1. Boekbeschrijving. Titel boek: De klucht van de koe (Toneeltekst uit 1612) Auteur: G. A. Bredero (geboren in 1585 in Amsterdam en gestorven is 1617) Eerste uitgave: verzameluitgave van Bredero’s kluchten 1619 2. Genre-aanduiding. “De klucht van de koe” is een klucht. Dat is goed te zien aan de vele grappige situaties (zoals sommige dialogen) die in het korte verhaal voorkomen. Het gaat verhaal over sociaal lagere milieus en primaire levensdriften. Het is een ‘volks’ toneelstuk. Er komen veel spottende en grappige situaties in voor en het gaat vaak om gebreken en ondeugden zoals domheid en overspel. Het doel van een klucht was om de toeschouwers een les te leren, ze te wijzen op hun eigen tekortkomingen. Dat werd gedaan door ze te laten lachen om de fouten van anderen. Niet altijd zat er zo een boodschap in. Vaak hadden ze vooral als doel de toeschouwers te laten lachen. Het genre dramatiek (toneel) ontstond in de middeleeuwen in heel Europa, overal had het verschillende benamingen (bijv. farce in Frankrijk, sotternie of clute in de Nederlanden). Bekende komedie/klucht schrijvers waren Bredero (in Nederland), Moliere (in Frankrijk) en Shakespeare (in Engeland). 3. Samenvatting van het werk. Het stuk opent met een monoloog van Gijsje, de gauwdief. De monoloog gaat over de kunst van het stelen en wat daar verder bij nodig is. Een waarzegster had hem voorspeld, dat hij omtrent zijn achttiende jaar aan de galg zou sterven. Tot nu toe is alles goed gegaan. Dan komt hij bij een huis in de buurt van een kalkoven in Ouderkerk. Voor het huis zit Dirck Thyssen, de boer. Gijsje maakt de boer wijs dat hij een reiziger uit Keulen is en dat hij graag onderdak zou hebben en dat hij wat wil eten. De gauwdief maakt misbruik van de gastvrijheid, hij eet en drinkt dat het een lust is. De boer vertelt Gijsje dat er een slechte tijd aan zal komen. Gelukkig heeft de boer nog een goede koe, zodat hij de slechte tijd wel kan doorkomen. Gijsje speelt voor een rijke koopman. Iedereen gaat vroeg slapen omdat ze de volgende dag samen naar Amsterdam zullen gaan. Joosje, een fuifnummer en gangmaker die in Amsterdam loopt te zingen, heeft ruzie gehad met zijn vrouw. Hij geeft een beschrijving van zijn vrouw die zeer onvoordelig uitvalt. Hij is naar de herberg “ ’t swarte paart” gegaan en besluit daar iets te gaan drinken. De waardin, Giertje van Friesland, weigert hem binnen te laten, maar hij weet toch binnen te komen en zit hij achter een pot bier. Na een tijdje valt hij dronken in slaap. Gijsje, de gauwdief staat midden in de nacht op. Hij gaat de vette koe van de boer stelen. Hij brengt de koe naar een in de buurt gelegen hofstede, genaamd: “Kostverloren”. Hij bindt de koe vast aan een hooiberg. Daarna gaat hij weer razendsnel terug en niemand heeft wat gehoord of gezien. De volgende ochtend gaat hij en de boer op pad. Ze gaan naar Amsterdam Als ze samen langs de hofstede kostverloren komen zegt Gijsje dat hij nog geld te goed heeft van de eigenaar van de hofstede. Hij gaat het geld nu innen, terwijl de boer wacht. De gauwdief weet de boer wijs maken dat hij de koe heeft gekregen in plaats van geld. De boer denkt dat het zijn eigen koe is, maar Gijsje weet hem wijs te maken dat dat niet zo is. Hij krijgt de boer ook nog zover dat de boer de koe gaat verkopen. Ze zullen elkaar weer in het “ ‘t swarte paart” zien. Inmiddels is Joosje, de gangmaker, ook weer wakker geworden, de gauwdief drinkt dan samen met Joosje een biertje totdat de boer komt, om de hem de opbrengst van de koe te brengen. Dan begint het feest echt en Gijsje zal alles betalen. Gijsje gaat vis of vlees halen bij Pieter de Kok. Opeens komt het zoontje van de boer, Keesje, huilend binnen. Hij vertelt zijn vader dat zijn koe gestolen is. Dan heeft hij door dat hij door een gauwdief, Gijsje is beetgenomen. Joosje, de gangmaker, besluit het verhaal met de zin: ‘Hij heeft het niet gestolen, wij hebben hem alle drie gegeven.”
4. Tijdlijn. 5. Spindiagram. Het centrale conflict in deze klucht is het conflict tussen de gauwdief, Gijsje en de boer, Dirck Thyssen. Gijsje weet de boer van zijn koe te bestelen en hem later door de boer zelf te laten verkopen. Gijsje heeft geen reden om de koe van de boer te stelen. De boer heeft zelfs onderdak verleend aan Gijsje en hij heeft hem te eten gegeven. Het gevolg van dit conflict is dat de boer en zijn familie de koe kwijt zijn en hij dus zijn inkomen kwijt is. En Gijsje, de gauwdief heeft niets verloren, alleen geld gestolen. De boer erkent dat hij dom is geweest en dat hij daardoor zijn koe heeft verloren. Een echte oplossing is er niet. 6. Karakteristiek van het hoofdpersonage. Het hoofdpersonage is Gijsje, de gauwdief. Gijsje is een onverschillig en vrolijk persoon. Ondanks dat hij een dief is vindt hij zichzelf geen dief. De echte dieven zijn volgens hem valse boekhouders, belastinginners en geldwisselaars. Hij vindt dat je moet leven en feesten van je geld, en het niet moet sparen. Hijzelf is de enige in het verhaal die steelt. Hij steelt de koe op een zeer geslepen wijze en weet de boer ook nog de koe te laten verkopen. Hij heeft een heel slim en geslepen karakter, maar hij doet zich voor als een “doodgewone” koopman die in het begin naar een slaapplaats zoekt. 7. Sociogram. De relatie tussen de hoofdpersoon, de gauwdief Gijsje en de boer Dirck Thyssen verandert in het verhaal. In het begin zijn ze vrienden, de boer vertelt hem veel, ze drinken samen wat, kortom een gezellige sfeer. Dan verandert de relatie tussen Gijsje en de boer van goed en vriendelijk in enerzijds verontwaardigd maar anderzijds ook waardering. De boer heeft waardering voor Gijsje omdat hij de koe zo slim heeft gestolen. Hoe de relatie van Gijsje met de andere personages is wordt zeer kort besproken. De gauwdief en Joosje, een optrekker ontmoeten elkaar in “ ‘t swarte paart ” bij de waardin Giertje. Ze weten beiden gratis een kan bier te krijgen. De boer, de gauwdief en de optrekker eten nog wat en drinken een kan bier, totdat de zoon van de boer, Keesje, binnenkomt en vertelt dat de koe gestolen is. 8. Renaissance – De klucht van de koe. Het genre is typisch voor de renaissance. Het is een kort volkstoneelstuk met een sterk amuserend karakter en spottende humor erin. Ondanks dat de boer door het stelen van zijn koe zijn inkomen kwijt raakt en zijn reserve voor slechte tijden waardeert hij toch de dief. Wat me opvalt is dat de drie eenheden van Aristoteles, namelijk eenheid van Plaats, Tijd en Thema niet kloppen. De plaats klopt ook niet, er is meer dan een plaats gebruikt in het toneelstuk, namelijk de boerderij, “ ‘t swarte paart”, “Kostverloren”, etc. De tijd bestrijkt drie dagen in plaats van één. Er wordt wel maar een thema gebruikt. . In het boek staat maar één handeling centraal en dat is de streek van de gauwdief met de koe. De gehele tekst is geschreven aan de hand van een eindrijm. Twee opeen volgende zinnen eindigen steeds op dezelfde klanken. Telkens worden er andere klanken gebruikt. Er zit geen volgorde in, er wordt vaak afgewisseld. Voor de rest valt mij op dat er niet bewust gebruik is gemaakt van een metrum. Elke zin is anders en zelfs in de zin wisselt het metrum. 9. Omgang, inrichting samenleving. Ik heb verschillende dingen geleerd van onderlinge omgang in die tijd en de inrichting van de samenleving. De samenleving in die tijd zag er heel anders uit dan nu. Toen leefde men in de renaissance, een woelige tijd. Heksen en wetenschappers werden zonder pardon vermoord en er was veel oorlog. De welvaart nam toe, de boekdrukkunst werd ontdekt en langzaam begon de strijd om de koloniën. Deze dingen komen niet in het verhaal voor, maar zijn misschien wel van invloed geweest op de schrijver. Wat mij het meeste opgevallen is is dat de mensen allemaal erg vriendelijk en gastvrij zijn. De boer kent Gijsje nog maar net en hij biedt al een overnachting aan, geeft hem te eten en helpt hem om de koe te verkopen. Het gedrag van Gijsje, de gauwdief viel me ook erg op. Hij wekt valse gevoelens op bij veel mensen en hij steelt veel. Hij doet alsof hij een reiziger uit Keulen is in dit verhaal, maar eigenlijk is hij een gemene dief. Dit kun je tegenwoordig ook tegenkomen, maar het is toch iets dat me opviel aan het gedrag van de spelers. De vrouwen hadden in die tijd een ondergeschikte positie. Er wordt veel minder gelet op normen en waarden.
10. Beoordeling Ik vond ‘De klucht van de koe’ een leuk boek om te lezen. Je krijgt van het boek een goede indruk van de verhalen en de samenleving in de renaissance. Ik had nog nooit een rijmend boek gelezen. In het begin vond ik het beetje saai maar het blijft vlot vertellend. De delen uit het boek die mij eigenlijk het meeste aanspraken waren de stukken waarin Gijsje de koe stal en vervolgens ergens anders onderbracht en het stuk waarin de boer zijn eigen koe probeert te verkopen en daarna het geld aan Gijsje gaat geven. Het verhaal heeft een gesloten einde. Morele argumenten: De handelingen van Gijsje vind ik slecht en vals. Ik keur zijn gedrag in zijn geheel af. Hij steelt en maakt misbruik van de gastvrijheid van anderen. De handelingen van de boer vind ik daarentegen erg goed. Hij ontvangt Gijsje vol vertrouwen en helpt hem. De boer zei zelfs: “En toch kan ik waarachtig dit bedrog nog wel waarderen”. Realistische argumenten: Doordat in het boek gebruik wordt gemaakt van dialogen komt het erg levendig over. De gebeurtenis en de personen komen bij mij erg levendig over. Er zitten ook redelijk wat verrassingen in het boek. Het stelen van de koe door Gijsje bijvoorbeeld. Dat had ik echt niet verwacht. De titel past ook goed bij het verhaal omdat hij de inhoud van het verhaal goed weergeeft.