TITELBESCHRIJVING: Schrijver: Harry Mulisch
Titel: De aanslag
Uitgever: De bezige bij
Jaar van uitgave: 1983 te Amsterdam
Eerste druk: 1982 SAMENVATTING: Het verhaal begon op een januariavond in 1945 te Haarlem toen een man werd doodgeschoten. Het was Fake Ploeg, een hoofdinspecteur van de politie. Zijn lijk lag voor het huis van de buren van de familie Steenwijk. De buren van de Familie Steenwijk legde het lijk voor hun huis neer. Peter (de oudste zoon van de familie Steenwijk) wou Fake Ploeg oppakken en ergens anders heen brengen uit angst voor represailles. Maar de Duitsers zagen hem en Peter probeerde te vluchten. De Duitsers kwamen het huis binnen van de familie Steenwijk en staken het huis in brand. De ouders en de jongste zoon (Anton) werden meegenomen. Anton en zijn ouders werden naar verschillende plekken weggevoerd. Anton zou nooit weten waar zijn ouders terecht waren gekomen. Uiteindelijk komt hij later toch achter de waarheid. Anton zelf werd gevangen gehouden in een cel waarin ook een vrouw in opgesloten zat. Hij had een diepgaand gesprek met de vrouw maar had haar niet kunnen zien. De volgende dag mocht Anton naar zijn oom en tante die in Amsterdam woonden. Jaren na de oorlog komt hij de zoon van Fake Ploeg tegen. Hij heet ook Fake Ploeg en zat vroeger bij Anton in de klas. Ze praten over de oorlog en ze kregen een beetje ruzie waarop Fake met een steen een spiegel kapot gooit. Kort daarop ontploft de oliekachel, waardoor de kamer onder het roet komt te staan. Dit is een toevallige kopie van de avond van 1945 toen de Duitsers de ruiten van het huis Van de familie Steenwijk ingooiden en in brand staken. Weer jaren later trouwt Anton met zijn eerste vrouw. Op een zekere dag gaat hij naar een begrafenis waar hij oud verzetsstrijders tegenkomt. Hij ontmoet een man die Takes (of Gijs) werd genoemd. Hij is diegene die Fake Ploeg doodgeschoten had in de oorlog. Anton was eerst eigenlijk niet geïnteresseerd maar Takes liet zich niet onderbreken en zei dat hij samen met een vrouw was: Truus Coster. Later blijkt dat dat de vrouw is waarmee Anton die nacht in de cel mee heeft doorgebracht. Als het verhaal bijna op zijn eind loopt hertrouwt Anton met een andere vrouw (Liesbeth). Ze krijgen een zoontje (Peter). Als Anton een paar jaar later met Peter in een demonstratie meeloopt ontmoet hij Karin Korteweg. De dochter van de buurman die het lijk voor hun huis had neergelegd. Ze vertelde Anton waarom nu precies voor hun huis. Haar vader was namelijk bang voor zijn hagedissen. Toen bleek wat de Duitsers allemaal hadden gedaan heeft hij ze allemaal doodgetrapt. Bij de andere buren kon het namelijk niet omdat die buren joden bij hen hadden laten onderduiken. Toen Anton alles wist, was hij verder de mensenmassa ingelopen. MOTTO: In dit motto wordt de tegenstelling duidelijk gemaakt tussen dag en nacht, en licht en duisternis. Dit speelt een belangrijke rol in de roman. Verder weet ik niet zo veel van Plinius.
THEMA: De schuldvraag staat centraal in dit boek. Uiteindelijk zijn alleen de Duitsers schuldig aan de dood van Anton’s ouders, maar de verantwoordelijkheid wordt al snel verschoven naar de aanstichter van het geweld, de man of de organisatie die de NSB’er voor hun huis neerschoot. Iemand is verantwoordelijk voor zijn eigen daden en niet voor de reactie van anderen daarop. De bepaling van de grens tussen goed en kwaad is zeker in een oorlog een hachelijke onderneming. Ook in het heden van het verhaal discussieert men over deze schuldvraag en grens. Wat ook een thema is, is het lot. Als Ploeg gewoon ergens anders was doodgeschoten dan was het hele verhaal helemaal anders gelopen. Ook is vuur het thema: Anton’s huis in brand, Het engelse vliegtuig wat het konvooi aanvalt. Zijn kachel die ontploft. Enz. IDEE: De idee is volgens mij wraak en schuld. Er is niet precies duidelijk wie schuld aan alles heeft. Aan de ene kant de moordenaar, maar die kon dat ook niet goed voorspellen. Aan de andere kant de Duitsers, die het natuurlijk gedaan hebben, als wraak dus. Maar er zijn ook nog andere ideeën te vinden. TITELVERKLARING: De verklaring van titel “De Aanslag” is al helemaal in het begin bekent. Als eerste wordt Fake Ploeg vermoord. Door die moord nemen de Duitsers wraak door het huis van Anton te verbranden en zijn ouders te vermoorden. Dat is dus de aanslag waar eigenlijk het hele boek om draait. (tijds)OPBOUW: De roman begint in januari 1945 en eindigt in november 1981. Dus van het begin van de 2de wereld oorlog tot ver erna. In het eerste deel volgt de lezer de 12-jarige Anton op de avond van de aanslag en de ochtend erna. Ten tijde van de oorlog in Korea bezoekt hij de straat waar hij vroeger heeft gewoond. Het derde deel; speelt zich af op de dag dat de Russen Hongarije binnenvallen (1956) en in het vierde deel staat voor iedereen behalve Anton de oorlog in Vietnam centraal; Anton ontmoet in 1966 de man die de NSB’er heeft doodgeschoten. In het laatste deel treft hij tijdens een demonstratie tegen kernwapens (1981) hun vroegere buurmeisje. Omdat er tussen deze delen flinke sprongen in de tijd worden gemaakt, wordt elk eerste hoofdstuk gebruikt om kort te beschrijven wat er in de tussentijd is gebeurd. Het geheel is dus chronologisch, maar ook behoorlijk fragmentarisch. De vertelde tijd is bijna 37 jaar. PERSPECTIEF: Het verhaal wordt verteld in de personele perspectief. Dus vanuit het oogpunt van Anton. Maar soms wordt er ook vanuit het oogpunt van anderen gekeken. Een voorbeeld daarvan is als Cor zijn verhaal doet bij Anton. Soms treed er ook tijdsverdichting op. Dat houdt in dat een bepaalde activiteit heel uitgebreid wordt verteld. In het hele boek zijn er regelmatig tijdsverdichtingen. Dan worden alle details verteld van een aantal dagen. En daarna wordt er weer een hele periode overgeslagen en daarna heel kort samengevat, om te laten ziet dat die gebeurtenis niet zo belangrijk is.
RUIMTE: De belangrijkste plaats is natuurlijk het huis aan de kade. Daar werd de aanslag gepleegd. Toch is Anton daar in het hele boek niet lang. Alleen in het begin, maar later keert hij nog terug naar de zelfde plaats. Na die aanslag werd Anton naar een politiebureau gebracht waar hij Truus Coster ontmoet. Daarna woont hij aan de Apollolaan in Amsterdam bij zijn oom en tante. Tijdens zijn studie is hij op kamers. Wederom in Amsterdam. In Toscane in Italië staat hun vakantiehuis waar ze in deel 3 op vakantie gaan. Later heeft hij Cor Takes ontmoet en is hij een keer bij hem op bezoek gegaan wat hij op een ondergronds hoofdkwartier vond lijken. Voor die aanslag speelt het zich af in een normaal, alledaags milieu. Na die aanslag speelt het zich in een vooraanstaande bovenlaag van de bevolking af. SYMBOLIEK: In dit boek vind ik het moeilijk om een symbool te vinden. Een symbool zou kunnen zijn van de spiegel kapot gooien in de kamer van Anton door Fake Ploeg. Dat lijkt namelijk erg op de ruiten die zijn ingegooid door de Duitsers door toedoen van de vader van Fake Ploeg. Ook het ontploffen van de kachel hoort daarbij. Ook komen er regelmatig dobbelstenen in het verhaal voor. Dat betekent dat er iets gebeurd wat op toeval is gebaseerd. Een voorbeeld daarvan is meteen de eerste aanslag. Daarvoor deden ze een potje ‘mens erger je niet’ met een dobbelsteen. Later vindt hij die dobbelsteen terug in zijn zak ORIGINALITEIT: Het is literatuur dus het is zeker origineel. Niet direct om het thema want er zijn veel boeken over de 2de wereldoorlog maar vooral ook over de gebeurtenissen en wat voor een gevolg dat heeft voor een persoon verder in zijn leven. Hoe diegene alles snel wil vergeten en probeert zo normaal mogelijk te leven maar dat zeker niet mogelijk blijkt omdat hij steeds meer te weten komt over de geschiedenis. RELEVANTIE: Dit boek is relevant omdat dit natuurlijk ook iedereen kan gebeuren. Het zou zo kunnen dat Nederland in een oorlog betrokken raakt waar zulke dingen kunnen gebeuren, hoe erg het ook is. En ook is het zo dat we meer van de geschiedenis te weten komen. Hoe sommige dingen liepen voordat er een ramp gebeurd, dus hoe makkelijk dat kan gaan terwijl het hartstikke erg is. STIJL: Een echte stijl heb ik er niet echt kunnen vinden. Wat mij wel opvalt is dat Harry Mulisch over diverse thema’s schrijft. Ik heb bijvoorbeeld 2 keer de verfilming van zijn boek “De ontdekking van de hemel gezien” en dat is toch echt een heel ander thema. Dit boek heeft als thema “oorlog” terwijl De ontdekking van de hemel het thema “ LITERAIRE KWALITEIT: Dit boek heeft een zekere literaire kwaliteit. Dat komt o.a. door hoe de schrijver het uitbeeld om als wees door het leven te gaan doordat je ouders op gruwelijke wijze zijn vermoord. Dat doet Harry Mulisch erg goed. Verder passen ook de gebeurtenissen in het boek erg goed samen met de gebeurtenissen van toen. Niet alleen in de 2de wereld oorlog maar ook daarna. Hij doet zelfs mee met bijzondere gebeurtenissen zoals de demonstratie in 1956. Daardoor lijkt het verhaal echt waar gebeurd
VERWACHTINGEN: Ik had op dit moment echt helemaal geen verwachting van het boek. Op één of andere manier komt mij die naam bekend voor: De aanslag van Harry Mulisch. Daardoor ben ik gewoon het boek gaan lezen. Ik had ook geen idee van het thema. Ik had niet verwacht dat het een oorlogsboek zou zijn. Als ik van te voren wist waar het over zou gaan zou ik ook wel het boek hebben gelezen. Toen ik begon in dit boek kende ik Harry Mulisch dus nog niet. Nu weet ik al iets meer van hem doordat ik 2 keer de verfilming van zijn boek heb gezien. Als ik de kans krijg ga ik denk ik wel de verfilming van dit boek bekijken. GEBEURTENISSEN: De gebeurtenissen van dit boek spreken mij niet bijzonder aan. Dit komt omdat je je niet erg betrokken voelt bij de gebeurtenissen. Toch is het wel bijzonder om het te lezen want je weet als je het boek leest dat dit allemaal wel echt gebeurd zou kunnen zijn. Ik heb genoeg andere boeken gelezen met dit thema maar toch is het niet ergens mee te vergelijken, wat natuurlijk ook hoort bij literatuur. De gebeurtenissen schokken mij natuurlijk wel. Je gunt het natuurlijk niemand dat hij zulke dingen meemaakt. Maar tegelijk weet je ook wel dat het heel raar moet lopen wil dit in kleine mate werkelijkheid worden. PERSONEN: De personen kwamen levensecht over. Zeker Anton, en dat lijkt mij als schrijver heel moeilijk om zo iemand die erge dingen heeft beleeft zo echt over te laten komen. Verder leer je andere personen niet goed kennen. Het zijn telkens weer personen die snel komen en ook snel weer verdwijnen. OPBOUW: Dit boek heeft een makkelijke en begrijpelijke opbouw. Daarom raad ik dit boek aan voor “beginners in de literatuur”. Ook als je niks van literatuur begrijpt is dit boek makkelijk te lezen. Ten eerste is dit verhaal gewoon chronologisch, met af en toe een kleine flashback want echt niet moeilijk is. Ook is het verhaal wel de hele tijd interessant en wordt het op sommige punten niet saai. Maar ik ben sowieso iemand die nooit bladzijden overslaat omdat het saai wordt. Ook omdat het vanuit het personele perspectief is, is het makkelijker om je in de persoon in te leven. Het verhaal heeft geen open eind wat natuurlijk altijd makkelijker is. Hoewel het bij sommige boeken heel toepasselijk is als er een open eind is. Bij “De ontdekking van de hemel” is er ook een open eind, maar daar weet iedereen het eind zo ongeveer. TAALGEBRUIK: Ik vond het taalgebruik vrij makkelijk. Er waren weinig moeilijke woorden en alle zinnen waren meestal wel kot. Er waren ook weinig dialogen die het lezen lastig maken. De dialogen die er waren hadden een goede verhouding tussen dialoog en beschrijving. Er was niet echt een zin die grappig, goed of mooi gezegd is. Er zat ook niet echt humor in. Het is tenslotte een boek over oorlogsverwerking. Soms zaten er wel moeilijke woorden in maar door verder te lezen begreep je vaak wel wat er bedoeld wordt dus dat was geen probleem. Ik ben ook niet iemand die bij het lezen van een moeilijk boek een woordenboek naast zich heeft liggen.