Feitelijke gegevens
Titel: De kippenjongen
Oorspronkelijke titel:
Auteur: Gerard van Emmerik
Verschijningsdatum 1e druk: september 2011
Gebruikte druk: 1e
Aantal bladzijden: 222
Uitgeverij: Nieuw Amsterdam
Verfilmd als: nvt
Verslag geschreven door: Kees van der Pol

Biografie auteur
Gerard van Emmerik (1955) werd zelf op een kippenboerderij (in het Gelderse Vaassen) geboren: de roman is dus autobiografisch van karakter.

De flaptekst
Kippenboer Lucas, een kinderlijke geest in een sterk lichaam, leeft samen met de veel jongere Noor in een isolement op hun Veluwse boerderij. Hij heeft zijn kippen, zij haar correspondentievriendinnen en haar dromen. En ze hebben elkaar. Als er na twintig jaar onverwacht een baby komt, is het gedaan met hun liefde. Er is iets mis met het kind. En meer nog: met de ouders. Een wanhoopsdaad van Lucas drijft het kind definitief in de armen van Noor. De kippenjongen is een indrukwekkende roman waarin het draait om verlangen, jaloezie en uiteindelijk om liefde.

Opdracht
“Voor Marc.”


Eerste zin van het boek
Jim, die magere man op de bank daar in de tuin, gaat niet dood. Tenminste dat beweert zijn moeder, die naast hem zit.

Quotes
Hij wilde haar steeds in de buurt. Als ze voor een boodschap naar het dorp ging, vroeg hij of hij mee mocht. Voor de gezelligheid, en trouwens, ze moest de omgeving toch leren kennen. (..) Zodra ze het dorp bereikten keerde zijn zwijgzaamheid terug. De mensen en Lucas. Zelfs bij regenachtig weer bleef hij buiten staan wachten, zijn blik naar de grond gericht. Hij kwam liever zo min mogelijk in winkels.

Hij verhaalde over de zwarte en bruine en witte kippen. Hoe een kuiken in het ei water van het eiwit krijgt en voedsel van de dooier. Hoe het groeit en groeit, en steeds minder ruimte heeft in zijn ei en dan met een speciaal tandje duidend keer tegen de schaal tikt tot er een gaatje zit. En dan doodmoe is en heel lang moet uitrusten. En dan weer doorgaat, met zijn eitandje de hele schaal kapot snijdt. En opeens uit het ei stapt. Klaar.

Trivia
De roman zal zeker geïnspireerd zijn door de jeugd van Gerard van Emmerik. Hij werd namelijk geboren als zoon van een kippenboer op de Veluwe. (Vaassen) Hij weet dus uit ervaring hoe het is om een “kippenjongen”te zijn. Ook de schrijver had relatief oude ouders, waardoor hij zelf ook in een sociaal isolement kwam te verkeren. “De kippenjongen”is dus voor een belangrijk deel een autobiografisch getinte roman.

Samenvatting
Deel I
De roman begint met een korte passage waarin Jimmy als volwassen man wordt neergezet, waarna de verteller begint met de vertelling van de familiegeschiedenis.

Lucas de vader van Jimmy, krijgt op zijn 34e jaar ruzie met zijn moeder, als ze merkt dat hij een lijst heeft opgesteld met namen van mensen die “voor eeuwig moeten branden”in de hel. Hij verkoopt haar daarna een dreun en hij moet dan het huis verlaten. Zijn vader koopt een boerderij met kippen voor hem. Ongeveer twee jaar later verschijnt Noor in zijn leven. Hij is zesendertig, zij de helft. Hij is erg van haar gecharmeerd en onbeholpen schrijft hij een brief aan haar. Ze antwoordt met een verhaal over een Spaanse vriendin die schuldig is aan de dood van haar broertje. Lucas is niet zo dom dat hij niet begrijpt dat Noor de bewuste Spaanse zelf is. Ze trouwen al na een maand en ze gaat bij Lucas op de boerderij wonen. Hij wantrouwt haar echter in alles en gaat overal met haar naar toe. Dat wantrouwen wordt gevoed door jaloezie. In de oorlog die vrijwel ongemerkt voorbijgaat, hebben ze twee keer onderduikers op hun erf. Bij een van hen verliest Lucas zijn zelfbeheersing en slaat hij er op los. Ze moeten meteen weg. Later krijgt Noor een kaartje van het stel met een geboorteaankondiging. Ze wil zelf ook graag zwanger worden, maar het lukt niet. Direct na de oorlog wordt Lucas even opgepakt, omdat hij enige tijd lid is geweest van een “verkeerde beweging.” Hij heeft er een hekel aan communisten aan overgehouden. Omdat hij een sombere levensvisie heeft, voelen Noor en hij er veel voor om uit Nederland weg te gaan en naar Canada te emigreren.
Noor heeft ook behoefte om uit het isolement te breken en bezoekt elke maand in de stad een hotel. Ze ontmoet ook de jonge Fathi, met wie ze bijna een overspelige relatie kan aangaan, maar ze weet zich te beheersen. De emigratie naar Canada lijkt te lukken met het verkrijgen van de vergunning, maar Noor moet eerst een kleine operatie ondergaan. Daarbij doet de chirurg ook nog iets anders, waardoor ze ineens wel vruchtbaar kan zijn. Aan het einde van deel I is ze zwanger.


In deel II wordt Jimmy geboren. Hij heeft een handicap: hij groeit nauwelijks en dat komt door een afwijking in zijn hersenen die zich uit in een bult op zijn hoofd. Noor moet vaak met hem op controle en ze hoort dat er in de toekomst problemen te verwachten zijn. Dat verstevigt haar band met Jimmy, terwijl de kippenjongen niet zo veel moet weten van zijn vader die ruw en lomp is. Met zijn moeder bezigt hij een “indianentaaltje”, d.w.z. hij praat krom met haar. Zijn vader wil toch enige invloed op hem uitoefenen en hij dwingt Jimmy elke morgen met hem in een poel te gaan zwemmen. Jimmy is inmiddels twaalf jaar en het is dan 1968: de dreiging van een atoomoorlog is groot. Lucas ziet dat somber in. Hij geeft Jimmy ook een opdracht mee voor zijn latere leven. Wanneer hij twintig is, zal hij zijn moeder vragen moeten stellen over de uitstapjes met de “plattelandsvrouwen.” Blijkbaar vermoedt Lucas onraad. Is Jimmy wel zijn eigen kind en niet het gevolg van overspel?

Op een dag (16 augustus 1968) zwemt hij weg uit het leven van Jimmy. Hij stuurt de jongen terug, wanneer hij het diepste deel van de poel opzoekt. Jimmy zegt niets tegen zijn moeder en er is veel consternatie over de verdwijning van Lucas. Het lichaam wordt nooit gevonden en Jimmy wordt de eerste dagen bij zijn moeder weggehouden. Hij wordt opgevangen door een vriendin van Noor, Hanna, die hem ook al zo graag bij hem wil houden. Hij loopt weg bij haar, maar een bejaarde man bezorgt hem weer terug. Vijf dagen later komt zijn moeder hem halen en overnachten ze beiden in een hotel. Noor realiseert zich dat ze de kippen moet onderhouden.

In deel III wordt de dood van Lucas als een gegeven beschouwd. Er wordt nauwelijks meer over hem gesproken en Jimmy die nog steeds maar weinig durft te ondernemen, slaapt bij zijn moeder. Ook besluiten ze het levenswerk van Lucas, de kippenfarm, op te doeken. Ze gaan een vakantiewoning op het erf zetten en de eerste gasten die in een Citroën komen aanrijden, hebben het erg naar hun zin, maar verdwijnen overigens zonder te betalen. In de stad koelt Noor haar woede op een andere Citroën. Het volgende project van Noor is een weeskind accepteren, waardoor het isolement van Jimmy misschien kleiner zal worden. Maar de stadse Rebecca gedraagt zich slecht en moet alweer na een week vertrekken. Jimmy heeft ook geen moeite gedaan met haar op te trekken.
Dan krijgt Noor het in haar hoofd om met de auto naar Frankrijk op vakantie te gaan. Dat is goed voor de ontwikkeling van Jimmy, maar als ze na een lange reis zijn aangekomen, wil hij meteen weer terug. Ze geeft hem zijn zin. Een jaar later is een week vakantiekamp in Duitsland met andere misdeelde kinderen ook geen oplossing voor het ventje. Jimmy wil er meteen weer weg. Hij krijgt zijn zin van Noor.

In Deel IV heeft Jimmy (intussen 18 jaar) een geheim. Hij correspondeert met ene Aline,(20 jaar) die een eigen woning heeft. Ze wil hem graag ontmoeten en dat gebeurt ook in een stationsrestauratie. Ze wil dat hij bij haar komt wonen en dat lijkt ook te gaan gebeuren. Maar als alles gereed is: Jimmy (intussen 20) heeft zijn moeder heeft ingelicht (die zijn vertrek niet leuk vindt), besluit Noor hem naar Aline te brengen. Maar de invloed die ze tijdens de reis uitoefent, brengt Jimmy er toe toch de zijde van zijn moeder te kiezen. Hij gaat met haar naar huis. Hij zit nog wel met een dilemma dat hij aan zijn vader heeft beloofd. Hij moet als hij 20 jaar is, zijn moeder de geschiedenis van de “plattelandsvrouwen.” laten vertellen. Toch stelt hij die vragen aan het einde van de roman niet. Wel zegt hij tegen zijn moeder dat hij bij haar blijft.

Titelverklaring
Jimmy is de enige zoon van Lucas en Noor. Lucas is de “kippenman” van de omgeving. Wanneer hij op oudere leeftijd een zoon krijgt, is er dus weinig voor nodig om Jimmy als de kippenjongen door het leven te laten gaan. Al in één van de eerste regels in de roman wordt hij door zijn moeder “een kippenjongen met donkere krullen” genoemd. Omdat hij bovendien niet wil groeien en een aandoening heeft in zijn hersenen, blijft hij vrij klein en is de bijnaam erg voor de hand liggend,

Lijst met belangrijkste personages/karakters
Lucas
Noor
Jimmy

Analyse van de personages/karakters
Lucas is een man die heel lang bij zijn ouders blijft wonen en autistische trekken vertoont. Hij krijgt wanneer hij zijn moeder slaat, de opdracht het huis te verlaten en voor zichzelf te zorgen op een boerderij met kippen. Hij is niet al te intelligent en hij kan zijn driften nauwelijks beheersen. Wanneer Noor in zijn leven komt, probeert hij haar te bereiken. Maar dat lukt eigenlijk Noor meer dan hem. Wanneer ze getrouwd zijn, legt hij veel beslag op haar: hij geeft haar nauwelijks ruimte om te leven en ze moet voor alles verantwoording afleggen. Omdat hij het na de oorlog niet meer ziet zitten (hij is opgepakt vanwege een kleinigheid) wil hij met Noor naar Canada. Maar omdat er tijdens een operatie lichamelijk iets wordt “rechtgezet” bij Noor, wordt die ineens zwanger. Erg veel contact met Jimmy heeft hij niet.
De jongen is gehandicapt en groeit niet. Lucas is jaloers op andere mannen en wanneer Noor beweert elke maand naar de plattelandsvrouwen te gaan, gelooft hij dat niet. Hij draagt Jimmy op daar op zijn 20e jaar naar te vragen.

Lucas wordt later over het leven steeds somberder. Hij heeft een kippenziekte onder zijn kippen, waardoor de stapel wordt gehalveerd en hij ziet de toekomst somber in met de oostelijke, communistische opkomst. Hij is als de dood voor atoomwapens. (paddenstoelwolken) Op een ochtend zwemt hij (depressief) uit het leven van zijn gezin weg.

Noor is een jonge vrouw die een trauma heeft opgelopen, omdat ze zich schuldig voelt aan de dood van haar broertje. Die is verdronken omdat ze minder goed oplette. Daardoor voelt ze dat ze iets moet terugdoen voor de mensheid en dat brengt haar bij de teruggetrokken levende Lucas. Ze besluit met hem te trouwen om daarmee vrij te komen van haar ouders (en dus van het verleden) Maar ze heeft een grote drang naar vrijheid die ze bijna niet krijgt van Lucas. Daarom maakt ze elke maand een uitstapje naar de stad waar ze in een hotel verblijft. Er bestaat een kans dat ze seks heeft met de hotelbediende Fathi, maar ze weet weerstand te bieden aan de verleiding. Wanneer Jimmy geboren wordt, ontwikkelt zich een Oedipusrelatie. Ze wil dat de jongen altijd bij haar zal blijven. En dat gebeurt ook. Ze geeft Jimmy in veel dingen zijn zin: ze keert terug van vakantie als hij geen zin heeft in Frankrijk te blijven, hij hoeft niet in een vakantiekamp te blijven en ze zorgt ervoor dat hij niet bij zijn twee jaar oudere vriendin gaat wonen.

Jimmy is een jongetje dat min of meer gehandicapt ter wereld is gekomen. Hij gedraagt zich ook autistisch en hij heeft een hersenafwijking die ervoor zal zorgen dat hij niet oud wordt. Hij kan heel goed met zijn moeder opschieten, met wie hij ook in een indianentaaltje communiceert. Met zijn vader heeft hij veel minder op. Die laat hem zien hoe hij een kip doodt en gaat elke morgen met hem zwemmen in een poel. Op 16 augustus 1968 gebeurt dat voor het laatst, maar hij waarschuwt zijn moeder niet eens dat zijn vader verdwenen is. Hij blijft hangen aan zijn moeder en durft eigenlijk maar weinig te ondernemen. Hij zorgt ervoor dat een weeskind dat bij hen wordt geplaatst binnen een week weer weg is en hij zorgt ervoor dat ze de vakantie naar Frankrijk niet doorzetten. Toch heeft hij op zijn achttiende een moment dat hij vrij wil zijn als hij Aline ontmoet. Het lijkt erop alsof hij de band met zijn moeder eindelijk zal verbreken, maar als puntje bij paaltje komt, kiest hij ervoor bij haar te blijven. Jimmy is een moderne Oedipus op de Veluwe: nl. een verdwenen vader, een gehandicapte jongen en een nimmer versagende moederliefde.

Genre
Psychologische roman
Coming of ageroman

Uitgewerkte thematiek en motieven
In deze roman komen enkele universele thema’s aan bod. Er is sprake van een groot isolement bij enkele personages. Het begint al met het isolement van de autistische Lucas die uit huis wordt geplaatst door zijn vader, wanneer hij zijn moeder heeft geslagen. Hij woont dan in een boerderij op de Veluwe waar hij kippen houdt, maar verder niemand in zijn omgeving contact met hem onderhoudt. Dan verschijnt Noor in zijn leven. Hij is meteen weg van haar en hoe gebrekkig ook maar hij gaat met haar contact zoeken. Hij heeft driftbuien in zijn leven maar in de nabijheid van Noor weet hij die aardig te beteugelen. Wel zorgt hij ervoor dat Noor weinig “Lebensraum” krijgt. Hij let op alles wat ze doet en hij gaat overal met haar naar toe. Noor aanvaardt dat isolement ook gelaten, mede doordat ze een enorm schuldcomplex heeft door een traumatische ervaring uit haar jeugd. Ze is schuldig aan de dood van haar verdronken broertje. Dat ze behoefte heeft om er af en toe uit te breken, blijkt uit de passages waarin ze naar de stad gaat en een middag in een hotel doorbrengt. Ze krijgt de kans om vreemd te gaan, maar als we haar kunnen geloven, is dat niet gebeurd. Een andere manier om het isolement te doorbreken is de emigratie naar Canada, maar die gaat niet door als ze plotseling zwanger raakt. Dat geeft ze heel haar ziel en zaligheid aan Jimmy. Die komt gehandicapt ter wereld door de hersenafwijking en dat schept een nadere band tussen haar en haar kind. De vader is wat nors, grif en lomp, maar zij vertroetelt haar zoon, die langzamerhand ook meer dingen durft te doen (vgl. de spreekbeurt op school) Maar wanneer de vader omkomt, ook al door verdrinking, wordt de band tussen haar en Jimmy eigenlijk oedipaal. Ze wil niet dat hij weggaat bij haar en ze slapen bij elkaar in de kamer. Wel probeert ze af en toe het isolement van het kleine gezin te doorbreken, maar ze lijkt het ook niet erg te vinden als al die pogingen ( een weeskind in huis nemen, op vakantie gaan , naar een vakantiekamp sturen) mislukken.
Dan probeert Jimmy op zijn 18e uit het isolement te breken door contact te zoeken met vrouwen via een contactadvertentie. De twee jaar oudere Aline reageert en het lijkt allemaal te gaan lukken. Ze wil hem in haar huis opnemen en wanneer Jimmy op het punt staat dat te doen en dus definitief uit zijn isolement te breken, grijpt Noor alsnog in. Ze weet hem zover te krijgen dat hij toch weer mee naar de boerderij gaat en belooft bij haar te blijven. Oedipus op de Veluwe. Het isolement van d etwee personages blijft op die manier gehandhaafd.


Enkele gebruikte motieven:
- de moeder-zoonverhouding
- de vader-zoonverhouding
- de psychische afwijking
- de desillusie (van het leven: Lucas, Noor en Jimmy)
- de gehandicapte zoon
- eenzaamheid en isolement
- de dreiging van en atoomoorlog
- de dood/zelfdoding van de vader
- jaloezie
- coming of age

Structuur en perspectief.
De roman wordt onderverdeeld in vier delen. Deze worden zelf weer verdeeld in kleine hoofdstukken die met een typografisch teken worden onderscheiden. Tussen deze hoofdstukken gaat de vertelde tijd met sprongen vooruit en is er sprake van veel tijdverdichting. Toch is het allereerste hoofdstukje van ongeveer1 pagina een passage die eigenlijk helemaal aan het einde van de roman zou kunnen worden geplaatst. Daarna wordt de voorgeschiedenis verteld.

Grofweg ziet de indeling van de vier onderdelen er als volgt uit.

Deel I: Kennismaking en huwelijk van Lucas en Noor (1934-1956)
Deel II: Geboorte van Jimmy en de eerste jaren van zijn jeugd tot aan de dood van zijn vader (1956-1968)
Deel III: De tijd dat Noor en Jimmy samen zijn, samen plannen bedenken (1968-1972)
Deel IV Jimmy krijgt een relatie, wil het huis uit en keert toch terug. (1974-1976)

De vier delen worden dus wel chronologisch ten opzichte van elkaar verteld. De eerste pagina zou aan de laatste kunnen worden toegevoegd.

Aan de ene kant is er sprake van een open einde: je weet als lezer niet wat er met Jimmy later zal gebeuren. Aan de andere kant heeft hij ervoor gekozen niet met Aline verder te gaan. Dat betekent dat er ook sprake kan zijn van een gesloten einde.

Wat het perspectief betreft is er, vind ik, het meest sprake van een alwetende verteller die zijn personages toch weliswaar soms van buitenaf beschrijft, maar daarnaast in de huid kruipt van Lucas, Noor en Jimmy. In het eerste korte hoofdstukje vertelt hij in de o.t.t. De rest van de roman wordt verteld in de o.v.t. als achterafverteller. In dezelfde passage zie je soms de gedachten van beide personen weergegeven (bijv. Lucas en Noor; of Noor en Jimmy)

De tijd en het decor van de handeling
Hoewel er nauwelijks jaartallen in de roman worden genoemd, kun je uit de verstrekte tekstgegevens wel opmaken in welke periode van de vorige eeuw het verhaal speelt. Zie daarvoor onder “structuur.”
De periode van de vertelde tijd is van 1934 af tot aan 1976, (vanaf de dag dat Lucas op zichzelf moet gaan wonen tot de dag dat Jimmy besluit zijn moeder niet in de steek te laten).

Wat het decor betreft noemt Van Emmerik ook geen duidelijke plaats: hij laat Lucas wonen in een klein dorp (op de Veluwe?), ongeveer 18 kilometer van een grote stad. Dat isolement van het dorp is wel van belang voor de handeling. Lucas krijgt namelijk de kans om teruggetrokken te leven en de mensen in het dorp laten hem als zonderling met rust. Hij is de kippenboer die goede eieren kan leveren. Om diezelfde reden kan ook de ongezonde relatie tussen Noor en Jimmy blijven bestaan.


De stijl
Gerard van Emmerik wordt in recensies vaak geroemd om zijn stijl. Die is beheerst maar toch duidelijk. Wel heeft hij de neiging om gegevens slechts subtiel te verstrekken, waardoor je als lezer echt moet opletten niet over mededelingen heen te lezen.

(vgl. De beschrijving van de oorlog.)
“De oorlog hield zich schuil. Een enkele keer scheerde er een vliegtuig over, en op de schaatsbaan voorbij het dorp viel een verdwaalde Engelse bom, maar de schappen in de kelder stonden vol weckpotten met aardbeien en groenten en ingemaakt vlees. En die namaakkoffie wende snel. “ (- blz. 41)

Hij komt vaak kort terug op iets wat al eerder in de roman verteld is of wijst juist al vooruit naar zaken die verderop worden uitgelegd. Wat de compositie betreft, is dit een goede techniek. Daarnaast is de toon van zijn roman ironisch en humoristisch van aard. Dat kan ook goed, omdat hij door zijn alwetende vertelinstantie afstand kan nemen van zijn personages.

Enkele andere voorbeelden:
- Op een koele juniochtend was er plotseling de pijn die de dokter had voorspeld. Ze stopte met het verversen van de drinkbakken Zo kalm mogelijk verwisselde ze haar overall voor een jurk. Lucas pakte de koffer die sinds een maand gereed stond. Zijn handen trilden. “Ik bel een taxi”, zei hij.

- “Volgend jaar juli, begin augustus. Hij voelde het, hij hoorde het, hij rook het. Een nieuwe oorlog. De lucht zou vergeven zijn van de …”
“Paddenstoelwolken”. Zijn moeder bleef glimlachen. ‘Paars en rood en groen en `zwart, en dan is het uit met de mensheid, klaar.”

- “Kwam het door de pilletjes die ze trouw elke ochtend slikte en die haar aangenaam loom maakten. “Ik weet nu al zeker, noteerde ze, dat hij nooit zal trouwen. Omdat hij bij me blijft. Altijd zijn hele leven. We hebben genoeg aan elkaar. “

Slotzin
“Wel”,
“Blijf je?”
Ze knikte. “En jij ?”
“Ik ook, zei hij.

Interpretatie: Jimmy besluit op de boerderij van zijn moeder te blijven wonen.

Beoordeling Scholieren.com
“De Kippenjongen” is een boeiende roman over een universeel en klassiek thema. (Oedipus, moeder-zoonrelatioe, menselijke eenzaamheid) Door het taalgebruik is de roman heel toegankelijk en de verteltechniek van de schrijver is heel goed. Hij vertelt niet alles expliciet en de lezer moet heel erg opletten dat hij niet over passages heen leest, die van betekenis zijn. Literatuur zoals het bedoeld moet zijn. Het boek leest heel prettig en is ook voor jonge lezers alleszins de moeite waard. De literaire waarde: 3 punten.

Heel geschikt voor havo- en vwoscholieren die een ander boek op de lijst willen zetten met een moeder-zoonrelatie. Dit boek is uitstekend te combineren op je literatuurlijst met o.a.

- Jeroen Brouwers Bezonken Rood
- Gerard Reve Moeder en zoon
- Oek de Jong Opwaaiende zomerjurken
- Willem G. van Maanen Helse steen
- Jan Wolkers De junival
- Maarten’t Hart Een vlucht regenwulpen.
Dit zijn vrij bekende romans met het moeder-zoonthema, maar via de themalist op onze site kun je er gemakkelijk nog enkele romans bij plaatsen.

Recensies
De roman werd in de recensies erg lovend ontvangen. Vooral de stijl van de schrijver wordt bewonderd.
http://www.tzum.info/2011/11/recensie-gerard-van-emmerik-de-kippenjongen/
http://www.recensieweb.nl/recensie/3648/Ontroerend+portret+van+een+symbiotische+relatie.html
http://www.nu.nl/boek/2650042/gerard-van-emmerik---kippenjongen-.html
http://www.nrclux.nl/page/nl/product/848459/