De laatste schakel door Nico de Beer

Zakelijke gegevens Eerste druk: maart 2007
Gebruikte druk: 1e
Aantal bladzijden: 178
Uitgever: Servo, Assen Gegevens voorkant Op de voorkant staat een foto afgebeeld van een mooie, liggende vrouw. De foto verwijst naar de moordaanslag op Renate S. Genre “De laatste schakel”is een psychologische roman over “schuld”. Motto en opdracht Het boek heeft een opdracht: Voor Christine
Het boek heeft een Engels motto: Who else is gonna bring you a broken arrow
Who else is gonna bring you an bottle of rain
There he goes.moving across the water
There he goes, turning my whole world around Robbie Robertson. De hoofdpersoon in het boek Paul is leraar Engels op een ROC.
Structuur, verhaalopbouw en perspectief Er zijn zeventien met Romeinse cijfers aangeduide hoofdstukken. In de oneven hoofdstukken vertyelt de 76-jarige Paul Wildackers over zijn bestaan als bejaarde in een verzorgingsappartement. Hij heeft 30 jaar geleden iets meegemaakt op een ROC : een traumatische gebeurtenis waarbij een collega docente om het leven kwam. Dat is de verhaallijn die in de even hoofdstukken wordt beschreven. Toch bekijkt Paul het gehele verhaal als achterafverteller, want ook in de even hoofdstukken komen zinsneden voor, waaruit blijkt dat het verhaal achteraf opgeschreven is. In het laatste hoofdstuk geeft Paul aan dat hij er 60.000 woorden voor in Word heeft moeten tikken. Een tweetal voorbeeldzinnen van het perspectief
Blz. 134: Wie denkt dat ik ten behoeve van dit verhaal alle tragiek uit een jarenlange onderwijscarrière op één hoop heb geveegd om het dramatische gehalte op te voeren, heeft het mis Blz. 135: Zo hadden we twee jaar voor de tijd waarover ik nu schrijf, een Marokkaans meisje op school dat ……… Titelverklaring Op één van de laatste pagina’s staat de titel beschreven. En inderdaad als Paul Wildackers in die laatste ogenblikken zijn lokaal was uitgelopen en zijn collega in bescherming had genomen, dan had Renate Snijders nog geleefd. De laatste schakel. Dàt was hij geweest. Maar het hangt niet af van de laatste schakel. Soms hangt het leven van iemand of een bepaalde gebeurtenis van toevalligheden aan elkaar. Gebeurtenissen vormen vaak een reeks van “als , dan …. als dan.” Als iemand even iets eerder van huis gaat, zou hij niet bij een ongeluk betrokken zijn. Een bepaalde filosofie dus die De Beer aanhangt. Tijd en decor De plaats van de roman is vooral met twee locaties aan te geven. De gebeurtenissen in het verleden spelen zich af op het ROC waar Paul docent Engels is. Daar ontmoet hij zijn nieuwe mooie collega Renate, maar daar sterft Renate eveneens. Paul vertelt ongeveer over de periode van een jaar op het ROC. Waar het ROC is gesitueerd wordt niet uit tekstgegevens duidelijk. Een enkele keer wordt de plaatsnaam Den Haag genoemd als woonplaats waar een docent zich zou kunnen vestigen, maar de school zelf staat daar niet. Dertig jaar later is hij de achterafverteller: hij is dan 76. Hij woont in een bejaardentehuis van waaruit hij de wereld tegemoet treedt. Hij ontmoet opnieuw een mooie jonge vrouw. Wat de tijd betreft is er toch iets vreemds aan de hand. De Beer laat zijn hoofdfiguur dertig jaar na dato het trauma van zijn leven beschreven. In het jaar dat Paul Renate ontmoet is hij namelijk 46 jaar (blz. 95) Hij is zelf 76 jaar als hij dit beschrijft (blz.23, waar hij zegt dat hij vorig jaar 75 was.) Het schooljaar waarin hij Renate ontmoet, is niet met zekerheid te dateren. Maar gezien alle termen die Paul gebruikt over onderwijsvernieuwing (werken in teams, slogans over het leraarschap, de normjaartaak, het vmbo, internetsites) moet dit een actueel gegeven zijn. Op blz. 100 verblijft hij in Amerika als gevolg van een uitwisselingsproject. Hij spreek daar met Renate over 9/11 (dat is de aanslag op het World Trade Center op 9 september 2001) Het is dus in ieder geval 2002 of later. Maar de film La Meglio Gioventu die ze beiden prachtig vinden heeft in Nederland een releasedatum van 2004.Dat zou dus moeten betekenen dat het in ieder geval 2004 is wanneer de beide personages in Amerika zijn. Dan moet de 76-jarige Paul leven in 2034. Uit de tekstgegevens die Paul prijsgeeft aan de lezer (Hij tikt nog in Word, hij kijkt op Google Earth) blijkt echter dat er geen enkel inlevingsvermogen is in een maatschappij die dertig jaar later speelt. Zo hebben zijn kinderen op zijn 75e een Power Point presentatie (in 2033 dus) Dat getuigt van weinig werkelijkheidszin om een roman in 2034 te situeren en daar met gegevens van de eerste jaren van deze nieuwe eeuw over te schrijven. Het komt bij mij in ieder geval onwerkelijk over.
Samenvatting van de inhoud Er zijn twee verhaallijnen. De eerste lijn is de periode van een jaar dat Paul Wildackers (46 jaar) docent Engels is op het ROC in een grote plaats. Hij is ook mentor van een aantal vooral achtergestelde en allochtone leerlingen. Hij kan daar vrij goed mee opschieten, spreekt hen aan op de manier waarop ze dat willen, stelt duidelijke grenzen en heeft een kritische kijk op de onderwijsvernieuwingen, de directievoering van een school en de taken die leraren krijgen toebedeeld. In zijn strijd tegen het schaalvergrotende onderwijs krijgt hij steun van zijn collega Stephan Groeneveld, die hem met raad en daad bij staat en met wie hij ook nog wel eens fraude in cijfers pleegt omdat hij het verkeerd vindt dat een leerling die toch al achtergesteld is in de maatschappij op 0.1 pt kan zakken voor zijn examen. Kijk, dat zijn nog eens leraren. Hij maakt mee dat leerlingen veel spijbelen, van school gestuurd worden vanwege criminaliteit, in drugs dealen, ongewenst zwanger raken en dat ouders van leerlingen overlijden. In alles voelt hij zich zeer begaan met het lot van zijn leerlingen. Hij is getrouwd en heeft twee kinderen. Toch krijgt zijn leven een nieuwe wending wanneer er een nieuwe collega Renate Snijders lessen komt vervangen van een zieke collega. Ze is mooi en durft de strijd met de leerlingen wel aan. Paul wordt zo’n beetje haar mental coach en springt ook voor haar in de bres wanneer hij denkt dat leerlingen haar te na komen. Wanneer een andere collega vanwege een echtscheiding afhaakt mag zij met hem mee in een uitwisselingsproject naar de Verenigde Staten. Daar beleven ze een aantal mooie dagen, leren de Amerikaanse cultuur kennen en spreken met elkaar over hun gezamenlijke hobby’ss als bijvoorbeeld de films die ze beiden mooi vinden. Zo is er de film La Meglio Gioventu (“Het beste van de jeugd”) die hen erg aanspreekt. Het is ook de opvatting die ze zelf over de jeugd hebben. Ze willen de leerlingen die het moeilijk hebben bijstaan. (Zo gaat Paul na zijn bezoek in Amerika een meisje bezoeken dat haar moeder tijdens zijn afwezigheid heeft verloren) In Amerika voelen ze genegenheid voor elkaar, maar wat je in een roman zou verwachten ze delen het bes in seksueel opzicht helemaal niet. Ze voelen zich echter wel tot elkaar aangetrokken. Na de reis naar Amerika die in april wordt afgerond, zien ze elkaar wat minder. Paul hoort van zijn directeur en coördinator dat hij binnenkort zal worden overgeplaatst naar een andere school onder hetzelfde bestuur. Duidelijk wordt dat ze een andere docente die gescheiden is willen beschermen. Paul moet nu naar een echte lagere vmbo afdeling. Het stoort hem en net op die dag had hij Renate moeten beschermen. Een allochtone leerling(Mohamed Khebutti) heeft in een vlaag van verstandsverbijstering Renate,een docente die hij niet haatte met een mes neergestoken. Paul denkt later dat hij haar had kunnen helpen wanneer hij maar zijn lokaal was uitgegaan, maar de gedachte dat hij ontslagen zou worden had hem wellicht tegengehouden. Renate overleeft de aanslag niet en wordt enkele dagen later gecremeerd. Er blijft niets van haar over dan de schuldgevoelens die Paul heeft. Na zijn overplaatsing redt hij het niet op zijn nieuwe school. Een jaar later blijkt zijn oude school zelf tegen de grond te zijn gegaan. Nu is er helemaal niets over van de schoolherinneringen. De tweede verhaallijn van de oneven hoofdstukken. Dertig jaar later beschrijft Paul zijn ervaringen van dat schooljaar in een manuscript. Hij is 76 jaar en heeft niet lang meer te leven. Hij woont in een bejaardentehuis (appartement) en kijkt enigszins filosofisch naar het leven. Hij ontmoet een jonge vrouw die op een relatie wacht en ze hebben een leuk gesprek. Ze kan zijn dochter wel zijn. Enkele dagen later ziet hij dat de vrouw met een ambulance wordt weggevoerd. Hij gaat achter haar identiteit aan en komt te weten dat ze in het ziekenhuis ligt. Deze Sylvia is ook ingestort na een bizarre relatie met een autochtone man die haar mishandelt en stalkt. Paul geeft haar de sleutel van zijn appartement, maar op een dag merkt hij dat Sylvia in zijn appartement is gevlucht omdat haar man weer achter haar aanzit: hij heeft haar weer gestalkt en neergestoken. Wanhopig probeert Paul de bloedende wonden van Sylvia te stelpen, maar ook zij overleeft de aanslag niet. Weer heeft hij een jonge vrouw niet voor de dood kunnen behoeden. Maar deze keer was hij misschien toch minder schuldig dan de eerste keer, dertig jaar geleden. Toen had hij misschien kunnen ingrijpen , nu had hij zelfs de sleutel van zijn appartement aan Sylvia gegeven. Hij gaat op zijn bed liggen en krijgt een herinnering aan Renate uit de tijd dat ze in Amerika waren en zij naar hem kwam toe gerend vanaf een heuvel. Even hadden ze elkaars vingertoppen gevoeld. Alles was op dat moment perfect. Het leven was op dat moment mooi. [In dit deel wordt ook nog gerept van een bezoek dat een andere vriendin Lucia aan hem zou brengen, maar dat bezoek kan niet doorgaan omdat ze op het vliegveld onwel was geworden. De noodzaak en de betekenis van deze passage is me ontgaan.] Thematiek In deze roman waarin het schoolleven van een docent een belangrijk motief is, moet het thema toch gezocht worden in iets wat een filosofischer inslag heeft. Hoe gaat de mens om met gebeurtenissen die zijn leven bepalen.? Paul kan niet goed omgaan met de wijze waraop hij zich gedragen heeft toen er een aanslag op zijn collega Renate werd gepleegd. Hij was in feite verliefd op haar (in de goede zin van het woord) maar omdat hij die bewuste dag teveel met zichzelf bezig was en zijn dreigende overplaatsing naar en andere school moest verwerken, had hij niet adequaat gereageerd op die aanslag. Renate moet dat met de dood bekopen en Paul voelt zich schuldig. Na zijn overplaatsing naar een nieuwe school, waarbij hij vooral zijn goede vriend en collega Stephan Groeneveld mist, stort hij een jaar later toch in. Elke dag heeft hij sindsdien aan haar gedacht. Wanneer de school waar het incident gebeurde, wordt gesloopt, is hij ook die basis kwijt. : maar ik ben op de fiets gestapt in de wetenschap dat de moderne mens tot niets meer in staat is dan alsmaar voortjagen, anderen als verwisselbare figuren in zijn leven toelaten en vergeten. Vooral vergeten. Walk and don’t look back. Dat niet terugkijken is Paul niet gelukt. Hij moet de geschiedenis dertig jaar later van zich afschrijven. Even krijgt hij de kans iets te verbeteren, want voor hem herhaalt de geschiedenis zich weer in de persoon van een jonge vrouw die hij op een terras ontmoet. Hij helpt nu wel uit eigen beweging, maar ook deze vrouw overleeft een aanslag door een allochtoon niet. Je kunt dus blijkbaar niet op alle dingen in het leven controle uitoefenen. Schuld en boetedoen, het blijft een oeroud literair thema. Motieven die een rol spelen: - Schoolleven (onderwijsvernieuwing, kritiek op grote scholen) - de jeugd en zijn problematiek - allochtonen en integreren - de toevallige ontmoeting in je leven - dood Recensies In “Boekenwurm “van 6 april 2007 wordt de roman lovend besproken.: “
Paul Wildackers is 76 jaar en kijkt terug op zijn leven in het onderwijs. Hij doet dit met veel gevoel. Hij vertelt verhalen over jongeren die met grote problemen worstelen. Paul krijgt met allerlei culturen te maken. De jongeren hebben problemen met integratie, drugs en tienermoederschap. Paul legt veel emotie in zijn verhalen. Hij valt de jongeren niet aan. Hij probeert weer te geven in wat voor maatschappij deze kinderen moeten functioneren. En hoe het voor ze is om te leven in een andere cultuur. Paul leert een nieuwe collega kennen en hij bouwt een band met haar op. Ze is nog maar zes maanden in dienst als ze met geweld binnen de schoolmuren om het leven komt. Paul voelt zich schuldig, hij denkt dat hij meer voor haar had kunnen doen. Dit gevoel achtervolgt hem tot op de dag van vandaag. Deze emoties en gevoelens van ‘schuld’, wil hij voor zijn dood op papier zetten. Over de dader schrijft hij zonder wrok of haat.[ …..]Het verleden van Paul gaat verder in de toekomst. Hij ontmoet een wildvreemde jonge vrouw. Ook deze vrouw komt om het leven door geweld. Paul heeft voor zijn gevoel wéér een fout gemaakt. Een lang citaat over Mohammed, maar het zijn ook prachtige woorden. Een vrouw waar hij een fijne band mee had, is door geweld om het leven gekomen. De woorden die hij over de dader zegt, raken me diep in mijn hart. Paul zet het verdriet van zichzelf even opzij, om het motief van Mohamed te weerleggen. En daar heb ik veel respect voor!! Zo leest heel het boek. Warm en ontroerend. Stof om over na te denken. In een woord, prachtig! Over de schrijver en zijn boeken Nico de Beer (1958) is geboren in Tilburg en bracht het grootste deel van zijn jeugd door in het landelijke Esbeek (Noord-Brabant), waar zijn ouders een boerderij hadden. Hierin vond hij zijn latere inspiratiebron voor het autobiografische debuut ‘Zwaluwen’ (1998). Al op jonge leeftijd was hij geïnteresseerd in literatuur. Hij las de vertaling van de ‘The Nick Adams Stories’ van Ernest Hemingway als eerste kennismaking met de literatuur en werken van Graham Greene. De Beer studeerde Engels in Tilburg en werkt vanaf 1982 in het onderwijs. Na zijn debuutroman schreef hij ‘Overtocht naar Zweden’ (2003) en ‘De laatste schakel’ (2007). Alle titels zijn uitgegeven door uitgeverij Servo.