Titel De kroongetuige Over het boek Naam Uitgever: De Arbeiderspers Plaats van uitgave: Amsterdam Jaartal van uitgave: 1988 Eerste Druk: 1983
Het boek heeft 212 bladzijden Er zijn 5 hoofdstukken, elk met een eigen titel. Hoofdstuk 1 is onderverdeeld in 8 genummerde stukken. Hoofdstuk 2 is onderverdeeld in 4 stukken: dat zijn de brieven die Thomas en Leonie elkaar sturen. Hoofdstuk 3 is een dagboek; de dagen zijn gescheiden door 2 witregels. Hoofdstuk 4 en 5 zijn niet verder onderverdeeld. In hoofdstuk 5 komen alleen een paar witregels voor, om aan te geven dat er wat tijd verloopt tussen 2 opeenvolgende fragmenten. Aan het einde van het boek staat waar en wanneer het geschreven is: Leiden, zomer 1979 - Teylingerhof, zomer 1982. Titelverklaring De titel is ontleend aan een citaat uit een werk van Nietzsche: "Zijn niet de meeste huwelijken van dien aard dat men geen derde als kroongetuige wenst? Hiermee wordt bedoeld dat een kind meestal in een huwelijk de beste kroongetuige is. Ook slaat het op het detectiveaspect: de kroongetuige is de oude man die tegenover het laberatorium woont. (Blz 170: " Nu is dan toch de zaak in behandeling genomen en wat blijkt: de kroongetuige in deze zaak, de man die tegenover het laboratorium woont, verklaart met grote stelligheid dat hij mijn client, nadat deze alleen uit het gebouw was gekomen, in een auto heeft horen stappen.) De titel verwijst ook nog naar Leonie, de kroongetuige die nooit gehoord wordt. Op de voorkant van het boek staat een foto van een schilderij van Chardin,
Jongen met tol. Dit schilderij wordt door Leonie op blz 84-85 beschreven. ( Ik dwaalde door het Louvre en dacht: 'Goh, al die schilderstukken, ik begrijp er niets van, het doet me niets,' tot ik in een volle zaal, over de schouder van anderen heen, opeens een jongetje zag dat naar een tol keek. Het leek of mijn ogen vlam vatten. Snel liep ik weg - het was bijna een vlucht - ..... ) Ze vertelt daar dat ze door het zien van dit schilderij er geheel van overtuigd raakte dat ze nooit kinderen zou krijgen. Ze dacht toen: 'Kijk, dat is nu je zoontje maar hij is toen al geboren en daarom kun je hem nu niet meer krijgen.'. Motto In dit boek is er geen sprake van een motto. Biografische gegevens van de schrijver Maarten 't Hart: geboren in 1944 te Maassluis; opgegroeid in een steng gereformeerd milieu; studeert na de HBS biologie in Leiden; promoveert in 1978; is etholoog aan de universiteit van Leiden; trouwt in 1967 met Hanneke van den Muyzenberg; woont in Warmond; is er geinteresseerd in literatuur, biologie en muziek. Andere werken: oa 'Een vlucht regenwulpen' (1978), 'Het roer kan nog zesmaal om' (1985). Samenvatting Thomas zat met Jenny in een café. Ze hebben allebei een heleboel gedronken. Als ze weg gaan wil Thomas dat Jenny met hem meegaat. Dat wil ze niet. Hierdoor ontstaat een korte ruzie voor het café dat ook door anderen wordt gezien. Hij heeft Jenny ontmoet in de bibliotheek. Zijn vrouw is net een week weg. Op zijn werk zegt zijn 'hulpje' Alex dat de ratten 's ochtends vroeg helemaal volgevreten lagen te slapen. Na een aantal dagen komen Lambert en Meuldijk, twee rechercheurs, hem vragen stellen over Jenny. Hij beschrijft haar dan. Later, als hij naar de bibliotheek gaat, gaat hij ook naar haar kamer. Daar komt hij weer Lambert en Meuldijk tegen die hem dan weer ondervragen. Hij vertelt dan ook over ene jurist die Robert heet. Thomas krijgt thuis ondertussen steeds vaker ruzie met Leonie en ook droomt hij vaak over hun niet-aanwezige zoontje. Hij vertelt dan Lambert dat hij Jenny die nacht had opgewacht, maar dat ze niet was gekomen. Lambert krijgt steeds meer het vermoeden dat Thomas de dader is. Hij vindt op Thomas' kleding ook bloedsporen, maar die blijken van ratten afkomstig. Na een paar weken wordt Thomas dan ook gearresteerd. Lambert denkt namelijk dat Thomas haar aan de ratten heeft gevoerd, zodat er niks terug te vinden is. In de gevangenis schrijft hij 4 brieven met Leonie, waarin hij haar een heleboel uitlegt over wat er gebeurd is. Hij vertelt haar over Jenny. Leonie gelooft haar man, ze schrijft Thomas dat ze er achter wil komen of 200 ratten een heel lichaam in 2 uur tijd kunnen wegwerken. Leonie mag van de politie dan ineens geen brieven meer met Thomas schrijven. Ondertussen gaat ze zelf op zoek naar de verdwijning van Jenny. Ze probeert erachter te komen wie de dader kan zijn. Hiervoor gaat ze onder meer op bezoek bij de man die tegenover het laboratorium van Thomas woont, hij beweert dat hij Thomas met een vrouw naar binnen heeft zien gaan en dat Thomas alleen is teruggekomen. Leonie gaat ook kijken op de kamer van Jenny en ziet aan de theekopjes dat Lambert er geweest is: zij zegt namelijk aan de kopjes te kunnen zien wie er uit gedronken heeft. Ariane, een vriendin van Jenny, vertelt haar wat over haar. Ze is lesbisch en probeert Leonie te versieren. Uiteindelijk zoenen ze met elkaar, tegen de zin van Leonie in. Wanneer Leonie bij de buurvrouw van Robert naar meer informatie gaat vragen vertelt zij dat hij met een vrouw vertrok toen het sneeuwde. Maar toen Jenny verdween was het zomer. De kleren van Jenny worden dan terug gevonden in het laboratorium van Thomas, waardoor de verdenking tegen hem sterker wordt. Samen met Alex bewijst ze dan dat de ratten Jenny nooit helemaal opgegeten kunnen hebben. Dan kijkt ze naar een filmpje wat Thomas ooit gemaakt heeft en ze ziet in het filmpje een mens op sterk water in een pot zitten. Als Leonie dan in het museum van het laboratorium gaat kijken ziet ze, na even te zoeken, ook echt een dode vrouw op sterk water in een pot zitten. Daarna vindt het proces plaats. Thomas wordt behalve van de moord ook van drugsroof op zijn werk beschuldigd omdat er namelijk grote hoeveelheden daarvan zijn kwijtgeraakt. De man die Thomas en Jenny samen had gezien bij het laboratorium vertelt zijn verhaal voor de rechter. Hij zegt dat hij Thomas zag wegrijden in een auto, terwijl Thomas geen auto heeft en zelfs niet kan rijden! Voor kerst is Thomas vrij. Jenny vertelt van de vrouw op sterk water en ze gaan naar het laboratorium om te kijken. Thomas komt kotsend uit de zaal nadat hij de dode vrouw van Robert op sterk water heeft gezien. Dan komt Lambert aanlopen, ook hij gaat kijken in de pot. Op de nacht van de verdwijning was er veel populierenpluis naar beneden gevallen, dit was wat de buurvrouw voor sneeuw had aangezien. Thomas vertelt dan aan Leonie dat hij Jenny met Robert uit het laboratorium heeft zien lopen met een tas waarin de drugs zaten. Ze zijn toen samen naar het buitenland vertrokken. Jenny had de sleutel van het laboratorium laten kopiëren: de sleutel had in Thomas' portemonnee gezeten waarmee Jenny had betaald in een restaurant. Op het eind geeft Thomas Jenny een stukje uit de krant over ivf. Dan krijgt Jenny toch nog de hoop ooit kinderen te krijgen. Ze bidt God hiervoor. Thema Het thema is een verstoorde huwelijksrelatie en raadselachtige verdwijning van een jonge vrouw. Het idee van de roman: ieder mens is voor de ander een raadsel, niemand kent iemand anders echt, ook niet de dichtsbijzijnde.
Genre Het genre is detective romanspsychologische roman. Motieven In 'De kroongetuige' komen enkele belangrijke motieven voor: -kinderloosheid (als obsessie); -trouw en ontrouw; -raadselachtige verdwijning; -zoektocht (naar de dader); -spiegelmotief (vgl. Leonie/Jenny; Thomas is verliefd op Jenny's spiegelbeeld); -geloof (kerkbezoek, gebed); -dieren (ratten, spinnen, muizen, zwarte vogels) Personages Hoofdpersonen Leonie Leonie is een knappe, nuchtere en intelligente vrouw. Zij is 12 jaar getrouwd met Thomas. Ze kan geen kinderen krijgen en zit daar heel erg mee. Zij probeert erachter te komen of Thomas echt de moordenaar is van Jenny. Ze gelooft zelf daar niet in. Maar ze doet het vooral, omdat ze jaloers is op Jenny. Ze denkt dat hij zoveel van haar hield omdat ze zich tweemaal heeft laten aborteren. Ze heeft Frans gestudeerd (doctoraal), maar door haar voorliefde voor klassieke muziek bleef ze huisvrouw, omdat ze er dan beter naar kon luisteren dan ergens anders. Er is een paar keer tegen haar gezegd dat ze wel wat wegheeft van Jenny. Ariane zegt zelfs dat ze allebei heel mooi zijn, maar dat Jenny dat meer laat zien. Leonie wil eigenlijk wel wraak nemen, maar blijft Thomas toch trouw. Thomas Hij was de man van Leonie en werd ervan verdacht Jenny na een ruzie te hebben omgebracht. Hij werkte op een Medisch-Biologisch laboratorium (farmacaloog), waar hij bezig was met proefen met ratten. Hij hoeft niet zo nodig een kind. Hij houdt heel erg van klassieke muziek en van literatuur. Dat zijn vrouw geen kind kan krijgen is eigenlijk de aanleiding voor Thomas om met Jenny om te gaan: Zij had zich al twee keer laten aborteren. In de gevangenis wil hij helemaal niet praten. Wel praat hij veel in zichzelf en droomt vaak. (o.a. over een zoon) Thomas en Leonie zijn round-characters; trek voor trek worden ze voor ons neergezet. Thomas is ongelovig en cynisch; misschien is hier sprake van een
speaking name? Soms kan hij nogal hard zijn tegen zijn vrouw. Hij kan behoorlijk koppig zijn, maar aan de andere kant is hij ook gevoelig, getuige zijn belangstelling voor de muziek van Verdi en de gedichten van Leigh Hunt. Leonie is gevoelig en gelovig. Haar ongewilde kinderloosheid trekt ze zich erg aan en haar liefde voor Thomas is hecht en ontroerend. De bijpersonen zijn: Jenny Fortuyn Zij is een jonge, twintigjarige vrouw die vermist wordt. Zij is een knappe bibliothecaresse. Ze woont samen met Arianne. Jenny is een feministe. Zij was aan drugs verslaafd, dit was waarschijnlijk een van de redenen dat zij wel wat zag in Thomas omdat hij op zijn werkt veel met drugs te maken had ivm de proefdieren. Zij is er dan ook met Robert en met de drugs vandoor gegaan. Jenny heeft twee keer abortus laten plegen. Lambert Hij is de politieagent die het onderzoek doet naar de verdwijning van Jenny. Hij heeft steeds wel weer een ander scenario voor de verdwijning/moord op Jenny. Hij blijft er steeds maar bij dat Thomas het gedaan heeft of er tenminste bij betrokken was. Hij heeft zelf ook een relatie gehad met Jenny mede omdat hij een goede versierder is. Leonie denkt dat hij er daarom ook zo fanatiek mee bezig is. Meuldijk Hij is het hulpje van Lambert, maar laat zich nooit ergens over uit. Hij doet gewoon wat Lambert zegt en bemoeit zich er verder niet echt mee. Jenny, Lambert en Meuldijk zijn flat characters omdat we ze minder goed leren kennen, er vinden minder gevoelige situaties en gedachtegangen plaats. Perspectief Het verhaal is geschreven in een meervoudige ik-vertelsituatie. In het eerste hoofdstuk is Thomas de 'ik'. B.v.: "Ga je nog mee bij me thuis iets drinken?" vroeg ik (blz 7). In het tweede hoofdstuk is de 'ik' afwisselend Thomas en Leonie. B.v.: "Lieve Leonie, het verhaal dat ik..." (blz 59) Hier ligt het perspectief dus bij Thomas. "Lieve Thomas, Lambert en Meuldijk zijn nog een paar keer hier geweest om mij..." (blz 62). Hier ligt het perspectief dus bij Leonie. In hoofdstuk drie t/m vijf ligt het perspectief bij Leonie. B.v.:"En dan denk ik: iemand die zo het licht uit , kan toch geen moordenaar zijn?" Spanning Maarten 't Hart slaagt erin de spanning heel knap op te bouwen. Wie is de dader? Lange tijd komen meer personen in aanmerking, niet alleen Thomas, maar ook Lambert, Ariannne en Robert. in de loop van het boek gaat de lezer steeds meer aan de onschuld van Thomas twijfelen. Zijn advocaat gelooft stellig dat hij de dader is en zelfs Leonie is er niet steeds van overtuigd dat hij vrij-uit gaat.
Tijd en ruimte Het verhaal wordt chronologisch verteld, de gebeurtenissen beginnen op 31 juli en eindigen vlak voor Kerstmis (half december), de vertelde tijd is dus ongeveer 4,5 maand. Er spelen zich enkele kleine flash-backs af; herinneringen, bijvoorbeeld de gedachten van Leonie aan het dia-avondje met de hoogleraar en zijn vrouw, en haar herinneringen aan de zwarte vogels. De briefwisseling en het dagboek van Leonie zijn later opgeschreven. In de rest van het boek wordt het hele verhaal mee verteld. In het boek komen verschillende vooruitwijzingen voor. Die vooruitwijzingen naar het slot van het boek komen uiteraard niet allemaal uit, want er is maar een schuldige. 'De zwarte vogels' is behalve een terugwijzend ook een vooruitwijzend element; de vogels geven aan dat er iets belangrijks gaat gebeuren in het leven van Leonie. Het grootste deel van het boek is verteld in de verleden tijd. Het boek speelt zich af in de jaren '70. De vermelde data komen overeen met de kalender van 1974, maar dat wil nog niet zeggen dat dit boek zich precies in dat jaar zou afspelen. Het boek speelt zich af in Leiden, maar allerlei straten, cafe's en gebouwen, die in het boek worden beschreven, blijken in het echt niet of niet meer te bestaan. Verwachting Rob heeft het boek in de bibliotheek gevonden toen hij voor zijn lijst boeken zocht met het thema detective/thriller. Op aanraden van Rob heeft Alfons daarna ook het boek gelezen en hebben we samen besloten om dit boek voor ons leesverslag te gebruiken. We hebben allebei niet eerder een boek van deze schrijver gelezen. Maar we verwachtten dat het een mooi en spannend boek zou zijn. Gebeurtenissen De gebeurtenissen kwamen nogal waarschijnlijk over, echter zoiets hebben we beide gelukkig nog nooit meegemaakt. Ook kennissen of familie van ons hebben zoiets nog nooit meegemaakt en we denken dat dat ook nooit zal gebeuren. Er zijn diverse films waarin misterieuze moorden voorkomen, maar we denken dat, wat in het boek is beschreven, niet op film voorkomt. We denken dat het boek niet lijkt op andere boeken. Wanneer er wordt beschreven dat er iemand op sterk water staat achter in een duister, donker museum waar niemand iets vanaf weet, is dat best schokkend mede omdat je zoiets niet verwacht en omdat je denkt dat het onmenselijk is. Het boek heeft ons een beetje aan het denken gezet over wat er allemaal afspeelt als je graag kinderen wil, maar ze niet kan krijgen, omdat je onvruchtbaar bent. Personen De personen in het boek waren geen karikaturen, ze waren allemaal echte mensen van 'vlees en bloed'. In het boek is er niet echt sprake van sympathieke of onsympathieke personen. Het verwonderde ons dat Thomas, toen hij in de gevangenis zat, helemaal niets losliet over de moord, terwijl hij wist dat hij onschuldig was. We konden ons goed inleven in het boek, zodat het leuk bleef om te lezen en we nauwelijks konden stoppen. Het maakte het boek een stuk spannender, als je een boek hebt waarbij je je eigen niet kan inleven dan is het meteen een stuk minder spannend. Toen we het dagboek van Leonie lazen, herkende we onze gedachten die hetzelfde waren als die van Leonie. De beredenering van Leonie kwam overeen met die van ons. We zouden zelf andere beslissingen hebben genomen in het geval van Thomas; Hij heeft gezwegen waardoor hij veel te lang in de gevangenis heeft moeten zitten, wij zouden vanaf het begin alles hebben verteld zodat we eerder vrij konden zijn. Opbouw Het verhaal was makkelijk te lezen omdat er geen moeilijke woorden worden gebruikt en omdat het verhaal van deze tijd is zodat je weet waarover er gepraat wordt. Doordat de enkele flash-backs die er in het verhaal waren logisch waren geschreven is het ook makkelijk te volgen. Wij vonden het verhaal spannend omdat je iedere keer denkt dat je weet wie de dader is maar later blijkt dat het dan weer helemaal niet klopt. Er komen niet echt saaie stukken in het boek voor. We houden meer van verhalen met een ik-verteller, zoals in dit boek, omdat je je dan veel beter in kunt leven in de hoofdpersoon. Verhalen met een open einde houden we allebei totaal niet van omdat je dan het idee hebt dat je het hele boek voor niets hebt gelezen, je weet nu nog niet wat er verder gebeurd. Het perspectief wordt in het boek heel mooi verwisseld, eerst kijk je door de ogen van Thomas, daarna kijk je, door eerst het dagboek te lezen, door de ogen van Leonie. Hier hebben we ons helemaal niet aan gestoord, het was zelfs wel mooi.
Taalgebruik Het taalgebruik was niet moeilijk omdat er niet al te lange zinnen werden geschreven. We konden ons alles goed voorstellen omdat de zinnen zo geschreven zijn dat alles goed voor te stellen valt. Er zijn best veel dialogen in het verhaal aanwezig, Thomas en Leonie praten toch veel met elkaar en ze praten beide ook veel met de politie. Argumenten Structurele argumenten "Wat structuur betreft valt het boek in twee gedeelten uiteen. In het eerste wordt een thriller op poten gezet met Thomas als hoofdpersoon en vermoedelijke dader. In het tweede gedeelte komt Leonie aan het woord en raakt de verdwijning van Jenny enigszins op de achtergrond". Rob Schouten, Trouw 1983 Realistische argumenten "Het kan allemaal wel maar de aansluiting tussen psychologie en actie verloopt weinig geolied". Rob Schouten, Trouw 1983 Vernieuwingsargumenten " In 'De kroongetuige' wordt een verhaal van Wolkers beschreven." Rob Schouten, Trouw 1983 Hier zien we dus dat Maarten 't Hart niet alle dingen zelf verzonnen heeft. k Morele argumenten Een moordzaak is nooit goed en bijna nooit rechtvaardig. Hierdoor handelt Jenny (Antje spektakel zoals Leonie haar noemt) natuurlijk niet rechtvaardig. Ze vermoordt ten eerste de vrouw van de advocaat waarmee ze vertrekt. Ten tweede laat ze de mensen in de waan dat Thomas haar vermoord heeft terwijl ze gewoon vertrokken is met een andere man. Ik vind het niet slim dat Thomas maar blijft zwijgen over het feit dat hij weet dat Jenny niet dood is. Hierdoor kwelt hij zichzelf maar ook zijn vrouw. Zijn vrouw Leonie handelt overigens wel goed. Ze probeert Thomas vrij te krijgen door zijn onschuld te bewijzen. Ze gaat hiervoor alle cafe's waar Jenny ooit kwam af en probeert aanwijzingen te verkrijgen in het huis van Jenny. Emotivistische argumenten Het boek riep een aantal emoties bij ons op. Vooral medeleven met Leonie speelde een grote rol. Haar wanhoop en twijfels kwamen in deel twee tot en met vijf nogal eens aan bod. Het zwijgen van Thomas riep ook bewondering bij ons op. Zoiets was ons nooit gelukt. Het feit dat hij niets zei terwille van Jenny verbaasd ons een beetje. Hij zei niets om haar te beschermen. We vinden dit een beetje raar. Jenny heeft hem laten zitten en toch wil hij haar niet verraden.
Intentionele argumenten Ik heb niet echt ook een boodschap kunnen ontdekken in het verhaal. Het enige dat naar boven kwam is dat door Leonie's kinderloosheid Thomas wat anders wilde. Dat kunnen wij ons best voorstellen. Als je heel graag kinderen wilt kan het heel moeilijk voor je zijn om ze niet te kunnen krijgen. We vinden het niet zo goed als Thomas dan maar een alternatief gaat zoeken en al zeker niet zo'n meisje waarvan je weet dat het niets gaat worden. Stilistische argumenten " En dan probeer ik me verder maar niet te storen aan de stuitende onnatuurlijkheid van deze pseudo-spreektaal." Rene Appel, NRC Handelsblad 1983