A Praktische gegevens 1. BIBLIOGRAFISCHE GEGEVENS Titel: De komst van Joachim Stiller
Auteur: Hubert Lampo
Uitgever: Meulenhoff
Eerste druk: 1958
Druk: 36e druk uit het jaar 1990
Aantal pagina's: 191
Genre: magisch-realisme (psychologisch) Aantal hoofdstukken en delen: 19 genummerde hoofdstukken die ieder een titel hebben. Motto en/of opdracht: geen opdracht maar wel een motto. Namelijk: ‘En zij zeiden tot elkander. Was ons hart niet brandende in ons, terwijl Hij tot ons sprak op den weg en terwijl Hij ons de Schriften opende?’ Lucas XXIV-32
Uitleg: In dit bijbelverhaal komen de Emmaüsgangers Jezus tegen na zijn dood en opstanding. Met Joachim Stiller gebeurt iets soortgelijks: ook hij is drie dagen na zijn dood verdwenen. En ook over Stiller wordt met ‘een brandend hart’ gesproken. Dit doet dus vermoeden dat Stiller een soort van Jezus-figuur is. Datum: 2-6-2001
2. TITELVERKLARING In de zomer van 1957 wordt aan een aantal mensen de komst van Joachim Stiller geopenbaard. Zij wachten af tot hij komt. Het hele boek draagt deze titel omdat de personen in het hele boek wachten op de komst van hem. Daar draait alles om. 3. TIJD IN DE GESCHIEDENIS Het verhaal speelt zich af in de zomer van 1957. De schrijver heeft zonder echte reden het verhaal in deze tijd geplaatst. De enige logische reden is dat hij in die tijd leefde. 4. TIJDSDUUR De komst van Joachim Stiller begint op 13 juli 1957 en eindigt in het midden van augustus van dat jaar. De vertelde tijd is dus ongeveer een maand. 5. RUIMTE Het verhaal speelt zich af in Antwerpen en dit wordt tot in de details realistisch beschreven. Vooral op Freek´s zolder en het antiquariaat van Geert Molijn speelt het verhaal zich af. Die plaatsen zijn gevestigd in renaissancegebouwen, wat verwijst naar Freek´s wedergeboorte na de komst van Joachim Stiller. 6. HOOFDPERSONEN Freek Groenevelt: Hij is ongeveer 37 jaar oud en op het begin van het verhaal vrijgezel. Later verandert dit. Hij woont in Antwerpen op een zolder. Over zijn opleiding wordt niets genoemd. Maar Freek Groenevelt is schrijver en journalist van De Scheldebode. Hij houdt erg van zijn werk. Als voornaamste karaktertrek noemt hij zelf regelmatig zijn neiging tot solitair leven, maar meestal is hij toch in gezelschap van vrienden en heeft hij aan het eind van het boek een gezin. Hij is nuchter, bedachtzaam is veel bezig met zijn werk. De komst van Joachim Stiller verandert zijn leven omdat zijn 'geloof in de logische en materieel geconditioneerde samenhang der dingen werd geschokt'. Dit dringt langzaam tot hem door en gaat geleidelijk aan met een diepe angst voor dood en ondergang gepaard. Om zichzelf in de hand te houden, beschouwt hij de onverklaarbare gebeurtenissen als een grap, maar hij moet uiteindelijk het bestaan van niet-logische, schijnbaar zinloze verschijnselen erkennen, wat zijn leven meer betekenis verleent. Dit alles kan je in verband stellen met zijn gezondheid. Op een gegeven moment wordt het Freek allemaal te veel en gaat hij een bezoek brengen aan de psychiater dr. Sergijssels. Met de lichamelijke gezondheid van Freek is alles goed, maar psychisch gesteld zit alles veel dieper dan hij zelf ook dacht. Hij heeft onder meer een diepe angst voor dood. Financieel gezien kan ik niet bepalen hoe de situatie is bij Freek maar ik denk dat hij het niet moeilijk heeft gezien hoe vaak hij buiten de deur eet en wat drinkt. Het liefdesleven van Freek Groenevelt bloeit tijdens het verhaal langzaam op. Hij begint als vrijgezel en eindigt met Simone, die van hem in verwachting is. Op een avond krijgen Simone en Freek van Joachim Stiller te horen, dat zij beiden door hem zijn uitverkoren en hun wederzijdse liefde niet uit de weg mogen gaan. Dit doen ze dan ook niet en gaan later samenwonen. Simone Marijnissen: Zij is een 25-jarige lerares wiskunde en maakt kennis met Freek als redactiesecretaresse van het tijdschrift Atomium. Haar verloofde heeft meegewerkt aan een anti-Groenevelt-artikel, wat haar na brieven en een telefoontje van Stiller doet besluiten de verloving te verbreken. Met Freek wordt het contact snel intiemer en ze worden met elkaar 'verbonden' in de nacht dat Stiller de beiaard bespeelt. Simone is net als Freek nuchter en praktisch, maar ook gevoelig. Ze is een goede steun wanneer Freek last van zijn angsten krijgt en daarbij de ideale vrouw. Ze kan accepteren, dat Stiller 'boven' de tijd verheven is en zo in verschillende tijdperken voor kan komen. Joachim Stiller: Hij is een groot raadsel. Hij is aanwezig in geschriften, aan de telefoon en even in levenden lijve. Net als Jezus is hij een soort Messias die boven de tijd verheven is. bijpersonen: Andreas, een oudere vriend van Freek. Clemens Waalwijk, is hoofdredacteur en een oude vriend van Freek. Wiebrand Zijlstra, een schilderij handelaar. Geert Molijn, bezit het antiquariaat en heeft belangstelling voor occulte wetenschappen. Dirk Boersma, is de uitgever van Freek. Professor Schoenmakers, directeur van de Centrale Laboratoria voor Archeologisch Onderzoek. Heer Engel, de Harlekijn in het zwart. Psychiater dr. Sergijssels, helpt Freek met psychische hulp. *Karakter (rond): Freek Groenevelt en Simone Marijnissen *Types: bijpersonen. *Karikaturen: geen B Vertelwijze 1. PERSPECTIEF Het perspectief is een personaal ik-perspectief (achterafvertellende ik). Freek vertelt in de ik-vorm wat hem overkomen is, alles wat wij te weten komen over Joachim Stiller, weten wij door hem (ik-vertelsituatie). De schrijver heeft geen bepaalde reden om het in deze vorm te schrijven. Het is wel zo dat het verhaal zo indringender en beter overkomt op de lezer. # Gewoonlijk hecht ik veel belang aan mijn ontbijt en zit ik er in mijn eentje stil van te genieten. Maar die morgen was mijn plezier bedorven. # (blz. 36, alinea 2 eerste zinnen) Het perspectief bevalt mij wel, want zo voel ik me betrokken tot het verhaal met als gevolg dat het leuker om te lezen is. Alles is ook spannender.
2. TAALGEBRUIK Het taalgebruik van Hubert Lampo kenmerkt zich door Vlaamse woorden en uitdrukkingen. Daarnaast schrijft Lampo over het algemeen in lange zinnen. Ook gebruikt hij veel bijvoeglijke naamwoorden. Dit maakt het moeilijk om te lezen. Er zaten veel woorden die ik nog nooit eerder had gehoord. Ik moest dan ook op een stil plekje, geconcentreerd lezen want anders had ik er geen snars van begrepen. Voorbeeld: ‘Persoonlijk ben ik ervan overtuigd, dat een behoudzuchtigheid als de mijne geenszins het verwijt treft, het gevolg van een beklagenswaardige ruggegraatloosheid te zijn’ (blz. 7, zin 9 t/m 11) 3. BESCHRIJVING VAN PERSONEN EN RUIMTE De beschrijving van personen houdt de schrijver in één à twee regels, terwijl de ruimte heel uitvoerig wordt beschreven. Dat doet de schrijver omdat de omgeving van belang is op het verhaal en het uiterlijk van de personages minder. Dit vind ik goed. Als de schrijver ook de personages heel uitgebreid zou hebben beschreven zou het minder leuk zijn geweest om het boek te lezen. C Thematische aspecten 1. MOTIEVEN VERHAALMOTIEVEN - De dood Freek heeft angst voor de dood, dit heeft invloed op het verloop van het verhaal. - Krankzinnigheid
Freek heeft het gevoel dat hij krankzinnig wordt door Joachim Stiller. - Tijd en tijdloosheid
Het lijkt of Joachim Stiller geen besef van tijd kent (dat blijkt uit zijn brieven). - Liefde De liefde tussen Simone en Freek is gegroeid tijdens het verloop van het verhaal. - Ondergang Er ontstaat tumult want de ondergang van de aarde zou er aankomen Later bleek dat het een zonsverduistering was en dat het ook met Joachim Stiller te maken had. ABSTRACTE MOTIEVEN - Angstgevoelens
Angstgevoelens omtrent Joachim Stiller hebben invloed op het dagelijks leven van meerdere personages. - Angstgevoelens 2

Ook roept de zwarte Harlekijn angst op, omdat hij een soort tegenpool is van Joachim Stiller (tegenovergestelde van een god).. - Jeugdherinneringen
Een jeugdherinnering van Freek blijkt te maken hebben met Joachim Stiller. - Eenzaamheid
Voordat Freek samen met Simone ging was hij eenzaam. Daarom wil hij wanneer hij eenmaal met Simone heeft haar ook niet meer loslaten. - Verlossing Freek kan met behulp van de liefde van Simone zijn angst overwinnen om vervolgens te worden verlost door Joachim Stiller. LEIDMOTIEVEN
Ik heb er maar 1 gevonden. Dat is het drankgebruik van Freek. In het hele boek komt het terug, en het geeft hem telkens een goed en rustgevend gevoel, waardoor hij het als een elixer blijft zien. 2. THEMA - Freek overwint met behulp van Simone’s liefde zijn angst. - Het onderwerp is: Verlossing - Angst (van Freek) kun je met behulp van liefde (van Simone) overwinnen om vervolgens verlost te worden van die angst (door Joachim Stiller). (Dit is de hoofdgedachte). Om tot verlossing te komen, moet eerst een weg van angst overwonnen worden. Liefde, angst en verlossing staan zo dicht bij elkaar, dat ze moeilijk te scheiden zijn. Liefde brengt verlossing (het besef dat alles goed is), maar tegelijkertijd is er de angst dat er geen liefde meer is. Zijn leven kan nu, met zijn liefde voor Simone, verder. D Structurele aspecten 1. DE VOLGORDE VAN DE GEBEURTENISSEN Het verhaal wordt chronologisch in de verleden tijd verteld. Tussendoor wordt er regelmatig gebruik gemaakt van Flash-forwards, maar ook soms van Flash-backs. Dit doet hij om informatie te geven zodat alles wat duidelijker wordt. Voorbeeld: ‘Ik vroeg mij af, of ze bijziende was, doch uit vrouwelijke ijdelheid haar bril had afgezet. Naderhand merkte ik, mij hierin te hebben vergist, wat toe te schrijven was aan de geconcentreerde aandacht, enz.’ (blz. 45). De auteur past tijdvertraging, tijdversnelling en tijdverdichting toe om het boek leuk en interessant te houden. Als de schrijver zulke dingen als slapen zou beschrijven dan had elke lezer het boek meteen weggegooid. Maar dingen die juist wel interessant zijn moeten uitvoerig worden beschreven, zoals de ontmoeting met Joachim Stiller. 2. DE BELANGRIJKSTE GEBEURTENISSEN Freek ziet wegwerkers weg openbreken en vervolgens weer dichtmaken – schrijft artikel erover – ontvangt eerste brief van Joachim Stiller – ontmoet Simone – Simone ontvangt ook een brief en word getelefoneerd – zij volgt raad op van Joachim – Freek en Simone worden verliefd op elkaar – gebeuren nog een paar gekke, onverklaarbare dingen – proberen te ontdekken wie Joachim is – geen concrete bewijzen gevonden – Freek krijgt samen met de wethouder een brief van Joachim – moet naar station komen – gaat er gespannen naar toe – zien Joachim, maar die wordt overreden – lijk verdwijnt na 3 dagen uit het mortuarium. Er zit in het verhaal een spanningsopbouw. Er is dan ook sprake van een climax. Die climax is de ontmoeting met Joachim Stiller. Er wordt naar die climax gewerkt via de brieven en de telefoontjes van hem. In het verloop van het verhaal wordt de spanning steeds groter tot dat op het laatste moment er een brief verschijnt met de aankondiging van (de climax) de ontmoeting.
3. HET BEGIN Het verhaal begint met Freek, die vertelt dat hij zijn ervaringen van de afgelopen tijd wil opschrijven en hieruit vloeit het verhaal dan ook. Dit doet de auteur om het duidelijk te houden op het begin en zo dus lezers te binden. 4. HET EINDE Het einde is niet duidelijk open of gesloten einde. Je kan zeggen dat het open is, want we weten eigenlijk nog niet wie Joachim Stiller is en in welk verband deze precies in aanraking komt met Groenevelt en zijn kennissen. We vermoeden alleen dat Joachim Stiller, Christus is. Aan de andere kant is het wel zo dat de liefdesrelatie, waar het boek ook om draait tussen Freek en
Simone voltooid is. Ook weten we wat er met de voornaamste hoofdpersonen aan het einde gebeurd (behalve van Joachim Stiller). Hier kan je dan kiezen voor een gesloten einde. 5. MENING Ik heb dit boek gekozen omdat ik een boek van een Vlaamse schrijver zocht en mijn vader toen dit boek aanraadde. Mijn eerste indruk was, weggooien dat ding. Het leek me echt niks. Ik ben er toch maar gaan voor zitten en al snel zat ik in het verhaal vast. Daarmee bedoel ik dat als je eenmaal aan het lezen bent je haast niet meer kan ophouden. Toen vond ik het dus wel leuk. Op het begin was vooral het taalgebruik de drempel om het te gaan lezen. Nu dat ik het boek uit heb, ben ik nog steeds van mening dat het taalgebruik heel ingewikkeld is. Ook de ongelofelijke lange zinnen dragen aan het moeilijke niveau mee. Toen ik er aan gewend was las ik er wel overheen. De komst van Joachim Stiller was niet een heel lang boek. Ik had het dan ook snel uit, zodat ik genoeg tijd om alles te evalueren, want dat was wel nodig. Ik heb nu nog steeds het idee dat ik niet alle diepere gedachten door heb. Alle ‘normale’ dingen waren realistisch beschreven. Onder dingen versta ik de personages en de ruimtes waar alles zich afspeelt. De zaken rond Joachim waren niet realistisch en soms wel heel apart beschreven, maar wel spannend. Dit houdt je aandacht er goed bij. Ook het perspectief draagt eraan bij. De indeling was overzichtelijk en duidelijk. De titels van de hoofdstukken bevatten het onderwerp van het verhaal eronder, wat het ook weer wat makkelijker maakte om het verhaal te begrijpen. Conclusie, het boek is goed! Ik vond een mooi en meeslepend boek. Het magische en onrealistische wat erin zit maakt het lezen de moeite waard. Het taalgebruik is enige wat mensen zou afstoten. Toch raad ik het aan anderen aan om dit boek te lezen, ook al is het voor de lol. 6. SAMENVATTING Schrijver en journalist Freek Groenevelt ziet op een dag vier wegwerkers de straat openbreken om deze daarna weer dicht te maken, onverstoorbaar als engelen. Freek besluit om hierover een stukje in de krant te schrijven. Keldermans, de wethouder van openbare werken reageert op het artikel met een brief waarin het voorval wordt ontkend. Een dag later ontvangt Freek een brief uit 1919, waarin de gebeurtenissen over de wegwerkers voorspeld worden. De brief is afkomstig van ene Joachim Stiller. De redactie van het literaire tijdschrift, waarin een lasterlijk stuk over Freek staat, ontvangt ook een brief, van Joachim Stiller. Hierin staat dat Freek een belangrijke opdracht heeft en dat hij niet belasterd mag worden. In een tweedehands-boekenwinkel ziet Freek een zestiende-eeuws boek over het einde der tijden, geschreven door Joachim Stiller. Hij is meteen nieuwsgierig. Simone Marijnissen, een vriendin van Freek, heeft inmiddels een telefoontje van Joachim Stiller gekregen: zij mag Freek niet laten gaan. Zij gehoorzaamt door haar verloving te verbreken. Freek en Simone worden verliefd op elkaar, alsof het door hogerhand bepaald is. Stiller belt Freek op om hem moed in te spreken. Na een aantal dagen vol vreemde gebeurtenissen herinnert Freek zich een Amerikaanse militair die aan het eind van de oorlog door een explosie om het leven is gekomen: majoor Joachim Stiller. Raadsels blijven en Freek en Simone willen nu wel heel graag weten wie Joachim Stiller is en proberen via verschillende manieren erachter te komen. Het lukt niet, ze komen wel tot de conclusie dat hij geen besef van plaats en tijd moet hebben. Ze blijven proberen terwijl hun dagelijkse leven doorgaat. Dan krijgen Freek en Keldermans beiden een brief van Stiller waarin staat dat hij hen op het stationsplein wil ontmoeten. Vol spanning gaat Freek er heen met zijn vrienden. Ze zien iemand op een gegeven moment iemand aan komen en weten zo goed als zeker dat hij Joachim Stiller is. Maar voordat ze Stiller kunnen spreken, wordt hij door een legertruck overreden. Stiller wordt overgebracht naar het mortuarium. Wanneer Freek drie dagen later een bezoek brengt aan het mortuarium, blijkt het lijk verdwenen te zijn. 7. DE AUTEUR Hubert Lampo wordt op 1 september 1920 in Antwerpen geboren. Hij heeft in zijn leven verschillende banen gehad, hij is onder andere onderwijzer, journalist en hoofdinspecteur van de Openbare Bibliotheken geweest. In het werk van Lampo speelt de (onbeantwoorde) liefde een grote rol, daarnaast wordt de vrouw geïdealiseerd. Dit alles speelt zich vaak af in het schemergebied tussen droom en werkelijkheid. Hierdoor weet de lezer niet wat waar is en wat niet. Lampo is de vinder van het verloren gegane middeleeuwse werk Madoc (van Willem, dezelfde schrijver als die van ‘Van den vos Reynaerde’). Later blijkt het een vervalsing te zijn: Lampo heeft Madoc zelf geschreven. Sinds 1989 is Lampo eredoctor van de universiteit van Grenoble. WERK: Romans en novellen: Don Juan en de laatste nimf (1943); Triptiek van de onvervulde liefde (1947); De ruiter op de wolken (1948); Idomeneia en de kentaur (1951; met B. van Eysselstein); De belofte aan Rachel (1952); De duivel en de maagd (1955); Hermione betrapt (1962); Dochters van Lemurië (1964); De heks en de archeoloog (1967); De goden moeten hun getal hebben (1969; derde gewijzigde druk: Kasper in de onderwereld, 1974); De vingerafdrukken van Brahma (1972); Een geur van sandelhout (1976); De prins van Magonia (1976); De engel en de juke-box (1978); Verhalen uit Nomansland (1979); Wijlen Sarah Silbermann (1980); Zeg maar Judith (1983); De eerste sneeuw van het jaar (1985); De elfenkoningin (1989); Schemertijdmuziek (1992). – Essays: De jeugd als inspiratiebron (1943); De roman van een roman (1951; over Alain-Fournier); J. Vaerten (1955); Toen Herakles spitte en Kirke spon (1957); L. Zielens (1957); Joris Minne, beeldhouwer (1960); F. Timmermans (1961); Lod. de Maeyer (1965); Armand Boni. Van literair grisaille tot episch fenomeen (1966); Er is meer, Horatio… (1970; met R. Hannelore); Grobbendonkse brieven (1974; met R. Hannelore); De kroniek van Madoc. Op zoek naar een verloren epos (1975); De neus van Cleopatra (1975); Dialogen met mijn Olivetti (1980); Arthur (1985); Terug naar Stonehenge. Een magisch-realistisch droomboek (1988); De verdwaalde carnavalsvierder (1990); De man die van nergens kwam (1991); De wortels der verbeelding (1993). – Voorts: vertalingen van Vercors, Françoise Sagan, Jean Ray en bewerking van P.Fr. van Kerckhovens roman Liefde