Plaats (waar) en tijd (wanneer) Het verhaal speelt zich af in 1972. Paul, de hoofdpersoon wordt dan 50 jaar. Als Paul namelijk naar een mesje aan het zoeken is vindt hij een boek dat hij van zijn oudste broer heeft gehad voor zijn twintigste verjaardag op 29 juli 1942. Het verhaal speelt zich grotendeels af aan de rand van Amsterdam. Een beetje plattelands met veel koeien, modderige paden, sloten en bruggen. Samenvatting Paul wordt op een ochtend wakker, zijn zus belt op en vertelt hem dat zijn vader op sterven ligt. Hij moet daarom een barecueavond met zijn klas(hij is leraar Engels)afzeggen. Hij gaat naar buiten om zijn auto te starten, maar hij doet het niet. Hij belt de accuwacht. Als Paul dan toch op weg is, krijgt hij een aanrijding met een meisje op rotonde voor de RAI in Amsterdam. Als hij uit zijn auto stapt(hij heeft niets), gaat hij in de andere auto kijken. Daar zit een meisje dat met haar neus tegen de voorruit is geslagen. Ze zegt dat ze op weg naar het ziekenhuis zijn, omdat haar vriendin zich in haar vagina heeft gesneden, en dat haar schoenen vol met bloed staan. Ze wordt naar het ziekenhuis afgevoerd in een ambulance en Paul belt op naar het huis waar zijn vader op sterven ligt. Zijn vader blijkt intussen al overleden te zijn. Hij gaat terug naar het autootje van het meisje, Carla. Hij neemt een pakje sigaretten van het merk Tigra mee uit het dashboardkastje. Hij rijdt uiteindelijk in zijn auto naar het huis waar de familie op hem wacht. Zijn vader ligt opgebaard in een kamer. Hij kust zijn vader op het voorhoofd, en vanaf die handeling heeft hij steeds meer pijn in zijn nek en voelt dat zijn vader ijskoud is. Ze zijn bezig met het opstellen van een rouwadvertentie. Er is onenigheid tussen de kinderen over welke spreuk erboven de rouw-advertentie moet komen te staan. Ook wordt er een kist uitgezocht. Als hij weggaat uit het huis van zijn moeder, gaat hij naar Carla, in het ziekenhuis. Carla vindt het raar dat hij haar komt opzoeken met bloemen, terwijl zij fout was bij de aanrijding. Paul vraagt haar wat er was met die vriendin, maar zij antwoordt niet en zegt dat hij maar weg moet gaan vanwege de hoofdpijn. Hij gaat voor haar naar haar kamer om wat foto's te halen voor de chirurg. Hij snuffelt wat in haar kamer rond en vindt wat foto's. Dan gaat hij via het ziekenhuis weer naar huis. Als hij weer thuis is denkt hij aan Carla, maar in zijn gedachten ziet hij een vaart, waarin zijn vader komt aandrijven. Het vaartuig doet hem denken aan een doodshoofdvlinder die hij eens, op een vakantie gevonden had. Hij vroeg zich toen af hoe een vlinder ooit met de menselijke dood op zou rug kon rondvliegen. Hij pakt dan een boek en gaat slapen. Als hij wakker wordt, herinnert hij zich de droom over zijn vader, die in de zuurkool begraven wordt. Hij stapt uit bed, doet zoals gewoonlijk zijn judojas en zijn tennisschoenen aan en ruimt de rommel in zijn kamer op. Hij gaat naar de reformwinkel om iets vegetarisch te halen. Daarna rijdt hij naar het kerkhof, want daar zouden de resten van zijn overleden broer in een beenderkistje worden gelegd, zodat zijn moeder te zijner tijd naast haar man komt te liggen. Als ze thuis gegeten hebben gaat hij naar Carla in het ziekenhuis. Hij neemt een bakje aardbeien mee, en ondanks dat ze geen eten mag, eet ze het hele bakje leeg. Op haar kamer ligt nog een oude vrouw, die constant op haar loopt te letten. De volgende dag gaat hij weer nar het huis van zijn vader. Hij laat daar een broer van hem ontzettend schrikken. Hij praat met zijn familie over zijn eerder overleden broer, en zegt dat zijn vader er nog goed bij ligt, omdat zijn cellen nog verzadigd zijn. Darna gaat hij weer naar Carla. Daar vraagt hij wat er met die vriendin was. De vriendin van Carla heeft zich inderdaad gesneden, omdat ze er niet tegen kon dat Carla soms vriendjes had, terwijl ze lesbisch was en Carla haar vriendin was. Daarna gaat hij weer naar huis. De volgende morgen gaat hij Liz, een prostituee die wel eens met hem omgaat, ophalen. Hij gaat met haar naar bed maar het lukt niet zo. Hij praat ook met haar over zijn vader. Hij zet haar weer af en gaat 's avonds slapen. Hij denkt zich in wat hij met acht kippen moet doen die hij voor de barbecue gekocht heeft. Hij gaat naar Carla's kamer, en vindt daar naaktfoto's. Hij neemt er een mee en gaat weer naar zijn vader. Zijn zusje Jenny die in Amerika zat is er ook. De volgende ochtend wordt zijn vader begraven. Zij mag op het orgel spelen, ze is namelijk naar Amerika vertrokken en speelt nu in een nachtclub. Paul gaat met zijn zusje Jenny naar een seksshop, ze kijken naar wat filmpjes. Hij zet Jenny af bij haar vroegere muziekleraar en gaat naar huis. De dag daarna wordt zijn vader begraven. Hij gaat weer naar het ouderlijk huis, en daar begint de rouwdienst. Als de dienst afgelopen is gaat hij naar Carla in het ziekenhuis, die inmiddels weer naar huis mag. Paul brengt haar naar die vriendin, waar Carla en die vriendin elkaar in de armen vliegen.
Figuren De hoofdpersoon is Paul. Paul is een leraar Engels en vrij chaotisch. Hij houdt van Shakespeare. Hij heeft een Jaguar. Hij is niet getrouwd, maar heeft wel een dochter, Laura. Hij gaat wel eens om met prostituees. Hij komt uit een streng christelijk gezin van zes, hij heeft nog drie broers en twee zussen. Hij heeft veel herinneringen aan zijn vader, vooral dat hij mee moest gaan vissen. Hij houdt van tuinieren, hij let daarom ook veel op platen in zijn omgeving. Hij wil vegetariër worden. Hij houdt van koffie en ontbijt niet zo stevig. Hij heeft vaak last van angstdromen. Thema's Naar mijn mening heeft het boek twee thema's: De dood en seks De dood In het hele verhaal is duidelijk op te maken dat de dood een rode lijn door het verhaal vormt. De hoofdpersoon zijn vader is overleden. Vanaf dat moment start het hele verhaal De aanrijding, het rouwproces, de begrafenis. De hoofdpersoon heeft het er behoorlijk moeilijk mee. Seks Er valt tevens op te maken dat ook dit een thema in het boek is, zoals in zoveel Wolkers boeken. Door middel van seks probeert Paul de dood van zijn vader te vergeten, of te verwerken. Hij gaat naar bed met Liz, de prostituee, maar het wil hem niet lukken. De dood van zijn vader blijft door zijn hoofd spoken. Tevens probeert hij relatie op gang te brengen met Carla, iets dat hem echter niet lukt. Hij neemt wel een naaktfoto uit haar huis mee. Hij gaat samen met zijn zus Jenny naar seksshops en seksbioscopen om het verdriet van het verlies van zijn vader te verwerken. Maar dit helpt ook niet echt. Al met al valt dus op te maken dat de hoofdpersoon door middel van seks een sterfgeval probeert vergeten. Dit zou dus eigenlijk als het gehele motto kunnen dienen. Maar alsof de dood bij de hoofdpersoon niet te verwerken valt, ook niet door seks. Bijzonderheden Wat mij erg opviel in het boek was dat er veel onderdelen waren die het onderdeel dromen behandeld. Een van die dromen is bijvoorbeeld over zijn vader die dood op een vaartuigje dat lijkt op een doodshoofdvlinder richting Paul komt drijven. Ik weet niet precies wat de dromen voor betekenis hebben, maar ik denk dat zo Wolkers probeert Paul naar een andere wereld probeert te verplaatsen. Ook mist zie ik toch wel als een bijzonder onderdeel van dit boek. Vooral in het begin van het boek komt er veel mist voor. Onderweg naar zijn ouderlijk huis is het mistig, hij rijdt langs de begrafenis plaats dat in mist gehuld is, en ook zijn droom met de doodshoofdvlinder heeft het element mist. Wat mij verder opviel was: Als Paul op weg is naar zijn vader wil eerst de auto niet starten, later wordt hij zelf aangereden. Zo kan hij niet bij het afscheid van zijn vader zijn, wat hij eigenlijk ook niet wilde. Het witte mesje dat Paul stiekem heeft meegepikt toen hij uit huis ging komt ook steeds weer naar voren. Als Paul aan dit mensje denkt voelt hij zich schuldig, want zijn vader was er erg aan gehecht. Ook de kippen in de koelkast hebben een bepaalde betekenis. Hij verafschuwt ze en weet niet wat hij ermee moet doen. Als hij erover droomt probeert hij van ze af te komen, net als zijn gedachten over zijn dode vader en vroegere gebeurtenissen.
Titelverklaring De titel de doodshoofdvlinder is ter verklaren naar aanleiding van de droom die Paul heeft. Hierin droomt hij dat zijn vader, net als in de werkelijkheid, dood is, en in een vaartuigje dat op een doodshoofdvlinder lijkt, op de vaart naar Paul toe komt drijven. Deze passage staat op pagina 71. In het woord doodshoofdvlinder komt het woord dood voor, wat een van de thema's is. Motto + voorwoord I think we are in rat's alley. Where the dead men lost their bones The Waste Lant, T.S. Eliot
Vertaald: Ik denk dat we in het steegje van de ratten zijn. Waar de dode mensen hun botten verloren. Het eerste motto verwijst nar de vegetatiemythe, een belangrijk thema in het boek. Het verhaal blijkt gewoon een gebeurtenis uit het dagelijks leven te zijn, die ineens precies hetzelfde karakter heeft als de vegetatiemythe, welke ook vertelt over een vader, een zoon en een moedergodin. 'You've got yourself in another jam, I see', he said cheerfully. Why don't you try some quiet business like embalming? The long goodbye, Raymond Chandler
Vertaald: Je hebt jezelf aardig in de nesten gewerkt, zie ik, 'zei hij opgewekt. Waarom probeer je niet wat stille zaken, zoals balsemen? Dit motto slaat op de overleden vader van Paul. Het lijkt alsof Paul hier tegen zijn vader praat. Met jezelf aardig in de nesten werken bedoelt hij het doodgaan van zijn vader. Paul en zijn familie dragen hun vader steeds met zich mee, alsof hij nog steeds bij hen is. Als een soort mummie. Mummies worden geconserveerd om langer te laten meegaan doormiddel van balsemen. Voor Paul is zijn vader dus een soort mummie, die nog steeds bij hem is. Vertelwijze We hebben in dit boek te maken met het perspectief van de personale verteller. Het boek wordt verteld door een persoon die over Paul en zijn familie vertelt, en vanuit een standpunt.
'Paul droomde die maandagochtend van de supermarkt. Op blote voeten liep hij over de kouwe betonnen vloer tastend tussen de stapels blikgroenten en vruchten in blik door' (blz.7) 'Bij de RAI kwam hij in de drukte terecht van bezoekers die de Efficiencybeurs verlieten.' (blz. 242) Chronologie Het boek is chronologisch verteld. Het boek verteld het verhaal van Paul, wiens vader overlijdt van het wakker worden en het telefoontje, tot en met de werkelijke begraven van zijn vader. Er zijn dus geen (hoofd)stukken die terug in de tijd gaan. Geen grote stukken in ieder geval. Terug verwijzingen hebben de functie dingen uit het verleden even op te halen, meer ook niet. Tijdsbehandeling Het tijd waarin het verhaal verteld wordt is vier dagen. Het is namelijk gebruikelijk in Nederland dat overleden mensen na vier dagen begraven worden (vijf is ook mogelijk al na gelang er een weekeinde tussen valt). Het verhaal behandelt deze vier dagen, van de dood van Paul's vader, tot diens begrafenisdag. Werkelijkheid Heel veel verband met de werkelijk kan ik uit dit boek niet opmaken. Het enige wat volgens mij verband kan houden met de werkelijkheid is wat ik in het punt thema al heb genoemd, namelijk het ontvluchten van nare gebeurtenissen door seks. In dit geval de dood. Sommige mensen hebben de gewoonte om bij hevige gebeurtenissen, zoals bijvoorbeeld de dood, hun emoties op te kropen. Dit door bijvoorbeeld extra hard te gaan werken op hun werk of in de huishouding. Of ze gaan dingen doen die je van zulke personen in dergelijke situaties niet van hen zou verwachten. Bij de hoofdpersoon is dit het geval van seks. Hij gaat met zijn zus naar een seksshop en seksbioscoop terwijl zijn vader nog niet eens begraven is. Hij probeert door middel van seks het overlijden van zijn vader te verkroppen. Dergelijke situatie komen ook voor bij personen met trauma's. Zij proberen hun trauma's, alle verschrikkingen die ze in een oorlog hebben meegemaakt niet te vertellen, en voor zicht te houden. Zij kunnen zich bijvoorbeeld extra gaan inspannen voor hun werk, zodat ze er niet over hoeven te spreken. Zij vrezen de momenten dat hun gedachten vrij zijn van werk, wanneer hun trauma's weer omhoog komen. Genre Naar mijn mening hebben we hier te maken met een psychologische roman. Het gaat in dit boek namelijk hoe Paul zich voelt na het overlijden van zijn vader, en hoe hij hier op reageert. Je kan goed merken hoe zijn gedrag omschakelt van vrolijk(wanneer hij nog niet van het overlijden van zijn vader weet), naar het steeds aan zijn vader denkende Paul. Ook kun je uit het boek goed merken wat voor soort persoon Paul is. Dit merk je bijvoorbeeld doordat hij Carla zelfs nog in het ziekenhuis op gaat zoeken, en hoe hij met zijn familie omgaat in het ouderlijk huis.
Gemotiveerd waardeoordeel Ik vond het een interessant boek om te lezen. Niet vanwege de seks die in het boek voorkwam, integendeel zelfs, dat vond ik steeds de mindere stukken uit het boek. Ik vond het wel interessant om te lezen hoe Paul de dood van zijn vader probeert te verwerken, en hoe hij met Carla contact probeert te zoeken. Het boek vind ik best wel origineel, met al die dromen van Paul. Sommige zijn best bizar, en daardoor soms ook best humoristisch. Daarom vind ik ook wel dat het boek humor bevat. Ik vond het tevens een boek wat ik prettig vond lezen. Het was zeker niet zeurderig zoals bijvoorbeeld Blauwe maandagen van Grunberg. Nee, dit boek wordt in simpel Nederlands verteld, zonder poespas. Ook dat het chronologisch wordt verteld helpt dat het boek makkelijk leest. Ook het einde vind ik wel goed. Het is na vier dagen. Vader is begraven, en Carla is weer uit het ziekenhuis, terug bij haar vriendin, en Paul is weer alleen, net als in het begin van het boek, alleen nu zonder vader.