De ortolaan door Maarten 't Hart

De Ortolaan Formele kenmerken Auteur
Maarten ‘t Hart is opgegroeid in een gereformeerd milieu. Hij is geboren en getogen in Maassluis. Zijn vader was eerst tuinder en later werd hij grafmaker. Maarten maakte de H.B.S. af en studeerde daarna biologie aan de universiteit in Leiden. Hij specialiseert zich in de wetenschap die het gedrag van dieren bestudeert (ethologie) en schrijft een proefschrift over stekelbaarsjes en hun gedrag en promoveert daardoor in 1978. Hij is etholoog aan de Universiteit van Leiden. Zijn grootste passies zijn: literatuur, biologie en muziek. Hij is in 1967 getrouwd met Hanneke van den Muzenberg en hij woont in Warmond. Zijn eerste literaire werk verscheen in 1971. Het heette Stenen voor een Ransuil. Het was een roman. Zijn tweede boek schreef hij ook in 1971 en het heette: “Een vlucht regenwulpen”. Het boek zelf wordt pas uitgegeven in 1978 en verfilmd in 1981. De critici waren laaiend enthousiast . Een paar reacties waren: Een vlucht regenwulpen is een schitterende roman. - Carel Peeters in Vrij Nederland … bevat talloze zeer ontroerende details en is wat verweving van onderdelen betreft een zeer subtiel boek. - T van Deel in Trouw
Een vlucht regenwulpen is het meest gave en volgens mij ook het beste boek dat Maarten ‘t Hart tot dusver heeft gepubliceerd. En dat wil wat zeggen. - Aad Nuis in Haagse Post

Maarten ‘t Hart heeft ook veel korte verhalen gemaakt. De bundels waarin die verzameld zijn, zijn: Het vrome volk (1974), Mammoet op zondag (1977), De Zaterdagvliegers (1981) Een groot aantal van zijn essays zijn gebundeld in “De som van misverstanden”. Maarten ‘t Hart schreef heel veel essays. Een aantal andere werken zijn de roman “De droomkoningin” (1980) en de niet zonder humor geschreven autobiografie “Het roer kan nog zesmaal om” (1984). Titel
De Ortolaan Eerste publicatie 1984
Omvang
94 bladzijden Motto Verwonderlijk! Socrates sprak er steeds over dat hij het van een vrouw geleerd had. O, ik kan ook zeggen dat ik het beste van hetgeen ik bezit, aan een meisje te danken heb. Ik heb het alleen niet ván haar geleerd, maar dóór haar. SØren Kierkegaard Opdracht Een uitgave voor de Stichting voor de Collectieve Propaganda van het Nederlandse Boek, ter gelegenheid van de Boekenweek 1984. Aard van het werk Korte roman
Wanneer heb je het boek gelezen? Oktober 2005 Inhoudelijke kenmerken Korte samenvatting
Maarten, de hoofdpersoon is een etholoog aan de universiteit van Leiden. Hij is getrouwd met Hanneke, en alles gaat z’n normale gangetje. Totdat hij door een uitwisselingsproject, de Belgische biologiestudente, Alma, tegenkomt. Hij raakt verliefd op haar, maar laat dat niemand merken. De schoonheid van Alma, en de liefde voor haar vergelijkt hij met het zeldzame vogeltje de ortolaan. In totaal ziet Maarten haar vier keer in zijn leven. Telkens als hij haar ziet, komt er weer de liefde voor haar naar boven. Als hij Alma in Engeland tegenkomt op een conferentie, blijkt zij al getrouwd te zijn. Toch gaat Maarten heel veel met Alma om. Het hoogtepunt in hun ‘relatie’ komt bij een rotswandeling. Omdat ze allebei over een smalle richel moeten, komt er een moment dat Maarten, Alma vast moet houden. Dit lichamelijke contact is voor Maarten het hoogtepunt in de ‘relatie’ met haar. Hij laat dat echter niet merken. Jaren later ziet Maarten Alma nog een keer op een conferentie in Duitsland. Toevallig vindt hij daar een dode ortolaan. Die geeft hij aan Alma, als blijk van zijn geheime liefde voor haar. Aan het eind van het boek denkt Maarten; 'als zij niet verloofd was geweest, en ik niet getrouwd, zou alles misschien anders zijn gelopen, maar zou ik - dat wist ik zeker - niet half zoveel van haar gehouden hebben'. Het verhaal behandelt wat Adorno heeft genoemd: “Het fenomeen van het bezet zijn; een geliefd mens weigert toenadering omdat er al een relatie bestaat die een nieuwe uitsluit.” Thema Onbereikbare liefde. (zie hierboven, uitspraak van Adorno) Maarten is getrouwd met zijn vrouw Hanneke. Toch wordt hij hopeloos verliefd op Alma. Dit laat hij aan niemand merken. Een ander thema is de voorbestemdheid van de mens. Maarten ’t Hart probeert in het boek duidelijk te maken dat elk mens leeft in de wetenschap dat alles voorbestemd is. Verklaring van titel, motto De ortolaan is een mooi zeldzaam broedvogeltje, een gorsje: gele oorring, roze snavel, gele keel, groene kop. Ook in het boek komt het beestje nauwelijks voor. Zijn zeldzaamheid is symbool voor de schoonheid, het geluk en de harmonie in het bestaan die de hoofdpersoon najaagt. Het motto is een uitspraak van SØren Kierkegaard, een Deense filosoof. Maarten is verliefd op Alma. Het beste wat Maarten bezit, zijn de herinneringen aan de ontmoetingen met die vrouw. Maarten heeft niet veel van haar geleerd, maar wel door haar manier van doen. Opbouw Er zijn vier hoofdstukken. Alma logeert bij Maarten 't Hart, wanneer ze beiden nog studeren en daarna ontmoet Maarten Alma nog drie keer op een congres. Ieder hoofdstuk is een apart gedeelte. Er zit tussen de hoofdstukken ook veel tijd, waar je niks van te weten komt. Het boek is chronologisch verteld en gaat om de relatie tussen Alma en Maarten. Het boek begint vlak voordat Alma bij Maarten komt logeren en het eindigt bij een derde congres waar de laatste ontmoeting tussen Maarten en Alma plaatsvindt.
Hoofdpersonen Maarten is een Leidse etholoog (bestudeert het gedrag van dieren), expert in het doorkruipgedrag van stekelbaarzen. Hij is getrouwd met Hanneke. Vanwege een uitwisselingsproject in de universiteit ontmoet hij een Belgische biologiestudente Alma, voor wie hij langzamerhand een diepe liefde gaat koesteren. Een liefde die misschien wel beantwoord maar niet bevredigd wordt. Alma is een Belgische etholoog studente. Later in het boek trouwt ze met haar vriend Pascal. Ze ziet er knap uit, en is behoorlijk intelligent. Vooral wanneer ze nog jong is hangen er constant mannen om haar heen. Zij vindt Maarten wel aardig en vertrouwd hem. Tijd waarin het verhaal zich afspeelt Het verhaal speelt zich af in de jaren ’60 en ’70. De plaats waar het verhaal zich afspeelt Het eerste hoofdstuk speelt zich af bij Maarten thuis en op de universiteit (Leiden). De andere hoofdstukken spelen zich af op congressen, de eerste twee in Engeland (Brighton en Edinburgh) en het laatste in Duitsland. Genre Het boek is een wetenschappelijke roman. Perspectief Het is een autobiografisch boek in de ik-vorm. Maarten 't Hart is zelf de ik-persoon. Vertelde tijd Er verloopt minstens 10 jaar in het boek. Eerst is Alma een jong meisje en in het laatste hoofdstuk moeder van twee kinderen. Het verhaal speelt zich in de moderne tijd af, waar universiteiten zijn en allerlei andere moderne zaken. De vertelde tijd is door de vele verzwegen tijd veel langer dan de verteltijd. Over de tijd tussen de congressen in, wordt niets verteld, vandaar dat je niet precies weet hoeveel jaren voorbij zijn gegaan. Plaats te midden van ander werk van de auteur Op bijna elke bladzijde wordt er wel met biologische termen gesmeten. De hoofdpersoon beschrijft heel vaak welke dieren en planten hij zoal ziet in het alledaagse leven. Ook wordt dan vaak het gedrag en het waarom van veel planten en dieren uitgelegd, je weet dus heel duidelijk dat je te maken hebt met een bioloog als schrijver. Maarten 't Hart vindt het ook leuk om citaten uit andere boeken in zijn boeken te verwerken. Meestal zijn dat wel heel moeilijke citaten. Dit citaat komt uit “Vrees en Beven” van Kierkegaard: 'Indien er niet een eeuwig bewustzijn in de mens was, indien er ten grondslag aan alles slechts een wild gistende macht lag die, terwijl ze zich in duistere hartstochten wentelde, alles voortbracht, zowel het grote als het onbeduidende; indien een bodemloze leegte, die nooit verzadigd wordt, zich onder alles verborg; wat zou het leven anders dan vertwijfeling zijn?' Juist door dit soort citaten en de gedachtekronkels van Maarten daarover, komt duidelijk het intellectuele naar voren. Zonder dit soort dingen zou het een boek zijn geweest dat je niet tot denken zou aanzetten, nu doet het dat wel. Ook haalt Maarten ’t Hart veel bijbelteksten en psalmen aan in zijn verhalen. Hierin blijkt toch dat hij een christelijke opvoeding heeft gehad.
Plaats binnen een literaire stroming Dit hoort denk ik bij het Ik-tijdperk. Daarin volgt een duidelijke reactie op de revolutionaire jaren zestig. Er is een nieuw verlangen naar mystiek, het irrationele. Persoonlijke vrijheid scoort hoger dan het groepsbelang. Gevolg is dat er veel “ego-documenten” worden geschreven: verhuld of onverhuld biografisch schrijven, veel meer romans in de ik-vorm. Precies de omschrijving van “de Ortolaan”. Verder is er ook sprake van een nieuw soort romantiek, bijvoorbeeld in het werk van Maarten ’t Hart. Daarom spreekt hij zoveel mensen aan. Deze nieuwe romantiek is ook aanwezig in het zogenaamde magisch realisme: de alledaagse werkelijkheid wordt omringd door een geheimzinnige, bovennatuurlijke andere werkelijkheid. Die dringt de alledaagse werkelijkheid langzaam binnen en zodanig beïnvloedt dat ze de mens geluk enzovoort brengt. Dat merk ik ook heel sterk aan al de mijmeringen, dromen en fantasieën in dit boek. De hoofdpersoon is heel erg op zoek naar de zin van het leven. Ook is er in deze tijd een aantal schrijvers dat bewust breekt en spot met zijn christelijk (vaak gereformeerd) verleden: Maarten ’t Hart, en anderen zoals Wolkers en Siebelink. Ondanks dat ’t Hart dus een christelijke indruk geeft door veel te citeren uit de Bijbel en de psalmen, is het denk ik vaak cynisch bedoeld. Evaluatie Ik vond het een apart boekje. Toen ik in het boekje begon te lezen, was ik er stellig van overtuigd dat Maarten en Alma een relatie zouden krijgen, of op zijn minst een verhouding. Toen dit uitbleef werd het verhaal wel een beetje van zijn grootste spanning ontdaan. Want het verhaal van twee bekende wetenschappers die elkaar tegenkomen op allerlei congressen, is verder niet bijster interessant. Wat ik wél interessant vond aan dit boekje, waren de vele citaten, hetzij van Kierkegaard of uit de Bijbel. Zoiets geeft een toch simpel boekje als dit is, een verdieping. En dat vind ik toch goed gedaan, want ik moet er af en toe nog best wel eens aan denken. Uiteindelijk heeft iedereen wel eens zulke momenten als Maarten, dat hij/zij nadenkt over allerlei ‘waaroms’ in het leven. Wat ik ook mooi vond, was dat als Maarten met Alma samen was, hij zo enorm gelukkig was. Dan beschreef hij de omgeving met allerlei superlatieven. Dan kon het leven niet meer stuk, als hij met Alma was. Ook goed gedaan door de schrijver, is de eenheid van het verhaal. Hij liet allerlei elementen steeds terugkomen, zoals de spreuken van Kierkegaard, de uitspraak van Adorno, het lachje van Alma en het geluk daarbij, de ortolaan en de schoonheid die dat symboliseert. Zoals u merkt, ben ik eigenlijk best enthousiast over dit boekje. Iets wat een beetje onduidelijk voor mij blijft, is wat Maarten ’t Hart nu echt vindt van het christelijk geloof. In dit boekje vind ik het namelijk best opvallend dat hij toch best vaak zich positief uitlaat over sommige psalmen en Bijbelteksten. Ik ben ook niet echt heel erg bekend met andere werken van hem, dus kan ik hier weinig over zeggen. Een mindere kant van het boek vond ik de “overload” aan biologische termen en beschrijvingen erin voorkomen. Ik denk dat het weinig lezers interesseert welke geuren je allemaal kan ruiken als je over straat fietst, en welke vogels er wel niet te zien zijn. Eindoordeel Een goed te lezen boek, niet ingewikkeld en met interessante overdenkingen. Een aanrader!