"Er aber, in seiner gewöhnlichen Art, hüllte sich in Geheimnisse, indem er mich mit grossen Augen anblickte und mir die Worte wiederholte: Die Mütter! Mütter! ’s klinkt so wunderlich! –
Johann Peter Eckermann, Gespräche mit Goethe"

"Zoek mij terwijl ik er ben. Leer mij kennen, omdat ik er ben. Ik ben er immers. En toch is zeker
dat ik er niet ben."
Dodenlied (Zuid-Celebes)

Zakelijke gegevens
Schrijver: Jeroen brouwers
Titel: Bezonken Rood

Uitgever: Atlas
Jaar & plaats van uitgave: 2000, in Amsterdam
Druk: 24e druk
Jaar eerste druk: November 1981
Aantal bladzijden: 125 pagina’s

Motivatie
Eigenlijk was ik van plan om voor dit boekverslag een ander boek te gaan lezen, namelijk De Steniging of De Vliegeraar. Dit heb ik uiteindelijk niet gedaan, omdat ik te laat een boek ben gaan halen. In de bibliotheek in Uden was ik op zoek naar een ander leuk boek. Tijdens de lessen literatuurgeschiedenis kwam een fragment voorbij van het boek: Bezonken Rood. Bij de beschrijving stond dat het gaat over een man die zijn moeder verliest, hierdoor denkt hij vaak terug aan de tijd met haar in een Jappenkamp. De tijd in het Jappenkamp beleeft de lezer door de ogen van een kind. Dit deed mij direct denken aan het boek Kinderjaren. In dit verhaal beleef je alle gebeurtenissen in een concentratiekamp door de ogen van een kind. Het boek Kinderjaren vond ik heel mooi dus besloot ik om deze ook te proberen.

Mijn verwachtingen voor dit boek zijn eigenlijk een beetje dezelfde als mijn ervaring met Kinderjaren. Er zullen in dat kamp dingen gebeuren die vreselijk zijn voor de mensen die daar toen leefden, maar door de schrijfwijze beleef je dit zelf heel anders. De hoofdpersoon zal bijvoorbeeld lachen en leuke dingen door, terwijl dat voor zijn moeder helemaal niet leuk is. Op oudere leeftijd zal de hoofdpersoon dan terugdenken aan die tijd, en beseffen wat hij allemaal meegemaakt heeft.

Reactie’s
Het boek Bezonken Rood is een heel moeilijk boek om te begrijpen. In het begin van het verhaal begrijp je nog niet waar het precies over gaat. Dit komt vooral door de sprongen in de tijd die de schrijver maakt. In feite zijn er drie verhaallijnen: De tijd in het Jappenkamp, zijn verhouding met Liza en zijn leven nu. Al deze sprongen in de tijd leverden bij mij vaak wat verwarring op.


Aan het eind, als je het verhaal helemaal begrijpt, dan snap je pas hoe mooi het boek eigenlijk is. Vooral de situatie in het Jappenkamp is door de schrijver heel goed beschreven. Mensen moeten van de Jappen kikkersprongen nadoen, omdat het nog zo’n kleine jongen is moet hij hier om lachen. Later bedenkt hij natuurlijk dat dit helemaal niet grappig was.

Mijn verwachtingen zijn gedeeltelijk uitgekomen. Zelf verwachtte ik dat het boek heel veel zou lijken op Kinderjaren, maar dat was zeker niet het geval. Het grote verschil is dat het verhaal bij Kinderjaren ophoud als het jongetje acht jaar oud is. Bij Bezonken Rood gaat het verhaal door tot de jongen een volwassen man is geworden, die terugkijkt op zijn ervaringen in het Jappenkamp.
Fabel
Jeroen Brouwers leeft samen met zijn zus, moeder en grootmoeder in het Jappenkamp Tjideng. In dit Jappenkamp overleid zijn overgrootmoeder en goede vriendin Nettie Stenvert.

Jeroen schatert het uit van het lachen als hij zag wat de vrouwen allemaal moesten doen van de Jappen. Hij zag ze rondspringen als kikkers.

De moeder van Jeroen wordt helemaal in elkaar geslagen als zij betrapt wordt tijdens het stelen van rijst. Dit gebeurt allemaal recht voor zijn neus.

Na de oorlog wordt het gezin weer herenigd. De op dat moment tienjarige Jeroen wordt door zijn moeder ondergebracht in een kostschool om opnieuw opgevoed te worden.

Jaren later ontmoet hij Liza. Ze zijn maar samen voor drie dagen, maar Liza is zeer belangrijk in het verdere leven van Jeroen.

Kort na de ontmoeting met Liza ontmoet Jeroen een andere vrouw, hiermee krijgt hij samen een kind. Ook komt heeft hij nog een korte ontmoeting met Liza.

Op een winterse dag in 1981 krijgt Jeroen een telefoontje. Het blijkt dat zijn moeder is overleden in het verzorgingstehuis.

Persoonsbeschrijving
De hoofdpersoon in dit verhaal is de schrijver zelf: Jeroen Brouwers


Beginsituatie
Jeroen Brouwer is een jongen van drie jaar. Hij verblijft samen met zijn zus, moeder en overgrootmoeder in een Jappenkamp. Zijn vader verblijft tijdens de oorlog als krijgsgevangene in Japan. En zijn twee oudere broers zitten op dat moment in Java opgesloten. Jeroen heeft moeite met bidden. Hij zegt altijd de woorden wel op, maar echt bidden zoals zijn grootmoeder doet hij niet. Hij draagt altijd een té grote leger helm, hierdoor kan zijn moeder hem goed herkennen tussen alle andere jongetjes. Verder draagt hij een broek met daarop ballen in verschillende kleuren. Schoenen waren er toen niet dus had hij onder zijn voeten veel eelt zitten. Deze kledij draagt hij zijn hele verblijf in het Jappenkamp.

Ontwikkeling a.d.v. de fabel
Jeroen Brouwers leeft samen met zijn zus, moeder en grootmoeder in het Jappenkamp Tjideng. In dit Jappenkamp overleid zijn overgrootmoeder en wordt zijn zusje ernstig ziek.
In het Jappenkamp zelf is voor Jeroen niet heel veel te beleven. Zijn moeder leert hem zijn eerste woordjes te lezen met een van de weinige boeken die ze daar hadden. Jeroen is hier heel blij mee, ook vind het het leuk om te leren lezen. Wanneer zijn overgrootmoeder en goede vriendin Nettie Stenvert overleid doet dit hem niets. Het enige waar hij aan denkt is de pop die Nettie in haar handen heeft.

Jeroen schatert het uit van het lachen als hij zag wat de vrouwen allemaal moesten doen van de Jappen. Hij zag ze rondspringen als kikkers.
Dagelijks werden de mensen in het kamp geteld. Dit ging gepaard met de nodige martelingen. Al de vrouwen moesten van de Jappen rond springen als kikkers en ‘’kwaak, kwaak!’’ roepen. Dit alles was heel vernederend, maar door zijn jonge leeftijd snapte Jeroen dit niet en moest heel hard lachen. Deze gebeurtenis doet hem hier niet veel, maar zal op oudere leeftijd nog lang achtervolgen
De moeder van Jeroen wordt helemaal in elkaar geslagen als zij betrapt wordt tijdens het stelen van rijst. Dit gebeurt allemaal recht voor zijn neus.
Aan het eind van de oorlog wordt er een grote kar met eten, drinken en sigaretten naar binnen getrokken. Alle mensen zijn blij en denken dat de oorlog voorbij is, maar niets is minder waar. De Jappen laten de vrouwen grote kuilen graven en daar wordt alles in gegooid. Als blijkt dat de moeder van Jeroen rijst heeft gestolen wordt ze door de Jappen helemaal in elkaar geslagen. Dit gebeurt allemaal recht voor de neus van Jeroen. Op dit moment is hij gestopt met het houden van zijn moeder, omdat ze stuk is wil hij een nieuwe.

Na de oorlog wordt het gezin weer herenigd. De op dat moment tienjarige Jeroen wordt door zijn moeder ondergebracht in een kostschool om opnieuw opgevoed te worden.

De tijd na de oorlog is voor Jeroen zeer traumatisch. Hij wordt door zijn moeder achtergelaten in een kostschool. Hij ziet dit zelf als een ‘’verraad’’ en wenst zijn moeder de dood toe. Dit voorval is tekenend voor de rest van zijn leven. Dit is bijvoorbeeld de reden dat hij al heel lang geen contact meer heeft gehad met zijn moeder, en daarom niet op de crematie wil zijn.

Jaren later ontmoet hij Liza. Ze zijn maar samen voor drie dagen, maar Liza is zeer belangrijk in het verdere leven van Jeroen.
Jaren later lijd Jeroen een redelijk onevenwichtig leven. Hij heeft geen vrouw, weinig familie en weet niet helemaal wat hij met zijn leven aan moet. Op een avond in een onbekend stadje ontmoet hij Liza. Ze zijn drie dagen samen, maar toch is er direct een band tussen hem en Liza. Voor Jeroen is Liza op dat moment een moederfiguur, die mist hij al een hele tijd in zijn leven. Na de drie dagen zien ze elkaar niet meer. Wel is ze nog steeds heel belangrijk voor Jeroen, want hij denkt nog regelmatig aan haar.

Een maand voor het overlijden van zijn moeder ontmoet hij Liza opnieuw. Jeroen is nu getrouwd met een andere vrouw en heeft samen met haar een kindje.
Een maand voor de dood van zijn moeder komen Jeroen en Liza elkaar per toeval weer tegen. Jeroen vertelt dat hij nu getrouwd is met een andere vrouw en een kind met haar heeft. Verder heeft het gesprek weinig diepgang. Na deze ontmoeting besluit Jeroen voor zichzelf dat hij Liza helemaal zal vergeten. Dit lukt hem niet, want hij blijft maar aan haar denken.

Op een winterse dag in 1981 krijgt Jeroen een telefoontje. Het blijkt dat zijn moeder is overleden in het verzorgingstehuis.
Als Jeroen per telefoon te horen krijgt dat zijn moeder is overleden schieten er allerlei herinneringen door zijn hoofd. Hij denkt direct terug aan de tijd in het Jappenkamp Tjideng. Hij meteen wil een uitgebreid verslag hebben van dood van zijn moeder. Voor zichzelf besluit hij niet naar de crematie te gaan, omdat hij al zo lang geen contact met zijn moeder heeft gehad. Hij is nog steeds boos over het feit dat zijn moeder hem bij een kostschool heeft achtergelaten. Als eerbetoon aan zijn moeder wil hij op het tijdstip van de plechtigheid gaan lezen in het boekje ‘Daantje gaat op reis’. Dit boek kreeg hij op zijn verjaardag in het Jappenkamp. Helaas kan hij het niet meer vinden en voelt zich zeer ellendig. Hij kan de gedachten van moeder niet van hem afzetten.

Conclusie
Jeroen heeft zich heel erg ontwikkeld. Dit komt natuurlijk ook doordat het boek zich afspeelt vanaf zijn jeugd tot het moment dat hij getrouwd is en kinderen krijgt. In het begin is hij zoals ieder kind onwetend van de situatie waar hij of zij zich in bevind. Naarmate hij ouder werd veranderde hij in zijn gedrag ook heel erg. Deze veranderingen zijn natuurlijk het gevolg van alle gebeurtenissen die hij heeft meegemaakt. Het jappenkamp, de kostschool en zijn ontmoeting met Liza. Hierdoor is hij geworden wat hij nu is. Zelf ondervind hij iedere dag hier de gevolgen van. Hij heeft bijvoorbeeld vaak flashbacks aan de vrouwen die als kikkers rondsprongen en ‘’Kwaak, kwaak!’’ schreeuwden. Hij is aan het eind een redelijk verwarde man.

De andere personages in dit boek zijn vooral de moeder van Jeroen en Liza. Beiden zijn helpers van de hoofdpersoon. Liza heeft een goede invloed gehad op Jeroen, ze was een moederfiguur voor hem. Zijn moeder had ook het beste met hem voor, vooral in het Jappenkamp heeft ze veel voor hem gedaan. Na de oorlog veranderde ze meer in een tegenstander, want ze deed niet veel meer goed in de ogen van Jeroen. Natuurlijk zijn alle Jappen tegenstanders, maar dat lijkt me duidelijk.


Interpretatie
De reacties van Jeroen op alle gebeurtenissen zijn redelijk te begrijpen. Als kind snap je natuurlijk niet wat voor ernstigs een Jappenkamp is. En als je op je tiende alleen achtergelaten wordt in een kostschool is natuurlijk ook vreselijk. Wel vind ik het jammer dat hij daarna helemaal geen contact meer heeft met zijn moeder. Ik zou denken dat je na al die jaren wel weer eens contact met je moeder zou zoeken, vooral voor alles wat ze voor jou in het Jappenkamp heeft gedaan. Ook snap ik al helemaal niet waarom je niet op de crematie van je moeder wil komen! Dit is een laatste eerbetoon. En het is en blijft wel je moeder.

Thematiek
Het thema in het boek Bezonken Rood is: De relatie tussen moeder en zoon tijdens en na de oorlog.

In dit verhaal hebben de hoofdpersoon, een kleine jongen van drie jaar, en zijn moeder een hele goede relatie. Ze zitten samen in een Jappenkamp en moeten daar overleven. Allebei hebben ze maar één ding: elkaar. Voor de hoofdpersoon is zijn moeder een ideaalbeeld. Zij deed alles voor hem. Ze gaf bijvoorbeeld haar eten aan haar zoon. Dit ideaalbeeld veranderde op het moment dat de moeder door verschillende Jappen in elkaar wordt geslagen als ze betrapt wordt op diefstal. Vanaf dit moment denkt de jongen heel anders over zijn moeder. Ze is niet meer zo mooi als vroeger.
Na de oorlog wordt de hoofdpersoon, inmiddels tien jaar, door zijn moeder in een kostschool achtergelaten om opnieuw opgevoed te worden. De jongen ziet dit als een verraad en wenst zijn moeder de dood toe. De relatie is vanaf nu voorgoed voorbij, omdat de jongen zijn moeder niet meer kan vergeven. Ze hebben voor een hele lange tijd geen contact met elkaar.
Op een avond krijgt de hoofdpersoon, nu een getrouwde vader, een telefoontje. Zijn moeder is overleden in een verzorgingstehuis. Direct heeft hij herinneringen aan de tijd in het Jappenkamp. Hij begrijpt nu pas goed wat zijn moeder allemaal voor hem heeft gedaan. Ook denkt hij terug aan het moment dat hij werd achtergelaten in een kostschool. Hij besluit niet naar de crematie te gaan en ook niet vermeldt te worden op de overlijdensadvertentie, omdat hij zo lang geen contact met zijn moeder heeft gehad. Na haar dood denkt hij nog regelmatig aan haar.

Literom
Ik heb een recensie gekozen uit De Morgen (06-05-2009) , recensent: Dirk Leyman.

Ik ben het met de recensent eens dat dit verhaal een ‘’prachtig, verschrikkelijk en aangrijpend boek’’ is.
Je moet het verhaal wel even snappen en begrijpen wat de schrijven bedoeld, maar lukt dit een beetje dan zie je hoe mooi het boek is. De recensent zegt ook: ‘’Het is Jeroen Brouwers in Bezonken Rood gelukt om te schrijven over het vergankelijke op een onvergankelijke manier.’’ Hier bedoelt hij denk ik mee dat het verhaal op een ingewikkelde manier in elkaar zit. Dat kon ik zelf goed merken op het begin. Ik begon al te twijfelen of ik wel door moest lezen.

Dirk Lelyman begint zijn recensie met een uitspraak van Jeroen Brouwers. Hij vertelt hier dat hij dit verhaal over zijn moeder wel moest schrijven, met smartelijke herinneringen uit het Jappenkamp.


‘ Bezonken Rood van Jeroen Brouwers ‘’ Ik moest geloof ik iets over de dood van mijn moeder schrijven, daarin verwerkend een zeer smartelijke verhaal (een herinnering) uit het Jappenkamp’’, zo bericht Jeroen Brouwers op 7 februari 1981 in een brief aan Tom van Deel. ‘

Dat hij dit zegt vind ik heel vreemd maar ook mooi. Hij heeft geen contact meer met zijn moeder, hij gaat niet naar haar crematie, maar hij wil wel een boek over haar schrijven.

Ook schrijft hij over de reacties op het boek van de buitenwereld. Natuurlijk heeft Jeroen Brouwers veel lof gekregen voor dit verhaal, maar er zijn ook tegenstanders. Dit zijn mensen die zeggen dat hij in dit verhaal de gruwelen in Jappenkampen aandikt. Hij reageert hier heel slim op door te zeggen dat hij niet liegt, maar een roman schrijft. Hier heeft hij gelijk in natuurlijk, want in een roman hoef je niet te waarheid te beschrijven.

Verdiepingsopdracht
Ik heb gekozen voor de verdiepingsopdracht II: Tijd

In dit verhaal maakt de schrijver veel gebruik van flashbacks en herinneringen. Eigenlijk heeft hij drie verhaallijnen waar hij hele tijd tussen veranderd:

- Zijn tijd als kleine jongen in een Jappenkamp samen met zijn moeder, oma en zusje
- Zijn ontmoetingen met Liza
- Zijn leven nu, hij is getrouwd en heeft een kindje.

Het overgrote deel speelt zich af in het Jappenkamp, hij brengt hier twee jaar door. Hier gebeuren veel dingen waar de hoofdpersoon op latere leeftijd nog veel over zal nadenken.
Het verhaal begint op het moment dat de moeder van de hoofdpersoon overlijdt. Door deze gebeurtenis denkt hij veel terug aan zijn tijden in het Jappenkamp. Ik denk dat het verhaal daarom op deze manier is geschreven. Die flashbacks zijn herinneringen die worden opgeroepen door gebeurtenissen nu.

In totaal verstrijkt er in het verhaal ongeveer veertig jaar. Twee jaar verstrijken in het Jappenkamp, van ’43 – ’45. Zeven jaar voor de dood van zijn moeder ontmoet hij Liza, in 1974. En het moment waarop zijn moeder dood gaat en dus de huidige situatie van de hoofdpersoon is in 1981. Het totale verhaal duurt dus van 1943 – 1981. Dit wordt niet chronologisch verteld.


Het effect voor de lezer is wisselend. Op het begin is het zeer ingewikkeld om te begrijpen wat er nu allemaal gebeurd. Na een tijdje heb je in de gaten dat er verschillende verhaallijnen zijn en dat hij daar de hele tijd tussen wisselt. Aan het eind begrijp je waarom hij voor deze schrijfwijze heeft gekozen.
Eindoordeel
Het verhaal Bezonken Rood vind ik indrukwekkend, omdat de schrijver eigenlijk over zijn eigen leven schrijft. Hij schrijft over zijn eigen ervaringen in het Jappenkamp, zijn ervaring met zijn moeder en zijn relatie met Liza. Natuurlijk heeft hij het allemaal aantrekkelijk beschreven, maar dat hoort zo.

Het verhaal is ook geloofwaardig, omdat dit in die tijd eenmaal gebeurde. Gezinnen werden gescheiden van elkaar. Hele jonge kinderen gingen met de moeder mee en zagen hun vader jaren niet. Dit is hier ook het geval. De moeder wordt het ideaalbeeld van de jongen. Dit allemaal leid weer tot een opmerkelijke band tussen moeder en zoon, omdat ze door hoogte- en dieptepunten heen gaan.

Ook vond ik het een beetje saai, omdat er naar gevoel niet heel veel indrukwekkends gebeurt. Het gaat vooral over de band tussen moeder en zoon, dit vind ik ook mooi om te lezen, maar het is niet spannend. In een verhaal zoek ik iets meer actie en leuke gebeurtenissen.

‘’ Niets bestaat dat niet iets anders aanraakt. ‘’