Inleiding Dit verslag gaat over het boek De Aanslag van Harry Mulisch. Ik heb de zevende druk uit 1983 gelezen. Het boek is uitgegeven door Uitgeverij De Bezige Bij te Amsterdam. De eerste druk werd ook in Amsterdam uitgegeven in het jaar 1982. Ik heb het boek niet echt zelf gekozen omdat we verplicht waren het te lezen voor school. Het boek heeft 254 bladzijden. Samenvatting (Deze samenvatting komt gedeeltelijk van de site huiswerkservice.nl) Eerste episode: 1945 In januari 1945 wordt in Haarlem, in de straat van de familie Steenwijk, de NSB'er Fake Ploeg doodgeschoten. Ploeg ligt voor het huis van de buren van de familie Steenwijk, de familie Korteweg, Deze buren verslepen het lijk van Ploeg tot voor het huis van Steenwijk. De Duitsers zijn snel ter plaatse, ze steken het huis van de familie Steenwijk in brand en voeren ze af. De ouders van Anton worden later gefusilleerd. In de cel van Anton zit ook een jonge vrouw, die waarschijnlijk bij de aanslag betrokken is geweest. Anton wordt na verloop van tijd uit de cel gehaald en naar Amsterdam gebracht, waar hij bij zijn oom en tante kan wonen. Tweede episode: 1952 In de tijd van de Koreaanse oorlog – In 1952 bezoekt Anton een feestje in Haarlem. Voor het eerst sinds de oorlog is hij weer in die stad. Hij besluit een bezoekje te brengen aan de straat waar hij vroeger gewoond heeft. Hij treft daar de overbuurvrouw, mevrouw Beumer aan, met wie hij een praatje maakt. Anton besluit om nooit meer terug naar Haarlem te gaan. Hij vindt het te moeilijk. Derde episode: 1956 Vanwege de inval van de Russen in Hongarije, wordt het hoofdkantoor van de Communistische Partij Nederland door relschoppers bestormd. Anton woont hier heel dichtbij, dus de relschoppers staan bij hem in de straat. Een van hen is Fake Ploeg jr.: de zoon van de NSB'er. Hij heeft een kei in zijn hand. Fake zat bij Anton in de klas. Anton vraagt hem mee naar binnen te gaan en daar praten zij over het verleden. Er ontstaat een kleine ruzie en Fake gooit met de kei een spiegel in en rent weg. Vierde episode: 1966 In de tijd van de Vietnam-oorlog – Anton is inmiddels getrouwd met Saskia de Graaff en zij hebben een dochtertje, Sandra, van 4. Tijdens een begrafenis van een oude vriend van zijn schoonvader ontmoet Anton Cor Takes. Zij praten over de oorlog en Anton komt er achter dat Takes één van de twee mensen was die de aanslag op Fake Ploeg pleegden. Hij komt er achter dat de vrouw met wie hij in de cel gezeten heeft Truus Coster is. Zij was de vriendin van Takes en zijn medeplichtige tijdens de aanslag. Anton begrijp dat zij vermoord is door de Duitsers en is hierdoor erg geschokt. Laatste episode: 1981 Anton is gescheiden van Saskia en is nu met Liesbeth getrouwd. Ze hebben samen een zoon: Peter. Wanneer Anton hevige kiespijn heeft, bezoekt hij zijn tandarts. Deze wil hem alleen maar helpen als Anton daarna mee gaat demonstreren tegen kernwapens. Anton zegt toe. Tijdens de demonstratie komt Anton zijn vroegere buurmeisje Karin Korteweg tegen. Zij vertelt hem dat haar vader niet met het lijk voor hun deur gevonden wilde worden omdat hij hagedissen had en die wilde beschermen. Als de Duitsers ze zouden vinden zouden ze zeker gedood worden. Bij de andere buren kon het lijk ook niet neergelegd worden, want daar zaten joden ondergedoken. Uit angst voor wraak van Anton was Korteweg naar Nieuw-Zeeland geëmigreerd, waar hij in 1948 zelfmoord pleegde. Analyse Het verhaal heeft een informatieve opening. Het boek begint namelijk met een proloog. Daarin wordt beschreven hoe de omgeving er uit ziet. Dat is handig voor het verhaal want in het eerste hoofdstuk van de eerste episode wordt meteen al verteld hoe de aanslag plaatsvindt. Het verhaal verloopt in chronologische volgorde met soms flashforwards of flashbacks. Dat is prettig want het geeft diepte aan Antons persoonlijkheid; Je komt meer over hem te weten.
Flashbacks In de eerste episode zit Anton achterop bij een soldaat op een brommer. Dan denkt hij terug aan het jaar daarvoor, toen hij in het zwembad was. Voor een bepaald uur moest het hele zwembad ontruimd worden omdat er een heel aantal Duitsers zouden gaan zwemmen. Hij was erg langzaam en daardoor kon hij ze zien, nadat ze uitgekleed waren. Iedere man, iedere soldaat was toen gewoon hetzelfde, er was geen onderscheid. Het waren gewone blote mannen, die vanaf hun ellebogen bruine armen hadden. Zo leken ze erg ongevaarlijk maar toen hij de kleedkamer doorliep zag hij de uniformen hangen en de grote laarzen staan. Dat maakte wel veel indruk op hem en hij werd er bang van. Deze flashback heeft niet echt een hele duidelijke functie maar hij geeft wel de sfeer van het verhaal weer en je merkt hoe bang de mensen zijn voor de Duitsers. In het derde hoofdstuk van de vierde episode heeft Anton ook een flashback. Hij hoorde, na de begrafenis van een oude vriend van zijn schoonvader, twee mannen praten. Ze bespraken hoe de één iemand had beschoten. Als Anton dit hoort krijgt hij een flashback. Hij moet weer denken aan de nacht van de aanslag. Hij hoort de knallen van het pistool weer. Hij denkt aan zijn moeder die angstig naar zijn vader kijkt, aan Peter die voorzichtig de mantel van de carbidlamp tilt. Dit is wel een nuttige flashback want je denkt weer even terug aan die nacht, je wordt er weer even aan herinnerd. Flashforwards In het tweede hoofdstuk van de eerste episode staat een flashforward. Net nadat Ploeg is neergeschoten kijkt Anton uit het raam en ziet daar de fiets liggen waar Ploeg op reed. Het wiel draait nog. Ik citeer: (…) lag een fiets waarvan het omhoogstekende voorwiel nog draaide,- een dramatisch effect, dat later close in elke verzetsfilm zou verschijnen. De functie van deze flashforward is dat je je beter voor de geest kan halen hoe het er voor Anton uit heeft moeten zien. Ook in de eerste episode, maar in het vierde hoofdstuk kun je, als je goed oplet nog een flashforward tegenkomen. Anton wordt door een soldaat meegenomen uit de cel waar hij samen met Truus Coster zat. Hij krijgt een veel te groot pak aan en de soldaat geeft hem te eten. Een beker melk en een boterham met Schmalz, ganzenvet. Ik citeer: Nooit meer zou iets smaken, zoals dat toen smaakte. Uit deze flashforward blijkt dat Anton gedurende de oorlog niet veel soeps gegeten heeft. Hij heeft zolang niet echt goed gegeten dat zelfs een broodje met ganzenlever er bij hem in gaat als koek. De spanningsgrafiek Het einde Naar mijn mening heeft dit een boek een gesloten einde. Het boek heet
De Aanslag en de vragen die Anton heeft over de aanslag zelf en de periode erna zijn aan het eind allemaal beantwoord. Ook al heb ik niet het idee dat Anton aan het eind van het verhaal totale rust gevonden heeft, zijn al zijn problemen wel opgelost. Ruimte De drie belangrijkste ruimtes waarin het verhaal zich afspeelt zijn: Het ouderlijk huis, Antons vakantiehuis in Toscane en de cel waarin Anton na de aanslag een tijdje opgesloten zit. De ruimtes zijn vrij belangrijk want ze bepalen als het ware de ‘ondertoon’ van het verhaal, de stemming. Bijvoorbeeld in de cel: Het feit dat het daar donker is, is heel belangrijk omdat hij Truus’ gezicht niet kan zien. Daardoor gaat alle aandacht naar de dingen die zij zegt. Het weer
Tijdens de aanslag ligt er sneeuw. Dat heeft niet echt een duidelijke functie, behalve dat het weer geeft dat het erg koud is. Dat maakt wel verschil. Het zou heel anders zijn als de aanslag in de zomer had plaatsgevonden. Als Anton in zijn huisje is, in Toscane is het heel mooi weer. Dat geeft een groot contrast met zijn stemming weer. Het sociale milieu

Anton komt uit een heel intellectueel milieu. Zijn vader was griffier en erg wijs. Ook Anton zelf heeft een universitaire studie gedaan en is later anesthesist geworden. Milieu van de tijd
Het draait in het begin vooral om de oorlog en daarna om de naoorlogse wederopbouw. In de jaren 60 vinden veel politieke demonstraties plaats en bij een van de vele ontmoet Anton Fake Ploeg. In 1981 vindt tijdens een vredesdemonstratie ook de ontknoping plaats. Perspectief
De perspectiefvormen die in het verhaal gebruikt worden zijn vooral personaal met aan het begin en eind van een hoofdstuk vaak een klein stukje auctoriaal. Dat is wel prettig omdat je dan bij wijze van spreke weer een beetje leest hoe alles in elkaar zit. Het is handig om alles vanuit Anton te lezen omdat je zijn mening en gevoelens over alles heel goed kunt begrijpen. Ik vind het wel fijn om te lezen vanuit personaal perspectief, zo sta je dicht bij een personage en bij zijn gevoelens maar blijf je ook op de hoogte van de andere karakters, wat bij een ik-perspectief niet het geval is. Verhaalfiguren De vier voornaamste verhaalfiguren en hun belangrijkste karaktertrekken zijn: Flat of round characters Anton is absoluut een round charachter. Hij is de hoofdpersoon en je komt alles over hem te weten. Het hele verhaal draait om hem; om zijn verleden, heden en zijn toekomst. Fake Ploeg vind ik een flat character. Je weet alleen een aantal dingen over hem van vroeger, toen hij nog een vriendje van Anton was. Later in het verhaal komt hij nog één keer terug, als hij en Anton elkaar na een demonstratie toevallig tegen komen maar je leert niet echt veel over hem. In de laatste episode, in 1980 ziet Anton wel vaak bestelbusjes rijden waarop staat ‘Fake Ploeg Sanitair BV’. Dat is de laatste keer dat Fake in het verhaal voorkomt. Truus Coster vind ik ook absoluut een flat character. In het begin, vlak na de aanslag komt Anton bij haar in de cel, al weet hij dan nog niet dat die vrouw Truus is. In het verhaal komt zij ook praktisch nooit voor. Anton denkt wel aan haar, of tenminste, aan de vrouw in zijn cel, want hij weet tot de vierde episode niet dat zij Truus is. Dan hoort hij dat pas van Cor Takes en wordt alles hem wat duidelijker. Cor Takes is naar mijn mening wel een round character. Ook al komt hij in het eerste deel van het verhaal eigenlijk helemaal niet voor, hij speelt vanaf de vierde episode wel een grote rol in Antons leven. Cor Takes heeft voor Anton veel opgehelderd. Ook gaat Anton nog bij hem langs en zo komt hij allerlei dingen te weten over de aanslag en het feit dat Takes die samen met Truus Coster pleegde. Speaking names In het verhaal is niet echt sprake van speaking names. Wat wel opvallend is, is dat Truus en Cor gespiegelde initialen hebben. Cor Takes en Truus Coster. Daarmee kan aangegeven worden dat ze sterk met elkaar verbonden zijn. Contrasterende en parallelle figuren Hoewel ze sterk verbonden lijken door hun gespiegelde initialen zijn er ook wel grote verschillen tussen Cor Takes en Truus Coster. Cor vindt dat je geweld met geweld moet bestrijden maar Truus vindt dat je dan eigenlijk verandert in degene tegen wie je vecht. Truus en Saskia, de eerste vrouw van Anton, zijn juist parallelle figuren. In de vijfde episode komt Anton erachter dat hij in eerste instantie op Saskia gevallen is omdat zij heel veel op Truus lijkt. Haar haar en de vorm van haar gezicht, veel van Saskia deed hem aan Truus denken. Zij lopen voor Anton dus erg parallel. Titel De titel is ontleend aan de belangrijkste gebeurtenis in het verhaal: de aanslag helemaal aan het begin. Er is geen ondertitel. Het motto staat gewoon in het boek, op de bladzijde voor de proloog. ‘Overal was het al dag, maar hier was het nacht, neen, meer dan nacht.’ Het motto komt uit een brief van een Romeinse senator, die verslag doet van de rampzalige uitbarsting van de Vesuvius in het jaar 79. Pompeii werd bedolven onder lava en kwam in een absolute duisternis. Zo'n ramp is 'de aanslag' voor Anton. Hij komt terecht in een diepe duisternis.
Thema en motief Uit het boek blijken veel motieven. Ik heb er vijf op een rijtje gezet. Motief 1: Veel onwetendheid en onzekerheid (2, 4, 5, 9) In het verhaal komt dit steeds terug: Anton is sterk op zoek naar antwoorden op vragen over de gebeurtenissen. Over de moord op Ploeg, de brand. Hij kan niet rusten voordat hij daar duidelijkheid over heeft en daar komt dus die onzekerheid weer terug. 2: Het motief wordt niet tekstueel herhaald maar onwetendheid over de gebeurtenissen en Antons onzekerheid komt toch steeds weer terug. 4: Dit motief zijn gevoelens, abstract dus. 5: Dit motief wordt steeds herhaald. Wel vaak in andere vormen omdat er veel onderwerpen zijn waar Anton geen duidelijkheid over heeft. 9: Dit motief staat eigenlijk los van het thema, dat is namelijk verantwoordelijkheid en schuld. Motief 2: Tegenstellingen (2, 4, 5, 9) Dit motief heeft dezelfde bijbehorende cijfers als de vorige maar is inhoudelijk heel anders. In het verhaal komen veel tegenstellingen voor. Bijvoorbeeld stilte-lawaai als Anton in de vrachtwagen zit terwijl hun huis in brand gestoken wordt. Buiten wordt geschreeuwd en gehuild terwijl hij in de wagen in stilte verkeert. 2: Dit motief is ook vrij abstract. De tegenstellingen komen wel vaak terug maar in andere vormen. Een paar voorbeelden van tegenstellingen die in het boek voorkomen: schuld-onschuld, goed-slecht, liefde-haat. 4: Hoewel dit motief geen gevoel is, is het toch heel abstract. Dat komt omdat de tegenstellingen erg veranderlijk zijn. 5: Het motief wordt binnen het boek vaak herhaald. Ik kan niet zo goed aangeven of het in andere werken ook herhaald wordt omdat ik nog geen andere boeken van Harry Mulisch gelezen heb. 9: Ook dit motief heeft niet zoveel met het thema te maken. Motief 3: De dood (in welke vorm dan ook) (2, 4, 5, 9) Alweer gebruik ik dezelfde cijfers. Vijf zal wel de hele tijd terugkeren omdat ik verder geen boeken van Mulisch gelezen heb. De dood is wel weer een heel ander motief dan de voorgaande. De dood staat erg centraal in dit boek. Eerst wordt natuurlijk Ploeg doodgeschoten, daarna Antons ouders en zijn broer. Later komt hij erachter dat Truus ook gefusilleerd is door de Duitsers. In de vierde episode overlijden kort na elkaar ook de ouders van zijn eerste vrouw, Saskia, al ligt dat wel wat anders, want zij waren oud en stierven een natuurlijke dood. De mensen die écht dierbaar waren voor Anton zijn allemaal vermoord, iets wat de dood natuurlijk nog moeilijker maakt. 2: De dood staat vrij centraal in het boek en wordt dus ook in alle episodes wel herhaald. 4: Ook de dood is een abstract motief; Waardoor het komt dat iemand dood is hoeft echter niet abstract te zijn en kan erg verschillen. Zijn ouders, Peter en Ploeg worden allemaal vermoord, dus in dat opzicht is het geen abstract begrip. 5: Moord komt wel in het boek de hele tijd terug, aan het begin worden de mensen om Anton heen al vermoord, maar het hele boek door worden die gebeurtenissen herhaald. 9: Hoewel de dood een hele grote rol speelt in het boek staat het toch los van het thema. Motief 4: Kruidnagel (1, 3, 5, 9) De kruidnagel is niet zozeer een motief, als wel een symbool. Helemaal in het begin van het verhaal, in het eerste hoofdstuk van de eerste episode heeft Antons moeder last van ontzettende kiespijn. Omdat het ‘s avonds laat was kon zij niet meer naar de tandarts. Om de pijn wat te verlichten stopte ze een kruidnagel in haar kies. Als Anton, veel later als hij getrouwd is met Liebeth ook een hevige kiespijn krijgt raadt Liesbeth hem aan er een kruidnagel in te stoppen. Omdat dit hem aan zijn moeder doet denken reageert hij hier wat emotioneel op. 1: De kruidnagel om de kiespijn te verlichten wordt, ook al is het dan een iets andere gebeurtenis, bijna precies herhaald. 3: Bij de kruidnagel is absoluut sprake van een symbool. Omdat Anton van Liesbeth een kruidnagel krijgt om dezelfde reden dat zijn moeder er een nodig had, verbindt dit de laatste episode met de eerste. Het feit dat Anton zo emotioneel op de gebeurtenis reageert suggereert dat hij het verband ook legt. 5: Ook hier kan ik weer niet goed aangeven of de kruidnagel herhaald wordt in de verschillende boeken van Mulisch. Het lijkt me echter niet erg logisch; zo’n apart deel lijkt me erg verhaalsgebonden. 9: Ook dit symbool, de kruidnagel, heeft niet veel te maken met de thematiek. Motief 5: De dobbelsteen (1, 3, 5, 9) De dobbelsteen is ook een symbool, net als de kruidnagel. Ook de dobbelsteen wordt na de eerste episode in de laatste herhaald. 1: In de eerste episode speelt Anton met een dobbelsteen die hij net na de aanslag in zijn broekzak steekt. Daarna haalt hij hem af en toe nog even te voorschijn. Als Anton in de laatste episode in zijn huisje in Italië is ziet hij, net voordat hij een hele ernstige migraineaanval krijgt, een aansteker in de vorm van een grote dobbelsteen op tafel staan. Ook dit legt een verband tussen de eerste en laatste episode. 3: De dobbelsteen komt voor in het verhaal, net voordat Antons leven een beslissende wending neemt. 5: De dobbelsteen is ook een symbool dat herhaald wordt binnen dit boek. 9: De dobbelsteen is wel een symbool maar het heeft niets te maken met de thematiek. Thema Het thema is de warboel van verantwoordelijkheid en schuld. Anton worstelt met zichzelf en het feit dat hij een lange tijd niet precies weet wat er nou tijdens de aanslag en de periode erna gebeurd is. Aan de ene kant weet hij niet goed wie hij er verantwoordelijk voor moet houden terwijl veel mensen hem er van proberen te overtuigen dat het écht de schuld was van de Duitsers. Literatuurhistorie Het boek is een naoorlogse psychologische roman. Het is als een klassieke roman opgebouwd; met een proloog en bestaande uit vijf episodes. Waardeoordeel Ik vind niet dat het boek zo’n pakkend begin heeft. Het verhaal begint met een ietwat saaie proloog waarin de wijk waarin Anton woont beschreven wordt. Er zitten in het verhaal wel functionele flashforwards. Zoals wanneer Anton van de soldaat een broodje Schmalz krijgt. Dan realiseer je je goed hoe weinig er in de oorlog was. Het verhaal heeft naar mijn mening niet zo’n spannende ontknoping; Als Anton met Karin Korteweg gesproken heeft tijdens de vredesdemonstratie loopt het verhaal gewoon rustig tot een eind. Er zit niet bijzonder veel actie in het verhaal en toch is het redelijk vlot verteld. Er zit ook voldoende afwisseling in wat betreft de ruimte en plaats, dat volgt elkaar redelijk snel op. Het toeval speelt wel een kleine rol in het verhaal. Anton ontmoet veel mensen per toeval. Eerst Fake Ploeg jr. dan Cor Takes op de begraafplaats en tenslotte, vlak voor het eind van het boek, zijn vroegere buurmeisje Karin Korteweg. Taalgebruik
Ik vind het op zich wel vrij makkelijk taalgebruik. De zinnen zijn niet extreem lang maar het taalgebruik is wel ouderwets. Dat is ook logisch omdat het boek in 1982 geschreven is. Toen was het taalgebruik waarschijnlijk wel hip. Het verhaal

Ik vind het verhaal niet zo zeer origineel als wel erg waarheidsgetrouw en heel realistisch. Wat wordt beschreven in het boek is in de oorlog waarschijnlijk wel (meerdere keren) gebeurd. Dat merk je ook wel, ik kan me goed inleven in het verhaal. De gevoelens van Anton vind ik ook erg logisch. Thema Het thema is niet zo actueel, de tweede oorlog is immers al bijna zestig jaar geleden. Ook al is het niet zo actueel, dat betekent niet dat het niet diep is. Anton gaat er ver voor om de waarheid boven tafel te krijgen dus in dat opzicht is het wel een diepgaand verhaal. Optionele verwerkingsopdracht Ik heb gekozen voor verwerkingsopdracht 9: Schrijf een reclametekst voor het boek. Zes schoten, snel achter elkaar…… Alles wordt stil. Peter zet de kap over de lamp, Anton kijkt angstig naar buiten. Dan schrikken ze, het lijk wordt verplaatst!! Peter wordt ontzettend kwaad en wil naar buiten rennen ‘Kom, we leggen het terug!’ Er komt geen antwoord. Iedereen is ontzettend geschrokken. Wat nu? De aanslag op een politieagent verandert het leven van de twaalfjarige Anton. Zijn ouders worden meegenomen door de Duitsers en zijn broer is spoorloos verdwenen. Anton wordt na verloop van tijd wel erg nieuwsgierig naar hoe alles is gegaan in de nacht van ‘de aanslag’ en de periode erna. Zal het hem lukken de antwoorden op zijn vragen te vinden en de waarheid boven tafel te krijgen? Koop nu De Aanslag van Harry Mulisch en krijg tijdelijk €2,- korting op ieder ander boek!