TitelDe komst van Joachim Stiller Auteur Hubert Lampo Hubert Lampo Bibliografie Hubert Lampo werd op 1 september 1920 te Antwerpen geboren. Zijn vader werkte bij de PTT en zijn moeder was onderwijzeres. Hij werd samen met zijn tien jaar oudere broer niet-godsdienstig opgevoed, maar ze leerden wel respect te hebben voor de gelovigen. Het was ook een socialistische en Vlaams-gezinde opvoeding. In 1939 behaalde Lampo het diploma van onderwijzer aan de Stedelijke Normaalschool van Antwerpen, waar hij in 1941 het diploma van geaggregeerd leraar Lager Secundair Onderwijs ontving. Hij ging dan lesgeven tot 1944, maar in 1945 moet hij naar het leger. Na de oorlog besloot hij dan om journalist te worden. Hij zorgde voor de culturele rubrieken van verschillende bladen en in 1946 werd hij reactiesecretaris van het 'Nieuw Vlaams Tijdschrift', maar hij bleef ook nog als journalist verder werken. In 1965 zal hij stoppen met beide beroepen. Ondertussen was hij al sinds 1948 aangesteld als Rijksinspecteur bij de Dienst voor de Openbare Bibliotheken voor Oost-Vlaanderen. In 1964 werd hij gepromoveerd tot Hoofdinspecteur van de Openbare Bibliotheken in het Vlaamse land. Voor zijn eerste roman 'Hélène Defraye' kreeg hij in 1947 de Prijs van de Provincie Antwerpen. Deze prijs kreeg hij nog in 1957 en 1976 voor 'De duivel en de maagd' en 'De zwanen van Stonehenge', waarvoor hij in 1976 de Prijs voor Letterkunde van de Vlaamse Provincies ontving. De Arthur Merghelynckprijs periode 1952-1956 ontving hij voor 'Terugkeer naar Atlantis'. Lampo werd in 1961 laureaat van het Referendum der Vlaamse Letterkunde voor 'De komst van Joachim Stiller' en nogmaals in 1968 voor 'De heks en de archeoloog'. Voor 'De komst van Joachim Stiller' kreeg hij nog de Staatsprijs voor het verhalend proza en in 1969 schreef hij als eerste Vlaming een boek voor de Vereniging ter Bevordering van de Belangen des Boekhandels: 'De goden moeten hun getal hebben'. Voor zijn vertaling van 'Malpertuis' kreeg hij in 1971 de Sfan-award en tenslotte ontving Lampo in 1983 nogmaals de Prijs voor Letterkunde van de Vlaamse Provincies, maar ditmaal voor zijn gezamenlijk oeuvre. Door de oorlog heeft Lampo trauma’s opgelopen die hij in zijn werk probeert te verwerken en in zekere zin is zijn werk daardoor autobiografisch. Nog een aantal boeken die Hubert Lampo geschreven heeft zijn (willekeurig gekozen) :

• Terugkeer naar Atlantis (1953); De komst van Joachim Stiller (1960); De heks en de archeoloog (1967); Zeg maar Judith (1983); De eerste sneeuw van het jaar (1985).

Plot Dit boek geeft een zakelijk verslag van hetgeen de ik-figuur, de zevendertigjarige vrijgezel Freek Groenevelt overkomt. Reeds in het eerste hoofdstuk blijkt een alledaagse bezigheid - het openbreken van een straat - een geheimzinnige aangelegenheid te zijn. Groenevelt schrijft er een stukje over in de "Scheldebode" en komt daardoor in contact met Keldermans, de wethouder van Publieke Werken. Deze onthult dat er dingen gebeuren die hem angstig maken. Groenvelt begrijpt er niets van en gaat ontsteld weg. Hij ontvangt een brief, die ruim anderhalf jaar vóór zijn geboorte is gepost. De schrijver, Joachim Stiller, kondigt gebeurtenissen aan "welke naar uw oordeel niet aan de algemeen gangbare logica beantwoorden". Ook Keldermans krijgt brieven van Stiller, evenals Simone Marijnissen, een wiskundelerares, die verbonden is aan het letterkundige tijdschrift "Atomium". Er ontstaat een verhouding tussen Simone en Groenevelt, waarbij de mysterieuze Joachim Stiller een allesbeheersende rol speelt. De beide gelieven ontvangen op allerlei wijzen tekens van deze bovennatuurlijke figuur. In het antiquariaat van Geert Molijn koopt Groenevelt een zestiende-eeuws boek, getiteld "De Apocalyps, zijnde het Visioen van Johannes op Patmen. Uytgelegt ende verklaert door Joachim Stiller, Meester in de Theologie tot Augsburg". ‘s Morgens vroeg wordt Simone opgebeld door iemand die zich Joachim Stiller noemt. Ze doet Freek hierover verslag : "Wat hij me vertelde, (...) kwam hierop neer, dat het niet dapper van me was geweest, jou verleden nacht aan je lot over te laten, dat jij je verschrikkelijk eenzaam en verdrietig voelde, dat wij nooit een mens aan de eenzaamheid mogen prijs geven en dat ik me zelf geen zand in de ogen hoefde te strooien". Freek en Simone brengen een bezoek aan de paleograaf professor Schoenmakers, die verklaart dat de brief die Freek van Joachim Stiller heeft gekregen, inderdaad 38 jaar oud is. Als ze op een nacht samen zijn op de kamer van Freek, begint plotseling het carillon van de kathedraal te spelen. Het geluid is zeer sterk en een onwezenlijk blauw licht hangt over de daken. Voor niemand anders in de hele stad, behalve voor Keldermans, zijn deze verschijnselen waarneembaar. De kunsthandelaar Wiebrand Zijlstra ("de ondernemende") heeft het in zijn hoofd gezet de arme Siegfried te pousseren tot gevierd kunstenaar (om er zelf flink aan te verdienen). Hij heeft Siegfrieds talent ontdekt op de wanden van een openbaar urinoir. Siegfried is "doofstom, tevens volkomen idioot (...) en aan een beetje epilepsie schijnt hij ook te laboreren". Als Siegfried op een cocktailparty wordt "geshowd", ontsnapt hij. Hij klimt het dak op en stort te pletter op het betonnen laadperron voor het gebouw. Vlak voor hij sterft, stamelt deze doofstomme nog : "Stiller... Zeg aan Sti...". Het wordt Groenevelt langzamerhand onbehaaglijk te moede, vooral als hij ook nog een affiche ziet van "Circus Stiller". Samen met Simone bezoekt hij een voorstelling van het circus; hij krijgt een fractie van een seconde contact met de zwarte harlekijn. Hij raakt overspannen en gaat naar een psychiater. Hij ondergaat een chemicianalyse waarbij hij vertelt dat hij jaren geleden getuige is geweest van een raketaanval op Antwerpen. Een Amerikaanse soldaat werd getroffen en Groenevelt was getuige van zijn sterven. Nu herinnert hij zich dat de soldaat Joachim Stiller heette. Intussen is gebleken dat Simone zwanger is. Per brief kondigt Joachim Stiller zijn komst aan; hij zal bij het Zuiderstation verschijnen. Groenevelt, Simone, Molijn en Keldermans gaan erheen. Stiller - Groenevelt herkent in hem de Amerikaanse soldaat - komt uit het station en wordt door een legerwagen doodgereden. De politie kan hem niet identificeren. Hij wordt opgebaard; drie dagen later is zijn lijk verdwenen. Met de komst van Joachim Stiller is er veel veranderd in het leven van de hoofdfiguren.
Bespreking Centraal in dit boek staan de veranderingen die gebeuren bij Freek Groenevelt. Dit echter, lijkt eerder overschaduwt te worden door de evolutie in het boek zelf. De auteur, Hubert Lampo, namelijk lijkt zelf namelijk een gehele persoonsverandering te ondergaan. Van huize uit was Hubert Lampo, zoals gezegd in de biografie, niet godsdienstig opgevoed. In ‘De komst van Joachim Stiller’ echter, is alles toch gedoopt in een eerder godsdienstige of op zijn minst in de mystieke sfeer. In het begin zou men dit het boek niet nageven, maar naarmate het verhaal vordert wordt het steeds duidelijker en duidelijker. Tot op het allerlaatste moment waarop Joachim Stiller overreden wordt, zou men kunnen denken dat het gaat over de een of de andere mystieke denker. Maar wanneer Hubert Lampo op het einde het lichaam na drie dagen ook nog eens laat verdwijnen staat het buiten kijf: Joachim Stiller is niemand minder dan Jezus Christus himself. Eerst zal ik even een lijstje geven van andere voorbeelden om aan te tonen dat Joachim Stiller wel degelijk Christus is en daarna zal ik proberen om de gevolgen hiervan duidelijk te maken:

• Joachim Stiller schrijft zelf dat hij Freek en Simone steeds zal volgen en beschermen. De Christenen geloven in een god (Jezus) die overal aanwezig is.
• Na enig zoek- en denkwerk van Freek, Simone en Geert komen zij tot de conclusie dat de tijd geen vat heeft op Joachim Stiller. De boodschap van Christus heeft zo ook nu nog een actuele waarde voor sommigen.
• De boodschappen van Joachim Stiller hebben ook telkens een verband met de toekomst zoals de boodschap van Christus nu nog toekomstgericht is.
• Joachim Stiller blijkt een boodschap te willen verkondigen die men niet begrijpt (Christus werd - wordt- ook niet begrepen) omdat hij wel dezelfde woorden gebruikte, maar met een andere betekenis. Christus (en de evangelisten) moest(en) ook naar een andere taal zoeken en dit werd bij hen de beeldtaal (zelfde woorden met andere betekenis).
• Opvallend is ook dat de kunstenaar, symbool voor de onderdrukten en de simpele, bij zijn dood blijkbaar enkel aan Joachim Stiller denkt en hem dus ook kent, iets wat voor Freek toen nog niet het geval was. Christus was ook vooral gekend bij de minderen en was er ook voor hen.
• Joachim Stiller heeft zoals Christus ook een hinderpaal in de uitvoering van zijn 'missie'. In het circus 'Stiller' herkent Freek in de Harlekijn de 'Engel des
• Doods' en hij zou deze engel willen volgen om zo van zijn onzekerheid verlost te worden. Na de voorstelling is de angst bij Freek helemaal opgekomen en is zo een belemmering voor de liefde tussen Freek en Simone en zo ook voor de opdracht van Joachim Stiller.
• Door de verschijning van Joachim Stiller ziet Freek dadelijk dat hij geen vijand kan zijn en Freek weet nu dat alles voorbij kan zijn. Joachim Stiller heeft dus iets vriendschappelijk en verlossend. Dit is zoals bij de roeping van de apostelen die dadelijk alles in de steek lieten bij het zien van Christus.
• Nadat Joachim Stiller door de vrachtwagen van het leger (vgl. de Romeinen bij Christus) is aangereden, ligt hij als een gekruisigde op de tramsporen. Freek voelt zich nu bevrijd en weet dat Joachim Stiller het grootste offer heeft gebracht voor het geluk van Freek en Simone zoals ook Christus dit deed aan het kruis.
• Hubert Lampo heeft ondertussen ook al gemerkt dat hij een Christelijk Messias-figuur heeft geschapen en dit verduidelijkt hij nog wanneer op de derde dag na de dood van Joachim Stiller zijn lichaam op onverklaarbare wijze uit het dodenhuis verdwijnt. In de film die later van 'De komst van Joachim Stiller' gemaakt is, wordt dit nog versterkt wanneer Joachim Stiller jaren later nog eens zal terugkomen en het brood zal breken en zo weer herkent zal worden door Simone.

Verder zijn er ook nog andere christelijke figuren en beelden terug te vinden zoals de Onze Lieve Vrouw die vooral dikwijls terug keert in de vorm van de Antwerpse kathedraal. Deze treed dikwijls op als een soort beschermende kracht, zoals tijdens de zonsverduistering. De vraag kan gesteld worden of het Hubert Lampo’s oorspronkelijke bedoeling was om een boek te schrijven met een dergelijk christelijke invalshoek. Wel, als men het mij vraagt niet. Maar hoe dan ook, hij was wel van zin om de grenzen en mogelijkheden van de mystiek eens af te tasten. Hierbij laat hij zich lijden door een heel aantal verschillende mogelijkheden. Zo probeert hij ook zijn weg te zoeken in de zuivere psychologie van bijvoorbeeld Jung. Maar nooit gaat hij zover dat hij durft om dit echt te confronteren met het christelijke beeld. Maar toch lijkt er onder de bodem van dit boek zich een hele strijd af te spelen in de auteur zelf. In sommige stukken lijkt hij zo hard te moeten afhandelen met de dilemma’s van wat hij aan het schrijven is, dat hij, bijna zelf in een crisis belandt. Dit is vooral gesitueerd in het middelste gedeelte. Dit heeft tot gevolg dat de auteur op den duur dermate moe wordt dat hij ook begint te kiezen voor de eerder gemakkelijke keuzes. Helemaal op het einde lijkt hij zich dan ook als verslagen over te geven. Hij erkent nu dat hij inderdaad deze Jezus figuur geschapen heeft en dat er geen weg meer omheen mogelijk is. En hij geeft dan ook toe ook. Op het einde beslist hij om het wel overduidelijk te laten blijken dat het over de Christus figuur gaat door hem na drie dagen in het mortuarium te laten verdwijnen. De strijdt is geveld, het christendom heeft gewonnen, hij kan op geen enkele andere wijze nog verklaren wie of wat Joachim Stiller is. De noodstop. Dat dit wellicht de oorzaak is van het uiteindelijk zo christelijke gegeven en niet een poging om, zoals het eventueel zou omschreven kunnen worden, goed te komen staan bij de christenen. Om dit toch maar eens extra te onderstrepen, geef ik hier een lijst met redenen waarom hij hiertoe geen enkele reden zou hebben:

• Allereerst is Hubert Lampo een Vlaming en in het traditionele Vlaanderen was alles doordrongen van het Christendom en Lampo wil deze basis van onze cultuur ook niet ontkennen. Het is daarom logisch dat Lampo bij een Christelijk verlossingsbeeld komt en niet van een andere godsdienst wanneer hij op zoek gaat naar een verlossing.
• Hubert Lampo is dan niet gelovig, maar hij is wel archeologisch, geschiedkundig geïnteresseerd in godsdienstige verschijnselen en het transcendente. Zo ook in de Kerk en Christus als historisch figuur en superieur individu.
• Als journalist is Hubert Lampo geboeid door alles wat vreemd en raadselachtig is en probeert hij deze raadsels op te lossen.
• Zo is ook de kern van het leven een raadsel dat Hubert Lampo probeert op te lossen. Hiervoor gebruikt hij onder andere ook de Bijbel als historische en archeologische bron.
• Zelf is Hubert Lampo ook op zoek geweest naar de reden waarom hij bij een Christelijk messiasbeeld uitkomt in 'De komst van Joachim Stiller'. Een oplossing heeft hij gevonden bij Carl Gustaf Jung. In elke mens zit een soort van religieus besef en volgens Jung zit er in het collectief onderbewuste van de mens een archetype voor dit religieuze in elke mens. Zo komt men hier, onbewust, steeds tot het Christelijk messias-beeld wanneer men op zoek is naar een verlossingsfiguur zoals Hubert Lampo doet in 'De komst van Joachim Stiller'.
• Volgens R. Otto zit er in elke mens een archetype van angst en deze existentiële angst heeft ook Hubert Lampo geïnspireerd. Hij schreef 'de Komst van Joachim Stiller' om zichzelf te verlossen van deze angst zoals ook Freek Groenevelt probeert om zichzelf te verlossen van de angst om de ultieme liefde te missen.

Goed, na nu aangetoond te hebben dat Hubert Lampo weinig reden had om dit boek te schrijven als een christelijk uithangbord voor publicitaire redenen. Daarom lijkt het mij ook redelijk om aan te nemen dat dit ook inderdaad het resultaat is van innerlijke zoektocht van Hubert Lampo opzoek naar enige spiritualiteit. Of dit inderdaad te verklaren is via theorieën van Jung of anderen wil ik in het midden laten. Maar wat wel zeker is, is dat het wel degelijk zijn weerslag op het boek gehad heeft. Vanuit een eerder atheïstisch of neutraal standpunt, gaat Hubert Lampo op zoek naar iets anders. Of wij ons nu kunnen vereenzelvigen met de weg die hij hiervoor genomen heeft of niet, zijn weg is in ieder geval een interessant iets om te bestuderen. Doch men kan zich afvragen of zijn weg inderdaad ook zo heel dicht bij het christelijk geloof ligt. Het is inderdaad zo dat het uiteindelijk eindpunt, zoals eerder aangetoond, nauw aansluit bij de christelijke gedachte. Maar voor de wijze waarop deze gevonden is valt eerder te bediscussiëren. Ik zal hier even enkele kleine knelpunten proberen op te sommen:

• Het christendom is bovenal een gemeenschapsgodsdienst. De enige plaats waar dit tot uiting komt is tussen Freek en Simone (afgezien van Freek’s vriendenkring). Verder echter verlaat Simone wel haar andere vriend en wordt onze kleine groep eerder een sekte, afgescheiden van de rest van de wereld (cf. Zij alleen horen de klokkentoren).
• Heel belangrijk in het christendom is het lijden (cf. Jezus aan het kruis). De christenen vinden in hun godsdienst dan eerder een weg om met het lijden om te gaan. In dit boek geeft Joachim Stiller geen oplossing aan tegen de Harlekijn. En buiten de liefde tussen Freek en Simone creëert Joachim Stiller meer leed dan dat hij oplost.
• Het christendom is zeer toekomst gericht terwijl de zoektocht naar Joachim Stiller zich juist volledig in het verleden bevindt zonder iets voor de toekomst aan te bieden.

Maar natuurlijk zijn deze argumenten nog het meest omstreden van al diegene die ik gegeven heb. Verder zal een zoektocht naar het mystieke zoals deze wel het meest van al afhangen van de achtergrond waar men vandaan komt en bijgevolg voor iedereen anders zijn. Zoals Hubert Lampo zelf gezegd heeft: ‘Deze transformatie zal veel geestelijke inspanning van hem vragen’, zo ook heeft het veel geestelijke inspanning van hemzelf gevraagd. En het resultaat van die inspanningen staat in ‘De Komst van Joachim Stiller’ neergeschreven. Appreciatie In het begin van het boek zegt Freek Groenvelt dat hij altijd al een vreemde vertrouwdheid gehad heeft met Franz Kafka. En niet onterecht, even later maakt ook hij net als de figuren van Kafka, de meest eigenaardige gebeurtenissen mee. Het grote probleem in doet boek vind ik dat Hubert Lampo deze dingen niet gewoon kan laten zijn wat ze zijn. Hubert Lampo probeert verder te gaan maar naar persoonlijke mening lijkt het mij dat hij zo hier en daar ook afbreuk doet aan dit gegeven. Dit begint pas op te komen vanaf het midden ongeveer en begint naar het einde steeds erger en erger te worden. Zoals gezegd vind ik ook dat het einde soms ook lijkt te vervallen in al te simpele oplossingen. Daarmee ook dat ik vooral het eerste gedeelte erg appreciëren kon. Want desondanks deze enkele bedenkingen, is het toch een zeer goed boek. Niet enkel voor tussenwaarde in de evolutie van de roman, maar ook omwille van het verhaal zelf. De schilderingen van personages die gemaakt wordt is soms sprekend en de spanning is soms om te snijden. Dit is toch alles behalve logisch wetende waar het boek nu echt over gaat. De zoektocht is dan ook meesterlijk omschreven, met de schrijfstijl perfect het gemoed van het moment volgend. Het was zonder meer een goed boek, maar af en toe liet het mij toch met vertwijfeling achter.
Bibliografie Gekost Van Balen, Hubert Lampo Mens- en wereldbeeld, Soethoudt & Co NV. 1984