De zus van W.F. Hermans was getrouwd met haar neef. In De donkere kamer van Damokles trouwt Osewoudt met zijn nicht.

Willem Frederik Hermans moest van zijn vader meer op zijn zus gaan lijken. Dat Osewoudt vindt dat hij zoals Dorbeck zou moeten zijn en daarom meer op hem moet lijken, hangt hiermee samen.

Willem Frederik Hermans maakte de Tweede Wereldoorlog bewust mee. Dit motiveerde hem om verscheidene boeken over dit onderwerp te schrijven.

Alles moet betekenis hebben: ‘Er mag geen mus van het dak vallen zonder dat dit een functie heeft.’ In De donkere kamer van Damokles klopt dit redelijk. Zo zijn veel zaken die in de eerste jaren van de Tweede Wereldoorlog gebeuren onderdeel van beschuldigingen tegen Osewoudt die pas na de oorlog worden geuit. Hiertoe behoren onder andere de liquidatie in de Kleine Houtstraat en het contact met een Engelse spionne.

Een terugkerend thema in de werken Van W.F. Hermans is zijn indruk dat de wereld chaotisch is. Ook in De donkere kamer van Damokles komt dit terug. Als Osewoudt opdrachten moet uitvoeren voor een de officier Dorbeck, ziet hij niet waar hij in terecht komt. Hij weet dan ook niet wie hij kan vertrouwen en als de zaken een keer anders lopen dan de bedoeling was, heeft hij hier geen verklaring voor.

Literair historisch perspectief van het boek

Het boek is geschreven naar aanleiding van de Tweede Wereldoorlog. Ook de zaak rondom Anton van de Waals diende ter inspiratie. Een andere inspiratiebron was de zaak Kin Kong rond Christiaan Lindemans, een medewerker van Prins Bernard, die ervan beschuldigd werd een geallieerdenaanval aan de Duitser te hebben verraden.

Het boek past binnen de normen en waarden van de jaren vijftig, behalve de  beschrijving van het seksritueel dat tussen Osewoudt en Marianne plaatsvindt. Seksualiteit was toen veel meer een taboe dan nu en er zo zakelijk en oppervlakkig over te schrijven als W.F. Hermans in dit boek deed, was niet gebruikelijk.

De roman heeft buiten de vele literaire discussies, artikelen, onderzoeken, geen grote impact gehad op denkwijzen en personen.

Genre

De donkere kamer van Damokles is een roman. Ik reken het tot het genre oorlogsroman Dit, omdat het zich in de oorlog afspeelt en het met gedurende het grootste deel van het verhaal over zaken handelt die kenmerkend zijn voor de Tweede Wereldoorlog.

Titel

Met de titel van De donkere kamer van Damokles kan de donkere kamer worden bedoeld, waarin Osewoudt de foto’s voor het verzet ontwikkelt. Ook is als verklaring voor dit deel van de titel genoemd, dat het op de cellen kan slaan waarin Osewoudt zat opgesloten of de donkere kamers in zijn persoonlijkheid, die voor hem nog onbekend zijn.

Het tweede deel van de titel verwijst naar een Griekse Mythe. In deze mythe biedt Dionysius, een oude tiran, zijn hoveling Damocles een dag als staatshoofd aan. Damocles gaat hiermee akkoord, maar merkt dat Dyonisius een zwaard aan een paardenhaar vlak boven zijn hoofd heeft gehangen. Het verlangen van de hoveling om als koning in deze weelde te leven, was meteen voorbij. Het zwaard dat Damocles boven het hoofd hing, staat symbool voor de dreiging die een tiran voortdurend boven het hoofd hangt. Met Het zwaard van Damokles wordt tegenwoordig een constante dreiging bedoelt die, te midden van voorspoed, volkomen onafwendbaar is. Osewoudt hangt het Zwaard van Damokles boven het hoofd, omdat hij maar niet kan bewijzen dat Dorbeck echt heeft bestaan. De dreiging is hier dat hij vanwege al het bewijs dat men tegen hem heeft, schuldig wordt bevonden aan landverraad en wordt gedood.

Plaats van handeling

Het boek speelt zich in Amsterdam, Lunteren, Den Haag, Voorschoten, Utrecht, Leiden, Oledenburg, Nevergold Prison te Manchester, de Adolfkazerne, Scheveningen, Haarlem en Israel af. In de Adolfkazerne en Nevergold Prison wordt Osewoudt vastgehouden, dus deze plaatsen zijn wel degelijk van belang. De overige plaatsen zijn voor het grootste deel niet erg belangrijk.

Tijd

De tijd is chronologisch. Komen geen flash backs of vooruitwijzingen in voor. Als het over Osewoudts jeugd gaat, wordt het verhaal iets sneller verteld dan daarna. Op momenten die van belang zijn voor het verhaal, zoals de liquidatie van Lagendaal en het verhoor van Osewoudt door de Engelsen, wordt de tijd vertraagd.

Personages

Henri Osewoudt is de hoofdpersoon in De donkere kamer van Damokles. Het verhaal wordt van hem uit verteld. Hij is kort, heeft geen baard en heeft het gezicht van een meisje. Tezamen met zijn hoge stem maakt dit dan hij zich niet erg zeker voelt over zichzelf. Als hij daarna ook nog eens de legerofficier Dorbeck ontmoet, die als twee druppels water op hem lijkt, heeft hij het gevoel dat Dorbeck de gelukte versie van hem is. Osewoudt is verder bereidt vrijwel alles te doen voor het verzet en zich zo voor Dorbeck te bewijzen, waarmee hij tevens bewijst over veel moed te beschikken.

Marianne is de vriendin van Osewoudt. Ze is veel optimistischer dan Dorbeck. Ze is behulpzaam, want ze probeert het negatieve zelfbeeld van Osewoudt te relatieveren en helpt hem met enkele kleine zaken met betrekking tot het verzet. Als er iets moet gebeuren, werkt ze gedwee, zonder tegenspreken mee.

Ebernuss is een Duitser die Osewoudt moet verhoren, maat het goed met hem lijkt voor te hebben. Zeker is dat hij genoeg had van de oorlog en wilde dat het zo snel mogelijk voorbij was. Of hij daadwerkelijk sympathie hechtte aan Osewoudt, is de vraag. De Engelsen beschuldigden hem er immers van dat hij Osewoudt had gebruikt om een verzetsgroep op te rollen. Dat zou betekenen dat hij verraderlijk en listig is.

Het doel van Osewoudt in het eerste deel van het boek is de opdrachten van Dorbeck zo goed mogelijk uit te voeren. Bij dit doel wordt hij geholpen door Dorbeck zelf, die hem instructies geeft. Verder wordt hij geholpen door Marianne, die zijn haar zwart verft en een poging doet de Engelse spionne een persoonsbewijs te leveren en hij wordt geholpen door anderen die met Dorbeck samenwerken, zoals Zewüster. Osewoudt wordt tegengewerkt door de Duitsers, die onder andere de Engelse spionne gevangennemen en fusilleren en door de NSB’ers Vos Clootwijk die Elly Sprenkelbach verraad en Evert Turlings, die Osewoudt in de gaten houdt als hij een taak voor Dorbeck moet volbrengen.

Na de oorlog wordt Osewoudt door de Nederlanders en Nederland en daarna in Engeland beschuldigd van landverraad. Hier is dus zijn doel het tegendeel te bewijzen. Daarbij wordt hij miniem geholpen door zijn oom Bart Nauta, die probeert om hem met een verklaring te steunen. Verder luistert Selderhorst, degene die hem moet verhoren, meestal wel naar wat Osewoudt te zeggen heeft, maar hij kan hem niet vrijlaten zolang zijn onschuld niet bewezen is. Selderhorst en de andere Nederlanders die zich met zijn zaak bezighouden zijn ook degenen die Osewoudt tegenwerken. Ze houden hem vast en verwaarlozen het tegenbewijs, omdat dat niet tegen hun bewijsstukken opweegt.

Thematiek

Het thema van het boek is verzetsdaden plegen, maar daarna niet kunnen bewijzen dat je geen landverrader bent.

Pas na het verhaal wordt het motto genoemd:

 ‘Ik kan hem zoeken als hij er niet is, maar hem niet ophangen als hij er niet is.                                                                                                              bMen zou kunnen willen zeggen:’Dan moet hij er toch ook zijn als ik hem   zoek.’                                                                                                  - Dan moet hij er ook zijn als ik hem niet vind, en ook als hij helemaal niet bestaat.’(toegevoegd in 1971 en geschreven door Ludwig Wittgenstein)

Het motto beschrijft de situatie van Osewoudt. Hij moet iemand vinden, waarvan hij niet eens kan bewijzen dat hij bestaat. Ondanks de twijfels aan zijn bestaan, zoekt hij verder, want hij moet bestaan.

Een motief in het verhaal is het bordje Inhalen Verboden, in Voorschoten. Dit komt niet vaak terug, maar wel steeds in een geheel andere situatie en omdat het een vaste tekst betreft, komt het steeds precies hetzelfde terug. Het laat iets zien van onveranderlijkheid. Osewoudt mag veranderd zijn, zijn geboorteplaats is toch nog deels hetzelfde als in zijn jeugd. Voorschoten is ook de enige plaats in Nederland waar hij misschien een nieuw bestaan wil opbouwen en dat bestaan zou bijna gelijk zijn aan zijn bestaan vóór de oorlog, aangezien hij zijn sigarenzaak ook weer wilde heropenen.

Het al dan niet bestaan van Dorbeck is een motief dat direct verband houdt met het thema en komt in het tweede deel van het verhaal voortdurend terug.

Een ander motief zijn de foto’s die Osewoudt voor Dorbeck heeft ontwikkeld. Als Osewoudt in opdracht van Dorbeck iemand moet ontmoeten, zal die persoon een van deze foto’s bij zich dragen. Later wordt Osewoudt verteld dat dezelfde foto’s ook bij de Duitsers in omloop zijn. Dit motief houdt verband met het thema, doordat een van de foto’s mislukt is. Dit was net de foto waarop Dorbeck stond. Had Osewoudt de foto juist ontwikkeld, dan had hij hiermee het bestaan van Dorbeck kunnen aantonen.

Vorm en inhoud

Het boek is opgedeeld in veel, meest korte, hoofdstukken. Het begin van een nieuw hoofdstuk is alleen te herkennen aan de witregels bovenaan de bladzijde. Het verhaal wordt hier dus verder naar beneden voortgezet.

Eigen mening

Ik vind De donkere kamer van Damokles heel knap geschreven. Er zit veel diepgang in. Veel zaken kunnen op meer dan één manier worden geïnterpreteerd en als lezer weet je, net als de hoofdpersoon, zeer weinig over het geheel. Er worden door middel van gebeurtenissen ook regelmatig nieuwe perspectieven geboden, waarvan zowel de lezer als Osewoudt de betekenis moet zien te achterhalen. De vragen die dit oproept worden in de tekst nauwelijks beantwoord. Dit maakt dat je als lezer aan het eind van het boek met veel vragen blijft zitten. Ook zorgt het natuurlijk voor veel spanning, want wat er zal gebeuren blijft, door de gebrekkige kennis van het geheel, iedere keer onduidelijk.

Voor iemand die niet zo vaak literatuur leest die zo diep gaat als dit boek, is het nog niet zo gemakkelijk de diepere lagen te achterhalen. Het zet echter wel tot nadenken en dat vind ik een goede zaak. Het is erg knap van de schrijver dat hij zoveel mensen zelfs nu nog laat speculeren en discussiëren over onbeantwoorde vragen die hij bij de lezers oproept. En het is ook mooi dat je als lezer vaak net zo verrast en gefrustreerd wordt als Osewoudt zelf. Dit maakt dat je je veel makkelijker kan inleven in de hoofdpersoon.

4 Bronnen, naam en datum

Boekverslag van Wouter over de Donkere de kamer van Damokles op scholieren.com:                         http://www.scholieren.com/boekverslag/45656

Wikipedia pagina over verhaalanalyse: http://nl.wikipedia.org/wiki/Verhaalanalyse

Wikipedia pagina over Damocles:              http://nl.wikipedia.org/wiki/Damocles:                                                    

‘De donkere kamer van Damokles’ : Een constructie-analyse, door Arthur Kooiman:f http://www.dbnl.org/tekst/kooy003uitd01_01/kooy003uitd01_01_0004.php

Wikipedia pagina over Willem Frederik Hermans: http://nl.wikipedia.org/wiki/Willem_Frederik_Hermans

Wikipedia pagina over de oorlogsroman: http://nl.wikipedia.org/wiki/Oorlogsroman

Pagina van Schooltv eigenwijzer over Willem Frederik Hermans: http://www.schooltv.nl/eigenwijzer/2157356/nederlands/item/2320142/willem-frederik-hermans/

Literatuurgeschiedenis.nl over Willem Frederik Hermans: http://www.literatuurgeschiedenis.nl/lg/20ste/auteurs/lg20027.html

Wikipedia pagina over Nederlandse literatuur: http://nl.wikipedia.org/wiki/Nederlandse_literatuur

Wikipedia pagina over De donkere kamer van Damokles: http://nl.wikipedia.org/wiki/De_donkere_kamer_van_Damokles

Wikipedia pagina over De donkere kamer van Damokles: http://nl.wikipedia.org/wiki/De_donkere_kamer_van_Damokles

Het dubbelgangermotief in De donkere kamer van Damkles, door Frans A. Janssen: http://www.dbnl.org/tekst/jans037over01_01/jans037over01_01_0007.php

Omschrijving van de sociale roman: http://vo.malmbergmethodes.nl/index.aspx?FilterId=8744&ChapterId=9607&ContentId=108963

Historici.n over Willem Frederik Hermans: http://www.historici.nl/Onderzoek/Projecten/BWN/lemmata/bwn6/hermanswf