De hydrograaf door Allard Schröder

Leesverslag De hydrograaf

Zakelijke gegevens
Datum: 19-11-2007
Auteur: Allard Schröder
Titel: De hydrograaf, De Bezige Bij, Amsterdam, 6e druk december 2002, 204 blz. (1e druk april 2002)
Genre: Psychologische/filosofische/historische roman

Eerste reactie:
Ik moest een boek lezen voor het tentamen en ik had de periode 2000-2002 nog open. Ik vroeg aan iedereen of die nog een leuk boek had gelezen in die periode. Tim Reus had net dit boek gelezen en hij vond het een erg leuk boek, dus ging ik hem ook maar lezen.
En ik moet zeggen, ik vond het ook een erg leuk boek! Het leest lekker makkelijk weg (wat wel een opluchting is na boeken zoals Knielen op een bed violen) Ik was er lekker snel doorheen.


Verdieping:

Samenvatting:
Franz von Karsch-Kurrwitz is een geboren graaf. Hij leeft een saai bestaan als wetenschapper in Hamburg. Hij beseft pas dat hij op de vlucht is voor zijn leven als hij eenmaal aan boord van het schip ‘De Posen’ is gegaan en het land uit het zich ziet verdwijnen. Karsch is hydrograaf en hij ziet het als zijn doel om een wiskundige formule te vinden voor de stromingen en golven van de zee. De reis gaat naar Valparaiso, te Chili. Aan boord leert hij Moser kennen, een burgerlijke zakenman die in salpeter handelt. Karsch heeft niet veel met Moser op, maar je moet toch wat doen om zo’n schip en dus trekken ze veel met elkaar op. Ook is er een Duitse leraar klassieke talen, Dr. Totleben, een mysterieuze man, met veel kennis en af en toe een uitgesproken mening, over bijvoorbeeld godsdienst.
In Lissabon komt er een nieuwe passagier aan boord, zo laat Karsch zich vertellen door Moser, die dit weet doordat hij een grote koffer heeft gezien, aan boord gesjouwd door een stel matrozen, waar een grote M op staat. Pas later komen ze er achter dat dit een vrouw is met blond haar, de Nederlandse actrice/pianiste Asta Maris.
Karsch wordt verliefd op haar, en Maris trekt veel met hem op. Maar toch gaat ze als ze aanmeren in Rio de Janeiro mee met Totleben in plaats van met hem. Karsch wordt woedend als hij dit ziet en gaat omdat hij niet weet wat te doen mee met Moser naar een restaurant en daarna naar een herenhuis.
Karsch is volledig bezopen als hij terugkomt bij de Posen, waar blijkt dat Dr. Totleben gewond in het ziekenhuis ligt. Hij is neergeslagen en gaat niet meer mee. Hij bleek in het bezit te zijn van een vals paspoort en is gearresteerd.
Maris zegt er niets van te weten, hoewel ze samen de stad zijn ingereden. Ze laten de zaak rusten, op Moser na dan, die niets beters te doen heeft om complottheorieën rond Totleben te verzinnen.
Karsch, die steeds verliefder wordt op Maris, schrikt als op een stormachtige dag de loopjongen in het restaurant komt verkondigen dat Maris zoek is. Ze gaan met z’n allen op zoek. Uiteindelijk vinden ze haar in het ruim, stijf van de opium en helemaal ladderzat van de rum. Karsch weet niet wat hij er mee aan moet, hij weet nu dat het, eenmaal van de Posen af, nooit iets kan worden tussen hem en Maris. Niet in Pommeren, zijn thuisfront, ze zou niet worden geaccepteerd. Eenmaal aangekomen in Valparaiso gaan ze ieder hun eigen weg, zonder afscheid te nemen vertrekt Maris.
Karsch is tijdens de tocht tot de conclusie gekomen dat hij nooit tot de top zal behoren, en hij laat zijn wetenschappelijke carrière varen. Eenmaal thuis in Hamburg verbrand hij zijn onderzoekspapieren. Hij gaat het leger in, om zijn ‘schuld’ in te lossen. Zijn vader heeft hem ooit uit het leger weten te houder door een remplaçant erheen te sturen. Karsch besefte toen dat als de dorpsjongen die in zijn plaats ging, om zou komen, het eigenlijk hemzelf zou moeten zijn. Hij wordt langzaam gek, maar heeft uiteindelijk wel het gevoel dat hij toch de remplaçant van zijn remplaçant is geworden.

Als hij eenmaal compleet verward midden op het slagveld wordt gevonden, besluit de legerleiding hem naar het ziekenhuis te sturen. Hij blijkt een verwaarloosde syfilis te hebben, waarschijnlijk opgelopen in het herenhuis in Rio de Janeiro.
De rest van zijn leven brengt hij rustig door op zijn landgoed.
Hij sterft uiteindelijk tijdens de bevrijding in 1945, waar hij door een 18 jarige Amerikaanse soldaat wordt neergeschoten, omdat hij weigerde binnen te blijven, zoals iedereen was verzocht te doen. (in de mist zijn vrienden moeilijk te onderscheiden van vijanden)
Het boek eindigt met verklaringen van de legerarts en van de huishoudster van de oude graaf. Dat is om de problemen met zijn testament op te lossen.

Verhaaltechniek:
De schrijfstijl is moeilijk, maar toch ook makkelijk. Het is naar mijn idee best dichterlijk geschreven, met niet alledaagse woorden er tussendoor. Veel franse woorden dacht ik.
Maar dat komt misschien ook omdat de hoofdpersoon ook altijd Frans sprak tegen zijn moeder als hij zich van haar wilde distantiëren.
Schröder beschrijft alles heel uitvoerig. Sommige zinnen zijn een en al beschrijving, maar niet storend, zoals in sommige boeken wel eens het geval is. Vooral het weer en de zee komen keer op keer terug in zijn beeldspraak. Maar dat is misschien omdat Karsch hydrograaf is, en zich bezig houdt met het weer en de zee.
Het verhaal speelt zich vooral af op de boot, met af en toe als afwisseling de tussenstops in Lissabon, Rio de Janeiro en Valparaiso. Ook af en toe gaat het terug naar Pommeren en Hamburg, de thuishaven van Karsch. Maar naar mijn idee waren deze ruimten minder belangrijk dan het schip de Posen.
De hoofdpersoon in dit verhaal is graaf Frans von Karsch, uit wiens ogen het verhaal zich ook grotendeels afspeelt. De belangrijkste bijfiguren zijn Moser en Maris. Totleben en zijn familie spelen weliswaar ook essentiële rol in het verhaal maar toch heb ik het idee dat zijn minder belangrijk zijn voor het verhaal dan Moser en Maris. Karsch is hydrograaf van beroep, hij is een erg gesloten man en weet dat hij nooit tot de top zal behoren. Hij denkt vrij negatief over alles. Hij heeft geen dromen, en zal ze ook nooit hebben.

Amilcar Moser is de salpeterhandelaar uit Triëst, maar geen Italiaan! Hij is zelfverzekerd, en verkondigt keer op keer dat de toekomst in de feiten ligt, en niet in de filosoferende wetenschap die von Karsch in zijn ogen beoefent. (wetenschap zonder praktisch doel)
Dr. Ernst Totleben is leraar klassieke talen. Hij is een mysterieuze man die om onbekende redenen niet naar Duitsland terug wil. Karsch heeft het idee dat Totleben net als hij, iets ontvlucht. Hij wordt uiteindelijk in verband gebracht met de vermoedelijke zelfmoord van een jongen.
Asta Maris is een Hollandse actrice/pianiste. Dat wordt niet duidelijk in het verhaal. Maar ze is geen van beiden, allebei of een van de twee. Ze is niet heel jong meer en is niet van hoge komaf. Ze schijnt een knappe vrouw te zijn (zolang ze haar kleren aanhoudt dan)
Uiteindelijk blijkt ze verslaafd aan rum en opium.
Het verhaal begint met het aan boord gaan op de Posen. Ze varen naar Lissabon, waar Maris aan boord komt. Ze varen de oceaan over, meren aan in Rio de Janeiro, maken een zware storm mee (waarin Maris stomdronken wordt gevonden), varen langs de kaap (waar Karsch het vogelnest in gaat en het ijs van de Zuidpool kan zien, wat voor hem enorm bevrijdend is).
Hun wegen scheiden in Valparaiso, Karsch gaat terug naar Hamburg, wat de rest gaat doen wordt niet bekend.
Daar komt hij weer in contact met zijn moeder, en zijn door zijn moeder beoogde verloofde Agnes Saëz. Die zich verloofd blijkt te hebben tijdens zijn reis, wat een enorme opluchting is voor Karsch. Hij gaat in dienst bij het leger, raakt gewond en brengt de rest van zijn leven door in zijn landhuis met zijn huishoudster. Hij wordt uiteindelijk als oude man doodgeschoten door een Amerikaanse soldaat.
Schröder beschrijft alles heel uitvoerig en gebruikt veel franse woorden.

Thematiek:
Het thema van dit verhaal is saaiheid van het al geplande leven en toevalligheden.
Karsch komt uit een adellijke familie, en zijn leven is daardoor al goeddeels uitgestippeld. Hij hoef het leger niet in, en heeft een saaie baan als hydrograaf, waar hij eigenlijk na zijn eerste publicatie al geen interesse meer voor heeft. Hij is erg gesloten en wordt van zijn stuk gebracht in onverwachte, en vooral ongeplande, situaties waar hij geen raad mee weet.
Hij komt erachter dat alles eigenlijk bestaat uit toevalligheden. Hij is toevallig een middelmatige hydrograaf. Hij ontmoet toevallig Asta Maris, hij loopt toevallig syfilis op, hij wordt toevallig doodgeschoten door een Amerikaanse soldaat. Alles berust op toeval.

Hij zegt nooit een droom te zullen hebben, en nooit tot de top te behoren. Hij beschrijft dat met behulp van een zwerm vogels, hij zal nooit de voorste vogel worden, die de zwerm leidt, al is die voorste vogel dat misschien maar bij toeval.

Plaats in de literatuurgeschiedenis:
In 1989 verscheen de eerste roman Schröder “de gave van Luxuria”, er volgde naast vertalingen, essays en drama’s nog meer romans. “De hydrograaf” kreeg de AKO- literatuurprijs in 2002. “Het pak van kleindienst” uit 1996 gaat over een duiker. Hierin treffen we dus de mogelijke liefde van de schrijver voor het water, dat ook in de hydrograaf van groot belang is. In de werken “Raaf”(1995) en “Grover”(1999) zien we ook de thematiek terug. De zoektocht van de hoofdpersonen naar kernbegrippen als liefde en moraal en vooral toch de zin van het leven. In zowel de Hydrograaf als deze 2 boeken zorgt het onverwachte, het toeval, het lot tot wendingen in leven van de hoofdpersonen.
In de pers werd het werk van Schröder wel met het tijdloze en beschrijvende van Bordewijk vergeleken, het symbolisme en fantastische met W.F.Hermans.

Beoordeling:

Ik vond het een heel erg leuk verhaal, wat eigenlijk heel raar is, omdat het verhaal eigenlijk nergens over gaat. Hij zit op dat schip en ze varen maar een beetje. Tijdens het verhaal wordt het saaie leven van Karsch beschreven, en maak je de verandering in dat saaie leven mee. Het is echt heel makkelijk om te lezen, je hebt het zo uit, maar daarna moet je toch wel even nadenken waar het nou eigenlijk over ging. Dat is het rare en aparte aan dit boek. Het is een heel mooi boek, maar het gaat tegelijkertijd nergens over, maar toch ook weer wel. Het is een boek dat je snel uit hebt omdat je door wilt lezen. Je zit te wachten op het plot, wat niet komt, maar eigenlijk allang voorbij is.
Ik heb in dit boek niet echt een passage kunnen ontdekken die me echt aansprak of juist totaal niet, behalve de laatste dan, het laatste hoofdstuk met de verslagen van de legerarts en de huishoudster vond ik niet zo boeiend, maar de rest was gewoon mooi geschreven.
Ik kan het niet echt met een ander boek of met een film vergelijken. Ik heb nog nooit een verhaal gelezen wat nergens over ging maar wel heel mooi was. Ik kan het echt niet met iets anders vergelijken. Er zijn wel verhalen over reizen en schepen en dergelijke, maar daarin in het thema heel anders dan in dit boek.
Het taalgebruik is apart, met makkelijk leesbare zinnen waar toch wel veel moeilijke (soms ook Franse) woorden in voorkomen.
Ik vond het heel leuk om dit boek te lezen, ik ben heel blij dat ik aan Tim gevraagd had of hij nog een leuk boek wist.

Dit boek raad ik dan ook aan, aan anderen die nog een leuk boek zoeken voor hun literatuurlijst. Of gewoon omdat je hem wilt lezen.