De kameleon door Paul Claes

Primaire gegevens Uitgever:De Bezige Bij
Plaats van uitgeving: Amsterdam
Eerste druk: 2001
Omslagontwerp: Jan de Boer
Omslagillustratie: Antoine van Dyck
Aantal blz: 239
Leestijd: 8 uur Verwachtingen vooraf Ik weet eigenlijk niet goed wat ik moet verwachten. Ik ben gewoon voor de boekenkast gaan staan en heb dit boek er op goed geluk uitgepakt. De achterkant vond ik wel spannend klinken, daarom ga ik nu dit boek lezen. Ik heb de eerste pagina al gelezen en ik had eigenlijk direct de neiging om door te lezen, dus ik denk dat dit boek wel een goede keuze is. Ik hoop dat het een spannend boek is dat een beetje makkelijk en snel leest. Eerst reactie achteraf Het is een heel leuk en spannend boek. Het leukste aan het boek vind ik dat het zich in het verleden afspeelt. Het eerste hoofdstuk was het lastig, maar daarna zat je zo in het verhaal dat je je helemaal inleefde in die tijd. De personages hadden allemaal iets geheimzinnigs over zich en ik vond het wel leuk dat de hoofdpersoon telkens van geslacht wisselde. Wat ik wel jammer vond is dat het niet al te goed afloopt met Charles. Hij heeft goede dingen gedaan voor het land en uiteindelijk krijgt hij er geen beloning voor, maar moet hij vluchten. Dat hij uiteindelijk zijn leven eindigt met de barones vind ik wel weer leuk.
Samenvatting Het verhaal wordt vertelt als autobiografie. Charles Déon vertelt hoe zijn leven verliep en begint daarbij bij zijn geboorte. Hij heeft een zus, die vreselijk jaloers is op Charles. Terwijl hij opgroeit heeft Charles al veel aandacht voor zijn uiterlijk. Zo voelt hij zich prachtig op het moment dat hij van zijn ouders een blonde gekrulde pruik krijgt. Charles wordt door zijn oom naar Parijs gehaald om daar hogerop te komen. Daar ontmoet Charles Turquet met wie hij erg goede vrienden wordt. Als ze naar een gemaskerd bal moeten, komt Turquet met het idee om als man en vrouw te gaan. Charles voelt zich op het bal geweldig omdat hij gekleed in een baljurk gaat. Op het bal word Charles, of Charlotte, verleid door de Markiezin. Hij gaat mee naar hij met de Markies en ook door hem wordt Charles verleid. Hij sluit zich op in een kamer en wacht tot de markiezin thuis komt. S’nachts worden de maskers afgedaan en blijkt de markies een vrouw te zijn en wel de barones. Na dit avontuur wordt Charles wordt hij gevraagd om als spion naar Pruisen te gaan. Hij zal verkleed gaan als vrouw, Lia de Beaumont, en zal in Rusland de voorleesdame worden van de Tsarina terwijl hij via het boek een geheime brief doorgeeft. Het heeft allemaal betrekking op de onderhandelingen over Pruisen. De missie slaagt en Charles mag zelfs nog een tweede keer naar de Tsarina. Dit keer verkleed als man. Hij moet vertellen dat hij de broer is van Lia. Helaas mislukken de tweede onderhandelingen en Charles gaat terug naar Frankrijk. Desondanks wordt Charles benoemd tot dragonderkapitein. Zodra de Tsarina overlijdt zijn alle opgebouwde banden met Rusland weer weg, wanr haar opvolger wil niks met Frankrijk te maken hebben. De koning stuurt Charles naar Engeland om daar geheim agent te worden voor de koning in de functie van secretaris. Charles is een tijdje tevreden met die aanstelling, maar hij hoopt al snel op een benoeming tot ambassadeur. Helaas gaat deze functie naar een van zijn vijanden. Charles wordt door een hertog geboden terug te komen naar Engeland. Maar ondertussen krijgt hij ook een brief van de koning die hem vertelt dat hij moet blijven zitten waar hij zit. Charles moet op de vlucht voor allerlei vijanden en op een dag staat in de kranten dat hij verkleed als vrouw in het theater is gezien. Het is een groot schandaal en de enige manier waarop hij terug naar Frankrijk kan is door voor de rest van zijn leven vrouw te worden. Charles schrijft een autobiografie waarin hij vertelt dat hij als vrouw geboren is, maar door zijn ouders als zoon is opgevoed omdat die liever een zoon hadden. Op deze manier zijn alle geruchten over zijn geslacht uit de wereld. De koning verbied hem wel ooit nog mannenkleding te dragen. Charles keert terug naar zijn geboortestad, maar het loopt niet zo geweldig met hem af. Als de revolutie begint keert het gewone volk zich tegen de adel en al het bezit van Charles wordt vernield of afgepakt door schuldeisers. Uiteindelijk moet Charles weer vluchten. Het verhaal eindigt in Engeland waar Charles de baron weer terugziet. Zij vraagt hem om zijn vrouw te worden en de rest van zn leven met haar te delen. ‘‘Laat mij je man zijn’zei ze hees ‘wees mijn vrouw.’’ Ruimte De ruimte waarin het verhaal zich afspeelt is zeer uitgestrekt. Het verhaal begint in Tonnerre waar Charles geboren wordt. Zijn oom neemt hem mee naar Parijs en daarna gaat Charles naar het verblijf van de Tsarina Elisabeth in Rusland. Ook speelt een groot gedeelte van het verhaal zich af in Engeland, waar Charles eerst woont voor zijn werk en daarna woont omdat hij in Frankrijk niet veilig meer is. De ruimtes waarin het verhaal zich afspeelt zijn grote landhuizen, paleizen, balzalen. Het boek vertelt immers het verhaal van iemand van adel. Tijd Het verhaal begint op 5 oktober 1728, bij de geboorte van Charles Geneviève Louise Auguste Andrée Timothée D’eon. Het verhaal eindigt op een herfstavond in 1802. De verteltijd is dus 74 jaar. De achttiende eeuw was in Frankrijk de tijd van koning Lodewijk XV. In het begin van de 18de eeuw was er nog een duidelijke scheiding tussen hoge adel, lage adel en het gewone volk. In het boek word ook beschreven hoe deze scheiding langzaam verdwijnt. Veel hoge adel moet vluchten. In het boek wordt onder andere vertelt dat de Markiezin geguillotineerd is. Wijze van vertellen Het verhaal begint met een stukje waaruit blijkt dat Charles zijn levensverhaal gaat vertellen. ‘Niets doodt meer dan nietsdoen. Schermen als en man mag ik niet meer, schitteren als een vrouw kan ik niet meer. Mijn sabel roest in zijn schede, mijn spiegel lacht me uit in mijn gezicht. Het enige sieraad dat me rest is het wapen van de grijsaard:de pen. Mijn leven duurt niet lang meer nu. God geve me de moed en het geduld om het geheim ervan aan dit linnenpapier toe te vertrouwen. U, lezer of lezeres, wilt weten waar het begon?’ In de alinea erna begint het verhaal van zijn leven. Het wordt vanuit ik-perspectief vertelt en verloopt, op de eerste alinea na, chronologisch. Aan de wijze van vertellen kan je wel merken dat het boek zich in het verleden afspeelt, maar het taalgebruik is niet echt ouderwets. Hierdoor kon ik me wel goed inleven in het verhaal, maar bleef het toch begrijpelijk. Ik vond dat het boek niet echt spannend opgebouwd was. Je las meer van gebeurtenis naar gebeurtenis. Ik was hooguit benieuwd of hij vrienden als de barones en Turquet nog eens zou zien. Concreet thema Charles weet niet goed of hij man of vrouw is. Zijn geslacht is mannelijk, maar hij heeft borstgroei, is onbehaard en heeft een hoge stem. Hij maakt hier handig gebruik van door in vrouwengedaante te spioneren voor de Franse koning. Hij stijgt steeds hoger in rang, tot hij uiteindelijk boven zichzelf uitstijgt en in de problemen komt. Hierdoor moet Charles definitief vrouw worden.
Abstract thema Het abstracte thema is volgens mij de tweestrijd die Charles voert met zichzelf. Hij weet niet goed wie en wat hij is en wat zijn doel is. Aan de ene kant wil hij stoere dragonderkapitein zijn op een paard met een sabel in zijn hand, maar aan de andere kant voelt hij zich heerlijk in vrouwelijke kleding met make-up op en een waaier. Is hij een vrouw in mannenlichaam of een man die zich graag als vrouw verkleed? Ook komt de liefde als thema naar voren in dit boek. Charles wordt verliefd op zijn vriend Turquet, op de barones, op de markiezin en op Anna. Maar doordat hij meerdere geslachten speelt kan hij in de liefde geen geluk vinden. Het thema oorlog komt heel zwak terug in het verhaal. Op de achtergrond wordt vertelt over Frankrijk dat met Rusland een pact sluiten over Pruisen, maar dat verraden wordt zodra de Tsarina overlijdt. Spionage en geheime verbintenissen waren heel gewoon in die tijd en dat komt ook terug in dit boek. Motieven In ‘de kameleon’ worden heel veel symbolen gebruikt. Deze symbolen worden door Charles zelf ook genoemd. Het begint al met dat hij vertelt dat hij als jongen geboren werd, maar 2 jongensnamen tegenover 4 meisjesnamen heeft. Zijn sterrenbeeld is weegschaal en hij werd geboren in Tonnerre, de stad met donder en bliksem, licht en donker samen in de naam. Tonnerre ligt op de grens tussen het sombere Bourgogne en het lichte Champagne. Zo twijfelt Charles zijn hele leven. Hij zit er altijd tussenin. Net zoals hij tussen vrouw en man in zit. Tenslotte is het op het einde niet zeker of de moeder van Charles wel de echte moeder is. Dit is dus nog een extra twijfel, namelijk is Charles burger of edelman? Behalve al deze symbolen die erop wijzen dat Charles altijd de twijfel is, heb ik geen motief kunnen vinden. Personen Charles/Charlotte: Dit is de hoofdpersoon van het boek. Hij is geboren als man, maar twijfelt erg over zijn geslacht. In onze tijd zouden we hem hermafrodiet noemen. Hij werkt als spion voor de Franse koning en doet dat in mannelijke en vrouwelijke kledij. Charles heeft veel vrouwelijke en mannelijke kenmerken. Zo heeft hij de lichte kleine bouw, hoge stem en fijn gezicht van een vrouw, maar het karakter van een man. Hij is vrij driftig, opvliegend en gepassioneerd als het gaan over zijn standpunt verdedigen. Ik heb ook uit het boek op kunnen maken dat hij vrij dominant is, maar dat dit minder wordt zodra hij zich in vrouwenkleding hult. Barones: Een vriendin van Charles die ervoor zorgt dat Charles in de hogere kringen terecht komt. Zij is redelijk oud, wijs en heeft veel contacten. Hierlangs wordt Charles ook gevraagd om als spion de koning te dienen. De Barones heeft een relatie met de Markiezin. Ze heeft vrij veel mannelijke trekken zoals een strakke kaaklijn en een hese stem. Markiezin Ook een vriendin van Charles. Ze zit in de zelfde adelijke kringen als de Barones, maar blijkt later een spion te zijn voor de verkeerde personen. De Markiezin heeft de Barones ontmoet op een feestje en helpt haar sindsdien met het zoeken van mooie jonge meiden. Verdere personen in het boek zijn Koning Lodewijk XV, Elisabeth de Tsarina van Rusland, Anna (een van de diensters van de Tsarina), Turquet (jeugdvriend van Charles) en de familie van Charles. Titel, ondertitel, motto De titel is makkelijk te verklaren. Charles voelt zich als een kameleon. Als spion veranderd hij vaak van geslacht en hij heeft veel twijfels over zijn werkelijke geslacht. In het boek noemt hij zichzelf ook kameleon. ‘Ik ben een weegschaal. Ik wist nooit wie ik was. Heet ik Charles of Charlotte? Kom ik uit Champagne of Bourgogne? Ben ik burger of edelman? Leef ik in de oude of de nieuwe tijd? Net als de markies van Carabas ben ik alles en niets. Ik was altijd tussenpersoon: jurist, dragonder, ambassadeur, dubbelspion. En het ergst van al: ik ben half man, half vrouw. Ik ben een amfibie, een amazone, een kameleon.’ Een ondertitel is bij dit boek niet aanwezig, maar er is wel een motto. Op de voorste pagina staat eerst:’Aan *** Aan wie ik deze roman had opgedragen als hij haar waardig was geweest.’ Daaronder staat een motto van een regel:’Chamaileontos eumetaboloteros, veranderlijker dan een kameleon’. Dit is een regel van Aristoteles uit Historia animalium II. Dit motto lijkt me vrij duidelijk. Het slaat terug op de kameleon en het veranderlijke dat Charles als spion heeft. Eigen mening Ik vond het een erg leuk boek om te lezen. De tijd waarin het geschreven is bevalt me erg. Ik vind het leuk dat het boek zich in Frankrijk in de achttiende eeuw afspeelt, omdat dit de tijd was van hoepelrokken, pruiken, pracht en praal, terwijl Frankrijk in werkelijkheid grote schulden had. De oom van Charles noemt heel Parijs op een gegeven moment ‘een decor, een schone schijn die de armoe verbergt’. Het onderwerp hermofrodie vond ik erg leuk. Juist omdat het anders is dan boeken die ik eerder al las. Het onderwerp was voor mijzelf niet herkenbaar, maar je hoort in de maatschappij tegenwoordig wel verhalen van mensen die zich voelen alsof ze ‘in het verkeerde lichaam geboren zijn’, dus ik wist wel wat er bedoeld werd. Ik heb zelf eigenlijk nooit zo over hermafrodie nagedacht, maar ik moet zeggen dat ik door het maken van een verslag erover wel aan het denken ben gezet. In dit boek waren de gedachtes van Charles het belangrijkst. Er werd duidelijk beschreven hoe hij zich voelde. De gebeurtenissen waren ook wel belangrijk, maar het verschilt heel sterk per hoofdstuk wat het belangrijkst is. De gebeurtenissen waren over het algemeen wel leuk. De onderhandelingen over Pruisen deden me niet zoveel, maar de overige gebeurtenissen waren, mede door het licht erotische karakter, wel leuk. Niet alle gebeurtenissen waren even geloofwaardig, maar dat maakt voor dit boek niet veel uit. Je moet je immers toch al behoorlijk inleven omdat het in een andere tijd speelde. Ik had soms wel het gevoel dat er overbodige stukken in het verhaal zaten. Hierbij denk ik bijvoorbeeld aan het stuk waarin Charles tijdens het schermen gewond raakt. Ik zag hiervan niet het doel in het verhaal. De afloop van het boek vond ik erg mooi. Vooral de zin: ‘Laat mij je man zijn,’zei ze hees, ‘wees mijn vrouw.’, vond ik erg mooi. Het verhaal eindigt op het moment dat Charles 74 is en dat vind ik goed gedaan door de schrijver. Charles kwam voor mij wel levensecht over. Dit kwam vooral doordat je veel van zijn gedachtes las. Het verhaal wordt immers verteld door Charles zelf als autobiografie. De Barones en de Markiezin kwamen iets minder echt op mij over. Dit kwam denk ik vooral omdat het mij in het begin vrij onwaarschijnlijk leek dat de barones verkleed als man een relatie had met de markiezin. Maar achteraf bedacht ik me dat ook in de 18de eeuw dat soort dingen zich wel in het geheim hebben afgespeeld, dus dat het niet zo heel onwaarschijnlijk is als het lijkt. Ik herkende noch mezelf, noch mensen uit mijn omgeving in de hoofdpersoon, maar zoals ik al zei hoor je vaker op tv dat er mensen zijn die niet goed weten of ze man of vrouw zijn. De opbouw van het verhaal vond ik erg logisch. Als iemand zijn levensverhaal vertelt gebeurt dit bijna altijd chronologisch. Het verhaal was makkelijk te lezen. Het enige lastige waren de namen. Vooral aan het einde van het boek was het soms moeilijk om bij te houden wie nou de vijanden en wie nou de vrienden van Charles zijn. Maar ik denk dat dit ook wel deels de bedoeling van de schrijver was, juist omdat het in die tijd allemaal zo ingewikkeld was. Ik vond het gedeelte waarin Charles als vrouw in Rusland zit erg leuk. Daarna vond ik het spannend omdat je kon merken dat Charles boven zichzelf uit begon te stijgen; hij kreeg te veel eigendunk en dat is uiteindelijk ook zijn ondergang geworden. De afloop van het boek vond ik goed. Het taalgebruik was niet ouderwets maar paste wel goed qua stijl bij de tijd van het boek. Vooral in de dialogen kon je goed merken dat je in een andere tijd zat en dat vond ik juist erg leuk aan het boek. Aan het einde werden niet alle gebeurtenissen goed beschreven. Vooral toen Charles moest vluchten en door iedereen achterna werd gezeten werd het vrij ingewikkeld, omdat alle namen door elkaar liepen. Verder vond ik het taalgebruik wel goed en duidelijk. Kortom, ik vond het een erg leuk boek om te lezen. Het was anders dan andere boeken doordat het in een andere tijd speelde, over hermafrodie ging en op sommige stukken licht erotisch was. Ik vond de schrijfstijl van Paul Claes goed, maar soms een beetje ingewikkeld. Toch is de kans groot dat ik in het vervolg meer boeken van hem ga lezen.