Bron: Wikipedia

Structuurelementen

Tijd

Het verhaal speelt zich af in vier verschillende periodes in de geschiedenis: rond de schepping; rond 1600, toen Rudolf II aan de macht was; rond 1952, toen Victor werd geboren; en rond 1998, als Victor volwassen is en in het nu leeft. Aktes B en C gaan over de laatste periode.

De hoofdlijn gaat over Victor. Aan het eind van het verhaal is hij 42, dus het hoofd-gebeuren neemt 42 jaar in beslag. Het verhaal is chronologisch. Vooral in Akte B, het briefroman-deel blikt hij terug op zijn leven met Clara.

Plaats

Het verhaal speelt zich af in Praag, Amsterdam, Californië, Jeruzalem en Caïro.

Victor reist veel, dat schept wanorde, hoewel hij juist een geordend persoon is. Als hij in het buitenland is en aan zijn dochter schrijft, voel je extra die afstand.

Personen

Victor Werker

Victor Werker is de hoofdpersoon van het verhaal. Hij is erg leergierig en heeft jarenlang DNA onderzocht. Daarnaast is Victor Werker een hele gevoelige man. Hij heeft het bijvoorbeeld moeilijk met de dood van zijn dochtertje.

Clara Veith

Clara Veith is de ex-vrouw van Victor. Clara heeft Victor na de geboorte van hun dode dochtertje verlaten. Ze is niet heel duidelijk omschreven, waardoor het lastig is om wat over dit personage te vertellen.

Aurora

Aurora is het doodgeboren dochtertje van Victor en Clara. Ze had de navelstreng strak om haar nekje heen, waardoor ze stierf tijdens de zwangerschap.

Kurt Brock

Kurt Brock is de collega van Victor Werker. Kurt Brock is ook bioloog en doet ook onderzoek naar DNA. Hij is dan ook heel jaloers op Victor als hij wat met zijn onderzoek bereikt heeft. Uiteindelijk is Kurt zo jaloers, dat hij ervoor zorgt dat Victor neergestoken wordt.

Perspectief en verteller

Ik-perspectief: het verhaal wordt in de eerste persoon verteld. Het perspectief ligt bij de ik-figuur, die ook de verteller is. De lezer beleeft alles vanuit die figuur.

Alle stukken die over Victor Werker gaan, zijn in het ik-perspectief. In de inleiding verteld Mulisch dat hij zelf ook niet weet wat er gaat gebeuren. Hij laat de hoofdpersoon zijn verhaal houden, hij schrijft het alleen op. Hij is ook niet de ik-persoon, dat is Victor.

Verhaalconventie

Realistisch verhaal: wat we in het verhaal als werkelijkheid gepresenteerd krijgen, komt overeen met onze ervaring van de werkelijkheid.

Alles in het boek zou echt gebeurd kunnen zijn. Er zitten ook echte elementen, zoals de ontdekken van de double helix van Watson en Crick. Ook de wetenschappelijke elementen zijn echt, de uitleg over DNA klopt ook. Het is op zo’n manier uitgelegd dat het ook te begrijpen is. Ik snap bijna meer van DNA door dit boek dan door biologie; een letter verwisselen is niet zo erg, dan verandert er maar een piepklein dingetje, maar als je een letter helemaal weghaalt, brengt dat de hele DNA-keten in verandering.

Stijl

Wat mij meteen opviel, is dat nationaliteiten niet met een hoofdletter worden geschreven. Er zijn veel langgerekte zinnen met veel komma’s. Over bepaalde onderwerpen kan pagina’s lang worden verteld. Er zijn niet veel bijvoeglijke naamwoorden, echter wel veel precieze beschrijvingen. Een dissel wordt uitgelegd. De piramide van Cheops wordt uitvoerig geschreven en hij knoopt er zelfs een theorie over kubussen aan vast.

Bedoeling

Verklaring van de titel (en ondertitel)

De procedure verwijst naar de scheppingen in het boek en hoe ze tot stand gekomen zijn. De schepping van Adam, Lilith en Eva, de schepping van de golem, de schepping van Victor en de schepping van de eobiont, en misschien zelfs wel over de schepping van het boek.

Verklaring van het motto

Een motto is een citaat uit het werk van een andere schrijver. Met het motto zegt de schrijver iets over de bedoeling van zijn boek. Je moet de betekenis van het motto verklaren. Daarbij moet je uitleggen wat er in het motto zelf bedoeld wordt, eventueel in welk verband het staat, en waarom de schrijver het als motto gebruikt heeft, dus welk verband er bestaat met het boek. Ook voor het verklaren van het motto geldt dat je dat pas goed kunt doen, als je het hele boek gelezen hebt. Het motto geeft vaak een aanwijzing voor thema en idee.

Motieven

Liefdesproblemen

De ouders van Victor zijn uit elkaar gegaan. Victors vriendin verlaat hem ook.

Carrière

In het deel over Victors jeugd wordt verteld over hoe de vader van Victor steeds hoger in het leger kwam. Over Victor wordt ook verteld hoe hij is begonnen met hiëroglyfen en uiteindelijk de eobiont ontdekte.

Een motief is een situatie of combinatie van gebeurtenissen die in meer verhalen een rol speelt. Voorbeelden van motieven: echtscheiding, Assepoestermotief (slecht behandeld stiefkind), Reus-en-Klein-Duimpjemotief (slimme zwakke wint van grote sterke).

In één verhaal kan meer dan één motief voorkomen. Motieven geven vaak een aanwijzing voor thema en idee.

Leidmotieven/herhalingen

Klei

De golem is gemaakt uit klei en later verteld Victor dat alles is opgebouwd uit kristallen. Klei bestaat ook uit kristallen.

Strakke scheiding

Victors vader had een scheiding als de baan van een kanonskogel, de ober Frank had een scheiding alsof een bijl er precies tussendoor zou kunnen hakken.

Melk

Victors moeder stond een deel van haar melk af aan een te vroeggeboren drieling. Toen de drieling Victor kwam opzoeken, hadden ze drie pakken melk mee.

Telefoon

Bij de geboorte van Victor is Victors vader erg ongerust en weet zich geen raad. Meermaals belt hij de kraamjuffrouw. In het briefje waarin ook staat dat Clara hem voor goed verlaat, staat dat hij haar nooit meer mag bellen. Als Victor Clara een keer wil bellen vangt hij een gesprek op van twee personen die het hebben over het neersteken van iemand. Terwijl Victor wordt vermoord, voelt hij zijn telefoon trillen.

Thema

Leven en dood

Het begin van het boek gaat over hoe dingen zijn ontstaan. Hoe Adam is gaan leven. De Golem wordt geschapen uit niets. Ze leeft. Victor wordt geboren. De dochter die Victor met zijn vrouw Clara zou krijgen, wordt niet geboren. Ze is gestikt in de baarmoeder. Ze is overleden, maar heeft ze wel ooit geleefd? Vanaf dat moment staat haar nooit gebruikte kinderkamer symbool voor de dood. Toen hij jong was, was Victor geïnteresseerd in Egypte. Later doet hij ook onderzoek naar aids in mummies (dode mensen of dieren). Hij onderzoekt of de mummies kunnen helpen bij het ontwikkelen van een medicijn tegen aids. Victor is wetenschapper en weet alles van DNA. Hij ontdekt de eobiont: een organisme dat is ontstaan uit niet-levende stoffen. Hij schept leven uit de dood. Een collega wordt zo jaloers dat hij huurmoordenaars inhuurt om Victor te vermoorden. Op het moment dat hij de kinderkamer wil binnenstappen komen zijn moordenaars binnen en vermoorden hem.

Idee

Laat het scheppen van leven aan de echte scheppers over of het zal slecht aflopen.

Schrijver

Harry Mulisch (1927-2010) groeide op als zoon van een Oostenrijks-Hongaarse vader die tijdens de Eerste Wereldoorlog officier was in het leger. Al voor de Tweede Wereldoorlog scheidden zijn ouders en verhuisde zijn moeder naar Amsterdam. Zijn moeder emigreerde naar Amerika, terwijl hij in Nederland achterbleef en zijn schrijversdebuut maakte. In 1946 schreef Mulisch zijn eerste verhaal, 'De kamer', dat een jaar later in Elseviers Weekblad gepubliceerd werd. Pas na zijn eerste publicatie begon Mulisch zich in literatuur te verdiepen. Daarnaast liet hij zich inspireren door toneel.

In 1951 verscheen zijn debuutroman Archibald strohalm, waarvoor hij de Reina Prinsen Geerligs-prijs kreeg. Dit boek waarin de jongen Archibald jammerlijk faalt in het ontwerpen van een alomvattende filosofie, vormt het begin van een reeks romans, novellen en toneelstukken, die hun kracht ontlenen aan een superieur evenwicht tussen mythologische, magische en psychologische motieven. Na Het stenen bruidsbed (1959) trad een verandering op; de realiteit kwam meer op de voorgrond te staan. In 1961 verscheen Voer voor psychologen en niet lang daarna De zaak 40/61, over het proces in Jeruzalem tegen Eichmann.

De verteller verteld (1971) introduceerde een nieuwe periode: het boek bevat een fragmentatie van parodieën op stijlen en genres, aforismen en invallen. De roman Twee vrouwen (1975) en de novelle Oude lucht (1977) zijn voorbeelden van glasheldere verhalen waarachter zich echter een complex mythologisch gebeuren vol Mulisch-motieven afspeelt. In 1977 werd hij, op zijn vijftigste verjaardag, benoemd tot Ridder in de Orde van Oranje Nassau en in 1992 tot Officier.

In het jaar dat Mulisch 65 jaar werd, verscheen De ontdekking van de hemel (1992), door critici een meesterwerk genoemd en unaniem bejubeld. In deze roman komen alle thema's die Mulisch in de loop de jaren in zijn boeken heeft verwerkt bij elkaar. Ook in het buitenland, met name in het Duitse taalgbied, was het boek een ongekend succes. In 1998 verscheen de veelgeprezen roman De procedure, die zich moeiteloos voegt in het rijkgeschakeerde, en zich voortdurend vernieuwende oeuvre. Het boek werd in 1999 bekroond met de Libris Literatuurprijs. In 2000 verscheen de meest recente roman van Mulisch, Siegfried, een zwarte idylle, die nominaties kreeg voor de AKO Literatuurprijs en de NS Publieksprijs.

Harry Mulisch ontving op 8 januari 2007 een eredoctoraat aan de Universiteit van Amsterdam bij gelegenheid van de 375ste dies natalis van de Amsterdamse universiteit. De ontdekking van de hemel werd in 2007 verkozen tot de beste Nederlandse roman aller tijden. Mulisch ontving zeer veel literaire prijzen, zowel voor afzonderlijke werken als zijn gehele oeuvre.

Werk van Harry Mulisch is vertaald in meer dan twintig talen.

Bron: www.debezigebij.nl

Verwerkingsgedeelte

Boekopdracht 12: ruimte

De ruimte is de plaats waar de handeling zich afspeelt. De ruimte krijgt pas betekenis door de personen, die in het verhaal optreden en de gebeurtenissen, die zich in de ruimte afspelen. De relatie tussen personen en ruimte kan willekeurig zijn. In dat geval is de ruimte niet meer dan een decor, de zichtbare wereld waarin een personage zich bevindt en de gebeurtenissen zich afspelen. We spreken dan van speelruimte. In een verhaal kan bijvoorbeeld een gesprek tussen twee personen belangrijk zijn; er kan daarbij aangegeven worden waar dit gesprek plaatsvindt, maar het kan volkomen onbelangrijk zijn of het gesprek gevoerd wordt op een terras, aan boord van een schip of in een kamer.

Er kan ook sprake zijn van een directe beïnvloeding, een directe relatie tussen personen en/of gebeurtenissen aan de ene kant en de ruimte aan de andere kant. In dat geval spreken we van een belangenruimte.

De belangenruimte kan op verschillende manieren ingevuld worden.

1: beschrijving milieu

Een beschrijving van een krottenwijk roept andere verwachtingen op t.a.v. personen en gebeurtenissen dan een beschrijving van een villawijk. Dat geldt ook voor beschrijvingen van gezinssamenstelling, beroep, werkomgeving, school enz. Je kunt ook spreken over sfeer.

2: zintuiglijke waarnemingen

Hierbij spelen kleuren en vormen een bepaalde rol, maar ook geluiden, zoals kerkklokken, kanonnengebulder en geuren: de lucht van spruitjes of de geur van rozen. Ook deze waarnemingen geven een bepaalde sfeer aan.

3: weersomstandigheden

Een strand bij storm wekt een andere verwachting dan een zonnig strand. Vaak worden weersomstandigheden gebruikt voor contrasten met of versterking van de handeling: een griezelverhaal in een spookkasteel bij nacht, een begrafenis bij zonneschijn of juist bij regen en storm.

4: symboliek

Vaak hebben onderdelen van de ruimte een symbolische functie in het verhaalgebeuren. In De kleine Johannes van Van Eeden symboliseert de ondergaande zon het goddelijke; in De aanslag van Mulisch ziet de jonge Anton boten varen en probeert hij in de sporen die zij achterlaten in het water, vergeefs een patroon te ontdekken, symbool voor zijn latere pogingen structuur in zijn verleden aan te brengen

Kies een boek van niveau 4 of hoger via lezenvoordelijst.nl en voer de volgende opdracht uit:

• Maak een verslag op de gebruikelijke wijze.
• Zoek tien passages waarin een belangenruimte voorkomt. Geef per passage aan tot welke van de boven omschreven categorieën de bewuste ruimte hoort. Zorg ervoor dat er bij deze ruimtes minstens vier passages zijn die behoren tot categorie 4.
• Schrijf een uiteenzetting van minstens 500 woorden over de rol van de ruimte in dit boek. Geef daarbij uitleg over de werking en het effect van de ruimtes, die je onder 2 genoemd hebt en ga in op de symbolische betekenis van de ruimtes, die tot categorie 4 behoren.

Deelopdracht 2: zoek tien passages waarin een belangenruimte voorkomt

1. P28: “En dat labyrint van stegen en krotten aan deze kant van de rivier, waar zij die vrijwel rechthoekige bocht neemt, - is dat niet het getto?”
   Deze passage past in categorie 1, beschrijving milieu. De plek wordt beschreven als een labyrint. De plek wordt ook wel het getto genoemd. Het geeft meteen een arme en vieze sfeer aan. In krotten wonen geen rijke mensen en meestal stinkt het er ook.
2. P 29: “Het gedrang en geschreeuw in de spelonken is hetzelfde als dat in de voorafgaande en in komende eeuwen, net als de rioolstank en de uienlucht; de rook uit de schoorstenen slaat neer, er doorheen flakkeren hier en daar vuren”
   Deze passage past in categorie 2, zintuiglijke waarnemingen. Het beschrijft het geschreeuw en de stank. Je merkt meteen dat het er niet netjes is. Het speelt zich niet af in een moderne westerse stad. Het is een plek waar de tijd stil staat, of waar de ontwikkelingen langzaam gaan. Dat blijkt uit “…hetzelfde als dat in de voorafgaande en komende eeuwen…”.
3. P33: “De Burcht in de hoogte is nog onzichtbaar in de mist, steunend begint hij het stijgende pad te beklimmen, keer op keer uitglijdend op het ijs.”
   Deze passage past in categorie 3 en 4, Weersomstandigheden en Symboliek. Het past in weersomstandigheden omdat het over ijs gaat, het is dus koud. Het gaat over symboliek omdat in deze passage de joodse rabbi naar de christelijke keizer gaat. Deze keizer woont hoog op een berg, in De Burcht. Het geeft de afstand aan tussen de christelijke keizer en de mensen die in het ghetto wonen. Dat hij uitglijdt betekent dat het niet makkelijk is om zomaar bij de keizer te komen. Je komt niet zomaar uit het ghetto. Je moet het echt willen.
4. P 76: “Na terugkomst van ook weer deze verloren oorlog, met een oog minder, bezocht de lange, slanke, hooggedecoreerde majoor Ferdinand Werker de Hogere Krijgsschool, het opzijgekamde haar boven zijn strakke gezicht zo feilloos als de baan van een kanonskogel.”
   Deze passage past in categorie 1 en 4, Beschrijving milieu en Symboliek. Het is een beschrijving van Ferdinand Werker, de vader van Victor. Hij wordt beschreven als een nette soldaat. Het is symboliek omdat dit ook op zijn persoonlijkheid slaat. Zijn strakke gezicht en zijn nette haar geven aan dat hij een strict persoon is die niet vaak buiten de regels om dingen doet. Hij weet zich geen houding te geven in het ‘normale leven’. Dit blijkt bij de bevalling. Hij heeft geen idee hoe een bevalling gaat. Hij is dan ook blij als de kraamvrouw de leiding neemt en hij het niet hoeft te doen.
5. P110: “De paden en grasvelden baden in de californische winterzon, in de bosjes buiten leven de eekhoorns, dat zou je moeten zien.”
   Deze passage past in categorie 1, beschrijving milieu. Het geeft meteen aan dat hij niet in Nederland is, het regent niet. Het is mooi weer, Victor is blij.
6. P169: “‘Eigenlijk’, zei hij in het engels, terwijl hij met zijn servet zijn getaande gezicht afdroogde, ‘zou ik liever een hete grog hebben, maar het is beter om niet van je gewoontes af te wijken. Wie op mijn leeftijd van zijn gewoontes afwijkt gaat gauw dood, en dat is eerlijk gezegd niets voor mij’”
   Deze passage past in categorie 4, symboliek. Hij stelt dat iemand die afwijkt van zijn gewoontes, snel dood gaat. Dat is wat Victor is overkomen. Hij is afgeweken van de gewoonte dat uit iets doods niets levends kan komen. Door de eobiont te creëren, is hij iets anders gaan doen. Dit heeft hij dan ook met zijn leven moeten betalen, hij werd snel daarna vermoord.
7. P 177: “Het kabaal en de hitte en de stank van uitlaatgassen en geroosterd vlees in Cairo zijn met geen pen te beschrijven, althans niet met de mijne, er lopen zo’n vijftien miljoen mensen door de straten, even veel als er nederlanders zijn, en vanmiddag had ik behoefte aan wat rust.”
   Deze passage past in categorie 2, hij beschrijft de drukte in Cairo. Het is een beetje en chaos, het is een mix van hitte, stank en mensen.
8. P180: “De tijd heelt alle wonden, zegt men, maar in mij is kennelijk iets resistent geworden tegen de tijd.”
   Deze passage past in categorie 4, symboliek omdat hierin wordt gespeeld met wetenschappelijke termen. Resistent betekent niet immuun, maar dat iets na een bepaalde tijd ongevoelig voor bestrijdingsmiddelen is geworden. Victor kan niet stoppen met rouwen om Aurora en zijn relatie met Clara omdat er iets in hem resistent is geworden, het gaat niet meer weg. De tijd kan zijn rouwen niet meer weghalen.
9. P181: “Wie de knoop kon losmaken waarmee de dissel aan het juk van koning Gordias’ strijdwagen was bevestigd, zou wereldheerser worden.”
   Deze passage past in categorie 4, symboliek. Als je weet hoe je twee dingen die bijna onlosmakelijk aan elkaar verbonden zijn weet te scheiden, wordt je wereldheerser. Dit gaat over Clara en Victor en over het leven en de dood. Victor wil Clara uit zijn gedachten zetten maar kan dat niet. Het leven en de dood zijn met elkaar verbonden maar als je ze eenmaal weet los te koppelen kan je uit de dood leven maken.
10. P219: “Maar toen hij een paar jaar geleden dankzij Clara hier kwam wonen en de kamer inrichtte, zag hij plotseling dat het die oude ideaalkamer was geworden: alles stond op zijn plaats, en hij bleek intussen precies die dingen te bezitten die nodig waren om de ruimte tot zoiets als een afbeelding van zijn ziel te maken.”
    Deze passage past in categorie 4, symboliek want het stelt dat zijn kamer zonder het door te hebben plotseling de kamer was geworden die hij altijd had willen hebben. Die kamer wordt vergeleken met zijn ziel. Je ziel vorm je dus ook onbewust, zonder dat je het eigenlijk doorhebt. Je bereikt bepaalde dromen zonder dat je het doorhebt.
11. P222: “Elk van hen overhandigt hem als presentje een pak melk, die hij met instemmende grijns aanpakt.”
    Deze passage past in categorie 4, symboliek omdat de pakken melk symbool staan voor de melk die Victors moeder aan de drieling had gegeven toen ze net geboren waren. De echte moeder van de drieling had namelijk niet genoeg melk.
12. P300: “Op het moment dat hij de sleutel omdraait, gaat de bel.”
    Deze passage past in categorie 4, symboliek. Hij draait de sleutel om van de nooit-gebruikte kinderkamer van Aurora. Ze is zijn nooit geboren dochtertje. Sinds de ‘geboorte’ heeft hij de kamer op slot gedraaid en heeft hem nooit weer opengedaan omdat hij hem symbool vond staan voor de dood. Op het moment dat hij eindelijk sinds de ‘geboorte’ de sleutel omdraait, en dus de deur naar de dood opendoet gaat de bel. Dan komen zijn moordenaars binnen en wordt hij gedood.

Deelopdracht 2: zoek tien passages waarin een belangenruimte voorkomt

1. P28: “En dat labyrint van stegen en krotten aan deze kant van de rivier, waar zij die vrijwel rechthoekige bocht neemt, - is dat niet het getto?”
   Deze passage past in categorie 1, beschrijving milieu. De plek wordt beschreven als een labyrint. De plek wordt ook wel het getto genoemd. Het geeft meteen een arme en vieze sfeer aan. In krotten wonen geen rijke mensen en meestal stinkt het er ook.
2. P 29: “Het gedrang en geschreeuw in de spelonken is hetzelfde als dat in de voorafgaande en in komende eeuwen, net als de rioolstank en de uienlucht; de rook uit de schoorstenen slaat neer, er doorheen flakkeren hier en daar vuren”
   Deze passage past in categorie 2, zintuiglijke waarnemingen. Het beschrijft het geschreeuw en de stank. Je merkt meteen dat het er niet netjes is. Het speelt zich niet af in een moderne westerse stad. Het is een plek waar de tijd stil staat, of waar de ontwikkelingen langzaam gaan. Dat blijkt uit “…hetzelfde als dat in de voorafgaande en komende eeuwen…”.
3. P33: “De Burcht in de hoogte is nog onzichtbaar in de mist, steunend begint hij het stijgende pad te beklimmen, keer op keer uitglijdend op het ijs.”
   Deze passage past in categorie 3 en 4, Weersomstandigheden en Symboliek. Het past in weersomstandigheden omdat het over ijs gaat, het is dus koud. Het gaat over symboliek omdat in deze passage de joodse rabbi naar de christelijke keizer gaat. Deze keizer woont hoog op een berg, in De Burcht. Het geeft de afstand aan tussen de christelijke keizer en de mensen die in het ghetto wonen. Dat hij uitglijdt betekent dat het niet makkelijk is om zomaar bij de keizer te komen. Je komt niet zomaar uit het ghetto. Je moet het echt willen.
4. P 76: “Na terugkomst van ook weer deze verloren oorlog, met een oog minder, bezocht de lange, slanke, hooggedecoreerde majoor Ferdinand Werker de Hogere Krijgsschool, het opzijgekamde haar boven zijn strakke gezicht zo feilloos als de baan van een kanonskogel.”
   Deze passage past in categorie 1 en 4, Beschrijving milieu en Symboliek. Het is een beschrijving van Ferdinand Werker, de vader van Victor. Hij wordt beschreven als een nette soldaat. Het is symboliek omdat dit ook op zijn persoonlijkheid slaat. Zijn strakke gezicht en zijn nette haar geven aan dat hij een strict persoon is die niet vaak buiten de regels om dingen doet. Hij weet zich geen houding te geven in het ‘normale leven’. Dit blijkt bij de bevalling. Hij heeft geen idee hoe een bevalling gaat. Hij is dan ook blij als de kraamvrouw de leiding neemt en hij het niet hoeft te doen.
5. P110: “De paden en grasvelden baden in de californische winterzon, in de bosjes buiten leven de eekhoorns, dat zou je moeten zien.”
   Deze passage past in categorie 1, beschrijving milieu. Het geeft meteen aan dat hij niet in Nederland is, het regent niet. Het is mooi weer, Victor is blij.
6. P169: “‘Eigenlijk’, zei hij in het engels, terwijl hij met zijn servet zijn getaande gezicht afdroogde, ‘zou ik liever een hete grog hebben, maar het is beter om niet van je gewoontes af te wijken. Wie op mijn leeftijd van zijn gewoontes afwijkt gaat gauw dood, en dat is eerlijk gezegd niets voor mij’”
   Deze passage past in categorie 4, symboliek. Hij stelt dat iemand die afwijkt van zijn gewoontes, snel dood gaat. Dat is wat Victor is overkomen. Hij is afgeweken van de gewoonte dat uit iets doods niets levends kan komen. Door de eobiont te creëren, is hij iets anders gaan doen. Dit heeft hij dan ook met zijn leven moeten betalen, hij werd snel daarna vermoord.
7. P 177: “Het kabaal en de hitte en de stank van uitlaatgassen en geroosterd vlees in Cairo zijn met geen pen te beschrijven, althans niet met de mijne, er lopen zo’n vijftien miljoen mensen door de straten, even veel als er nederlanders zijn, en vanmiddag had ik behoefte aan wat rust.”
   Deze passage past in categorie 2, hij beschrijft de drukte in Cairo. Het is een beetje en chaos, het is een mix van hitte, stank en mensen.
8. P180: “De tijd heelt alle wonden, zegt men, maar in mij is kennelijk iets resistent geworden tegen de tijd.”
   Deze passage past in categorie 4, symboliek omdat hierin wordt gespeeld met wetenschappelijke termen. Resistent betekent niet immuun, maar dat iets na een bepaalde tijd ongevoelig voor bestrijdingsmiddelen is geworden. Victor kan niet stoppen met rouwen om Aurora en zijn relatie met Clara omdat er iets in hem resistent is geworden, het gaat niet meer weg. De tijd kan zijn rouwen niet meer weghalen.
9. P181: “Wie de knoop kon losmaken waarmee de dissel aan het juk van koning Gordias’ strijdwagen was bevestigd, zou wereldheerser worden.”
   Deze passage past in categorie 4, symboliek. Als je weet hoe je twee dingen die bijna onlosmakelijk aan elkaar verbonden zijn weet te scheiden, wordt je wereldheerser. Dit gaat over Clara en Victor en over het leven en de dood. Victor wil Clara uit zijn gedachten zetten maar kan dat niet. Het leven en de dood zijn met elkaar verbonden maar als je ze eenmaal weet los te koppelen kan je uit de dood leven maken.
10. P219: “Maar toen hij een paar jaar geleden dankzij Clara hier kwam wonen en de kamer inrichtte, zag hij plotseling dat het die oude ideaalkamer was geworden: alles stond op zijn plaats, en hij bleek intussen precies die dingen te bezitten die nodig waren om de ruimte tot zoiets als een afbeelding van zijn ziel te maken.”
    Deze passage past in categorie 4, symboliek want het stelt dat zijn kamer zonder het door te hebben plotseling de kamer was geworden die hij altijd had willen hebben. Die kamer wordt vergeleken met zijn ziel. Je ziel vorm je dus ook onbewust, zonder dat je het eigenlijk doorhebt. Je bereikt bepaalde dromen zonder dat je het doorhebt.
11. P222: “Elk van hen overhandigt hem als presentje een pak melk, die hij met instemmende grijns aanpakt.”
    Deze passage past in categorie 4, symboliek omdat de pakken melk symbool staan voor de melk die Victors moeder aan de drieling had gegeven toen ze net geboren waren. De echte moeder van de drieling had namelijk niet genoeg melk.
12. P300: “Op het moment dat hij de sleutel omdraait, gaat de bel.”
    Deze passage past in categorie 4, symboliek. Hij draait de sleutel om van de nooit-gebruikte kinderkamer van Aurora. Ze is zijn nooit geboren dochtertje. Sinds de ‘geboorte’ heeft hij de kamer op slot gedraaid en heeft hem nooit weer opengedaan omdat hij hem symbool vond staan voor de dood. Op het moment dat hij eindelijk sinds de ‘geboorte’ de sleutel omdraait, en dus de deur naar de dood opendoet gaat de bel. Dan komen zijn moordenaars binnen en wordt hij gedood.

Deelopdracht 3: schrijf een uiteenzetting van minstens 500 woorden over de rol van ruimte in dit boek

In dit boek geven de ruimtes aan in welke staat de persoon verkeerd. In passage 3 vertelt de ruimte dat er een groot (hoogte)verschil is tussen de christelijke keizer in De Burcht en de joodse gemeenschap in het getto; de keizer woont niet alleen hoger, het is ook moeilijk om bij de keizer te komen. De rabbi glijdt constant uit op het ijs. Door niet op te geven komt hij er uiteindelijk. De passage met de rabbi speelt zich vierhonderd jaar eerder af dan het verhaal met Victor en dat versterkt de symboliek. Victor geeft ook niet op en na lang hard werken behoort hij ook tot de top van de wetenschappers. Hij wordt soms zelf genoemd als er wordt gespeculeerd over de potentiële winnaar van de Nobelprijs. De rabbi werd naar boven geroepen omdat de keizer wilde dat hij leven uit dode klei zou maken, een golem. Victor komt juist naar de top omdat hij leven uit de dood heeft gecreëerd.

Passage 2, 5 en 7 beschrijven het milieu. In passage 2 en 7 is het milieu erg druk en zijn er veel mensen. Het zou bijna kunnen dat passage 2 en 7 op dezelfde plek zijn, maar dan vier eeuwen later. In passage 2 wordt namelijk gesproken over dat het kabaal hetzelfde zou zijn in de komende eeuwen. Het enige verschil is dat passage 2 zich afspeelt in Praag en passage 7 in Caïro. In passage 5 is het juist rustig en nodigt Victor Aurora uit om eens naar Californië te komen om van de winterzon te genieten.

Passage 4 en 10 omschrijven de overeenkomsten tussen Victor en zijn vader. Zijn vader wordt beschreven als een geordend persoon, net zoals de droomkamer van Victor, die weer een afspiegeling van zijn ziel is.

Passage 6 en 9 gaan over het doorbreken van gewoontes. In passage 6 wordt letterlijk gezegd dat het slecht is om van gewoontes af te wijken, hierdoor ga je gauw dood. Passage 9 gaat ook over een gewoonte. Niemand kon de knoop losmaken waarmee het juk van koning Gordias’ strijdwagen vastzat aan de dissel; maar wie het lukte, zou wereldheerser worden. Het was nog niemand gelukt. Victor wil ontdekken hoe hij de gewoonte kan doorbreken door de knoop wél los te maken. Hij besluit, na advies van de drieling, dat hij Clara op moet bellen. Hij spreekt haar voicemail in. Hiermee doorbreekt hij de gewoonte, niet lang hierna wordt hij vermoord.

Passage 8 heeft betrekking op het hele boek. Er wordt gesproken over de tijd en over resistentie. De tijd heeft betrekking op de opbouw van het boek. De eerste vijftien pagina’s zijn erg ingewikkeld en gaan over hoe vroeger de Hebreeuwse taal is ontstaan. Drie letters zijn de moeders van alle letters. Daarna gaat het over hoe een rabbi rond het jaar 1600 een golem maakt, een wezen uit klei. In de rest van het verhaal, in Victors leven gaat het ook over hoe dingen ontstaan. De tijd heelt alle wonden, maar in Victor is iets resistent geworden. Het resistente slaat op het feit dat Victor Aurora en Clara niet achter zich kan laten en op de term resistentie. Dat is een wetenschappelijke term en Victor is wetenschapper.

Passage 12 geeft het einde van het boek aan. Hij is zo ver om naar de dood toe te gaan, naar Aurora’s nooit gebruikte kinderkamer. Op dat moment belt de dood aan en wordt Victor vermoord.