Zakelijke gegevens Auteur Boudewijn Büch Titel De kleine blonde dood, De Arbeiderspers, Amsterdam, 2003 (herziene versie), 215 blz. (eerste druk 1985) Genre Roman (psychologisch, deels autobiografisch) Eerste reactie Keuze De reden dat ik voor ‘De kleine blonde dood’ heb gekozen, is dat toen Büch in November 2002 overleed, ik nog niets van zijn werk had gelezen. Toch is Boudewijn een zeer bekend en gewaardeerd schrijver. Na zijn dood werd ik alleen nog maar nieuwsgieriger naar zijn werk. Dat ik juist voor dit boek heb gekozen, komt doordat het zijn meest succesvolle roman is en ik al eerder een fragment uit het boek heb gelezen. Inhoud Büch heeft met dit boek een grote indruk op mij gemaakt. Het boek was indrukwekkend en zeer aangrijpend. Wat ik erg sterk vond aan het verhaal, was dat het sterk autobiografische trekken heeft. Hierdoor was het makkelijker om me in te kunnen leven. Het taalgebruik is redelijk eenvoudig, waardoor het boek makkelijk te lezen en te begrijpen was. Wel moest ik mij erg op het boek concentreren, omdat er twee verschillende verhaallijnen door elkaar heen lopen. Het was erg aangrijpend om te lezen wat oorlog met mensen doet, hoe het ze verandert. En niet alleen oorlog, maar nare ervaringen in het algemeen.
Verdieping Samenvatting In het boek wisselen twee verhaallijnen zich telkens af. Het eerste verhaal gaat over de jonge Boudewijn en de relatie tussen hem en zijn vader. In het tweede verhaal is Boudewijn opgegroeid tot een volwassen man en gaat het verhaal over de relatie tussen hem en zijn zoontje. Boudewijn is op schoolreisje naar Nijmegen. De klas gaat ook even Duitsland in, maar Boudewijn mag niet mee omdat zijn vader dit hem verboden heeft. Zijn vader heeft namelijk last van een oorlogstrauma en haat alles wat met dit land te maken heeft. Op het moment dat hij een zeldzame vlinder wil vangen voor zijn vaders verzameling, komt hij per ongeluk toch in Duitsland terecht. Wanneer zijn vader dit hoort, wordt hij woedend en slaat Boudewijn in elkaar. Dit is niet de enige keer dat Boudewijn wordt geslagen. Zijn vader verliest regelmatig zijn zelfbeheersing en dan slaat hij het huis en zijn bewoners kort en klein. De ouders van Boudewijn besluiten dat het beter voor hem is wanneer hij naar een psychiatrische inrichting gaat. Wanneer hij na een jaar van afzien – het was verboden om te lezen en dat was iets dat Boudewijn erg graag deed – naar huis mag, blijkt de hevige buikpijn waar hij al twee jaar lang aan leed een verwaarloosde blindedarmontsteking te zijn, met een buikvliesontsteking tot gevolg. Hij moet voor een jaar naar het ziekenhuis, waarvan hij de eerste weken in coma lag. Tijdens dit verblijf bezoekt zijn vader hem elke dag – in tegenstelling tot de inrichting, waar hij geen enkele maal bezoek heeft ontvangen – om hem voor te lezen. Op den duur verliest Boudewijn al het contact met zijn vader. Zes jaar na hun laatste ontmoeting krijgt hij een rouwkaart. Zijn vader heeft eindelijk de moed gevonden zichzelf te verlossen van alle kwelling en heeft zelfmoord gepleegd, overigens op een uiterst pijnlijke manier. Enkele weken later ontvangt Boudewijn een afscheidsbrief van zijn vader, waarin hij deze kwellingen beschrijft. De dood grijpt Boudewijn erg aan, en de brief vindt hij het ergste wat zijn vader hem ooit aan heeft gedaan. Het tweede verhaal gaat over Micky en is aanzienlijk korter. Micky is het zoontje van Boudewijn en Mieke, de veertien jaar oudere engels lerares. Boudewijn is eigenlijk homo en Micky is dan ook in een dronken bui ontstaan. Uit liefde voor zijn zoontje blijft Micky bij Mieke. Na enkele jaren neemt hij echter de volledige verzorging van Micky op zich, omdat Mieke door haar alcoholverslaving hier niet toe in staat is. Wanneer Boudewijn een weekendje weg gaat naar Parijs, brengt hij de toen vijf jarige Micky onder bij Mieke’s beste vriendin, onder voorwaarde dat deze de kleine niet aan Mieke mee zal geven. Dit doet zij echter wel. Micky valt bij zijn moeder thuis van de trap en raakt in coma. In het ziekenhuis blijkt dat de val veroorzaakt werd door een geknapt hersengezwel. Micky is klinisch dood. Na drie weken continu bij hem te zijn geweest, geeft Boudewijn op aandringen van de arts toestemming om de machines stop te zetten. Om zichzelf te straffen, besluit Boudewijn zijn zoontje te laten cremeren, zodat er geen enkel spoor van Micky achter zal blijven. Zes jaar na de crematie moet Boudewijn een artikel schrijven over het crematorium. Daar beseft hij dat hij de dood van zijn zoontje nog steeds niet verwerkt heeft. Wanneer hij iemand hoort zeggen dat rouw niet verjaart, kan hij na vele mislukte pogingen eindelijk aan de micrografie over Micky’s korte leven beginnen. Thema Het belangrijkste thema is de relatie tussen vader en zoon. Dit heeft betrekking op zowel de band tussen Boudewijn en zijn vader, als ook op de relatie tussen hem en zijn zoon. In het leven van Boudewijn staan krankzinnigheid en verwarring centraal: van zijn vader, zijn oom, zijn oma en van zichzelf. Ook de dood speelt een grote rol in zijn leven. Niet alleen de dood van dierbare personen, maar ook het dood bloeien van relaties. Vertelwijze Het boek is opgebouwd uit herinneringen aan Boudewijn’s jeugd en aan zijn zoontje Micky. Het is dan ook in de verleden tijd geschreven. Het grootste gedeelte van het boek zijn beschrijvingen van gevoelens en gebeurtenissen, maar die worden regelmatig afgewisseld met dialogen. De dialogen zijn vaak redelijk kort en volgen elkaar snel op. Titel en motto De titel van het boek is ‘De kleine blonde dood’. Dit slaat op Büch’s blonde zoontje Micky, die op een leeftijd van vijf jaar overleed. Deze titel wordt letterlijk in het boek genoemd. Tijdens een ruzie met zijn toenmalige vriendin Mieke wordt het gezegd. Boudewijn vindt het een mooie titel voor een boek en schrijft het op in zijn dagboek. Voor in het boek staan een hele hoop citaten van beroemde personen, die als elfvoudig motto dienen. You’re out of touch, my baby
My poor discarded baby. Mick Jagger

JE BENT UIT MIJN GEZICHTSVELD, MIJN LIEVELING. MIJN ARME VERWAARLOOSDE LIEVELING. Too young to really be in love. Jerry Lee Lewis/Lippman-Dee
TE JONG OM ECHT VERLIEFD TE ZIJN. Der Tod ist ein sehr mittelmässiger Porträtmaler. Goethe/Eckermann
DE DOOD IS EEN ZEER MIDDELMATIGE PORTRETSCHILDER. Die Geschichte rückwärts erzählt. Novalis
DE GESCHIEDENIS ACHTERWAARDS VERTELD
O Melancholy, turn thine eyes away! O Music, Music, breathe despondingly. Keats
O MELANCHOLIE, DRAAI JE OGEN WEG. O MUZIEK, MUZIEK, ADEM WANHOPIG. Comme vous le savez, notre société est entièrement liquidée… Rimbaud
ZOALS U WEET, ONZE MAATSCHAPPIJ IS HELEMAAL VERNIETIGD. Wie zich voorstelt dat iets wat hij liefheeft, te niet gaat, zal zich bedroeven; daarentegen zal hij zich verheugen bij de gedachte dat het behouden blijft. Spinoza
Liefde (of geen liefde), en ouder worden, en dan de Dood. Gerard Reve
Een naam van iemand die niet meer bestaat
blijft soms nog lang onder de mensen. Achterberg
Ik ben geen vader, en ik heb geen zoon
Niets dan een sage is zijn zacht bestaan. Willem de Mérode
Tête sacrée! Enfant aux cheveux blonds! Bel ange! A láuréole dór! Victor Hugo
HEILIG HOOFD! KIND MET BLONDE HAREN! MOOIE ENGEL! MET HET AUREOOL VAN GOUD! Bijna al deze stukjes proza hebben te maken met de dood. Dat is hoogst waarschijnlijk zo gekozen omdat de hoofdpersoon veel dierbare mensen verliest, zoals zijn vader en zijn zoontje. Enkele anderen hebben te maken met de oorlog die op zijn vader zoveel sporen heeft achtergelaten. En dan blijft het citaat over dat te maken heeft met de liefde. Dit slaat waarschijnlijk op zijn liefdeloze verhouding met de oudere Mieke. Opbouw Het boek bestaat uit eenentwintig genummerde hoofdstukken. Twee van deze hoofdstukken (hoofdstuk elf en twintig) zijn pas in 1995 in een herziene editie toegevoegd. Dit is gedaan om de verkrijgbare versie gelijk te maken aan het originele typoscript. Het laatste hoofdstuk sluit niet echt aan op het verhaal, maar zijn losse flarden van herinneringen die eigenlijk niet in het verhaal pasten, maar toch ook weer wel. Het zijn mooie herinneringen om te lezen, en maken sommige aspecten van het boek nog duidelijker. Er is sprake van een open einde, omdat je niet weet wat er nu met Boudewijn gaat gebeuren, maar dit is zeker niet storend. Aan het einde van het boek heb je toch het idee dat er antwoord is gegeven op al je vragen.
Personages Boudewijn is de hoofdpersoon van het boek. Hij lijdt - ook in zijn latere leven - erg onder de tirannie van zijn vader. Hij bezoekt vaak en veel verschillende psychiaters en probeert zo zijn leven weer op orde te krijgen. Van alle broers kon hij het beste met zijn vader opschieten. Boudewijn is homoseksueel, maar heeft desondanks toch een kind bij zijn oudere lerares. Hij houdt ontzettend veel van zijn zoon, en ondanks dat hij vaak twijfelt over zijn capaciteiten als opvoeder, neemt hij na de breuk met Mieke de zorg van Micky op zich. Dit is een zeer rond karakter, aangezien zijn persoonlijkheid volledig wordt besproken. Rainer is de door de Tweede Wereldoorlog getraumatiseerde vader van Boudewijn. In de Tweede Wereldoorlog is deze Joodse man uit Duitsland gevlucht en heeft vanuit Nederland tegen zijn geboorteland gevochten. Voor deze heldendaad heeft hij veel onderscheidingen gekregen. Rainer kan niet over zijn trauma praten en hij uit zijn verdriet dan ook op andere manieren. Zo heeft hij vaak last van oncontroleerbare woede-uitbarstingen, waarbij hij zijn gezin mishandelt en het meubilair aan gort slaat. Zijn haat jegens Duitsland zit erg diep, maar toch praat hij regelmatig Duits en heeft hij respect voor de Duitse discipline. Dit komt vooral naar voren bij zijn functie als hoofd van de vrijwillige politie, wat hem door de andere leden niet in dank wordt afgenomen. Na de scheiding met zijn eerste vrouw, heeft hij nog enkele relaties. Uit zijn laatste verhouding krijgt hij nog een dochtertje. Na enkele zelfmoordpogingen pleegt hij bij deze vrouw uiteindelijk zelfmoord. Rainer is een vlak karakter. Ondanks dat er veel over hem verteld wordt, kom je er niet echt achter waarom hij de dingen doet, wat hij voelt en wat hij denkt. Zelfs over zijn verleden kom je niets te weten. Moeder Büch lijdt het meest onder het gedrag van haar man. Zij voelt zich schuldig tegenover haar kinderen en probeert Rainer zoveel mogelijk onder controle te houden. Ze leeft in angst, wat zeer duidelijk naar voren komt. Haar karakter wordt verder niet echt besproken. Mieke is de veertien jaar oudere vriendin van Boudewijn en tevens de moeder van zijn zoon. Ze kan niet leven met het feit dat Boudewijn niet van haar houdt en slechts bij haar blijft vanwege Micky, en kan zijn homoseksualiteit niet accepteren. Mieke heeft een groot drankprobleem, waardoor ze niet voor Micky kan zorgen. Je komt verder niet veel over haar te weten. Micky is het zoontje van Boudewijn en Mieke. Micky is het belangrijkste in Boudewijn zijn leven. Met zijn nieuwsgierigheid en bijdehante opmerkingen, brengt hij zijn vader vreugde. Op een leeftijd van slechts vijf jaar, overlijdt hij aan een geknapt hersengezwel. Ook Micky is een vlak karakter. Historische tijd Het grootste gedeelte van het verhaal speelt zich enkele jaren na de tweede wereld oorlog af. Dit wordt redelijk vaak genoemd en het is ook duidelijk af te leiden uit de opmerkingen en handelingen van Boudewijn’s door de oorlog getraumatiseerde vader Rainer. De gevolgen van de oorlog zijn nog duidelijk zichtbaar. De tijd is zeer belangrijk voor het verhaal, omdat Rainer zonder deze oorlog niet zo getraumatiseerd was geweest en het leven van Boudewijn er heel anders had uitgezien. Plaats en ruimte Het verhaal speelt zich voornamelijk af in wassenaar waar hij tijdens zijn jeugd verblijft, en in Amsterdam waar hij later in zijn leven woont. De ruimte is niet bepalend voor het verhaal, maar is meer bedoeld om de lezer een betere voorstelling te kunnen laten vormen. Tijdsduur Het verhaal begint wanneer Boudewijn ongeveer zes à zeven jaar oud is. Het verhaal eindigt vlak na het overlijden van zijn zoontje, wanneer deze vijf jaar oud is. Boudewijn werd al vroeg vader, namelijk al in zijn studententijd. De vertelde tijd moet dan ook tussen de twintig en de vijfentwintig jaar zijn. Wel wordt er af en toe nog verwezen naar iets dat pas na die tijd gebeurd, maar dat zijn slechts toespelingen en geen uitvoerige beschrijvingen en hoeven dan ook niet bij de vertelde tijd te worden opgenomen. Sommige jaren uit zijn leven worden zeer uitvoerig beschreven, namelijk de jaren van zijn jeugd en de laatste jaren van zijn vaderschap, terwijl andere jaren amper of zelfs helemaal niet aan bod komen. Voorbeelden hiervan zijn de jaren waarin hij Mieke ontmoet en de eerste jaren van zijn vaderschap. Dit is voornamelijk omdat deze jaren geen voorbeelden van vader-zoon-relatie kunnen uitdragen. Op deze leeftijd sprak hij zijn eigen vader niet en zijn zoontje was nog te jong om een goed voorbeeld te kunnen zijn. Tijdsvolgorde Het verhaal is niet chronologisch verteld. Twee verhaallijnen vormen de basis van het boek. Het ene verhaal gaat over Büch’s jeugdherinneringen en de situatie thuis (vooral de relatie met zijn vader), terwijl het andere verhaal zich vele jaren later afspeelt, wanneer Boudewijn zelf een kind heeft. De herinneringen en gebeurtenissen spelen zich in een schijnbaar willekeurige volgorde af - waarschijnlijk zoals hij zich deze herinnert. Op deze manier kan er echter een duidelijke link gelegd worden tussen de gebeurtenissen in zijn jeugd en die later in zijn leven. De gebeurtenissen van toen en nu lopen vaak tamelijk parallel aan elkaar. Het boek straalt op deze manier ook verwarring uit. Verwarring is een zeer belangrijk aspect in zijn leven. Veel van zijn dierbaren waren krankzinnig of in ieder geval in de war. Ook relaties met en tot mensen zijn vaak anders en verward.
Perspectief Het verhaal wordt personaal verteld. De schrijver kruipt in de huid van Boudewijn Büch. De schrijver Büch en de hoofdpersoon Büch hebben niet alleen de zelfde naam, maar lijken ook dezelfde dingen mee te maken. Hierdoor krijgt het verhaal sterk autobiografische trekken. Maar het verhaal blijft een roman en dus fictie. Idee Het boek is geschreven met de bedoeling het verwerken van zijn verleden, van de vele nare ervaringen. Maar ook om alle mooie herinneringen op een rijtje te zetten. Door deze op te schrijven, legt hij deze voor eeuwig vast en kan hij ze nooit meer vergeten. Ook de hoofdpersoon uit het boek schrijft om te kunnen verwerken. Beoordeling Wat ik zeer sterk vind aan het boek, is dat het sterk autobiografische trekken heeft. Het is geen weerspiegeling van de werkelijkheid, maar lijkt de werkelijkheid te zijn. Door de hoofdpersoon naar zichzelf te noemen, weet Boudewijn Büch een verwarring te creëren die het boek alleen maar ten goede doet. Er ontstaat twijfel bij de lezer. Is het boek nou wel of niet autobiografisch? Doordat het boek sterk naar het laatste neigt, kun je je nog beter inleven in het verhaal. Dit is vooral van toepassing wanneer Büch met de titel ‘de kleine blonde dood’ komt aanzetten en wanneer hij vertelt dat hij probeert zijn verleden op te schrijven in een literair werk, om het zo te kunnen verwerken. Op dat moment kreeg ik zo erg het idee dat ik Büch’s autobiografie aan het lezen was, dat ik de pijn die hij gevoeld moest hebben, zelf kon voelen. Erg bijzonder vind ik ook de tegenstrijdige emoties die Rainer bij je oproept. Aan de ene kant krijg je een hekel aan de man, met name door zijn onvoorspelbare karakter. Aan de andere kant schetst Büch zijn vader af als een liefhebbende man, die erg van zijn kinderen hield, maar die gewoon niet om kon gaan met zijn trauma. Wanneer zijn vader dan ook komt te overlijden, is Boudewijn diep bedroefd, ondanks alle nare ervaringen. Dit wordt overigens niet begrepen door zijn moeder en broers. Mijn favoriete passage is de volgende: Ik werd geconfronteerd, en zou nog lange jaren worden, met een oorlog die weliswaar nooit de mijne was geweest maar die vanwege familieomstandigheden wel de mijne móest worden. (pagina 194) Deze passage spreekt mij zo aan, omdat het nogmaals benadrukt wat voor effect trauma’s hebben op mensen en ook op hun nageslacht. Boudewijn heeft nooit voor deze situatie gekozen, maar is er toch in terecht gekomen. Dat idee maakt zijn levensverhaal allemaal nog wat dramatischer. Wat ik wel jammer vind aan het boek, is het feit dat Büch alle andere karakters vlak houdt. En dat terwijl Rainer en Micky beide een zeer belangrijke rol spelen in het boek. Sterker nog, het hele boek draait om hoe Boudewijn reageert op deze twee mensen. Toch heeft de schrijver er voor gekozen om weinig over heb te vertellen. Het boek was een stuk interessanter geweest, wanneer bijvoorbeeld ook de beweegredenen van zijn vader voor zijn gedrag wat meer toegelicht waren. Of wanneer de brief in zijn geheel gepubliceerd was. Büch is geen uitzonderlijke stilist. Veel zinnen lopen niet lekker of bevatten overtollige woorden, en het taalgebruik is makkelijk. Toch maakt dit zijn werk niet minder goed. In tegendeel zelfs. Doordat het boek geschreven is in zeer begrijpelijke taal, kun je je als lezer beter richten op de inhoud, en hoef je niet zo te worstelen met de vorm. Dit is helemaal belangrijk, omdat je je al genoeg moet concentreren op de verwarrende tijdsvolgorde. Recensenten verwijten het Büch vaak dat hij telkens weer hetzelfde verhaal vertelt. Al zijn boeken draaien om hetzelfde verhaal, waardoor je veel overlappingen krijgt. Maar ook veel tegenstrijdige feiten. Voor mij is dit argument echter niet van toepassing, omdat dit het eerste boek is dat ik van deze schrijver heb gelezen. Daarnaast vind ik het juist een pluspunt, want om Büch’s hele levensverhaal te leren kennen, zul je al zijn boeken moeten lezen. Dit boek heeft mij weten te intrigeren. Ik kan geen genoegen nemen met enkel dit boek, maar wil nu ook zijn andere werken lezen. Niet alleen om alle verhalen te kunnen bundelen tot één levensverhaal, maar ook om de verschillen te kunnen vinden. Het is dan ook niet voor niets dat Büch het nooit zo goed heeft gedaan bij de recensenten, maar wel uitermate populair is bij het grote publiek. ‘De kleine blonde dood’ is zeker een boek dat je gelezen moet hebben. Het is zeer aangrijpend om te lezen wat een trauma met je doet en de manier waarop het boek is geschreven maakt het mogelijk je helemaal in te leven. Ik zou andere mensen het boek zeker weten aanraden.