Titel
De aanslag

Over het boek
Uitgegeven door: de Bezige Bij, Amsterdam
Jaar van uitgave: 1982

Over de schrijver
Harry Kurt Victor Mulisch werd geboren op 29 juni 1927 in Haarlem. In 1936 gingen zijn ouders scheiden.
Na de Tweede Wereldoorlog werd Harry opgepakt, omdat zijn vader tijdens de oorlog de verplicht ingeleverde goederen van joden beheerde. Dit deed zijn vader om zijn joodse vrouw en zoon uit handen van de Duitsers te houden.
Vanaf 1949 is Harry Mulisch beroepsschrijver.


Titelverklaring
Nadat de NSB'er Ploeg is neergeschoten en voor het huis van de familie Steenwijk wordt aangetroffen, komt de familie in grote moeilijkheden.


Mottoverklaring
Overal was het al dag, maar hier was het nacht, neen, meer dan nacht.
Na de oorlog leeft Anton voortdurend in duisternis. Er is één lichtpuntje: de vingertoppen van het meisje in de cel die zijn gezicht betasten. Naar dit teken van liefde is Anton zijn hele leven op zoek.

Andere boeken van Harry Mulisch zijn:
- Twee vrouwen (1975)
- De elementen (1988)

Genre
Roman

Opbouw
De roman heeft 254 bladzijden. Hij bestaat uit vijf delen, die ieder weer onderverdeeld zijn in hoofdstukken, en een proloog.

De opening
De proloog is informatief, omdat er eerst allemaal informatie wordt gegeven over de straat waarin Anton woonde.

Het einde
Het einde is gesloten, omdat alle vragen waar Anton mee rondliep beantwoord zijn. Hij weet nu waarom Karin en haar vader het lijk van Ploeg voor hun huis hebben neergelegd.

Personages
Anton Steenwijk: is de hoofdpersoon. In de eerste episode is hij 12 jaar en in de laatste ongeveer 48. Antons uiterlijk en gedrag blijven het hele boek door hetzelfde, waardoor hij een flat character is. Hij is lang, slank, donker haar en heeft een notenkleurige huid.

Saskia: is de eerste vrouw van Anton en heeft als beroep stewardess. Ze lijkt op Truus Coster die in de cel Antons gezicht aanraakte. Hun dochter heet Sandra. Liesbeth: is Antons tweede vrouw. Hun zoon heet Peter (vernoemd naar de overleden broer van Anton).
Cor Takes: is één van de weinige round characters. Hij pleegde samen met Truus Coster de aanslag op Ploeg. Hij kan nog altijd van de oorlog loskomen. Takes rookt en drinkt veel. Vroeger was hij wiskundeleraar. Hij had sombere, donkerbruine ogen waarvan het linker anders was dan het rechter.

Plaats
· Haarlem - daar gebeurde de aanslag = duistere sfeer.
· Apollolaan in Amsterdam - hij woonde na de aanslag bij zijn oom en tante = zonnige sfeer.
· Op kamers in 1953.
· Toscane - vakantiehuis, gekocht in 1969.
· De donkere cel - hij had hier met Truus Coster in gezeten = duister en isolement na de aanslag.
· Het huis van Cor Takes - het souterrain leek op een ondergronds hoofdkwartier.

Tijd
De roman wordt in 5 episodes verteld: 1945, 1952, 1956, 1966 en 1981. De totaal beschreven tijd is bijna 37 jaar. Uit elke episode wordt maar enkele dagen precies beschreven. Het verhaal wordt chronologisch verteld met veel flashbacks. Vaak wordt de aanslag in 1945 erbij gehaald. Dit is dan ook de belangrijkste gebeurtenis uit het boek. Door de episodes wordt het verhaal niet continu verteld. Het verhaal is geschreven in de verleden tijd.

Vertelwijze
In het proloog en in de laatste bladzijden van het verhaal is er een buitenstaander die het verhaal verteld. Deze buitenstaander komt soms ook in het tussenliggende gedeelte voor en weet wat er gaat gebeuren. Alleen bij Anton wordt de ik-persoon gebruikt, bij andere figuren de hij/zij vorm.


Thema
Anton is de rest van zijn leven bezig om de aanslag te verwerken en te verklaren. Belangrijk in dit verhaal is de schuldvraag. Wie had de dood van zijn familie op zijn geweten? Het gaat niet om de persoonlijke geschiedenis van Anton. Zijn geschiedenis loopt gelijk aan de gebeurtenissen in de algemene geschiedenis.

Stijl
De zinnen die Mulisch gebruikt zijn eenvoudig. Zijn taalgebruik is helder en het lijkt net of het beschreven verhaal echt gebeurd is. De dialogen die redelijk vaak voorkomen, komen natuurlijk over.

Eigen mening
Ik vond het een interessant en leerzaam boek om te lezen. Mulisch heeft een poging gedaan om een deel van de oorlog en de naweeën van die oorlog te beschrijven en ik denk dat dat uitstekend gelukt is.
Af en toe vond ik het boek een beetje saai. Bijvoorbeeld op de begrafenis en bij Takes thuis. Het boek was duidelijk en makkelijk te begrijpen.

Samenvatting

Proloog
Tijdens de Tweede Wereldoorlog woonde Anton Steenwijk in Haarlem. Aan de kade lagen vier huizen: in Welgelegen woonden de Beumers, in Buitenrust Anton met zijn ouders en broer, in Nooitgedacht meneer Korteweg met zijn dochter Karin en in Rustenburg de familie Aarts.

Eerste episode, 1945
In januari 1945 zat de 12-jarige Anton met zijn familie een spelletje te doen. Plotseling klonken er zes schoten. De NSB'er Ploeg lag dood voor het huis van Korteweg. Meneer Korteweg en Karin legden het lijk voor Antons huis neer. Peter ging naar buiten om het lijk weer te verleggen. Toen de Duitsers eraan kwamen, vluchtte hij. De Duitsers onderzochten het huis van de familie Steenwijk en staken het daarna in brand. Anton werd in Heemstede in een cel gestopt bij een gewond meisje, dat hem troostte en met hem praatte over donker en licht. Na enkele uren werd Anton weer teruggebracht naar Haarlem en vandaar ging hij met een konvooi naar Amsterdam. In Amsterdam haalde zijn oom hem op.

Tweede episode, 1952
Na de bevrijding bleek dat de ouders van Anton en zijn broer Peter op de avond van de aanslag waren neergeschoten. Anton bleef bij zijn oom en tante wonen. Hij dacht niet vaak aan de aanslag, hij had het gebeurde diep in zichzelf hermetisch afgesloten.

In 1952 ging hij naar een feestje in Haarlem. Hij ging op bezoek bij de familie Beumer. Aan het eind van de kade was een monument opgericht, waarop ook de namen van Antons ouders stonden. Anton wilde nooit meer in Haarlem terugkomen.

Derde episode, 1956
Na zijn kandidaatsexamen medicijnen ging Anton op kamers wonen. Hij las veel, behalve over oorlog en politiek.
In 1956 kwam Anton zijn vroegere vriendje Fake Ploeg jr tegen in een razende meute die alles wat met het communisme te maken had vernielde naar aanleiding van de Rusische inval in Hongarije. Anton nodigde Fake uit om binnen te komen. Fake verdedigde zijn vader hartstochtelijk en zei dat de communisten verantwoordelijk waren voor de dood van zijn ouders. Anton probeerde hem ervan te overtuigen dat zijn vader wel fout was geweest.

Vierde episode, 1966
Na Antons artsexamen trouwde hij in 1961 met Saskia de Graaff. In 1962 werd hun dochtertje Sandra geboren.
Op een begrafenis in 1966 ontmoette hij een oud-verzetstrijder. Het was Takes, de man die Ploeg doodgeschoten had. Hij had het samen gedaan met zijn vriendin Truus Coster. Zij was het die Anton in de cel had ontmoet. Anton ging de volgende dag naar het huis van Takes waar hij een foto van Truus zag.

Laatste episode, 1981
Anton was gescheiden van Saskia en hertrouwd met Liesbeth. Hij kocht huizen in Gelderland en Toscane.
Toen Sandra 16 jaar was ging hij met haar naar de duinen van Haarlem waar Truus Coster geëxecuteerd was.
In november 1981 liep hij bij toeval mee met een vredesdemonstratie samen met zijn zoon Peter (uit zijn tweede huwelijk). Daar kwam hij Karin Korteweg tegen. Ze vertelde dat ze geëmigreerd waren naar Nieuw-Zeeland. In 1948 had haar vader zelfmoord gepleegd. Ze hadden het lijk van Ploeg verplaatst om de hagedissen van meneer Korteweg te sparen. Ze hadden Ploeg niet bij de familie Aarts neergelegd, omdat zij joden in huis hadden. Anton vroeg zich af of iedereen tegelijk schuldig en onschuldig was. Hij had zichzelf weer snel in de hand, het was of al die duizenden mensen hem hielpen. Anton was één van de laatsten die de oorlog had meegemaakt.