A1 korte inhoud van het gelezen werk Johannes is een fantasierijk jongetje. Zijn wereld bevindt zich volledig in zijn eigen huis en tuin, en hij bidt elke dag tot God voor een wonder in zijn leven. Op een avond loopt hij met zijn hond de tuin in en Johannes stapt in een bootje op de vijver. Zijn drang naar de natuur is onweerstaanbaar. Een libel die op de bootrand zat, verandert in een blauw gestalte genaamd: Windekind. Een kus bezegelt hun vriendschap en
Johannes gaat zich kleiner en lichter voelen. Windekind neemt hem mee naar een konijnenhol waar Johannes de elfenkoning ontmoet, die hem een sleuteltje geeft en vertelt hoe schadelijk en nutteloos de mens is. Dat sleuteltje past op een gouden kastje met schatten erin. Oberon kan alleen niet vertellen waar dat kastje zich bevindt. Na dit incident brengt Windekind hem weer terug, en niemand merkt iets van zijn afwezigheid. Het sleuteltje begraaft hij in de duinen. Windekind haalt hem weer op en neemt hem dit keer mee naar een meikever die hem vertelde wat het doel was van meikevers, nl: veel eten waardoor zij in het huis met het heldere schijnsel zouden komen. Hierna gaat Johannes weer naar huis. Drie weken later wordt Johannes meegenomen door zes witte duiven die hem naar Windekind brengen. Ze gaan het bos in en ontmoeten de mieren. Daarna gaan ze naar een zendingsfeest. Dat is een mensenfeest waarbij zij allerlei bloemen vertrappen, en met hun harde stemmen de dieren op de vlucht jagen. Toen het begon te regenen, vluchtten de mensen en had Johannes eens van een andere kant de mens gezien. Namelijk uit het dierlijk oogpunt. Als Johannes bij Windekind zou blijven zou hij veranderen, zei Windekind. Ze gingen naar de kabouters en zo ontmoette Johannes Wistik. Wistik wist in welk boekje de waarheid stond, maar had het zelf nog niet. Johannes geloofde Wistik, maar Windekind zei dat er niets van waar was. Hij ging op zoek naar Wistik en hij vertelde hem een spreuk. Johannes wist niet wat hij hier mee aan moest en ging weer op zoek naar Windekind, die nu weg was. Hij kwam bij twee oude mensen terecht en blijft daar wonen. Hij las daar geregeld uit een boek waar God in voorkwam, maar Wistik kwam hem waarschuwen, dat dat boek niet het echte boek was. In de zomer ontmoet Johannes Robinetta, een meisje die hem het boek met “het rechte” zou laten zien. Hij werd verliefd op haar. De vader van Robinetta stuurde Johannes weg nadat hij lelijke dingen had gezegd over de Bijbel. Een zwart mannetje vindt hem, genaamd: Pluizer. Pluizer zegt dat Wistik niet bestaat en dat een mens moet werken, denken en zoeken. Ook beloofde Pluizer dat ze samen “het” zouden gaan zoeken. Er zochten heel veel mensen, maar die zochten naar Hein de Dood. Na een tijd wilde Johannes dat hij met Hein was meegegaan maar dat kon nu niet meer want Hein vraagt het maar één keer. Na een lange tocht arriveren ze bij Dokter Cijfer. Dokter C moest Johannes weer leren mens te worden. Pluizer en Johannes gaan naar het kerkhof om een tocht door de graven te maken. Daar toont Pluizer het dode lichaam van Johannes zelf, en allerlei andere graven. Dit kan Johannes niet verwerken en raakt bewusteloos. Dagenlang is het enige wat hij doet: cijferen. Als hij niet met die studie bezig was bracht Pluizer hem onder de mensen. Dus bleef hem niets over dan mensen en cijfers. Johannes zocht naar het verleden maar kon niets meer terug vinden. Hij meende Robinetta te hebben ontmoet, maar Pluizer zei dat het meisje Maria heette. In het voorjaar wordt Johannes bij zijn vader geroepen, want die ligt op sterven. Pluizer en dokter Cijfer gaan mee. Toen zijn vader dood was wilde Pluizer hem opensnijden en Johannes laten onderzoeken waaraan zijn vader was gestorven. Pluizer en Johannes beginnen een gevecht en Pluizer verdwijnt want hij verloor. Johannes smeekt de Dood hem mee te nemen maar dat weigert de Dood, want hij zegt dat Johannes de mensen zo lief heeft. Hij ligt met zijn hoofd op het bed van zijn vader en denkt na. Opeens hoorde hij de stem van Windekind en gaat naar buiten. Hij zag een licht gestalte maar het was onbereikbaar. De aarde trok zijn voeten, en zweven als vroeger kon hij niet meer. Aan de horizon zag Johannes een gestalte naderen. Was het een mens, of Jezus, of God? Het was de Ongenoemde, hij stelde Johannes voor de keuze. Of meegaan met Windekind en Hein naar het Grote Licht waar hij zo lang naar zocht of terug te gaan naar de mensheid. Johannes ging met de Ongenoemde mee naar de stad en koos de mensheid.
A2 De keuze van het boek. Ik zag het boek op de lijst staan en dacht: “dat wil ik weleens lezen!” Er stond ook “de kleine Johannes II op maar dat leek me het vervolg, dus de keuze viel op “de kleine Johannes I”. Ook het formaat van het boekje sprak me erg aan, omdat het zo klein is. Het plaatje vind ik ook best indrukwekkend, door de schaduw van het beest. Ik maak nu dit verslag over dit boek, omdat ik hier al een spreekbeurt over heb gehouden in de derde klas. In mijn lijst van gelezen boeken vond ik deze het leukst. B. Verdieping B1 Biografische aspecten De betekenis van de kleine Johannes kun je vanuit drie opzichten bekijken. 1. de artistieke betekenis
De eenvoud is bijzonder, omdat door de eenvoud de sprookjessfeer wordt gecreëerd. De natuurbeschrijvingen zijn ook artistiek. 2. ideeënontwikkeling
De nieuwe Gids opende zich met “de kleine Johannes”, dat een ethische bedoeling had (volgens de goede gewoonten) De Tachtigers wilden de ethiek verdrijven uit de literatuur, zij spraken alleen van schoon en lelijk, en helemaal niet van goed en kwaad. Van Eeden hoorde dus helemaal niet bij deze groep thuis. 3. de kleine Johannes is Van Eeden zelf -de Windekind-fase >>>> eenvoudige beschouwer en genieter van de natuur. - de Wistik-fase >>>> de drang naar het antwoord op het eeuwige “waarom?” Wistik kan niet steeds het antwoord geven. Het materialisme biedt uitkomst: Pluizer en Cijfer. -de Pluizer en Cijfer-fase >>>> Pluizer zoekt en Cijfer stelt de uitkomst vast. Het wordt Johannes telkens duisterder. Maar dan is daar een gestalte, noch Jezus, noch God, maar de redder der mensheid, die de stad wijst, waar de mensen wonen. Alledrie de betekenissen van hierboven kunnen waar zijn. Artistiek en romantisch was Van Eeden zeker dus daarom zou de kleine Johannes gewoon een artistieke uiting van hem kunnen zijn. Het zou ook kunnen dat hij (wat de tweede betekenis zegt) gewoon de ideeën van de andere Tachtigers wilden veranderen en dit probeerde met het boek. De derde betekenis vind ik persoonlijk de mooiste, als het waar zou zijn dat de kleine Johannes hierop is gebaseerd. Vanwege zijn beroep (psychiater) ligt dit wel voor de hand. Frederik van Eeden is een man die de domineespoëzie verafschuwt en de Schoonheid vereert. Hij leefde van 1860- 1932 en vond de Sarphatistraat de mooiste plek van Europa. Hij is iemand die zich verheven voelt boven de “walgelijke burgerlijkheid der grote menigte”. (zei hij zelf) Dit lijkt mij vrij waarschijnlijk, want hij wilde de wereld verbeteren. Hij voelde zich dus duidelijk meer dan een ander. De wereld verbeteren zonder materialen is een grote opgave. Dit idee kon Van Eeden aan door zijn psychiatrische achtergrond. In zijn karakter vinden we sociale en ethische elementen, vandaar zijn opvatting dat iedereen een vrije wil heeft en afwijzing van het materialisme in het boek. “Hij zoekt in de kleine Johannes in de verbinding van dichterschap en religieussociale hersenschimmen, vervulling van zijn leven en de grootheid voor zijn kunst.” Het feit dat Van Eeden psychiater was komt in het boek ook duidelijk naar voren. Hij beschrijft de gevoelens van Johannes uitermate gedetailleerd. Hier volgt een voorbeeld: “De drukte en het geraas brachten Johannes in een soort verdoving, die hem zijn leed deed vergeten. De smalle straten en de hoge huizen, die het hemelblauw in rechte stroken verdeelden, de mensen die langs hem al en aan gingen, het slepen der voetstappen en het ratelen der wagens verstoorden de oude visioenen en de droom van die nacht, als een stormde beelden in een waterspiegel.“ B2 Verhaaltechnische aspecten Personages
Johannes: hij is de hoofdpersoon van het boek. In het begin van het verhaal leeft hij gelukkig met zijn vader, zijn hond en zijn poes. Hij woont in een groot huis, waar hij heerlijk kan spelen. Hij heeft een rijke fantasie en is erg nieuwsgierig. Johannes speelt ook graag in de natuur en hij interesseert zich voor alle dieren. In de loop van de tijd leert hij ook de minder leuke kanten van de mens en zijn leven kennen. Johannes is een "round character". Dat hij van de natuur hield kun je zien aan alle namen die hij gaf aan voorwerpen in huis: “Voor het huis had hij namen uit het dierenrijk: de rupsenzolder, omdat hij er rupsen grootbracht; het kippenkamertje, omdat hij daar eens een kip gevonden had. In de tuin koos hij namen uit het plantenrijk, en lette daarbij vooral op de voortbrengselen, die voor hem voor belang waren. Zo onderscheidde hij een frambozenberg, een dirkjesbos en een aardbeiendal. Heel achter was een plekje, dat hij het paradijs noemde en daar was het natuurlijk erg heerlijk. Daar was een groot water, een vijver, waar witte waterleliën dreven en het riet lange fluisterende gesprekken hield met de wind. ” Windekind: komt tevoorschijn uit een libel. Hij neemt Johannes mee naar een fantasiewereld en laat hem met de figuren die daar leven kennismaken. Zijn vader is de zon, de maan is zijn moeder. Windekind staat symbool voor de kinderlijke fantasie. Oberon: is de elfenkoning van wie Johannes een gouden sleuteltje krijgt. Dit sleuteltje moet op een gouden kistje met allerlei kostbaarheden passen. Dit kistje moet naar het geluk leiden. Wistik: is de oudste en wijste van de kabouters. Hij symboliseert de dorst naar kennis en weetdrang. Robinetta: Johannes ontmoet Robinetta en hij wordt verliefd op haar. Zij mag van haar vader niet meer met hem omgaan, omdat hij een uitspraak doet over God. Zij symboliseert de ontluikende romantiek. Pluizer: is een vleermuis. Hij is erg bazig en heeft Johannes een tijd lang in zijn macht. Pluizer symboliseert het materialisme. Hein: is de Dood. Hij laat Johannes zien wat er met de mens gebeurt na diens dood. Dr. Cijfer: Johannes komt bij Dr. Cijfer om te leren en te werken. Dr. Cijfer is een systematische onderzoeker, die alles probeert uit te drukken in formules. De Ongenoemde: Dit is waarschijnlijk God. Ruimte
Dit is een lastig aspect, omdat in het boek niet duidelijk wordt aangegeven in welke plaats zich het precies afspeelt. Het boek is sprookjesachtig. Er wordt alleen verteld dat Johannes in een huis woonde met een grote vijver, maar niet waar het huis zich bevindt, dit is ook niet echt van belang. “Johannes woonde in een oud huis met een grote tuin. Het was er moeilijk de weg te vinden, want in het huis waren veel donkere portaaltjes, trappen, kamertjes en ruime rommelzolders, en in de tuin waren overal schuttingen en broeikassen. Het was een hele wereld voor Johannes. Hij kon er verre tochten in maken en gaf namen aan alles wat hij ontdekte.” Ook kun je niet precies uit het verhaal opmaken in welke tijd Johannes leefde. Het verhaal had zich net zo goed nu kunnen afspelen in deze tijd. Het enige waar je aan kunt zien dat het niet in deze tijd is geschreven is de oude taal. “Ook moogt ge er de kleine Johannes nooit over spreken, als ge hem soms ontmoet, want dat zou hem verdriet doen en het zou mij spijten, u dit alles verteld te hebben.” Het boek is niet spannend, je hebt nergens het idee dat je je adem moet inhouden van spanning.
C Evaluatie In het begin leek het echt heel erg op een sprookje. Ik hou niet meer zo van sprookjes, dus ik vond het erg saai. Maar ik beet even door en las gewoon verder. Toen Johannes op zoek ging naar het doosje met de waarheid vond ik het leuk worden. Als kind ga je op zoek naar de waarheid, het is dan heel leuk om de gedachten daarbij te lezen omdat je daar toch wel dingen uit herkent. Ik vind het verhaal prachtig gemaakt (als het inderdaad slaat op het leven van Van Eeden). Hij heeft er heel netjes en ook duidelijk de verschillende fasen in weergegeven. Het eind van het verhaal had ik liever iets anders gezien. Het was veel mooier geweest als Johannes meeging naar het Grote Licht, want daar had hij immers zo lang naar gezocht. Wat moest hij nou bij de mensen in de stad, als hij daar toch niemand had? Misschien moet ik daar De kleine Johannes II voor lezen. Verder zijn sprookjes niet echt mijn smaak, maar dit sprookje was toch meer psychologisch. Je moest er echt bij nadenken. Ik zou iedereen die van fantasie en psychologie houdt aanraden om dit boek te lezen. D Bibliografie a. primaire werk: Frederik van Eeden De kleine Johannes Amsterdam, 1983
b. secundaire werk: *KJ van der Kerk en HA Poolland over “De kleine Johannes”, in: Literama N21 *http://www.scholieren.com/uittreksels/ *Jan Fontijn over “Frederik van Eeden” in: uittreksels + diverse artikelen, literatuur A-K