The Singing Sands door Josephine Tey

Grant vertrekt naar Londen om Lloyd op te zoeken. Desgevraagd geeft Lloyd aan recent niet bezocht te zijn door ene Charles Martin. Maar als Grant de naam van Kenrick noemt, bevestigt Lloyd dat deze hem wel een keer is komen opzoeken. Kenrick meende inderdaad sporen van Wabar gevonden te hebben en wilde een expeditie organiseren met financiële steun van Lloyd, maar Lloyd geloofde niet in zijn verhaal. Vanuit de lucht lijkt iets al gauw op een ruïne, de legende is in heel Arabië verbreid, er is al eeuwen naar Wabar gezocht en de stad is nog nooit gevonden. Kenrick is toen vertrokken en Lloyd heeft hem niet meer teruggezien. Grant heeft het idee dat Lloyd lijkt op iemand die hij al eens eerder ontmoet heeft. Veiligheidshalve laat hij op het politiebureau Lloyds vingerafdrukken controleren. Dat levert echter niets op.

Als Grant de zaak thuis nog eens overdenkt, beseft hij opeens aan wie Lloyd hem doet denken. Lloyd lijkt op Wee Archie. Beide mannen zijn buitengewoon ijdel en die eigenschap leidt wel eens tot moord. Lloyd stelde verder een vreemde vraag toen Grant hem vertelde dat Kenrick een gedicht geschreven had. Lloyd vroeg namelijk “waarop?”. Dat is geen logische vraag. Waarom zou Lloyd hebben willen weten op welk materiaal Kenrick zijn gedicht geschreven had? Grant vliegt naar Marseille om de familie van Charles Martin op te zoeken. Hij ontdekt al gauw dat Bill Kenrick bij nader inzien weliswaar heel erg op Charles Martin lijkt, maar dat het uiteindelijk toch twee totaal verschillende personen zijn. De familie van Martin heeft Kenrick echter te goeder trouw geïdentificeerd als Martin. Het is altijd lastig om iemand die heel erg op een ander lijkt te identificeren aan de hand van een foto.

Terug in Londen leest Grant in de ochtendkranten dat er in Arabië een sensationele ontdekking gedaan is. Wabar is gevonden! Een andere grote Arabië-kenner, Paul Kinsey-Hewitt, heeft Wabar gevonden aan de hand van het feit dat een vliegtuig twee keer in vijf dagen boven een bepaald gebied cirkelde. Kinsey-Hewitt was al langere tijd in dat gebied aanwezig en stuurde toen iemand op onderzoek uit. Zo werd het paradijselijke Wabar, dat verborgen lag in de heuvels, gevonden. Grant vermoedt dat het genoemde vliegtuig bestuurd werd door Bill Kenrick. Daarom was Kenrick zo bezeten van die vliegroute. Hij wilde vervolgens natuurlijk een expeditie organiseren en daarvoor ging hij naar Lloyd. Lloyd wilde de eer echter voor zichzelf houden en vermoordde Kenrick. Volgens Grant moet het zo gegaan zijn. Hij haast zich vervolgens naar het huis van Lloyd, maar hoort daar dat Lloyd vertrokken is.

Weer thuisgekomen licht Grant Cullen in. Op hetzelfde moment ontvangt Grant een (eerder geschreven) brief van Lloyd, waarin deze het vermoeden van Grant bevestigt. Lloyd ontmoette Kenrick meerdere keren in Londen. Lloyd wilde inderdaad de eer van de ontdekking van Wabar voor zichzelf hebben. Hij beschouwde Kenrick namelijk maar als een simpele amateur. Lloyd boekte de treinreis naar Schotland op naam van Charles Martin. Martin had namelijk eerder voor Lloyd gewerkt in Arabië. Tijdens een expeditie daar stierf Martin een natuurlijke dood en Lloyd hield zijn identiteitspapieren. Lloyd vroeg Kenrick vervolgens hem naar de trein te brengen. Daar vermoordde Lloyd Kenrick door hem met een zak zand op zijn achterhoofd te slaan. Vervolgens deed Lloyd het voorkomen of Kenrick door de vele whisky - die hij vooraf tijdens het diner met Lloyd in overvloedige mate gedronken had - toevallig tegen de wasbak gevallen was. Lloyd stopte de papieren van Charles Martin in de kleding van Kenrick en verdween. Lloyd is er van overtuigd dat hij zo de perfecte moord gepleegd heeft. Kinsey-Hewitt had Lloyd namelijk een paar dagen vóór de publicatie in de ochtendkranten geïnformeerd over zijn ontdekking van Wabar. Nu die roem aan Lloyd voorbij gaat wil hij als perfecte moordenaar de geschiedenis ingaan. Lloyd heeft ook besloten zelfmoord te plegen op een spectaculaire manier.

Grant beseft dan hoe Lloyd aan zijn einde gekomen is. Gisteravond hoorde hij namelijk op het nieuws dat een vliegtuig op de top van de Mont Blanc neergestort en uitgebrand is. In dat toestel zat Lloyd. Grant vertelt Cullen dat Lloyd overigens geen perfecte moordenaar was, omdat zijn vingerafdrukken op de papieren van Charles Martin bleken te zitten. In de treincoupé waren geen vingerafdrukken van Lloyd te vinden, maar wel op deze papieren en dat bewijst zijn betrokkenheid. Misdadigers vergeten altijd wel iets en zo trekt Grant toch nog aan het langste eind!              

Beoordeling van het boek

Josephine Tey was niet de echte naam van de schrijfster van dit boek. Het is een pseudoniem voor Elizabeth Mackintosh die geboren en getogen was in Schotland. Ze schreef ook ongeveer twintig historische toneelspelen onder de naam Gordon Daviot. Mackintosh was lerares lichamelijke opvoeding in Engeland en Schotland. Toen ze in 1926 in verband met het overlijden van haar moeder terugkeerde naar Schotland om voor haar invalide vader - die een kruidenierswinkel had - te zorgen, begon ze te schrijven en daarmee had ze veel succes. Vooral haar detectiveromans met inspecteur Alan Grant van Scotland Yard waren zeer succesvol. Een ervan werd in 1990 zelfs uitgeroepen tot “beste detective aller tijden”. Het onderhavige boek was overigens het laatste boek dat Mackintosh schreef; het werd postuum gepubliceerd. Na het overlijden van haar vader in 1950 verhuisde Mackintosh overigens naar Londen. Ze is nooit getrouwd geweest en was altijd erg op zichzelf. Ze stierf in 1952 aan een dodelijke ziekte die ze een jaar lang voor haar vrienden en kennissen verborgen had gehouden. Zo vermeed ze onnodig contact met anderen.

De Engelse titel van dit boek is nogal raadselachtig. Maar de titel wordt al gelijk in het eerste hoofdstuk verklaard. Het zingende zand blijkt een onderdeel te zijn van een merkwaardig gedicht dat de dode man bij zich heeft. Zingend zand is op zich overigens een bekend fenomeen. Het komt voor bij grote zandmassa’s. Deze massa’s kunnen een bepaald geluid maken dat “zingen” genoemd wordt. Vaak gebeurt dat als de wind er over heen waait. Er ontstaat dan geluid als het zand aan bepaalde voorwaarden voldoet. Zo moeten de zandkorrels absoluut rond zijn en een bepaalde vochtigheidsgraad hebben. De oorzaak van het zogenaamde zingen wordt vaak gezocht in de frictie tussen de zandkorrels onderling in combinatie met de aanwezige lucht tussen de korrels. Dat geeft een bepaald geluid dat in de zandmassa resoneert.

De Engelse titel van dit boek is nogal raadselachtig. Maar de titel wordt al gelijk in het eerste hoofdstuk verklaard. Het zingende zand blijkt een onderdeel te zijn van een merkwaardig gedicht dat de dode man bij zich heeft. Zingend zand is op zich overigens een bekend fenomeen. Het komt voor bij grote zandmassa’s. Deze massa’s kunnen een bepaald geluid maken dat “zingen” genoemd wordt. Vaak gebeurt dat als de wind er over heen waait. Er ontstaat dan geluid als het zand aan bepaalde voorwaarden voldoet. Zo moeten de zandkorrels absoluut rond zijn en een bepaalde vochtigheidsgraad hebben. De oorzaak van het zogenaamde zingen wordt vaak gezocht in de frictie tussen de zandkorrels onderling in combinatie met de aanwezige lucht tussen de korrels. Dat geeft een bepaald geluid dat in de zandmassa resoneert.

Overigens snap ik niet waarom de Nederlandse titel van dit boek niet aansluit op de Engelse. “Het zingende zand” zou een prima titel in het Nederlands geweest zijn. “Moord in de nachttrein” is geen slechte titel, begrijp me goed, maar gaat wel voorbij aan de kern van het boek, namelijk het zand dat de stad Wabar omgeeft. Het hele boek draait eigenlijk om het zand uit het geheimzinnige gedicht en dat wordt met de gekozen Nederlandse titel miskend. Het is een bekend euvel bij de Prisma Pockets: de vertalingen zijn niet altijd geweldig.     

In hoofdstuk twee noemt Grant in een huiselijke scene de naam van Zoffany. Ik had geen flauw idee wat dit woord betekende. Toen ik het opzocht, bleek het te gaan om de naam van een kunstschilder: Johann Zoffany (1733 – 1810). Hij werd geboren in Duitsland, maar werkte een groot deel van zijn leven in Engeland. Hij schilderde vooral portretten en groepsportretten in informele sfeer. Op dit laatste doelde Grant toen hij het woord Zoffany gebruikte. Ook noemt Grant in hetzelfde hoofdstuk de naam van Flurry Knox, een figuur uit de romans en verhalen van het schrijversduo Edith Somerville (1858 – 1949) en Violet Martin (1862 – 1915). Verderop in het boek - in hoofdstuk tien - noemt Tey nog de naam van de Deense sprookjesschrijver Hans Christian Andersen (1805 – 1875) en in hoofdstuk elf de naam van de Engelse lexicograaf en dichter Samuel Johnson (1709 – 1784). Al deze verwijzingen - er zijn er nog meer - geven het boek een duidelijk literair karakter.

In het boek komt veel ruige Schotse natuur voor. Ook de grauwe en grijze atmosfeer van regen en wind wordt zeer pakkend beschreven. Vooral het gedeelte dat speelt op Cladda wordt door Tey prachtig beschreven. Het is daar nat, koud en zeer winderig als Grant er voor het eerst arriveert. Toch is Grant er gelukkig en dat lijkt haast een paradox als je de natuurbeschrijving van Tey leest. Hoe kan iemand nu bij slecht weer zo gelukkig zijn? Tey kende Schotland natuurlijk zeer goed en het is dus ook niet zo vreemd dat ze de locale atmosfeer goed weet te beschrijven. De grijze grauwheid ervan past ook wel bij het thema van de moord op de man in de trein. Alles is in mineur in dit verhaal.

Interessant in het boek is de verwijzing naar de legendarische stad Wabar. Ik had er nog nooit van gehoord. Via het internet begreep ik dat het “Atlantis of the Sands” in het Zuid-Oosten van Saoedie-Arabië ligt. De legendarische stad werd vernietigd door een natuurramp of door God als straf voor de zonden van de stad. Dit laatste doet me sterk denken aan het Bijbelse verhaal over Sodom en Gomorra, twee steden die ook door God verwoest werden als gevolg van de zondige levenswandel van hun inwoners. John Philby (1885 – 1960) was de eerste Westerse onderzoeker die het betreffende gebied van de Arabische Woestijn bezocht en exploreerde. Philby was een kleurrijke figuur en de vader van de beruchte Engelse dubbelspion Kim Philby (1912 – 1988).   

Ik heb erg van dit boek genoten. Het heeft een sombere atmosfeer - wellicht komt dat mede omdat dit Tey’s laatste boek was -, maar is goed geschreven. Het verhaal zit goed en logisch in elkaar. Ik denk overigens dat het boek veel autobiografische elementen bevat. Ik vermoed dat veel van Tey’s persoonlijkheid te zien is in de persoon van Alan Grant. Het alleen zijn (en willen zijn), de liefde voor de stille en ruige natuur van Schotland, het niet willen trouwen en de aanleg voor claustrofobie zijn allemaal gemeenschappelijke elementen. Een paar kritiekpunten op het boek heb ik overigens ook wel. Het gebruik van de legendarische stad Wabar met de genoemde elementen uit het gedicht vind ik niet echt geloofwaardig. Dat Kenrick de ruïnes toevallig op een vliegtocht ontdekt zou hebben, kan theoretisch wel, maar is niet erg aannemelijk. Dit thema heeft veel te veel weg van een gezocht en exotisch sprookje. Verder is de verhaallijn wel een beetje dun. Er zijn niet veel zijlijnen en verdachten. Tey moet het vooral van de karakter- en sfeertekening hebben.

Een raadsel blijft voor mij de persoon van Wee Archie. Wat zijn functie en rol in het geheel van dit verhaal is, is mij volstrekt onduidelijk. In feite is zijn rol volkomen overbodig, want na het vertrek van Grant uit Schotland treedt Wee Archie niet meer op. Verder is de vraag wie de dader is niet zo’n verrassing. Ik had na diens introductie al direct door dat het niemand anders kon zijn dan Heron Lloyd. Hij had namelijk het beste motief en was daarom ook de meest voor de hand liggende verdachte. Tot slot is het einde met de zelf geschreven schuldbekentenis van Lloyd en zijn buitengewoon ongeloofwaardige einde een beetje apart. Maar deze kritiek neemt niet weg dat dit al met al een spannend detectiveverhaal is dat een lezer zeker enkele zeer ontspannende uren zal bezorgen.

De omslagtekening van dit boek is van de hand van Herman Berserik (1921 – 2002). Hij was een bekende Nederlandse schilder, tekenaar en graficus. Berserik volgde zijn opleiding aan de Koninklijke Academie voor Beeldende Kunsten in Den Haag. In 1946 werd hij lid van de Haagse Kunstkring. Van 1958 tot 1978 was Berserik zelf docent aan de Koninklijke Academie. In 1963 werd hij lid van het Haagse schilderkundig genootschap Pulchri Studio. Berserik tekende veel in opdracht (bijvoorbeeld reclame voor Philips, KLM en de voormalige PTT). Hij maakte meer dan driehonderd boekomslagen voor diverse Nederlandse uitgeverijen. Berserik heeft ook heel veel schilderijen gemaakt (meer dan duizend). In diverse Nederlandse musea is werk van Berserik te vinden.