De aanslag door Harry Mulisch. A) Redenen om dit boek te gaan lezen en eerste reactie. Ik had de film De aanslag gezien en wilde daarna ook het boek lezen. Ik kwam de naam van het boek veel tegen in stukken over literatuur over de Tweede Wereldoorlog en veel mensen zeiden dat het een goed boek was. Toen ik aan het boek begon, viel me op dat de film eigenlijk een precieze overname was van het boek: de gesprekken en details zijn vaak letterlijk overgenomen. Het boek vond ik ook goed, het is soms fijner dan de film, omdat je ook de gedachten en gevoelens van de personen leest. B) Samenvatting en analyse van het boek. Proloog. Anton Steenwijk woont in de Tweede Wereldoorlog met zijn ouders en broer Peter aan de rand van Haarlem. Zijn huis staat in een rijtje van 4: Welgelegen, waar de Beumers wonen, een bejaard echtpaar, Buitenrust waar Anton woont, Nooitgedacht waar mr. en Karin Korteweg wonen en Rustenburg, waar het echtpaar Aartsen woont. Eerste episode: 1945. 's Avonds rond half acht, het is januari, zit het gezin de achterkamer. Ze gaan mens-erger-je-niet doen. Opeens klinken 6 knallen en een schreeuw. Peter gaat kijken. Fake Ploeg, de plaatselijke NSB-er, blijkt voor het huis van Kortweg neergeschoten te zijn. Peter komt weer naar binnen en dan zien ze, dat Karin en haar vader Kortweg het lijk verplaatsen en het voor hun huis neerleggen. Peter rent na een discussie naar buiten om Ploeg terug te leggen. Dan komen er 4 mannen aan die "halt" roepen en Peter rent weg met het pistool van Ploeg. Na een tijdje komen er Duitsers en die vallen hun huis binnen. De Duitsers nemen hen mee en scheiden Anton van zijn ouders. Een soldaat stopt Anton in een auto. De Duitsers steken hun huis in brand. Hij ziet dat er gevangenen uit een vrachtauto worden gehaald en dan hoort hij een mitrailleur ratelen. Ze brengen Anton naar het politiebureau, waar hij in de cel moet bij een mevrouw. Ze praten met elkaar en zij troost hem. Ook vertelt ze hem, nooit te vergeten dat de Duitsers zijn huis in brand hebben gezet. Na een paar uur komt een boze, hoge SS'er hem uit de cel halen die het een schande vindt dat hij bij een terroriste is opgesloten. Anton heeft bloed op zijn gezicht. Hij wordt naar de Ortskommandantur gebracht. Daar krijgt hij eten. Dan wordt hij naar Amsterdam gebracht. Onderweg wordt het konvooi echter aangevallen door een Spitfire. Schulz, die hem kleren had gegeven, wordt gedood. In Amsterdam, in 'Wehrmachtheim Erika' krijgt hij chocola. Een uur later komt zijn oom Peter hem halen. In zijn zak heeft Anton nog steeds de dobbelsteen van het spelletje. Tweede episode: 1952. Anton wordt opgevoed door zijn oom en tante in Amsterdam. Hij doet gymnasium en gaat medicijnen studeren. Zijn ouders en broer blijken te zijn vermoord op de avond van de aanslag. Anton gaat niet op onderzoek uit over het gebeurde. In 1952, als hij tweedejaars is, gaat hij naar een feestje in Haarlem. Dat blijkt niet echt leuk te zijn en hij gaat een ommetje maken. Waar zijn huis was, is nu niets. Mevrouw Beumers woont er nog steeds en hij gaat even op bezoek. Ze vertelt hem over het oorlogsmonument en Anton gaat kijken. De naam van Peter staat er niet bij, Hij gaat terug naar Amsterdam, waar hij aan zijn oom vraagt waarom hij niet had verteld dat er een monument was opgericht. Oom had dat wel verteld, alleen kon het Anton niet schelen. Voor het eerst begint hij te voelen wat het gebeurde eigenlijk heeft betekend. Derde episode: 1956. Anton studeert af, gaat in 1953 op kamers wonen in Amsterdam. Hij heeft af en toe last van migraine. Hij wordt anesthesist. De politiek interesseert hem niet. In 1956 vallen de Russen Boedapest binnen en er wordt door anticommunisten in de straat van Anton geprotesteerd, want in het gebouw Felix Meritis is het hoofdkwartier van de communistische partij gevestigd. Als Anton thuiskomt na een bioscoopbezoek, ontmoet hij Fake Ploeg jr. voor de deur. Fake is ook aan het demonstreren. Hij vraagt Fake mee naar boven. Fake legt een kei die hij in zijn hand heeft op de vleugel. Ze hebben een heftige discussie, o.a. over wie schuldig was aan de dood van Ploeg en Antons familie: Fakes vader, de communisten, de Duitsers. Fake wordt boos en gooit de steen naar de spiegel en de kachel ontploft, waardoor de hele kamer vol rook staat. Fake rent weg en komt dan weer terug (Anton grijpt een tennisracket om zich te verdedigen) en Fake bedankt hem dat hij, toen ze bij elkaar in de klas zaten, hem niet minachtte omdat hij het uniform van de NSB droeg. Vierde episode: 1966. In 1960 gaat Anton op kerstvakantie in Londen en ontmoet daar zijn eerste vrouw, Saskia de Graaff. Haar vader zat in de Tweede Wereldoorlog in het verzet. Begin juni 1966 overlijdt een vriend van Saskia's vader. Ze gaan er samen met hun 4-jarige dochtertje Sandra heen. Na de begrafenis gaan ze naar een café, waar Anton een gesprek opvangt over de moord op Ploeg. De man, Cor Takes, neemt hem mee naar buiten als Anton zegt dat het voor hun huis gebeurde. Anton wil eigenlijk helemaal niet praten, maar Cor Takes wel. Het blijkt dat de vriendin van Cor Takes, Truus Coster, met wie hij de aanslag had gepleegd, de vrouw was die bij Anton in de cel zat. Dan gaat Anton met Saskia, Sandra en zijn schoonouders naar een restaurant en Takes geeft hem zijn adres. Na het restaurant gaan Anton, Saskia en Sandra naar Wijk aan zee, naar het strand. Thuis kijkt Anton naar een foto van Saskia en weet opeens dat dat zijn beeld is van Truus Coster. Hij besluit de volgende dag bij Takes langs te gaan. Het is er heel rommelig. In de kelder ziet hij een foto van Truus Coster. Ze heeft dezelfde blik in haar ogen als Saskia. Takes vertelt hem over Truus. Dan gaat Anton weg, erg geëmotioneerd door dit alles. Laatste episode: 1981. Anton trouwt na zijn scheiding van Saskia met Liesbeth, die kunstgeschiedenis studeert. Ze krijgen een zoon, Peter. Ze brengen de vakanties door in Toscane. Soms heeft Anton last van migraine. Op een dag in Toscane zit hij te lezen als hij de witte tafelaansteker in de vorm van een dobbelsteen ziet. Hij krijgt een aanval waarin de hele wereld donker lijkt. Op een dag wil zijn dochter Sandra Haarlem zien. Op de plaats waar zijn huis stond staat een nieuwe bungalow. Ze gaan samen naar het monument. Ook gaat ze naar het graf van Truus Coster. Opeens weet Anton weer wat Truus tegen hem heeft gezegd in de cel en hij wil het aan Takes gaan vertellen, maar zijn huis is afgebroken. In november 1981 krijgt hij pijn in zijn kies en hij belt zijn tandarts. Die is bereid hem te helpen als hij ook gaat demonstreren tegen de atoombewapening. Anton stemt toe en samen met Peter loopt hij mee in de demonstratie. Ook zijn dochter met haar vriend loopt mee. Hij komt Karin Kortweg tegen. Zij vertelt hem dat Peter de avond van de aanslag bij hen binnen was geweest en hij was heel boos geweest. Toen waren de Duitsers gekomen en die schoten Peter neer. Ze vertelt dat mr. Kortweg Ploeg voor Antons huis had neergelegd omdat hij zijn hagedissen wilde beschermen. Toen bleek wat het gevolg was van zijn actie, trapte hij alle hagedissen dood. Mr. Kortweg en Karin hadden Ploeg voor Antons huis neergelegd en niet bij Aartsen, omdat daar 3 joden waren ondergedoken. Anton loopt dan verder met Peter en laat Karin achter. Hij weet nu alles. Genre:  Psychologische oorlogsroman. Motieven:  De dobbelsteen: staat voor toeval of het lot, waardoor het leven van de mensen wordt bepaald.  Vuur: is verwoestend; Antons huis wordt erdoor verwoest, het komt ook terug bij de ontploffing van de kachel.  Haat: gerechtvaardigde haat en niet gerechtvaardigde haat, tegen bv. communisten en fascisten.  Schuld/onschuld: is eigenlijk het thema, maar komt ook vaak terug. Wie heeft de schuld voor de dood van Antons gezin? Motto:  "Overal was het al dag, maar hier was het nacht, neen, meer dan nacht." uit: C. Plinius Caecilius Seundus Epistulae, VI, 16  Hiermee wordt bedoeld: de oorlog was voorbij, maar door de aanslag leefde Anton nog steeds in duisternis, in de nacht. Antons leven was drastisch veranderd door de aanslag.  Personages:  De hoofdpersoon is Anton Steenwijk. Hij is duidelijk een round-character: hij maakt een ontwikkeling door. In het begin is hij verlegen en onzeker. Langzamerhand wordt hij steeds zelfverzekerder. Over zijn uiterlijk een paar punten: hij heeft donker haar en een getinte huidskleur, die bij zijn ogen nog iets donkerder is. Door de jaren heen verandert zijn uiterlijk niet veel, wat blijkt uit het feit dat iedereen hem steeds herkent.  Bijfiguren: het gezin van Anton (vader, moeder en Peter), Saskia, Truus Coster, Cor Takes, Liesbeth, Sandra. Alle bijfiguren zijn flat-characters. Ze maken geen ontwikkeling door in de loop van het verhaal. Perspectief en verteller:  Er is een alwetende verteller die soms extra informatie geeft, bijvoorbeeld over de politieke situatie, terugwijst of juist vooruitwijst. Toch zie je het verhaal eigenlijk door Peters ogen. Ruimte:  Het verhaal speelt zich voornamelijk af in Haarlem en Amsterdam. In Haarlem is het rijtje van 4 huizen duidelijk beschreven. Verder is de ruimte niet van grote invloed op het verhaal. De spanning wordt er niet door opgewekt. Ook het weer speelt geen grote rol.  Wel is het natuurlijk van belang dat het verhaal zich in Haarlem en Amsterdam afspeelt, aangezien daardoor Anton Fake Ploeg jr. bijvoorbeeld heeft ontmoet, omdat daar het hoofdkantoor van de communistische partij stond. Stijl:  Mulisch schrijft vaak lange dialogen. Zijn zinnen zijn niet uitzonderlijk lang of kort. Wel gebruikt hij een aantal keer Latijnse uitdrukkingen, bv. De gustibus non est disputandum; Sunt pueri pueri pueri puerilia tractant. Misschien komt dat door het verhaal, maar dat viel me wel op. Verder heb ik geen bijzondere kenmerken gevonden. Thema:  Het thema van het verhaal is schuld en verantwoordelijkheid. Wie draag de schuld voor de moord op Ploeg? En wie voor de dood van Antons gezin? Direct de Duitsers, maar indirect? Deze vragen spelen een belangrijke rol, het hele boek door. Tijd:  Het boek is opgedeeld in 6 delen.  Het eerste deel is het proloog, de inleiding, waarin het gezin wordt beschreven en de omgeving. Het verhaalbegin is dus ab ovo.  De eerste episode, 1945, vertelt over de avond van de aanslag en de volgende dag.  De tweede episode, 1952, vertelt over de dag dat Anton Haarlem en het monument bezoekt.  De derde episode, 1956, vertelt over de ontmoeting van Anton met Fake Ploeg jr.  De vierde episode, 1966, vertelt over de ontmoeting van Anton met Cor Takes.  De laatste episode, 1981, vertelt over de ontmoeting van Anton met Karin Kortweg en is de ontknoping van het verhaal.  Aan het begin van de tweede, derde, vierde en laatste episode wordt steeds een korte samenvatting gegeven van het gebeurde in de overgeslagen jaren. Het verhaal is chronologisch met een aantal terugblikken en -flitsen.  De opbouw van het verhaal lijkt op die van een Griekse tragedie. Titelverklaring:  "De aanslag" verwijst naar de aanslag op Fake Ploeg, waardoor het leven van Anton drastisch veranderde. C) Verwerkingsopdracht A6: Schrijf een gedicht naar aanleiding van het boek. Voorbij, maar altijd daar. Duister, stilte, schot, een schreeuw
nog steeds in al zijn dromen

Misschien voorbij, maar altijd daar
het einde moet nog komen
36 jaren lang
in onzekerheid gebleven
Maar nooit het beeld van zijn netvlies af
hoe zijn vader daar had gezeten
Zijn broer het huis uit rende
zijn moeder zachtjes riep
en de dobbelsteen getuige was
terwijl de wereld rustig sliep
D) Eigen mening over het boek. Ik vind het boek De aanslag een goed boek, al vond ik het op sommige stukken een beetje saai. De gebeurtenissen in het boek vond ik heel echt en volgens mij zijn dit soort dingen ook echt gebeurd in de Tweede Wereldoorlog. Er zijn niet voor niets nog mensen die huilen als ze het hebben over iets wat 55 jaar geleden is afgelopen. Wel vond ik het soms moeilijk me te verplaatsen in Anton: ik kan met niet voorstellen dat het je niet interesseert wat er precies is gebeurd, als je hele gezin is vermoord. Ik vond de stukjes die Cor Takes vertelde over de martelingen door Ploeg (en de Duitsers) en het zgn. "anatomisch centrum" behoorlijk schokkend en vooral dat hij het zo onbewogen vertelde maakte indruk op me. Wat me irriteerde, wat dat Antons vader zo stil bleef zitten, terwijl zijn zoon in gevaar was. Ik had zoiets van: Doe nou eens wat joh! De vertelstijl vond ik overzichtelijk en makkelijk te volgen. De alwetende verteller lichte sommige stukjes toe, bv. op gebied van politiek en vatte de gebeurtenissen samen, zodat het verhaal goed kon volgen. Er zijn een paar stukjes die indruk op me maakten, bijvoorbeeld; blz. 32: "Langzaam stond Steenwijk op. Zonder iets te zeggen, lang en mager, ging hij de kamer uit. Even later kwam hij terug, met zijn zwarte bolhoed op en een sjaal om. Toen hij van het terras de tuin in wilde gaan, deinsde hij terug. Anton kon horen, dat hij hard Peters naam wilde roepen, maar er kwam alleen een schor geluid uit zijn keel. Verslagen draaide hij zich om. Hij kwam binnen en ging bevend op de stoel naast de kachel zitten. Na enkele ogenblikken zei hij: 'Neem mij niet kwalijk, Thea… neem mij niet kwalijk…' " blz. 128: '"Ik ben het ook pas later te weten gekomen. Daar staan de namen van mijn ouders op en van die negenentwintig gijzelaars. Had daar ook Fake Ploeg bij moeten staan?' Fake keek hem aan en wilde iets zeggen, maar plotseling snikte hij. De snikken kwamen uit hem te voorschijn alsof zij van iemand anders waren, die hem er uitsluitend voor gebruikte. 'Godverdomme…' zei hij; maar het was niet duidelijk of dat betrekking had op wat Anton had gezegd of op het feit dat hij snikte." Ik heb de film, zoals ik al eerder zei, ook gezien en daarvan is het voordeel dat het op sommige punten minder langdradig is. Een nadeel is, dat je de gedachten en gevoelens niet kunt lezen. Ik vond het een goed boek, maar het is niet mijn favoriet.