1. Samenvatting: Het boek is geschreven in vijf episodes, die plaatsvinden tussen 1945 en 1981. De hoofdpersoon is Anton Steenwijk. In 1945 is Anton twaalf jaar. De familie Steenwijk woont aan de rand van Haarlem, waar langs het Spaarne vier villa's staan met nogal burgerlijke namen. De Steenwijken wonen in 'Buitenrust'. Het gezin bestaat uit moeder en vader Steenwijk en de kinderen Peter en Anton. Pa is griffier bij de rechtbank. Anton's broer, Peter, is 17 jaar. Naast hun huis woont aan de ene kant de familie Beumer en aan de andere kant de Heer Korteweg en zijn dochter Karin. Vlak voor de bevrijding, in januari 1945, vindt er voor het huis van de Kortewegs 's avonds een aanslag plaats op Fake Ploeg, hoofdinspecteur van politie, de grootste moordenaar en verrader van Haarlem en omstreken. De Kortewegs verslepen het lijk naar het huis van de familie Steenwijk, die op het moment van de aanslag aan het mens-erger-je-niet-en waren. Als de Duitsers komen nemen ze wraak op de familie Steenwijk. Anton wordt apart gehouden van zijn familie. Hij ziet ze niet meer terug. Pas later zal hij vernemen wat er met ze gebeurd is. Wel ziet hij dat het huis in brand gestoken wordt. Peter, die het lijk terug had willen schuiven, wordt aangetroffen met het pistool van Fake Ploeg. Hij wordt doodgeschoten. Ook de ouders van Anton worden kort hierna geëxecuteerd. Anton wordt in het politiebureau een nacht opgesloten in een cel waar ook een vrouw aanwezig is. Als hij vertelt, wat er gebeurd is, reageert zij heftig. Ze vraagt of hij weet wie er dood geschoten is en dat hij niet moet vergeten wat die man op zijn geweten had. Maar ze heeft het heel moeilijk met de gevolgen voor Anton. Anton ziet zijn familie niet meer terug. Hij wordt naar zijn oom en tante in Amsterdam gebracht. Hier groeit hij verder op. Na zijn middelbare school gaat hij studeren en wordt anesthesist. Nog tijdens zijn studie (episode 2, 1952) komt hij na een bezoek aan een feestje van een medestudent weer op de kade waar hij vroeger woonde. Als hij voor de open plek staat waar vroeger zijn ouderlijk huis stond nodigt Mevrouw Beumer, een vroegere buurvrouw, hem uit om binnen te komen. Tijdens dat gesprek hoort hij dat er een monument is opgericht op de plek waar vroeger de aanslag had plaatsgevonden. Inderdaad vindt hij op de plaquette de namen van zijn ouders en van zijn broer. Episode 3 vindt plaats in 1956, een jaar waarin veel gebeurtenissen plaatsvinden die met het communisme te maken hebben. Tijdens een demonstratie komt hij vlak voor zijn huis in contact met Fake Ploeg, de zoon van de vermoorde hoofdinspecteur van politie Fake Ploeg. Binnen vertellen ze elkaar wat hen beide is overkomen. Voor Fake is er geen verschil tussen de dood van zijn vader en de dood van Anton's ouders. Voor hem waren ze allemaal onschuldig. Zijn vader had wat betreft de communisten gelijk gehad: wat ze nu hoorden zei hij toen ook al en hij was tenslotte vermoord door de communisten, die vlak voor het eind van de oorlog nog een daad wilden stellen. De vierde episode vindt plaats in 1966, hij is inmiddels zes jaar getrouwd. Zijn vrouw, Saskia de Graaff, heeft hij in Londen leren kennen en was meteen verliefd op haar. Haar vader was toen ambassadeur in Athene, maar is nu gepensioneerd en de familie De Graaff woont in Gelderland. Anton en Saskia hebben een dochter Sandra. Tijdens de begrafenis van een vriend van Anton's schoonvader, in een dorp ten noorden van Amsterdam, maakt Anton kennis met verschillende oude vrienden van zijn schoonvader en met diverse oud-verzetsmensen. Ze zijn anti-communistisch en ook nog steeds anti-fascistisch. Voor hen zijn de gebeurtenissen tijdens de oorlog nog steeds actueel. Opeens hoort hij hoe iemand beschrijft hoe hij een ander had doodgeschoten tijdens het voorbijfietsen. Het blijkt inderdaad over Fake Ploeg te gaan. De man heet Cor Takes, die tijdens de oorlog de schuilnaam Gijs had. Voor Cor was Fake een hufter die terecht doodgeschoten was. Het was natuurlijk vervelend dat er represailles op waren gevolgd, maar zoiets was nu eenmaal onvermijdelijk. Ook zijn jongste broer (J. Takes volgens het monument op de kade) was er bij betrokken en door de Duitsers in gijzeling genomen en vervolgens doodgeschoten. Cor vraagt aan Anton of hij weet waarom de Kortewegs het lijk van Ploeg niet voor het huis de andere buren hadden gelegd, Anton heeft geen idee. Opeens vertelt Cor dat ze met z'n tweeën waren: hij en een vriendin. Anton begrijpt dat dát de vrouw was geweest die hij in de kelder van het politiebureau had ontmoet. Voor Cor is het een grote verrassing dat Anton haar heeft gekend. Anton weet nog dat zij gewond was. Haar gezicht heeft hij in het donkere vertrek niet gezien. Van Cor verneemt hij dat ze Truus Coster heette. Drie weken voor de bevrijding in de duinen is zij geëxecuteerd. Na de begrafenis gaan ze nog naar het strand, waar Anton behoorlijk verbrandt. Als hij thuis ligt bij te komen overdenkt hij wat hem allemaal is overkomen. Hij begrijpt dat hij toch een beeld heeft hoe Truus eruit gezien moet hebben: ze moet heel erg op Saskia lijken en dat is waarschijnlijk ook de reden dat hij op Saskia verliefd geworden is. Anton gaat Takes opzoeken in Amsterdam. Voor Takes is de oorlog nog helemaal niet afgelopen. Dat blijkt wel als hij een krantenartikel laat zien waarin staat dat het voormalig hoofd van Gestapo in Nederland wegens ziekte is vrijgelaten. In een kamer hangt ook nog een kaart met daarop de oorlogsfronten ingetekend zoals die op het eind van de oorlog waren. Naast de kaart ziet Anton de foto van een vrouw: ze lijkt inderdaad sprekend op Saskia. Het is Truus. De laatste episode is 1981. Anton is inmiddels hertrouwd met Liesbeth nadat hij van Saskia is gescheiden. Hij heeft nu ook een zoon, Peter. Met Sandra is hij nog een keer bij het monument op de kade geweest en op de begraafplaats in Haarlem bij het graf van Truus. Sandra begreep niet waarom hij zo vriendelijk over Truus sprak. Anton reageerde toen met de woorden: 'iedereen heeft gedaan wat hij heeft gedaan en niets anders'. Tijdens dit zeggen beseft Anton dat deze woorden van Truus zijn geweest. Het boek eindigt met een kennismaking tussen Anton en Karin Korteweg tijdens een demonstratie tegen de atoombewapening. Van Karin hoort hij het laatste ontbrekende puzzelstukje: de reden dat Ploeg niet voor het andere huis werd gelegd was dat daar Joden ondergedoken zaten. De familie Steenwijk heeft dat nooit geweten. 2. a) In het verhaal zitten redelijk veel sfeer- en ruimtebeschrijvingen bijvoorbeeld de beschrijving van het politiebureau waar Anton een tijdje gezeten heeft. Er zijn ook redelijk veel dialogen vooral tussen Anton en de andere personen die in het boek voorkomen. Het boek is geschreven in de verleden tijd. Anton heeft in het verhaal veel flash-backs over de aanslag in 1945.
b) Er zijn geen eigenaardigheden met betrekking tot typografie, lay-out en dergelijke. 3. De titel van het boek is de aanslag. Deze titel slaat op de aanslag die in het hele boek centraal staat. Motto: "Overal was het al dag, maar hier was het nacht, neen, meer dan nacht." Verklaring: Deze regels zijn van de Romeinse geschiedschrijver C. Plinius Caecilius Secundus.  Ze hebben betrekking op de as die op de aarde neerdaalt na een vulkaanuitbarsting. De ervaringen uit de Tweede Wereldoorlog blijven Anton Steenwijk de rest van zijn leven achtervolgen. De rest van zijn leven is gehuld in de "wolkas" van een "uitbarsting". Er is geen ondertitel. 4 a) Er is een proloog. Inhoud: Aan de rand van Haarlem staan langs het Spaarne vier villa's. In 'Buitenrust' woont de familie Steenwijk: vader (griffier bij de rechtbank), moeder, Peter (17 jaar) en Anton (12 jaar). Links van hun huis staat de villa van de familie Beumer en rechts het huis van meneer Korteweg en zijn dochter Karin. Er is geen epiloog. b) Indeling: Het boek is verdeeld in vijf episodes die plaatsvinden tussen 1945 en 1981: 1e episode 1945 (onderverdeeld in 4 hoofdstukken). 2e episode 1952 (onderverdeeld in 4 hoofdstukken). 3e episode 1956 (onderverdeeld in 3 hoofdstukken). 4e episode 1966 (onderverdeeld in 5 hoofdstukken). Laatste episode 1981 (onderverdeeld in 4 hoofdstukken). Het boek bestaat dus in totaal uit 20 hoofdstukken. c) De hoofdstukken hebben geen titel.
5. Personages: De hoofdpersoon is Anton Steenwijk. Het hele verhaal wordt vanuit zijn visie verteld. Anton heeft als jongen het donkere en bruine van zijn vader. Hij heeft een nootkleurige huid, die rondom zijn ogen iets bruiner is. Hij is als jongen naïef omdat hij boos wordt als de Duitsers de ramen inslaan, want tijdens de oorlog is nergens glas te krijgen. Als Anton ouder wordt en het artsexamen heeft gedaan heeft hij langer haar. Hij sloft dan ook wat om de verpleegsters aan te trekken. In 1960 trouwt hij zijn eerste vrouw. Ze heet Saskia de Graaff. In 1967 scheidt hij weer van haar en weer een jaar later trouwt hij met Liesbeth. Hij heeft veel last van migraine en op zijn veertigste voelt hij zich neerslachtig en moe. Ook heeft hij last van nachtmerries en last van aanvallen, die op den duur wel weer minder worden. Anton Steenwijk is een round-character, omdat je veel over hem weet. Je weet zijn gedachten en verder zijn hele levensverhaal. Hij verandert in het verhaal. In elke episode komen een aantal bijpersonen voor. Eerste Episode: Peter: Peter wil als het lijk van Fake Ploeg door de buren voor het huis van de familie Steenwijk is neergelegd, het lijk weer terugleggen of bij de familie Beumer leggen. Als hij bezig is, komen de eerste politieagenten en moet hij vluchten. Als hij bij de buren naar binnen vlucht, en hen met de dood bedreigd, omdat zij het lijk hebben verplaatst, wordt hij door een Duitser gezien en doodgeschoten. Vader: Hij is griffier bij de bank. Hij kijkt alleen maar toe als de Duitser binnenvallen. Hij doet niets. Moeder: Moeder probeert om Peter tegen te houden als hij Fake Ploeg wil verslepen. Truus Coster: Zij is de verzetsvrouw. Ze heeft samen met Cor Takes de aanslag op Fake Ploeg gepleegd. Zij zat samen met Anton in de cel van het politiebureau in Heemstede. Zelfs in de cel met de dood voor ogen blijft ze hoge ethische waarden handhaven. Mevrouw Beumer. Derde Episode: Fake Ploeg. Vierde Episode: Cor Takes: Cor Takes heeft met Truus Coster de aanslag op Fake Ploeg gepleegd. Hij was verliefd op haar. Hij is een vriend van de vader van zijn eerste vrouw, De Graaffs. Hij praat veel met Anton over de aanslag en Truus Coster. Laatste Episode: Sandra: Saskia is Antons eerste vrouw. Peter: Peter is de zoon van Anton Steenwijk. Sandra: Sandra is de dochter van Anton Steenwijk. Karin: Anton komt haar later in zijn leven tegen en dan weet hij waarom zij samen met haar vader het lijk voor de deur van de familie Steenwijk hebben gelegd. Liesbeth: Liesbeth is de tweede vrouw van Anton Steenwijk. Deze figuren zijn allemaal flat-karakters, omdat je niet zoveel van ze weet en ze veranderen tijdens het verhaal niet echt. 6. a)  Het verhaal speelt zich voor een deel in 1945, 1952, 1956, 1966 en 1981 af. Dit staat letterlijk            in het boek.     b) De tijd is van belang voor de handeling. De aanslag moest bijvoorbeeld wel in de tijd 1940-         1945 plaatsvinden, omdat er toen oorlog was. Ook moest de demonstratie plaats vinden in         tijd waarin er ook demonstraties waren bijvoorbeeld in 1956. 7. a) Het verhaal speelt zich af in Haarlem en Amsterdam. b) In denk dat deze plaatsen wel willekeurig gekozen zijn. 8. a) Het verhaal duurt van 1945 tot 1981 dus 36 jaar.
b) Er zitten grote tijdversnellingen in het verhaal bijvoorbeeld tussen 1966 en 1981. Tussen die twee jaartallen wordt niks verteld over Anton en zijn leven. Er zitten ook wel een aantal tijdsvertragingen in bijvoorbeeld de sfeerbeschrijvingen en de aanslag zelf. Er worden dan heel veel details vermeld. c) De tijdsversnellingen hebben denk ik geen speciale functie, maar de tijdsvertragingen wel. Zo wil Harry Mulisch benadrukken dat de stukken die hij gedetailleerd vertelt belangrijk zijn voor het verdere verloop van het boek. 9. a) Het verhaal is in grote lijnen chronologisch verteld. b) Er zijn een aantal flash-backs in het verhaal vooral van Anton. Hij denkt dan terug aan de aanslag die het verdere verloop van zijn leven beïnvloedt. 10. a) Er is sprake van een alwetende verteller, die het verhaal `stuurt'. Desalniettemin zien we de meeste gebeurtenissen door Antons ogen. De verteller wijst soms vooruit en plaatst gebeurtenissen in een bepaald historisch verband. b) Er zijn geen bijzonderheden met betrekking tot perspectief. 11. Alle acties tijdens de oorlog hebben twee kanten. Voor de één zijn offers onvermijdelijk, voor de ander echter moeilijk te verdragen. Voor alle betrokkenen geldt echter dat de oorlog nooit over is. Ze zijn jaren later nog steeds met de gebeurtenissen bezig. Er zijn onduidelijkheden en ze hebben altijd de vraag voor zich of ze het wel goed hebben gedaan.