Amphitryon door Molière

In het tweede bedrijf treffen we Amphitryon en Sosius aan. Amphitryon is nieuwsgierig naar de belevenissen van Sosius (die hij immers naar zijn vrouw gestuurd had). Hij wil een duidelijk verslag van hem hebben. Sosius vertelt Amphitryon dan wat hem overkomen is. Hij vertelt hoe hij Mercurius - in de gedaante van Sosius - tegenkwam bij het huis van Alcmene en hoe deze hem mishandelde. Amphitryon is uiterst verbaasd als Sosius aangeeft, dat hij het huis niet binnen mocht gaan vanwege zijn dubbele ik die hem dat verbood. Amphitryon denkt, dat Sosius niet goed bij zijn hoofd is en weigert verder naar diens geklets te luisteren. Hij gaat naar zijn huis toe.

Als Amphitryon bij zijn huis aankomt, ziet hij Alcmene lopen. Hij is vol liefdesvuur, maar Alcmene is enigszins verbaasd hem te zien. Hij was immers nog maar kort geleden bij haar (Alcmene heeft immers niet door, dat dat Jupiter was in de gedaante van haar echtgenoot). Amphitryon op zijn beurt is door deze koele ontvangst enigszins uit het veld geslagen. Hij had verwacht, dat Alcmene hem dolgelukkig in de armen zou vliegen. Het misverstand wordt alleen maar groter, omdat geen van beiden begrijpt waar de ander het over heeft. Uiteindelijk worden beiden boos op elkaar. Maar als Alcmene haar echtgenoot de diamanten broche laat zien die ze van Jupiter gekregen heeft, is Amphitryon stomverbaasd. Ook Sosius snapt er niets van. Amphitryon begint dan wel door te krijgen, dat hier kennelijk sprake is van een knap opgezet avontuurtje van de een of andere liefdesdolle schavuit. Hij beseft, dat hij door iemand bedrogen is en beschuldigt Alcmene van ontrouw die daardoor weer beledigd is.

Cleantia en Sosius blijven samen achter. Cleantia werpt hem zijn koelheid voor haar voor de voeten. Sosius houdt zich een beetje van den domme. Cleantia zou door Sosius ook graag teder bemind willen worden en ze betreurt het, dat Sosius dat kennelijk niet wil. Cleantia vindt, dat Sosius zijn huwelijkse plichten verzaakt en neemt hem dat kwalijk. Sosius probeert zich er uit te kletsen door te stellen, dat hij dronken is en dat het medisch niet verantwoord is om dan een vrijpartij te beginnen. Cleantia suggereert, dat ze dan misschien beter een minnaar kan nemen.

Dan verschijnt Jupiter weer (nog steeds in de gedaante van Amphitryon). Hij heeft kennelijk wel zin in nog een vrijpartij met Alcmene. Alcmene ontvangt hem echter koel, omdat ze net ruzie heeft gehad met haar echte echtgenoot. Jupiter probeert haar weer voor zich te winnen en stelt, dat hij hier als minnaar komt en niet als echtgenoot. Alcmene kan echter niet haten en Jupiter beschouwt dat als het schenken van vergiffenis. Alcmene vindt het eigenlijk wel zwak van zichzelf. Jupiter is blij en zendt Sosius uit om een aantal legerofficieren uit te nodigen voor het diner. Jupiter is na het vertrek van Sosius van plan om Mercurius diens plaats weer in te laten nemen, zodat hij zich ongestoord aan Alcmene kan wijden.

In het derde bedrijf treffen we Amphitryon aan in een staat van zelfvertwijfeling. Hij snapt maar niet wat er nu allemaal precies gebeurd is de vorige nacht. Vooral de vraag hoe het kan, dat hij zelf een diamanten broche aan zijn vrouw gegeven zou hebben, terwijl hij helemaal niet aanwezig was, kwelt hem. Hij weet, dat mensen soms op elkaar kunnen lijken, maar Alcmene zou een bedrieger toch zo hebben moeten herkennen? Amphitryon concludeert dan ook, dat er een of andere vorm van tovenarij in het spel moet zijn en besluit zijn vrouw nog maar eens te gaan ondervragen. Als hij bij zijn huis aankomt, komt hij Mercurius (in de gedaante van Sosius) weer tegen. Mercurius heeft zin om zich te vermaken met de onwetende Amphitryon en doet nogal brutaal tegen hem. Hij vraagt hem wat hij komt doen. Amphitryon wordt boos over zo veel brutaliteit bij zijn knecht en belooft hem straks een flink pak rammel te zullen geven.

Mercurius gaat echter gewoon door met plagen en vraagt zich af of Amphitryon niet dronken is. Dat maakt Amphitryon nóg bozer. Als hij uiteindelijk zegt, dat hij Amphitryon is, zegt Mercurius, dat dat niet kan, omdat Amphitryon al binnen in het huis is en bezig is met het liefdesspel met Alcmene. Jupiter (in de gedaante van Amphitryon) heeft het immers weer goedgemaakt met Alcmene. Amphitryon staat perplex en druipt af. Juist op dat moment komt de echte Sosius terug van zijn opdracht om een paar legerofficieren uit te nodigen voor het diner. Hij heeft een paar Thebaanse kapiteins - Naucrates en Polidas - gevonden en meegenomen. Amphitryon gaat vervolgens tegen Sosius te keer, omdat hij denkt, dat deze dezelfde is als Mercurius. Sosius op zijn beurt begrijpt niets van de boosheid van zijn heer, omdat hij niet weet wat deze zojuist van Mercurius heeft moeten verduren. Sosius is ook verbaasd over het feit, dat Amphitryon niets lijkt te weten van zijn opdracht om officieren te gaan zoeken voor het diner.

Het gekibbel gaat zo nog even door totdat Jupiter (in de gedaante van Amphitryon) uit het huis komt. Dan ziet iedereen de gelijkenis tussen hem en de echte Amphitryon. Laatstgenoemde begint nu door te krijgen wat er gebeurd is en wil Jupiter met zijn zwaard te lijf gaan. Deze sust de boel echter en nodigt iedereen uit voor het diner binnen, waarna hij de zaak zal ophelderen. Amphitryon neemt hier echter geen genoegen mee en besluit wat vrienden te gaan optrommelen om Jupiter er eens geducht van langs te geven. Sosius wil ook het huis binnengaan om te gaan eten, maar hij wordt tegengehouden door Mercurius (in de gedaante van Sosius). Mercurius wil hem niet binnenlaten en dreigt hem met een pak slaag. Sosius besluit daarop dan maar buiten te blijven.

Amphitryon heeft intussen twee vrienden - ook Thebaanse kapiteins - mee naar huis genomen. Beide officieren, Argatiphontidas en Posicles, zijn graag bereid ten behoeve van Amphitryon een robbertje te vechten. Sosius voegt zich bij hen. De mannen ontmoeten vervolgens Mercurius die dan openheid van zaken geeft. Mercurius zegt, dat de Amphitryon binnen niemand anders dan Jupiter is die zin had in een avontuurtje. Hijzelf maakt zich bekend als Mercurius. Mercurius legt daarna zijn vermomming van Sosius af en vliegt vervolgens naar de hemel. Tot slot ziet het gezelschap Jupiter in een wolk en op zijn adelaar gezeten. In zijn hand heeft hij de bliksem en de donder rolt op de achtergrond. Jupiter spreekt Amphitryon toe en zegt, dat hij zich niet hoeft te beklagen. Het is immers een grote eer, dat de oppergod zelf zijn echtgenote uitverkoren heeft. Bovendien moest Jupiter zich als Amphitryon vermommen om Alcmene zo ver te krijgen, dat zij zich aan hem gaf. Dat moet dus ook een troost zijn voor Amphitryon. Tot slot zegt Jupiter, dat Alcmene een zoon zal krijgen, Hercules genaamd en dat deze grote daden zal verrichten. Verder zal de fortuin Amphitryon gunstig gezind zijn en blijven. Daarom hoeft Amphitryon dus verder niet boos te blijven, aldus Jupiter.

Amphitryon heeft intussen twee vrienden - ook Thebaanse kapiteins - mee naar huis genomen. Beide officieren, Argatiphontidas en Posicles, zijn graag bereid ten behoeve van Amphitryon een robbertje te vechten. Sosius voegt zich bij hen. De mannen ontmoeten vervolgens Mercurius die dan openheid van zaken geeft. Mercurius zegt, dat de Amphitryon binnen niemand anders dan Jupiter is die zin had in een avontuurtje. Hijzelf maakt zich bekend als Mercurius. Mercurius legt daarna zijn vermomming van Sosius af en vliegt vervolgens naar de hemel. Tot slot ziet het gezelschap Jupiter in een wolk en op zijn adelaar gezeten. In zijn hand heeft hij de bliksem en de donder rolt op de achtergrond. Jupiter spreekt Amphitryon toe en zegt, dat hij zich niet hoeft te beklagen. Het is immers een grote eer, dat de oppergod zelf zijn echtgenote uitverkoren heeft. Bovendien moest Jupiter zich als Amphitryon vermommen om Alcmene zo ver te krijgen, dat zij zich aan hem gaf. Dat moet dus ook een troost zijn voor Amphitryon. Tot slot zegt Jupiter, dat Alcmene een zoon zal krijgen, Hercules genaamd en dat deze grote daden zal verrichten. Verder zal de fortuin Amphitryon gunstig gezind zijn en blijven. Daarom hoeft Amphitryon dus verder niet boos te blijven, aldus Jupiter.

Beoordeling van het boek

Molière is een van de beroemdste Franse schrijvers van satirische komedies. Iedereen heeft vast wel eens gehoord van beroemde stukken als L’Avare en Tartuffe. Ik heb L’Avare (= De vrek) en Le Misanthrope (= De mensenhater) vroeger tijdens mijn middelbare schooltijd ook nog voor mijn lijst Frans moeten lezen. Onvergetelijk is trouwens ook de verfilming in 1980 van L’Avare door Louis de Funès (1914 – 1983). De Funès heeft zich strikt aan de tekst van Molière gehouden. Maar genoeg hierover, we hebben het immers over het blijspel Amphitryon.

Ik vond het erg leuk om dit blijspel te lezen. Het is een luchtige tekst met komische elementen en hier en daar ook een serieuze ondertoon. Het past helemaal in wat Molière op een aangename manier wil verbeelden: de belachelijke trekjes van de mens en de tekortkomingen van de wereld. Vooral in het tweede bedrijf zijn de komische elementen rijkelijk aanwezig. Dat is ook niet zo verwonderlijk, want de dubbele gedaanteverwisselingen geven hier natuurlijk ook alle aanleiding toe. Voeg hier nog wat amoureuze ingrediënten aan toe en je krijgt een heerlijk luchtige mix van komische verwikkelingen die beslist op de lachspieren werken. Ik heb dat zelf in ieder geval zo ervaren.

Van Altena heeft geprobeerd het oorspronkelijke metrum en rijmschema te handhaven. Dat is hem, vind ik, goed gelukt. Je krijgt dan hier en daar natuurlijk wel een wat geforceerde vertaling, maar dat is haast onvermijdelijk. Zo zijn woorden als “g’loven”, “pardonneren” en “falsaris” duidelijk gebruikt in het kader van het rijmschema. Hinderlijk is dat echter nergens.

Ik vroeg me trouwens nog af waar de naam “Molière” vandaan komt. Poquelin nam op een gegeven moment deze schuilnaam aan, maar nergens wordt door Van Altena uitgelegd wat daarvan de reden is geweest. Ook wordt niet vermeld waar de naam Molière op slaat. Het is geen anagram of zoiets. Ik ben maar eens op het internet gaan speuren en de meest aannemelijke verklaring vind ik deze. De naam Molière zou verwijzen naar de (Franse) woorden “mot” (= woord) en “lierre” (= klimop). Poquelin schreef namelijk gemakkelijk, veel en vloeiend en zijn pseudoniem zou hier dan op duiden.

Het blijspel had direct vanaf het begin groot succes. Dat begon al bij de eerste opvoering in het koninklijk paleis in aanwezigheid van koning Lodewijk XIV. Molière speelde toen zelf de rol van Sosius. Boze tongen beweerden, dat Molière in dit stuk het liefdesleven van de koning zelf op de hak nam. Jupiter zou dan eigenlijk staan voor Lodewijk XIV. Laatstgenoemde had immers ook een uitgebreid en promiscue liefdesleven. Hoe dan ook, het stuk was en bleef populair. De namen “amphitryon” en “sosie” werden zelfs een onderdeel van de Franse taal. Ze staan respectievelijk voor “gastheer” en “dubbelganger”.