De hel door Boudewijn Büch

Primaire gegevens en signalement Boudewijn Büch (1 948), eerste druk 1993. Psychologische novelle, 75 pagina's. Drie delen. Er is sprake van een onzichtbare verteller, het perspectief ligt bij de hoofdfiguur Winkler Brockhaus. Hoofdfiguur: Winkler Brockhaus. Bijfiguren: Laroux Brockhaus, zijn broer, zijn ouders en de leraren van het gymnasium. Tijd van handeling: begin jaren zestig. Analyse Verklaar de titel. De titel slaat op het gymnasium, waar Winkler naar toe zal gaan als hij twaalf jaar wordt. in de eerste zin van de novelle noemt zijn broer Laroux de school zo. Verdere verwijzingen naar de hel: een leerling die in het lokaal zit waar Winkler zijn traangasgranaat gooit; leraar Staal die op de reünie zegt dat de jaren vijftig en zestig stampvol hellen waren waarvan niemand de sleutels had; Winkler noemt op diezelfde reünie het huwelijk van zijn ouders 'een hel' In de laatste zin van de novelle gebruikt moeder het woord nog eens: Hemel en hel zijn in het hart van de mensen. Bovendien verwijst de titel naar de novelle Bint van Bordewijk. De klas die daarin het ideaal van 'tucht' uitdraagt, heet De hel.
Hoe is het boek opgebouwd? Het boek bestaat uit drie delen. Deel I is verdeeld in 23 genummerde hoofdstukken; deel twee in 7 genummerde hoofd- stukken, deel drie is een halve pagina. De delen zijn chronologisch opgebouwd. Deel 1 begint met de verhalen van Laroux over de strenge school, voordat Winkler 12 jaar is. Dan worden de belevenissen van Winkler gedurende zijn eerste jaar op school verteld. Als hij zijn traangasgranaat gooit is hij ongeveer 15 jaar. Deel I eindigt als Winkler van school gestuurd wordt en bij het gas-,water en lichtbedrijf naar een baantje als meteropnemer gaat vragen. Deel 2 vertelt in het kort hoe Winkler het avondgymnasium haalt en Nederlands gaat studeren. Dan komt een tijdsprong van ongeveer 25 jaar, waarna Winkler bij verschillende situaties met leraren spreekt of informatie over hun leven krijgt. Uit deel 3 blijkt geen tijdsaanduiding; het kan zich afspelen vlak na deel 2. Hoe eindigt het verhaal? Van de meeste leraren wordt de achtergrond duidelijk. Zij blijken allen iets meegemaakt te hebben dat hun reactie op Winkler begrijpelijk(er) maakt. In deel 3 wordt van de overige leraren verteld hoe het met hen afloopt. Moeder vertelt over de dames Lepelaar, die Winkler heel aardig vond, dat zij al voor de oorlog lid waren van de NSB. 'Niet van die actieve, hoor' Daardoor krijgt de lezer ook een andere visie op de bijfiguren. Wat maakt De hel spannend? De lezer leeft mee met Winkler. Je ziet hoe hij reageert en hoe hij over de gebeurtenissen denkt. Daardoor vind je hem sympathiek en de leraren, de conrector en de rector juist niet. Vooral in het eerste deel wil je daardoor graag weten hoe het met Winkler afloopt. Hij doet niet alleen goede dingen, hij buit zijn positie flink uit. Dat maakt hem juist levendiger. Zulke leerlingen kun je in het dagelijkse (school)leven ook tegenkomen. Deel 2 wordt spannend omdat je nieuwsgierig bent naar de achtergronden van de leraren. Vertel eens iets over de namen. Winkler Brockhaus en zijn broer Laroux zijn naar encyclopedieën genoemd. In deel I wordt verteld dat de familie een andere naam heeft gekregen. Hun achternaam was Maanoua; Winklers voornaam was eerst Lothar. De familie is ook katholiek gedoopt. Moeder zegt:' we zijn met de nieuwe namen niet zo herkenbaar meer' Winkler, die destijds vijf of zes jaar was, begreep er niets van. Pas na de gebeurtenissen met de leraren Hundertwasser en Latjes gaat hij iets van antisemitisme begrijpen. Met de naamswisseling wilde de familie afstand nemen van de joodse achtergrond. De meeste leraren hebben opvallende namen: Hundertwasser, Latjes, Staal, Wreedstaart. Sommige kun je' speaking names' noemen: namen met een betekenis. Zoals Wreedstaart, of de voornaam van de leraar Latijn, Pompeius, of de naam van de aardrijkskundeleraar: Landrijk. In welke tijd speelt het zich af? Winkler zegt dat hij in 1948 geboren is. Hij is twaalf jaar als hij naar het gymnasium gaat, vijftien als hij er afgestuurd wordt. Deel 1 speelt dus begin jaren 60. Dat is ook te halen uit de muziek waar Winkler naar luistert: een nieuw plaatje van Buddy Holly. Meneer Latjes vindt Elvis Presley' gezongen vuiligheid 'Pa Brockhaus vraagt de rector of die zich nog kan herinneren wat er vijftien jaar geleden met de joden is gebeurd. Opeen maartmiddag in het jaar 1964 koopt Winkler een traangasbommetje. In het tweede deel ontmoet Winkler enkele leraren. Vijfentwintig jaar nadat hij van school gestuurd is, ontmoet hij zijn leraar Nederlands; in 1970 vindt hij het graf van zijn leraar Latijn Van der Camp. Er wordt niet aangegeven wanneer de reonie plaatsvindt. Na zesentwintig jaar ontmoet hij meneer Latjes. Deel 3 heeft geen tijdsaanduiding enkelen wordt verteld wat er na hun pensionering gebeurde. Vertel eens iets over het karakter van Winkler? Winkler is erg bang voordat hij naar het gymnasium gaat, door de verhalen van Laroux- Als het er echt zo erg blijkt te zijn, wil hij naar Frankrijk vluchten, op zijn fiets. Als zijn moeder daar achter komt, is ze heel boos. Hij moet onder toezicht van Laroux naar en van school fietsen, Als de leraren Hundertwasser en Latjes antisemitische opmerkingen maken, weet Winkler heel goed dat hij daarmee niet bij zijn moeder aan moet komen. Zij wil juist niet meer aan hun joodse afkomst herinnerd worden. Stiekem schrijft hij dan een brief aan zijn vader. Als de rector de leraren moet ontslaan, worden de leraren erg voorzichtig. Hoe vervelend hij ook is, geen leraar stuurt hem eruit. Winkler geniet van de aandacht die zijn medeleerlingen hem geven. Dat zal ook een van de redenen zijn dat hij het bommetje gooit: de aandacht voor hem wordt minder. Welke motieven tref je in dit boek aan? Aandacht voor de joodse identiteit (zie bij de namen); aandacht voor homoseksualiteit in het begin verwijst de rector in zijn toespraak daarnaar als hij vertelt over bijzondere vriendschappen op school. Het is een jongensgymnasium naar de hel en de hemel: zie hiervoor. Moeder zegt dat zij als kind graag naar het gymnasium zou zijn gegaan:' dat was voor ons, eenvoudige meisjes, een soort hemel op aarde'. De verwijzingen naar de hel fungeren als leidmotief door de drie delen.