Titel De titel 'de buitenvrouw' kunnen we als volgt verklaren. De hoofdpersoon, Theo Altena, heeft met een collega docent, Iris, gymnastiek lerares, een buitenechtelijke relatie. Op een gegeven moment komt hij erachter, dat Iris zelf door haar eigen man slecht behandeld wordt. Ze wordt geslagen en uitgescholden en als voetveeg behandeld, maar bovendien houdt haar echte man er de nodige vrouwen op na. Als Theo haar de vraag stelt, waarom ze haar man niet verlaat, antwoordt ze, dat het onder Creoolse mannen heel normaal is er meerdere vrouwen op na te hebben buiten het huwelijk om. De zogenaamde buitenvrouwen. Nu zou je echter Iris zelf ook als een buitenvrouw kunnen beschouwen. Theo is zelf namelijk ook getrouwd. Zo probeert de schrijver, Joost Zwagerman, dus een link te leggen tussen de 'buitenvrouwen' van Iris' man en Iris zelf, die nu een 'buitenvrouwen' van Theo geworden is. Genre Het genre van het boek 'de buitenvrouw' is duidelijk te identificeren. Het is een liefdesroman. Het boek draait om de buitenechtelijke liefdesrelatie tussen een leraar Nederlands en een exotische Creoolse gymnastiek lerares. De scène waarin ze de liefde met elkaar bedrijven, worden zeer gedetailleerd beschreven. Maar ook het feit een liefdesrelatie is tussen een blanke man en een zwarte vrouw brengt wel enige spanning met zich mee. Het feit alleen al dat Iris zwart is en dat de buitenwereld daar moeilijk mee om kan gaan en nogal wat vooroordelen heeft, draagt in grote mate hiertoe bij. Verder is het zo dat niet alleen de relatie tussen Theo en Iris centraal staat, ook Theo's relatie met zijn vrouw Sylvia, van wie hij overigens nog zielsveel houdt, neemt een belangrijke plaats in, in het boek. Kortom het is een leuke liefdesroman met een aantal verschillende ontwikkelingen binnen en buiten de relaties om.
Thema Het thema, of liever gezegd de thema's in het boek komen duidelijk naar voren. Enerzijds is het thema de liefde of het overspel. Dit ligt natuurlijk voor de hand, omdat het een liefdesroman is. Anderzijds is het thema discriminatie. Dit komt vooral voort uit het feit, dat Iris zwart is en nogal wat vooroordelen en racistische opmerkingen te maken krijgt, nadat ze als enige donkergekleurde lerares op het West-Friesland college is komen werken. Ook het feit, dat Theo, nu hij een relatie met een kleurlinge heeft, erg veel en misschien wel iets te overdreven reageert op opmerkingen van zijn schoonvader of anderen jegens buitenlanders duidt op het thema van discriminatie. Motieven In het boek komen ook een aantal motieven naar voren. Seks is een steeds terugkerend motief. De sccnes waarin de liefde wordt bedreven, zijn heel gedetailleerd beschreven. Dit eerste motief, seks, is weer te herleiden op een van de twee thema's, namelijk de liefde. Een ander motief zouden de steeds weer terugkerende vooroordelen kunnen zijn. Deze vooroordelen worden vooral door Theo's schoonvader geuit, maar ook betrapt hij zichzelf wel eens op een vooroordeel. Dit motief verwijst weer terug op het andere thema, de discriminatie. Vanzelfsprekend verwijzen ook de racistische opmerkingen van de gymklas jegens Iris naar dit thema. Symbolen, beelden en verhaallagen In het boek 'de buitenvrouw' wordt niet of nauwelijks met symbolen gewerkt. Het boek is alledaags geschreven. Je vindt geen diepzinnige of achterliggende gedachten in het boek in de vorm van beelden of symbolen. Het enige wat wel een soort van symbool zou kunnen voorstellen, is het gegeven dat Iris door haar donkere huidskleur gezien kan worden als een droombeeld of dieper verlangen van Theo om net deze exotische donkere vrouw seks te kunnen hebben. Zij staat voor Theo voor zijn diepere verlangens, zijn wildste fantasieën. Maar verder komen er in het boek geen symbolen voor, in ieder geval kunnen wij ze niet vinden. Wel komen er in het boek een aantal verhaallagen voor. Ten eerste de laag van de gebeurtenissen, ten tweede de laag van het thema. In het boek staan de gebeurtenissen centraal. Het boek is opgebouwd uit opeenvolgende gebeurtenissen, waaruit de thematische verhaallaag zichtbaar wordt. Opbouw, structuur en spanning De opbouw en structuur van het boek zijn heel duidelijk en overzichtelijk. Het verhaal is volkomen chronologisch opgebouwd. Flash-backs en flash-forwards komen in het boek niet voor. Het boek is verdeeld in hoofdstukken waarbij na ieder hoofdstuk het verhaal vanuit een ander oogpunt bekeken wordt. In het ene hoofdstuk gaat Theo alleen om met Iris, in het volgende hoofdstuk staat Theo voor de klas of is hij bij zijn vrouw Sylvia. Het verhaal bevat een heel samenhangende structuur, zodat de lezer de gebeurtenissen goed kan volgen. Er wordt verder niet van het verhaal afgeweken. Het boek bezit naar onze mening maar een verhaallijn. Alle gebeurtenissen hebben betrekking op het thema overspel. Vanuit het karakter van de gebeurtenissen, die vaak een racistisch tintje hebben, wordt ook het tweede thema, de discriminatie, in deze verhaallijn betrokken. Het boek is wat de spanning betreft zeer goed opgebouwd. Deze spanning wordt veroorzaakt door het feit, dat je als lezer niet weet of Sylvia achter de relatie van Theo en Iris komt. Zo wordt er door Zwagerman gedurende het hele boek naar een climax toe gewerkt. Deze climax zou dan moeten zijn dat Sylvia achter Theo's relatie komt. Dat gebeurt echter niet en de climax wordt omgezet in een anticlimax. Het verhaal begint ab ovo. Iris gaat op het West-Friesland college werken, waar Theo in dienst was. Er ontstaat tussen de twee, beiden getrouwd, een liefdesrelatie. Het motorische element van het boek is dus dat Iris op de school gaat werken als gymnastieklerares. Aan deze gebeurtenissen is heel het boek opgehangen. Verder heeft het boek een gesloten einde. Het verhaal eindigt op het moment dat de relatie tussen Theo en Iris wordt verbroken. Het enige aspect wat nog zou kunnen blijven hangen bij de lezer is de vraag of Sylvia nu wel of niet iets weet over Theo's verhouding met Iris. Personages De personages in het boek kunnen we als volgt indelen; De hoofdpersonen (in volgorde van belangrijkheid) zijn Theo Althena, daarna komt Iris en als derde Sylvia. De belangrijkste bijpersoon is Theo's schoonvader. Verder is een belangrijke rol weggelegd voor de leerlingen van Theo. Theo is een gedreven leraar Nederlands. Hij houdt van zijn vak en hij heeft al een lange staat van dienst op het West-Friesland college. Door zijn ervaring kent hij de kneepjes van het vak. Hij zou nooit het achterste van zijn tong laten zien. Wij zeggen ZOU, omdat daar later in het verhaal verandering in komt. Theo is verder een eerlijke en zachtaardige man. Hij heeft een goed huwelijk met zijn vrouw Sylvia. Zijn karakter blijft gedurende het hele verhaal vrijwel hetzelfde op een aantal puntjes na. Deze puntjes van zijn karakter veranderen door zijn verhouding met Iris. Hierdoor wordt zijn dieperliggende karakter echter niet bednvloed, maar er zijn hierdoor wel drastische veranderingen in zijn gedrag waar te nemen. Tegenover een lastige klas verliest hij op een gegeven moment zijn zelfbeheersing en laat hier een keer wel het achterste van zijn tong zien. Ook komt hij met een groot schuldgevoel te zitten tegenover Sylvia wat betreft zijn overspel. Dit grote schuldgevoel bewijst hij dan ook nog maar een keer dat hij van aard eigenlijk heel eerlijk is. Door het feit dat hij nu overspel pleegt met de gekleurde Iris gaat hij zich steeds meer ergeren aan bepaalde vooroordelen jegens buitenlanders. Dit en het feit van het gevoel van schuld maken hem een man, die zich zeer goed bewust is van het goede en het kwade in het leven. Iris is een zeer actieve vrouw op het gebied van sport, maar zeker ook op het gebied van leven. Ze geniet van het leven. Het feit dat ze overspel pleegt met Theo is min of meer een reactie op het gedrag van haar eigen man. Haar man houdt er namelijk een aantal buitenvrouwen op na. Ook slaat haar man haar. Iris is gehard door het leven. Deze hardheid uit zich op momenten dat ze door autochtone Nederlanders onheus bejegend wordt, wat voort komt uit de vooroordelen jegens buitenlanders. Wanneer Theo zich hierover gruwelijk opwindt, reageert zij hierop met een koelheid die voor Theo maar moeilijk te begrijpen is. Iris houdt ook vast aan bepaalde principes, die ze nooit zal laten varen. Deze komen voort uit het feit dat ze met een Creoolse achtergrond is opgevoed. Deze opvoeding hield onder andere in dat hierin met het nodige bijgeloof werd geconfronteerd. Kortom Iris is een sportieve vrouw met een goed karakter, gehard door het leven en met misschien iets te weinig zelfrespect. Ze weet wel precies wat ze wil. Sylvia is een lieve vrouw, die in vergelijking met Theo nog zachtaardiger is. Misschien net iets te zachtaardig. Sylvia is echt iemand van wie je zegt dat ze te goed is voor dit leven. Misschien zouden we haar zelfs nadef kunnen noemen. Deze nadviteit van Sylvia uit zich in het feit dat ze Theo onvoorwaardelijk vertrouwt en hem totaal niet in staat acht overspel te plegen. Dit beeld wordt aan het eind van het boek eventjes op de proef gesteld door het feit dat ze vraagt of Theo een ander heeft, maar het blijkt dat ze dit achteraf niet zo had willen vragen en dat Theo toch onvoorwaardelijk vertrouwt. Toch moet Sylvia ook nog een andere kant hebben, maar deze wordt in het boek niet expliciet aan de orde gebracht. Dit kunnen we namelijk concluderen uit het feit dat Sylvia toch wel carricre heeft weten te maken op maatschappelijk vlak. Wat voor werk ze heeft komt verder niet ter sprake, het is alleen een gegeven dat Sylvia twee maal meer verdient dan Theo. Deze wat onderbelichte andere kant van het karakter van Sylvia maakt haar wel interessant en misschien een beetje mysterieus. Wij willen de personages in de gedaante van Theo's schoonvader en zijn leerlingen tegelijkertijd bespreken. Dit doen wij, omdat wij van mening zijn dat deze personen allemaal dezelfde functie in het verhaal hebben. Namelijk de functie van het uitdrukken van racisme. Het racisme dat in het boek aan de orde komt, komt allemaal van de kant van deze personages. Zwagerman gebruikt deze personages om zijn afkeer te uiten tegen mensen met vooroordelen of misschien zelfs haatgevoelens jegens buitenlanders. Dit gebeurt dan in de vorm van uitspraken als: 'Blackie is best!' of een veel gemaakte, zeer generaliseerde opmerking: 'die buitenlanders' of 'die zwarten hebben daar allemaal schuld aan'. Verder worden deze personages absoluut niet verder beschreven, het blijven daarom flat-characters.
Ruimte Het verhaal speelt zich af in Nederland en wel om precies te zijn op het West-Friesland college in Hoorn in Noord-Holland. De schrijver Joost Zwagerman, gebruikt de ruimtes van klaslokalen, huiskamers of anderszins niet om er in zijn boek een bepaalde sfeer mee te creëren. Ruimte speelt in zijn boek geen belangrijke rol, omdat het boek een sfeer ademt die wordt gecreëerd door de gedetailleerd beschreven gebeurtenissen, die zich in het boek afspelen. Het weer heeft ook absoluut geen invloed op de sfeer van het boek. Kortom: de ruimte is in het boek 'de buitenvrouw' van ondergeschikt belang, de gebeurtenissen daarom des te meer. Taalgebruik en stijl Over het taalgebruik valt weinig op te merken dan dat het duidelijk, makkelijk en recht toe recht aan is. Met deze laatste opmerking bedoel wij dat Zwagerman geen moeilijke constructies heeft bedacht om iets te zeggen, maar gewoon heeft geschreven waar het op staat. Zijn stijl van schrijven is populair, hij noemt alles gewoon bij de naam. Hij deinst er ook niet voor terug bij de seksscènes het woord lul of kut in de mond te nemen. Hij spreekt de taal van de jeugd en wordt daarom, volgens ons, ook zoveel gelezen.