Buitenstaanders door Renate Dorrestein

Boekverslag 6

Renate Dorrestein

Buitenstaanders

1. Beschrijving

- Complete titelbeschrijving

Auteur

Renate Dorrestein

Titel

Buitenstaanders

Uitgever

Wolters-Noordhoff

Jaar van eerste druk

1983

Aantal blz.

198

- Korte motivatie van de boekkeuze

Als je twaalf boekverslagen moet maken, is het leuker voor jezelf als je een beetje afwisselt tussen de schrijvers. Vandaar dat ik van elke grote schrijver een boek heb gelezen. Renate Dorrestein hoorde daar in mijn ogen ook tussen. Buitenstaanders is een van haar bekendste boeken geworden, die dus zonder pardon op mijn boekenlijst werd gezet.

- Korte samenvatting van de inhoud

Max, Laurie en hun twee zoontjes krijgen op weg naar hun vakantiebestemming een ongeluk waarbij ze een sloot in rijden. Iedereen komt ongedeerd uit de auto, behalve Max die een shock heeft. Laurie moet dus hulp gaan zoeken. Ze volgen een mongoloïde meisje en komen terecht in een vreemd huis.

Het huis is een project van psychiater Wibbe. Volgens hem leven psychiatrische patiënten het best in een natuurlijke omgeving. De bewoners van het huis weten niet dat Wibbe hun toezichthouder is, ze vinden hem de enige gek die in het huis rondloopt.

Lupo en Wibbe trekken met een tractor de auto uit het water. Laurie gaat met hen mee terwijl de zoontjes hun tijd doorbrengen met het pesten van Marrie, het mongoloïde meisje. Ondertussen ontwaakt Max, die naar de slaapkamer van Ebbe en Biba was gebracht. De tweelingzusjes zijn halfnaakt en Max is gecharmeerd van Ebbe die hij begint te strelen. Op dat moment komt Laurie terug en ziet wat er gebeurt. Ze rent naar de auto en wil samen met haar zoontjes wegrijden. Maar de accu is leeg en ze zullen hierdoor langer moeten blijven.

Er wordt een viering gehouden voor Sterre (met haar erbij waren Ebbe en Biba een drieling), die een jaar geleden zelfmoord heeft gepleegd omdat ze het volwassen worden niet aankon. Na de viering volgt een ceremonie waarbij Ebbe en Biba op het dak gaan staan waar Sterre zich naar beneden heeft gestort. Ze hebben contact met haar. Wibbe denkt dat ze ook zelfmoord willen plegen en komt ze achterna. Hij wordt dan opgesloten op zolder, omdat hij de hele ceremonie anders verstoort. Max is ook opgesloten en wel in de kelder waar hij tussen de muizen zit. Als hij vrij is gaat hij samen met Ebbe en Biba op zoek naar de jongetjes, die samen met Marrie verdwenen zijn. Laurie is ze ook aan het zoeken, totdat ze verdwaalt en bij een psychiatrische kliniek terechtkomt. Ze is helemaal van slag en wordt aangezien voor patiënt; ze krijgt kalmeringsmiddelen toegediend.

Dan pas hoort ze hoe het in elkaar zit in het fasehuis van Wibbe. De arts piept Wibbe op en er volgt een discussie over Agrippina, de oudste bewoner van het huis die een hersentumor heeft. Wibbe komt erachter dat Agrippina hallucineert en brengt haar naar de kliniek.

De jongetjes zijn ondertussen gevonden. Ze waren bezig Marrie op een vreselijke manier toe te takelen. Laurie is nog half bewusteloos van de kalmeringsmiddelen en vraagt zich af hoe haar leven nou verder moet.

Dan is de auto gerepareerd en is er niet aan te zien dat er ooit iets mee gebeurd is. Het gezin vervolgt haar vakantie.

- Eerste persoonlijke reactie

Deze roman van Renate Dorrestein leest als een trein. Je wordt vanaf het eerste moment meegenomen in de verhaallijn. Het aparte van dit boek is dat je als lezer wordt verward wie er nou geschift is en wie niet. Sommigen worden in het begin van het verhaal voorgesteld als een aardig iemand, maar veranderen in de loop van de tijd in een tegenstander van hoofdpersoon. Het verhaal zelf was niet van een hoogstaand niveau en is eigenlijk niet realistisch te noemen. Maar het leest lekker weg en zorgt ervoor dat je een beetje op adem komt na de andere, veel diepere boeken die ik afgelopen weken gelezen heb.

2. Verdiepingsopdracht

- 1

Het verhaal speelt zich voor het grootste gedeelte af in het fasehuis. Dit huis wordt voorgesteld als een spookhuis (slecht onderhouden en vrijstaand). De functie van deze ruimte is de lezer een onheilspellend gevoel te geven bij dit huis. Je verwacht als lezer dat er iets engs in dat huis gebeurd of is gebeurt. Het draagt bij aan de spanning die het verhaal rijk is. Als je dan nagaat dat het fasehuis gebruikt wordt als oefenproject van een psychiatrische inrichting, dan klopt het helemaal bij de omgeving van het verhaal. En wat is er nou typischer dan een aantal gekken in een groot vervallen landhuis dat door kinderen voor een spookhuis wordt aangezien.

- 2

De thematiek van dit verhaal is het leven en de gedachten van mensen met een psychische afwijking. Dat komt omdat er veel mensen in het verhaal voorkomen die, om het maar even bot te zeggen, niet goed bij hun hoofd zijn en dingen heel anders zien dan ze zijn. Ze hebben een hele rare gedachtegang. Zo denkt Agrippina dat ze jonger blijft als ze bloed blijft drinken, als het half kan van jonge kinderen. Het zou bij een “normaal” mens niet op zijn gekomen. Of bijvoorbeeld Lupo, die allereerst trouwde uit medelijden met een lelijke vrouw en vervolgens zijn eigen kind vermoorde om hem uit zijn lijden te verlossen. Of psychische mensen ook in de werkelijkheid zo denken is overigens nog te betwijfelen. Maar het geeft wel aan dat personen met een psychische afwijking anders tegen de wereld aankijken dan op de manier die normaal wordt gevonden.

- 3

- Verhaallaag:

Max, Laurie en hun twee zoontjes komen terecht in een fasehuis van psychische patiënten. Door de viering van de sterfdag van een van de bewoners ontstaat er oproer in het huis en wordt besloten een aantal patiënten achter slot en grendel te zetten doordat ze niet goed kunnen functioneren.

- Thematische laag:

De thematische laag is in dit verhaal dat je mensen niet kunt beoordelen op de eerste ontmoeting die je met ze hebt. Ze kunnen zich anders voordoen dan ze zijn, waardoor je ze verkeerd kunt beoordelen.

De belangrijkste motieven voor deze thematische laag is de manier waarop met de patiënten wordt omgegaan. Toen de familie voor het eerst bij het fasehuis terechtkwam werden ze opgevangen door Agrippina, die toen een lief, oud vrouwtje bleek te zijn. Achteraf werd duidelijk dat zij bloed dronk doordat ze dacht dat ze daardoor jong te blijven. De thematiek in dit verhaal is het leven en de gedachten van personen met een psychische afwijking, en dat heeft te maken met de thematische laag van het verhaal. De thematische laag is de les die uit het verhaal wordt geleerd, en de thematiek beschrijft het probleem, of hetgeen waar je als lezer tegenaan loopt, in het verhaal.

- Secundaire literatuur:

Bron (http://www.schrijversnet.nl/dorrbio.htm)

De zelfmoord van haar zus staat centraal in het werk Het perpetuum mobile van de liefde. Ze beschrijft hierin de jarenlange lijdensweg van een aan een eetstoornis lijdende vrouw. In een interview zei ze eens: 'Al mijn boeken hebben in feite maar een thema: de dood van mijn zusje en mijn schuldgevoel daarover.' Ze noemt haar 'het spook dat door mijn boeken waart en mijn handen bindt, een boosaardige muze die in mijn onderbewustzijn aan de touwtjes trekt'.

Voor de publicatie van Het perpetuum mobile van de liefde is het thema zelfmoord te ontdekken in hoofdpersonen die van daken of rotsen springen of geduwd worden zonder dat ze daarbij om het leven komen. Vaak weten de vrouwen in haar boeken zich geen raad met hun lichaam en ontlenen zij de zin van hun bestaan aan het zorgvuldig voorbereiden van hun zelfmoord. Dit wordt het Pilatusmotief genoemd.

Dorrestein’s leven heeft een grote invloed in haar literaire werken, zoals hierboven is te lezen. Met name de zelfmoord van haar zus heeft een dikke vinger in de pap in haar verhalen. Zo ook in Buitenstaanders, waarin het derde zusje van Ebbe en Biba, die door zelfmoord om het leven is gekomen. Het speelt een rol in het verhaal, zodoende dat Max, Laurie en de kids op de sterfdag komen van Sterre en daardoor meegesleept worden in hun emoties. Naast Buitenstaanders staat zelfmoord ook in “Het perpetuum mobile van de liefde” centraal. Kortom, Renate Dorrestein heeft een grote band tussen haar eigen leven en haar literatuur.

3. Beoordelen

Ik kan mij het beste vinden in de tweede recensie. Hierin wordt het boek wat kritischer tegen het licht gehouden en wordt er ook meer kritiek gegeven dan in de eerste recensie. Terwijl de eerste alles wel prima vindt, kijkt recensist 2 naar de stijl van de schrijfster en naar de gevolgen die niet in het boek worden besproken (dat de normale mensen in het fasehuis een grote chaos achterlaten door hun vakantie rustig voort te zetten). Daarom gaat mijn voorkeur uit naar recensist numero twee.

- Recensie 1

Toen ik begon te lezen, vond ik het een nogal vreemd boek. Het was verwarrend, omdat ik de personages nog niet kende. Ik wist niet precies met welk personage ik me "moest" identificeren, maar later bleek al dat zoiets helemaal niet moest. Ik heb het verhaal als toeschouwer gevolgd, zonder mezelf te zien als 1 bepaald personage.

Ik ben enthousiast over het boek, het is fascinerend geschreven. Het is op zo'n manier geschreven dat je jezelf gaat afvragen of het mogelijk is, mensen zo te observeren en "vast" te houden.

Ook ben ik na gaan denken over de feministische kant van het verhaal, Laurie en Agrippina werden en worden gebruikt door hun geliefde. Laurie wordt als vuil gebruikt en Max is alleen maar met haar getrouwd om schande te vermijden. Hij ziet hun huwelijk, zoals hij het zelf zegt, "Op liefde kan je geen fatsoenlijk bestaan bouwen. Wat je van mij kunt verwachten, is fatsoen, een dak boven je hooft en respect van je buren. Als je dat niet kunt waarderen, ben je nog een groter rund dan ik al dacht!" bladzijde 122, als een deal. Hij heeft een gezin en dat onderhoudt hij. Hij vreemd en blijft vaak nachten weg.

Opvallend was dat de zoontjes van Laurie en Max naamloos zijn. Zo gaat men zich afvragen of ze wel of niet belangrijk zijn voor het boek, maar ik geloof van wel. Zij waren ook weer een toonbeeld van het feit dat het gezin van Max niet normaal was, de zoontjes als sadisten, de vrouw als stuk vuil, die bedrogen wordt en Max, als carriéreman, die vreemd gaat.

Agrippina en Laurie bleken veel op elkaar te lijken, allebei zijn ze erg slecht behandeld, maar Agrippina is objectief gezien toch slechter behandeld dan Laurie. Desalniettemin is ze in haar eigen wereld is ze er beter van af gekomen, zelfs al zit ze in de dependance van een psychiatrische inrichting.

Laurie daarentegen moest, bij het einde van het boek een keuze maken: ze kan net doen of er in de afgelopen nacht niets gebeurd is. Daarmee zou ze eigenlijk haar hele leven tot één grote illusie verklaren. Aan de andere kant kan ze de echtheid van de gebeurtenissen aanvaarden. Dan zou ze moeten leven met de grote nachtmerrie die haar bestaan eigenlijk is. Van geen van beide mogelijkheden kan ze gelukkig worden.

Laurie kwam bij mij over als een karakterloos persoon. Ze geeft slechts een klein beetje, te verwaarlozen weerstand en laat Max alle gemene dingen doen die hij maar wil doen.

Het is een zalig boek om mee weg te lezen.

Gedurende het boek wordt de schrijfstijl van Dorrestein duidelijk. Feminisme, misverstanden, verval door ouderdom en dan nog het opvatten van het begrip “normaal”. Dorrestein laat ons bij dit boek nadenken over wat wij nu precies normaal vinden, wie is hier gek, Wibbe of het gezin van Agrippina, Max en zijn gezin of dat van Agrippina? Een boek dat vragen oproept...

Dorrestein’s’ zusje heeft in 1981 zelfmoord gepleegd. Ze was van een flatgebouw gesprongen. Volgens Dorrestein is haar jongere zusje "het spook dat door mijn boeken waart en mijn handen bindt, een boosaardige muze die in mijn onderbewustzijn aan de touwtjes trekt. "

Sterre was duidelijk het "boosaardige spook".

Nadat Dorrestein de ziekte ME (chronische vermoeidheid) heeft gekregen, is ook ziekte en het sociaal isolement waarin zieke mensen zich vaak bevinden een hoofdthema in haar oeuvre.

Welnu, dit boek beveel ik iedereen die eens een “ander” “afwisselend” boek wil lezen aan. Het boek laat ons onszelf afvragen of het geen tijd is om onze definitie van “normaliteit” bij te schaven. Want de vraag blijft nog altijd wie in dit boek de echte gek is. Ondergedompeld in onwetendheid, maar een leeservaring rijker, begin ik opgewekt aan het volgende boek, afwachtend van de nieuwe perikelen die, samen met het nieuwe leesvoer, zullen komen.

- Recensie 2

Het gebeurt zelden, maar soms komen schrijvers als het ware uit de lucht vallen. Echte schrijvers bedoel ik dan, want natuurlijk wemelt het in de schrijverij van de onbekende namen die zo nu en dan bij een achteraf uitgeverijtje noeste huisvlijt publiceren. Renate Dorrestein is zo'n uit de lucht geplofte échte. Op wat journalistiek werk na heb ik nooit iets eerder van of over haar gelezen en voorbereidende reclame is mij niet opgevallen. Zonder enige verwachting begon ik dan ook aan haar romandebuut Buitenstaanders, maar na één alinea was het al duidelijk: hier is iets bijzonders aan de hand.

Buitenstaanders is een boek boordevol gebeurtenissen en typeringen, dat desondanks (net) niet uit zijn voegen barst. Het leest als een goede feuilleton: weliswaar telt de roman slechts vier hoofdstukken, maar die zijn weer opgebouwd uit kleine en grotere (soms bladzijdelang) alinea's die elk een eigen verhaaltje vertellen, een afgerond geheel vormen, terwijl ze tegelijkertijd toch nieuwsgierig maken naar wat volgt. Beurtelings is Buitenstaanders een boosaardig sprookje, een absurde vertelling, een verslag van een vastgelopen huwelijk en een onderzoek naar wat nu eigenlijk gek is en wat normaal. Een bont geheel dus, waarin de gebeurtenissen elkaar in hoog tempo en in een filmische stijl opvolgen (Het zou mij niet verbazen als Dorrestein zich eerder thuis voelt bij Amerikaanse schrijvers als Heller, Irving en Vonnegut dan bij Nederlandse literatuur).

Een samenvatting van dit boek geven in kort bestek is niet mogelijk: slechts het kader, waarbinnen alles plaats vindt, kan worden getekend. Een echtpaar met huwelijksmoeilijkheden is met z'n twee zoontjes op weg naar een vakantieoord. Slechts kort na hun vertrek vliegt de auto uit de bocht en belanden ze in het water. Hulp zoekend komen ze terecht bij een groepje mensen die, in een soort 'reservaat' buiten de maatschappij, een leven leiden volgens geheel eigen normen. Het is al snel duidelijk, dat de leden van het groepje geen van allen 'normaal' zijn, en ook dat ze dat van zichzelf weten. Het gezin, de 'buitenstaanders' (hoewel je jezelf kan afvragen of de titel niet op alle hoofdpersonen uit het boek slaat), komt op een moment dat de voorbereidingen worden getroffen voor een jaarlijks terugkerend ritueel. Hun nogal opdringerige en irriterende aanwezigheid verstoort drastisch de harmonie waarin die voorbereidingen gewoonlijk worden getroffen, en het is dan ook niet meer dan logisch dat rampspoed op rampspoed volgt.

Wie er gek is, blijft het hele boek door buiten kijf staan, maar gaandeweg wordt een andere vraag opgeworpen: wat is erger, gek of normaal? In elk geval zijn de 'normalen' de veroorzakers van een gruwelijk slot, waaraan ze zich weten te onttrekken door terug te keren in de gewone maatschappij en hun vakantietocht voort te zetten.

Hoewel met enige goede wil de botsing tussen de wereld van geestelijk gestoorden en die van de gewone mensen het hoofdthema van het boek kan worden genoemd, is dat toch niet wat het verhaal interessant maakt. De afloop van zo'n botsing is bij voorbaat bekend en daarbij: de 'gekken' hadden zo'n wedstrijd al eerder verloren, zoals blijkt uit hun voorgeschiedenissen.

Origineel Werkelijk voortreffelijk en origineel zijn daarentegen de typeringen van de bewoners van de gemeenschap, terwijl Dorrestein op bewonderenswaardige wijze de volkomen verschillende denkpatronen van haar 'krankzinnigen' met elkaar in overeenstemming heeft weten te houden. Dat laatste vereist veel zorg om het detail en ook dat klopt: elke gebeurtenis - hoe klein of absurd ook - heeft betekenis voor het verhaal. Natuurlijk is niet alles perfect aan het boek - vooral tegen het einde vond ik het tempo van vertellen te hoog, de stijl is soms wat overdadig - maar dat zijn bedenkingen achteraf die in het niet zinken bij wat het boek wel te bieden heeft: spektakel, humor, tragiek en heel veel leesplezier.