Titel: De dochter
Auteur: Jessica Durlacher
Plaats van uitgave: Amsterdam
Jaar van uitgave: 2000

Motivatie:
Eerst had ik als plan om voor dit boekverslag, Max Havelaar of Siegfried te lezen, maar beiden had ik helaas niet meegenomen op vakantie. Toen kwam dit boek in beeld. Mijn zus zei namelijk dat dit een goed en literair boek was. Ze zei dat het in het begin alles een beetje vaag was, maar dat het eindigde in een spannend plot. En dat trekt mij wel aan, in een boek. Normaal gesproken houd ik niet erg van oorlogsboeken, meer van misdaad, met spannende complotten, maar door die belofte van een goed einde vol spanning ben ik het toch gaan lezen.

Samenvatting:
De hoofdpersoon van dit boek, de dochter, is Max Lipschitz. Hij is namelijk de ikpersoon, de verteller van dit boek. Zijn vader heeft in de tweede wereldoorlog een kamp overleefd. Thuis wordt daar nauwelijks over gepraat en daarom is Max gewend om ook nooit over de oorlog te beginnen. Dan ontmoet hij Sabine, die gefascineerd is door de gebeurtenissen rondom de joden in de tweede wereldoorlog. In tegenstelling tot Max kan zij dan ook niet ophouden met verhalen over haar vader, ook een kampoverlevende, en andere overlevenden te vertellen.

Zij, Max en Sabine, worden verliefd en krijgen een relatie. Ze gaan samenwonen en zijn helemaal gelukkig met elkaar, totdat op een nietsvermoedend moment Sabine verdwijnt. Ze laat een briefje achter waarin staat dat hij haar niet moet gaan zoeken, maar dat ze wel van hem houdt.
Sabine blijft onvindbaar en pas 17 jaar later, Max is nu 40, komt hij haar door toeval opnieuw tegen op de Buchmesse in Frankfurt. Ze woont nu in L.A. en is daar bevriend geraakt met Sam, een geëmigreerde kampoverlevende. Wat voor een relatie zij precies hebben, wil Sabine niet vertellen. Sam wil graag dat zijn boek over zijn ervaringen wordt uitgegeven, en dat belooft Max te doen, aangezien hij een uitgever is geworden en Sam en hij het gelijk goed kunnen vinden.
Sabine en Max komen na een wat stroef begin, toch weer bij elkaar. Als Sam en Sabine weer terug gaan naar L.A. houden ze contact en komt hij zelfs na een paar maanden, in de kerstvakantie, hen achterna gevlogen.
Hij blijft daar langer dan verwacht want Sabine wil niet mee, terug naar Nederland. Ondertussen heeft Sam zijn boek af en hij geeft Sabine en Max de proefexemplaren. Die avond verdwijnt Sabine opnieuw en ze laat weer een briefje achter. Max weigert het te lezen en gooit het weg.
Sam weet niet meer of hij het boek nou nog wel wil uitgeven, maar Max leest het toch.
Sam zat met zijn gezin en nog een meisje, Lisa Stern, ondergedoken bij de familie Fedders van Vliet. Lisa en Sam werden verliefd op elkaar, maar Hans Fedders van Fliet, een jongen van hun leeftijd was daar jaloers op. Op een dag vond Sam Lisa met Hans in de kast. Lisa zei dat ze dat vrijwillig deed, want anders zou Hans hen verraden. Maar toen Sam hun dus vond, ondanks dat Lisa toen tegen Sam zei dat ze het vrijwillig deed, werden ze toch verraden. Ze werden naar Auswitsch gestuurd, waar Hans volgens geruchten ook heen werd gestuurd.
Dit verhaal is precies hetzelfde verhaal als Max een keer van Sabine over haar vader, had gehoord. Hij zoekt het uit en komt er dan achter dat Sabine’s vader heeft gelogen. Haar vader is zelf Hans Fedders van Fliet. Sabine was hier zelf ook achter gekomen en ze verdween daarom ook, om haar vader te vragen of dat echt waar was.
Een jaar later wordt het boek van Sam gepresenteerd op de Buchmesse. Sabine is daar dan ook, en vraagt of ze haar kunnen vergeven. Natuurlijk kunnen ze dat, en dan komen Sabine en Max weer bij elkaar.

Eerste persoonlijke reactie:
Ik vond het een spannend boek, al duurde het wel even voor het op gang kwam. Ik leefde namelijk helemaal naar het plot toe, waardoor alles wat daarvoor kwam, een beetje te lang, te slepend en te vaag leek. Het einde was cliché, want natuurlijk komen ze uiteindelijk weer bij elkaar. Zelfs het plot was al iets van te voren te voorspellen, want het boek heet toch niet voor niets de dochter? Maar wat maakt het uit, want het plot was inderdaad goed en je wordt echt in het verhaal gezogen.

Verhaalobjecten:
De belangrijkste open plekken en plekken van spanning in het boek, zijn natuurlijk de momenten waarop Sabine verdwijnt. Je vraagt je af waar ze heen is, of ze ontvoerd is, enz. Daardoor ontstaat er spanning. Je wilt namelijk weten wat de antwoorden daarop zijn, en zolang je die niet hebt, blijf je, of ik althans, doorlezen. Rondom die verdwijnmomenten zijn er ook er vooruitwijzingen en flashbacks. Zo kondigt de schrijfster al een paar bladzijdes van te voren aan: “Die hele verdwijning is nooit bij Sabine gaan passen…”, terwijl je nog helemaal niks over een verdwijning hebt gelezen. Dit zorgt voor nog meer vragen, en dus ook nog meer spanning en bedrevenheid in het doorlezen. Je gaat verder in het boek, je leest dat hij het briefje vindt en dan …. deel 2 van het boek, wat verder gaat in: “Frankfurt bevond zich in een dikke witte mist, een soort wolk.” 17 jaar later dus! En wat hij allemaal heeft gedaan toen hij dat briefje vond, kun je op dat moment alleen maar naar raden. Dan krijg je een spanningsboog van een stuk of tien bladzijdes, want als hij Sabine ziet op de Buchmesse, herleeft hij alles opnieuw, een flashback dus. Je leest wat er allemaal is gebeurd en een paar vragen worden beantwoord, maar je komt er nog steeds niet achter waarom ze nou verdwenen is.

Flashbacks kunnen verschillende functies hebben, bijvoorbeeld iets begrijpelijker maken, om de verhaallijn beter te snappen, zorgen voor een niet-chronologische volgorde, wat voor spanning en activiteit bij de lezer zorgt of iemand afschilderen als iemand die moeilijk het verleden los kan laten.
Dat laatste, een persoon die het verleden moeilijk kan loslaten, dat geldt wel voor Max. Voordat die flashback begint, zegt hij bijvoorbeeld: “Met heimwee stukje over dat hij aan haar denkt… dacht ik terug aan onze dialogen uit de dagen van onbekommerdheid…. Maar ik geloof niet dat de rest van de flashback bedoeld was om aan te geven dat hij in het verleden leeft. Ik denk ook niet dat het was om de verhaallijn duidelijker te maken, want dan had de schrijfster het wel in een chronologische volgorde geschreven. Deze niet-chronologische volgorde zorgt voor activiteit bij de lezer en spanning. Deze flashback is er dus voor om de aandacht van de lezer erbij te houden.
Bij haar tweede verdwijning gaat het ongeveer hetzelfde. Je weet nu al iets meer, maar er zijn nog steeds een heleboel vragen. De spanningsopbouw gaat daar als volgt: eerst is alles koek en ei, ze zitten in de auto, zij neemt afscheidt, en dan staat er: “Dat was het laatste wat ik van haar zag.” Opeens, in wat je denkt dat gewoon een “normaal” stukje was, is er een hoop spanning. Maar het volgende hoofdstuk gaat verder, met dat Max naar Nederland opbelt om te zeggen dat hij nog meer uitstel wil, voordat hij terug komt. Dat is ongeveer een week na haar verdwijning. Je vraagt je dan alweer af: ‘Wat is er gebeurd?’ Er volgt een kleine spanningsboog en dan krijg je een paar antwoorden daarop, in een flashback.
Wat voor mij ook een grote open plek was, was de relatie tussen Sabine en Sam. Ik had namelijk verwacht dat hij haar had ontvoert, gedwongen om dat briefje te schrijven, of iets anders spectaculairs. De schrijfster had deze openplek wel wat verder uit kunnen breiden, zodat er meer spanning in zat. Ze had bijvoorbeeld de lezers op het verkeerde been kunnen zetten, zoals door te hen te laten denken dat hij Sabine gedwongen had. Dan was er, doordat de lezer dan actief aan het werk moet, meer spanning. De spanningsboog eindigde voor mij al tijdens haar tweede verdwijning, hoewel je pas antwoorden krijgt op de laatste bladzijden. Sam vindt het dan namelijk oprecht heel vreemd en wil zijn boek zelfs niet meer uitgeven omdat zij weg is. Dat bewijst dat hij echt geen idee heeft wat er aan de hand is, en kan hij dus geen ontvoerder of wat dan ook meer zijn. Dat al je spanning rondom hen op dat moment in elkaar zakt, laat zien dat deze spanningsverwekker duidelijk niet is uitgewerkt.
Een manipulatietechniek die ze wel gebruikt is het achter houden van informatie. Soms gebeurt dat in een boek heel onbewust, een detail wat je niet was opgevallen, of nog niet is onthuld. Maar bij dit boek wéét je gewoon dat er een hele boel, het hele plot, wordt achtergehouden. Een voorbeeld daarvan: “Max, ik wil dolgraag met je eten,’ fluisterde ze, “Maar alleen als we het er over niet hebben. Over toen. Ik kan je niks uitleggen over wat er gebeurd is. Ik kan het niet…” Dat werkt meeslepend, want je wilt inmiddels erg graag weten wat er aan de hand is.
Een andere techniek is het wisselen van verhaallijn. Er blijft dan weliswaar een groot verband tussen de ene en de andere verhaallijn bestaan, maar nadat het hele boek door de ogen van dezelfde persoon is geschreven, is dit een grote verandering. Als Max het verhaal van Sam leest, gebeurd het namelijk niet langer door Max’ zijn ogen, maar door die van Sam. Dit zorgde er in ieder geval bij mij voor, dat ik veel meer interesse en spanning voelde bij dat stukje, dan dat het zou zijn geweest als het gewoon door Max zou zijn verteld.
Veel openplekken worden na spanningsboog gesloten, maar weinigen blijven dus aan het einde van het boek geopend. Één van die weinige dingen is rondom de vader van Sabine.
Het boek heeft een erg gesloten einde.

Interview:
Max, jij hebt een boek over jouw verhaal laten schrijven Een opmerkelijk verhaal. Maar is in de tweede generatie de invloed van de tweede wereldoorlog echt nog zo groot?
Nou, het maakt zeker wel deel uit van je leven. Het is niet zo dat je er elke dag mee bezig bent, maar het zit in je opvoeding. Je kunt ook in het boek lezen dat ik me op een gegeven moment schuldig ging voelen, omdat ik bijvoorbeeld nooit mee wilde naar het Anne Frankhuis of omdat ik niet elke dag aan de gebeurtenissen dacht. Ik probeerde zelfs een niet al te leuke jeugd te hebben omdat mijn ouders dat ook niet hadden gehad. Zulke dingen hebben dus wel degelijk invloed op je leven, alleen wordt dat met de jaartjes minder. Zeker als er nooit over gepraat wordt, dreigt het vergeten te worden.

Dus jij bent van mening dat de mensen meer aandacht aan de oorlog moeten besteden, er meer over praten en bijvoorbeeld lezen?

Vanuit mijn gezin ben ik gewend om er nooit over te praten, over alle gruwelen die toen zijn gebeurt. Het was ook een uitzondering dat we de dag dat ik Sabine ontmoette, naar het Anne Frankhuis zijn gegaan. Nooit eerder zijn wij daar met ons gezin heen gegaan, zoiets haalt alleen maar onnodig oude wonden open, was ik toen van mening. De reden dat wij toen gingen, was omdat de tweelingzus van mijn vader naar Nederland was gevlogen. Ook zij heeft, net zo als Sabine, een obsessie voor dat verleden. Dat was de enige week dat ik haar ooit heb gezien, en het enige waar ze de hele tijd over heeft gepraat, was die tijd. Dat bracht bij mijn vader een hoop tranen naar boven. Ik geloof niet dat ik hem ooit zoveel tranen heb zien vergieten. Maar ik denk dat het ook wel een even een opluchting was, na al die jaren van zwijgen. Toch ben ik niet van mening dat je het er dagelijks over moet hebben. Dan zou je elke dag van je leven, alles weer opnieuw beleven. Zo kan toch niemand rustig leven. Voor hen moet het met mate, maar voor alle anderen, de niet getroffenen, zij zouden het zelf moeten weten. Als het ze interesseert dan zou ik ze zeker aanraden om de verhalen te lezen, maar voor hen die het niet interesseert… Tja, ik kan hen moeilijk verplichten, want ik kan zelf ook moeilijk zeggen dat het mij vroeger altijd zo boeide, en van daaruit ook weer schuldgevoel.

Je zegt op een gegeven moment ook: ‘Wie zegt dat alle kampoverlevenden heiligen waren? Ik moest toegeven dat ik dat ooit had gedacht.’ Wat bedoel je daar precies mee?
Ik had altijd diep respect gehad voor mijn vader en alle andere overlevenden. Door datgene wat zij hebben doorgemaakt kun je ook niet anders. Maar op een gegeven moment doen ze iets, waarvan je denkt: “Dat had ik nou anders gedaan,” en kom je tot de conclusie, dat ze ook maar mensen zijn. Je kunt een mens niet gelijk een goed mens noemen, een heilige zoals in deze zin, omdat hij een slachtoffer was van een slechte persoon. Natuurlijk wordt je karakter gevormd door je verleden, maar dat je karakter door zo’n gebeurtenis niet gelijk goed hoeft te zijn… dat was iets wat ik nog moest leren. Ik zeg dit, geloof ik, naar aanleiding van het stukje dat Sabine zegt dat haar vader dood is, “De smeerlap,” zegt ze daarbij. En opdat moment kom ik tot de conclusie dat haar vader een fout heeft gemaakt, een menselijke.

De vader van Sabine heeft inderdaad fouten gemaakt, maar kan het niet zijn dat hij spijt heeft?
Daar kan ik helaas geen antwoord op geven. Ik haat hem voor wat hij Sabine heeft aangedaan, en alle anderen die verraden werden. Maar ik toon ook medelij met hem, met zijn jeugd, doordat ik hoorde van de moeder van Sabine, dat zijn broer, een verzetsleider, aan een ziekte stierf. Hij niet wist hoe hij daar mee om moest gaan, de schaamte en het schuldgevoel. Hij was diep ongelukkig, een knop draaide in hem om en hij heeft toen gedaan wat hij heeft gedaan.
Maar ik weet ook dat hij erg veel van Sabine hield, en zij van hem. En ik vind het spijtig dat hij alleen moest sterven.

En welke knop heb jij dan moeten omdraaien, voordat je weer verder kon, na Sabine’s eerste verdwijning?
Het duurde even voordat ik de nodige knoppen kón omdraaien. In het boek springen ze dan wel heel makkelijk 17 jaar verder, maar voor mij lag dat toch iets anders. Ik heb dagen, misschien wel weken lang geen sociaal leven meer gehad. En zelfs maanden daarna dacht ik haar te zien op elke straathoek. Maar denk niet dat ik die dagen stil heb gezeten, want ik heb alles gedaan wat in mijn macht lag om Sabine nog te vinden, maar zonder enig succes. Ik was dan ook erg verbaasd dat ik haar op de Buchmesse in Frankfurt zag. Ik dacht dat ik weer een illusie voor ogen had, maar niets was minder waar. En als ik nu terug kijk op mijn leven, is het net alsof ik in die tijd helemaal niet geleefd heb! Zo’n leeg bestaan was het, werken, eten, slapen… En ook al waren er verscheidende vrouwen in mijn leven, nooit heb ik bij hen zoiets gevoeld, zoals ik voor Sabine voel.

Wat zou je anders doen dan, als je nu terug kijkt op je leven?

Ja, zoals ik al zei, voelt het nu alsof ik die 17 jaar heb verspilt. Ik zou er dus alles voor over hebben om die jaren terug te krijgen, zodat ik ze kan besteden met Sabine. Ik zou haar allereerste verdwijning wel graag terug willen draaien, dat was echt een dolk in mijn hart. Aan de andere kant, zou ik dan een heleboel dingen niet geleerd hebben, dan was ik nu nog zo dom geweest als toen. Ik was, en nu citeer ik mezelf uit het boek, een nukkige, ongemanierde, sarcastische zak.
Haar tweede verdwijning die had ik niet verdiend, maar misschien was ik zonder haar verdwijning wel niet zo gedreven geweest om de waarheid te achterhalen. Dan had ik haar misschien wel niet vergeven, dat ze voor de tweede keer mij had verlaten, uit angst dat ze weer mijn hart zou breken.

Recensie:
Het zwaar besproken onderwerp over het harde leven voor de joden is, zoals er al staat, zwaar besproken en bovendien ook geen twijfel meer over mogelijk. Maar hoe zit het met het minder aangetaste onderwerp, over de tweede generatie van slachtoffers? Lijden ze nog onder de gebeurtenissen, hebben die nog invloed? Dat is een vraag die Jessica Durlacher met dit boek probeert te beantwoorden. Gelukt? Voor mij als buitenstaander moeilijk te bepalen. Interessant? Ja, het onderwerp wel.
Max en Sabine, vriendje en vriendinnetje, vriendinnetje verdwijnt, vriendje en vriendinnetje komen weer bij elkaar, vriendinnetje verdwijnt weer en vriendje en vriendinnetje komen weer bij elkaar. Wat heeft dit nou eigenlijk te maken met de tweede generatie van de slachtoffers van de joden in concentratiekampen? Tja, daar moet je op wachten tot je het plot hebt gelezen, maar… de nieuwsgierig waarom vriendinnetje verdwijnt, speelt nu al parten, toch? En dat is zeker een specialiteit van Durlacher. Zoveel mogelijk dingen vaag houden, zodat er zo veel mogelijk vragen zijn en dus ook spanning. Het boek gaat daarom slepend, maar ook mééslepend, richting de antwoorden die je zoekt. En ondertussen is er ook nog een liefdesromance aan de gang.
Tussen de erg korte en plotselinge momenten van spanning door, staan er namelijk zinnen zoals

Een meisje dat er achter komt dat haar geen slachtoffer van de oorlog is, maar een jodenverrader is. Dat is dus waar het hele boek om draait. En ook al is Durlacher er in geslaagd om maar liefst 200 bladzijdes om het onderwerp heen te lullen, om vervolgens het plot binnen 20 af te hebben, heeft dat geen effect gehad op de rest van de verhaallijn, dat ondanks de oppervlakkige interpretatie van het onderwerp, een aardig liefdesromannetje was.

Er wordt namelijk met zinnen zoals …. Precies de goede toon aangeslagen. Maar geen constant gezwijmel, want al wordt de hoofdpersoon Max soms een beetje sentimenteel, (“Mijn enige kans op geluk had ik verspeeld, omdat ik op het moment zelf niet had beseft dat het gekift, het gezeur en het gelach met Sabine mijn enige vorm van geluk was.”), over het algemeen weet Durlacher zich te beperken tot

Me echt inleven in een hoofdpersoon, zoals Sabine, lukt niet. Het is namelijk zeer ongeloofwaardig dat iemand al zijn banden door zou snijden met vrienden en familie, omdat haar vader een schandaal heeft begaan. Waarom niet zwijgen en het er nooit meer over hebben, als je het dan zo graag geheim wilt houden. Dat ze te veel schaamte zou hebben om een jood onder ogen te komen, lijkt me sterk. Haar grote liefde was immers joods en later komen zij toch ook weer bij elkaar.


Toeval speelt in dit boek een grote rol. De moeder van Max en Sabine ontmoeten elkaar bijvoorbeeld in een vliegtuig naar Jeruzalem, doordat ze allebei hetzelfde boek lezen. En wat dacht je van het toeval dat Sabine en Max allebei op de Buchmesse in Frankfurt zijn, en dat ze elkaar, zoveel jaar later, nog steeds tussen al die honderdduizenden mensen die daar rondlopen herkennen. Of Durlacher het daarmee storend ongeloofwaardig maakt, moet je natuurlijk voor jezelf uitmaken, maar een paar fictieve gebeurtenissen in fictie kan toch geen kwaad?

Durlacher maakt geen gebruik van kleine hints geven, ze probeert het wel, maar het komt niet over. Als ze bijvoorbeeld zegt halverwege het boek: “Mijn vader is dood, de smeerlap” wordt dat helemaal niet als relevant voor de clou opgevat, eerder als een van de niet relevante personages die verder geen waarde hebben voor het verhaal. Zo heb je bijvoorbeeld maar 1 keer een gesprek met Sabine’s vader. Één ontmoeting, voor de rest, behalve dan dat kleine zinnetje, hoor je niks over hem. En zo heb je nog een dozijn ander personages die wel uit gediept worden, maar niks mee gedaan.