en hij stopt ermee. Als hij thuis komt, probeert hij tot rust te komen. Dan gaat de bel, als hij open doet, dringen er twee mannen binnen die hem doodsteken. Het verhaal in één zin: Een onderzoeker riskeert zijn eigen leven door een organisme op te wekken uit dode materie. Het verhaal speelt zich in verschillende plaatsen af, voornamelijk in Victors woonplaats Amsterdam, daarnaast in Californië, Venetië en Caïro. Deze plaatsen zijn niet heel belangrijk voor het verhaal. Er komen ook veel flashbacks voor in het verhaal, dus dan kom je ook weer in een andere plaats (en tijd) terecht. Het is niet echt duidelijk te zeggen wanneer het verhaal zich precies afspeelt, maar de brieven aan Aurora zijn gedateerd in 1994, en de laatste akte zegt Victor nu een jaar zonder Clara te zijn. Het verhaal speelt zich dus in de tijd van 1993-1995 af denk ik.
Thema en idee Het belangrijkste thema van dit boek is de procedure, of duidelijker gezegd de schepping. Er worden in dit boek verschillende scheppingsprocessen beschreven. Een belangrijk thema daarbij is de overgang van dood naar levend, het maken van iets vanuit niets. Daarbij hoort ook de overgang van levend naar dood, bijvoorbeeld de dood van Victor aan het einde van het verhaal. Ergens in het boek staat ook dat als je een leven hebt gemaakt, je dat ook een leven kost. En dat is duidelijk waar als je naar Victor kijkt: hij creëert een eobiont en dat kost hem later zijn eigen leven, hij wordt vermoord. Eigenlijk is hiermee gelijk het belangrijkste idee van het boek al genoemd, namelijk als je leven hebt gemaakt, moet je ook een leven ‘inleveren’. Ook staat er in het boek dat je geen levend organisme mag maken uit dode materie, omdat je daarmee de rol van God uitwist. Het idee hierbij is dat God de enige is die leven kan scheppen uit niets, dat mag niemand anders kunnen, anders is God niet meer uniek/bijzonder, anders verliest God zijn waarde. Hoofdpersoon De hoofdpersoon is Victor Werker, zowel scheikundige als microbioloog. Hij heeft een belangrijke ontdekking gedaan, namelijk een levend wezen gecreëerd uit anorganische stoffen. Hij noemt het de eobiont. Hij is hierdoor een zeer geslaagd chemicus en komt wellicht in aanmerking voor een Nobelprijs. Het privé leven van Victor is echter niet zo succesvol; hij is door zijn vrouw verlaten omdat hij niet bij de geboorte van hun (dode) dochtertje was, terwijl hij beloofd had erbij te zullen zijn. Verteller ‘Ja, ik kan natuurlijk met de deur in huis vallen en beginnen met de zin: De telefoon ging. Wie belt wie? Waarom? Het moet iets belangrijks zijn, anders zou het dossier daar niet mee openen. Spanning! Actie! Maar zo kan het dit keer niet. In tegendeel. Eer hier nu iets tot leven kan komen, is het noodzakelijk dat wij beiden ons door inkeer en gebed voorbereiden.’ ‘Als de mens in zijn laatste ogenblik in een flits zijn hele leven aan zich voorbij ziet trekken – (…) – een oneindig aantal keren, zodat hij zijn dood nooit bereikt… Victor Werker is gelukkig. Het licht van een verblindende dageraad omgeeft hem. Ik ben onsterfelijk, denkt hij, terwijl zijn ogen breken.’ Het verhaal wordt verteld vanuit de ogen van Victor, soms ‘praat’ hij ook direct tegen de lezer, in de brieven naar Aurora lees je wat hij schrijft, het wordt niet verteld. Waardering Ik geef dit boek een 8, ik vond het een erg leuk boek, totaal niet saai ofzo. Het leukste vond ik eigenlijk dat je in de eerste akte echt helemaal niets snapt van het verhaal, het zijn echt allemaal losse dingen. Dan in de tweede akte wordt het al ietsje duidelijker, doordat Victor brieven schrijft met al z’n gedachten. Maar op dat moment snapte ik nog steeds niet echt waar het verhaal nou om draaide, pas in de laatste akte komt alles samen en zie je de echte verhaallijn. Hierdoor was het boek in het begin nogal onbegrijpelijk, maar in z’n geheel was het geen moeilijk boek. Het verhaal had geen spannende aspecten, tenzij je het einde spannend vindt, waarin Victor een telefoongesprekje over een moord heeft gehoord. Ondanks dat er (voor mij) niet echt spanning inzat, vond ik het wel heel boeiend. Ik zou dit boek ook zeker weten aanraden aan anderen, net zoals tegen mij gezegd is dat het een leuk boek is. Misschien is het wel zo dat mensen die absoluut geen interesse in biologie hebben afhaken, omdat het in het begin heel erg gaat om biologische processen over het ontstaan van leven. Als je dit totaal niet aanspreekt, kan ik me voorstellen dat je het boek niet zo leuk zal vinden. Maar ik denk dat velen het wel een leuk boek zullen vinden. Verwachting Ik wist niet echt wat ik van dit boek moest verwachten, maar het boek viel zeker niet tegen. Nu ik het boek gelezen heb, zou ik ook niet echt weten wat voor verwachting ik had moeten hebben. Je kunt namelijk niet echt in een paar zinnen zeggen waar het boek over gaat. Je kunt wel zeggen wat het thema is, maar daarmee verwacht niemand het verhaal zoals in dit boek. Het was nieuw voor me dat het boek is onderverdeeld in drie aktes, drie stukken eigenlijk, het eigenlijke verhaal begon pas in akte C. Daardoor snapte je alles wat in akte A en B stond pas toen je akte C begon te lezen.
Extra opdracht - In ‘De Procedure’ staan vooral het scheppen van leven en het scheppen van literatuur centraal. Toon dit aan en laat zien dat er sprake is van grote overeenkomst tussen deze twee thema’s. Het scheppen van leven -> de schepping van de mens door God, de nabootsing hiervan door het maken van een golem, de ‘schepping’ van Victor Werker, de ‘schepping’ van Aurora en de schepping van de eobiont
Het scheppen van literatuur -> het maken van het boek ‘Aurora’s Key to Life’. De overeenkomst tussen deze twee scheppingsprocessen zit vooral in de schepping van de eobiont en het maken van het boek ‘Aurora’s Key to Life’. Voordat Victor daadwerkelijk een eobiont creëerde, heeft hij het DNA van levende wezens uitvoerig bestudeerd en ontrafeld. Er ging dus een langdurig proces aan vooraf (de ontrafeling van het DNA). Met het boek ‘Aurora’s Key to Life’ is dit ook zo. Victor krijgt de opdracht voor het schrijven van een boek tijdens het schrijven aan Aurora. Aurora is ook de eerste aan wie hij vertelt dat hij een boek mag gaan maken en in zijn brieven beschrijft hij vervolgens uitvoerig wat er allemaal in zijn boek moet komen te staan. Ook komt hij tijdens zijn schrijven tot de titel van zijn boek. Aan het schrijven van zijn boek gaat dus ook een langdurig proces vooraf (al zijn brieven aan Aurora). Daarnaast is een grote overeenkomst dat het boek gaat over het scheppen van de eobiont. Anders gezegd: de schepping van literatuur gaat over de schepping van leven. Elke akte van ‘De Procedure’ heeft een motto. Noteer deze motto’s en verklaar ze. Akte A: Dat het slechts kunst was, was verborgen door kunst. P. Ovidius Naso, METAMORPHOSEN, X, 252 - Verklaring: Dit motto slaat op het maken van de golem. In akte A wilden ze de schepping van de mens door God nabootsen door een golem te maken uit klei. Als het maken van een golem vergelijkt wordt met de schepping van de mens (dat het dus hetzelfde is), is de mens dus ook kunst. Het maken van een golem is namelijk een vorm van kunst (de golem werd gecreëerd uit klei) en als het dan hetzelfde zou zijn als de schepping van de mens, is de mens dus ook kunst. Als je de mens dan als kunst beschouwt (dat het slechts kunst was), was dat verborgen door kunst (het maken van een golem). Akte B: de tranen van de dood, de maden van kristal Lucebert, HET VLEES IS WOORD GEWORDEN - Verklaring: Het eerste deel van dit motto (de tranen van de dood) slaat op de dood van Aurora en daarmee ook op het verlies van Clara. Doordat Aurora al tijdens de zwangerschap was overleden (ze had zichzelf opgehangen aan de navelstreng) (dood), kon Victor het niet aan om bij de bevalling te zijn. Omdat hij dit wel beloofd had aan Clara, heeft zij hem verlaten. Hiermee leidt de dood van Aurora tot veel verdriet (tranen) voor Victor, niet alleen door haar dood, maar ook door het verlies van Clara. Het tweede deel van dit motto slaat op de eobiont die Victor heeft gecreëerd. Hij heeft namelijk een levend wezen (de eobiont) gemaakt uit anorganische stoffen, oftewel uit dode materie. En in het normale leven ontstaan maden uit dode materie, maden ontstaan dus als het ware uit het niets. De eobiont ontstond ook uit het niets, de maden zijn dus vergelijkbaar met de eobiont. De creatie van de eobiont is het grootste succes (kristal) van Victor als scheikundige/bioloog. Akte C: Iemand moest (…) hem overleven. Franz Kafka, HET PROCES - Verklaring: In akte A wordt gezegd dat als je een levend wezen maakt, je ook een leven moet inleveren. Aangezien Victor een leven heeft gecreëerd (de eobiont), moet hij dus ook een leven inleveren. Vanzelfsprekend is dat zijn eigen leven, hij heeft immers de eobiont gecreëerd.