NIEUWE EDITIE VAN 'IN DE BAN VAN DE RING'
LAAT DE LUISTERAAR NIET ONBEROERD
(Amsterdam, Rubinstein b.v., 20 cd's)
'Er was eens een hobbit.' Met die ene eenvoudige zin begon J.R.R. Tolkien een omvangrijk en complex oeuvre bestaande uit meerdere vertellingen. 'In de Ban van de Ring' vormt niet alleen qua lengte, maar ook qua inhoud het summum uit dit geheel. In deze trilogie zet de hobbit Frodo alles op alles om de Ring van het Kwade te vernietigen. Zal hij hierin slagen ondanks tal van gevaren of zullen de Zwarte Ruiters hem overmeesteren? Wie de films gezien heeft, kent ongetwijfeld het antwoord op die vraag. Het boek heeft echter veel meer te bieden, want de film eindigt waar het verhaal nog een verrassende wending neemt.
Na zijn eerste publicatie in 1954 onder de titel 'The Lord of the Rings' werd het boek ettelijke malen vertaald en heruitgegeven. Van al die vertalingen verscheen het Nederlandse 'In de Ban van de Ring' vertaald door Max Schuchart als eerste in 1957. Voor deze vertaling kreeg Schuchart de Martinus Nijhoffprijs, en terecht, want Tolkien's complexe zinsstructuren gaan niet verloren en de gedichtjes worden heel ritmisch en rijmend vertaald. De Amsterdammer Jan Meng die al talrijke fantasieverhalen insprak, zette ook dit verhaal 46 jaar later op 52 cd's. 'De Reisgenoten' en 'De Twee Torens' waren eind 2003 als luisterboek verkrijgbaar en in 2004 was ook het laatste deel, 'De Terugkeer van de Koning', voltooid.
'Wat afgezaagd en verouderd,' zou je kunnen denken, maar Jan Meng stelt het verhaal in een nieuw daglicht. Dat hij Tolkien bewondert, komt duidelijk naar voren uit zijn verteltechniek. Voor alle personages – en dat zijn er veel – weet hij een apart stemtimbre te bedenken. Van de rauwe raspende stem van Gollem en de valse stem van Saruman krijgt de luisteraar kippenvel, terwijl Sam's opgewekte stem hem dan weer opvrolijkt. Wanneer meerdere personages tegelijkertijd spreken, weet Meng zelfs zijn stem van het ene naar het andere stemtimbre om te buigen in één zin.
Bij gevechts- en achtervolgingsscènes klinkt de verteller als een ooggetuige die de strijd vol spanning van nabij gevolgd heeft. Ook gevoelens van personages als de gedienstige Sam met zijn onbegrensde liefde voor Frodo worden zo levensecht vertolkt dat de luisteraar aan het einde van het verhaal zijn tranen niet kan bedwingen. Tevens komt de fonologische rijkdom van de elfentaal in dit luisterboek goed tot zijn recht. Meng toont ons met zijn warme of ritmische uitspraak van elfse woorden dat klank op zich reeds betekenis heeft. Eliot's uitspraak 'The sound of a poem is as much an abstraction from the poem as is the sense' is dus evenzeer toepasbaar op dit luisterboek.
Ook Max Schuchart, de vertaler van 'In de Ban van de Ring', toonde een diep respect voor de manier waarop Meng zijn onmogelijk uit te spreken zinnen had uitgesproken. Het inspreekwerk ging echter niet zonder slag of stoot. Zo horen we Jan Meng Tolkien in het eerste deel van 'De Terugkeer van de Koning' een 'gek' noemen: 'Ik noemde Tolkien een 'gek'? Ik dacht dat ik hem een 'lul' noemde,' zegt Meng vol ernst (terwijl ik een lach niet kan onderdrukken). 'Maar je moet daar niets Beatle-achtigs achter zoeken, zoals vroeger, toen ze bij een bepaald nummer de plaat terugdraaiden en daarin dan zogezegd hoorden dat Paul McCartney dood was. Er zit geen bedoeling achter. Ik ben een grote bewonderaar van Tolkien, maar soms maakt hij van die eindeloze zinnen! En dan roep ik wat. Die ene blooper is gewoon vergeten.'
'In de Ban van de Ring' is zowel gebaseerd op verhalen die uit een mondelinge traditie stammen als op geschreven teksten. Meng drijft dit versmeltingsproces tussen mondelinge en schriftelijke literatuur ten top door ook woorden uit het mondelinge taalgebruik aan de geschreven tekst toe te voegen en soms complexe zinsstructuren te vereenvoudigen. Met deze typisch middeleeuwse verteltechniek lijkt hij net een troubadour die ons bij het haardvuur op een fantasierijk verhaal vergast.
Het verhaal kan beschouwd worden als spannend avonturenverhaal, maar wie thuis is in de literatuurgeschiedenis staat versteld van het grote aantal verwijzingen naar andere literaire werken: het bestaan van Middenaarde stamt uit de Noorse mythologie, het behekste bos komt voort uit de Keltische traditie en het topos van het alles verzwelgende water dateert reeds uit de Bijbel en de Griekse geschiedenis. Ook verwijzingen naar Theseus, Boëthius, Aeneas en Beowulf ontbreken niet. Daarnaast wordt het verhaal gekruid met tal van anekdotes, nevenverhalen, zang en poëzie. Verder bevat het satirische elementen. Zo was het verhaal van de Enten bedoeld als een satire op de hoogleraren van Oxford en in het bijzonder de filologen. Niet voor niets zijn de Enten boomvormig zoals 'taalkundige stambomen'. Daarnaast komen ze tergend langzaam in actie na ellenlange discussies, omdat iedere benoeming van een object de hele geschiedenis van het object moet bevatten – van `blad tot wortel', zoals de Enten zeggen. Meng maakt de parodie compleet door de Ent Boombaard in elke zin een aantal keer te laten kuchen. Hierdoor worden filologen niet alleen met eindeloze discussies, maar ook met een tic in het mondelinge taalgebruik geassocieerd.
De term 'mondelinge literatuur' vormt dan ook een oxymoron voor dit luisterboek. Het gaat hier eerder om 'een mondelinge vorm van kunst' of 'het mooie optreden van een verteller dat vanwege zijn expressief karakter en zijn veelheid aan thema's verdient opgenomen te worden in de literaire canon'. Wie op zoek is naar een lang, spannend en ontroerend boek waarin tal van verhalen met elkaar versmolten worden, zal zeker in de ban raken van dit luisterboek!
LAAT DE LUISTERAAR NIET ONBEROERD
(Amsterdam, Rubinstein b.v., 20 cd's)
'Er was eens een hobbit.' Met die ene eenvoudige zin begon J.R.R. Tolkien een omvangrijk en complex oeuvre bestaande uit meerdere vertellingen. 'In de Ban van de Ring' vormt niet alleen qua lengte, maar ook qua inhoud het summum uit dit geheel. In deze trilogie zet de hobbit Frodo alles op alles om de Ring van het Kwade te vernietigen. Zal hij hierin slagen ondanks tal van gevaren of zullen de Zwarte Ruiters hem overmeesteren? Wie de films gezien heeft, kent ongetwijfeld het antwoord op die vraag. Het boek heeft echter veel meer te bieden, want de film eindigt waar het verhaal nog een verrassende wending neemt.
Na zijn eerste publicatie in 1954 onder de titel 'The Lord of the Rings' werd het boek ettelijke malen vertaald en heruitgegeven. Van al die vertalingen verscheen het Nederlandse 'In de Ban van de Ring' vertaald door Max Schuchart als eerste in 1957. Voor deze vertaling kreeg Schuchart de Martinus Nijhoffprijs, en terecht, want Tolkien's complexe zinsstructuren gaan niet verloren en de gedichtjes worden heel ritmisch en rijmend vertaald. De Amsterdammer Jan Meng die al talrijke fantasieverhalen insprak, zette ook dit verhaal 46 jaar later op 52 cd's. 'De Reisgenoten' en 'De Twee Torens' waren eind 2003 als luisterboek verkrijgbaar en in 2004 was ook het laatste deel, 'De Terugkeer van de Koning', voltooid.
Bij gevechts- en achtervolgingsscènes klinkt de verteller als een ooggetuige die de strijd vol spanning van nabij gevolgd heeft. Ook gevoelens van personages als de gedienstige Sam met zijn onbegrensde liefde voor Frodo worden zo levensecht vertolkt dat de luisteraar aan het einde van het verhaal zijn tranen niet kan bedwingen. Tevens komt de fonologische rijkdom van de elfentaal in dit luisterboek goed tot zijn recht. Meng toont ons met zijn warme of ritmische uitspraak van elfse woorden dat klank op zich reeds betekenis heeft. Eliot's uitspraak 'The sound of a poem is as much an abstraction from the poem as is the sense' is dus evenzeer toepasbaar op dit luisterboek.
Ook Max Schuchart, de vertaler van 'In de Ban van de Ring', toonde een diep respect voor de manier waarop Meng zijn onmogelijk uit te spreken zinnen had uitgesproken. Het inspreekwerk ging echter niet zonder slag of stoot. Zo horen we Jan Meng Tolkien in het eerste deel van 'De Terugkeer van de Koning' een 'gek' noemen: 'Ik noemde Tolkien een 'gek'? Ik dacht dat ik hem een 'lul' noemde,' zegt Meng vol ernst (terwijl ik een lach niet kan onderdrukken). 'Maar je moet daar niets Beatle-achtigs achter zoeken, zoals vroeger, toen ze bij een bepaald nummer de plaat terugdraaiden en daarin dan zogezegd hoorden dat Paul McCartney dood was. Er zit geen bedoeling achter. Ik ben een grote bewonderaar van Tolkien, maar soms maakt hij van die eindeloze zinnen! En dan roep ik wat. Die ene blooper is gewoon vergeten.'
'In de Ban van de Ring' is zowel gebaseerd op verhalen die uit een mondelinge traditie stammen als op geschreven teksten. Meng drijft dit versmeltingsproces tussen mondelinge en schriftelijke literatuur ten top door ook woorden uit het mondelinge taalgebruik aan de geschreven tekst toe te voegen en soms complexe zinsstructuren te vereenvoudigen. Met deze typisch middeleeuwse verteltechniek lijkt hij net een troubadour die ons bij het haardvuur op een fantasierijk verhaal vergast.
Het verhaal kan beschouwd worden als spannend avonturenverhaal, maar wie thuis is in de literatuurgeschiedenis staat versteld van het grote aantal verwijzingen naar andere literaire werken: het bestaan van Middenaarde stamt uit de Noorse mythologie, het behekste bos komt voort uit de Keltische traditie en het topos van het alles verzwelgende water dateert reeds uit de Bijbel en de Griekse geschiedenis. Ook verwijzingen naar Theseus, Boëthius, Aeneas en Beowulf ontbreken niet. Daarnaast wordt het verhaal gekruid met tal van anekdotes, nevenverhalen, zang en poëzie. Verder bevat het satirische elementen. Zo was het verhaal van de Enten bedoeld als een satire op de hoogleraren van Oxford en in het bijzonder de filologen. Niet voor niets zijn de Enten boomvormig zoals 'taalkundige stambomen'. Daarnaast komen ze tergend langzaam in actie na ellenlange discussies, omdat iedere benoeming van een object de hele geschiedenis van het object moet bevatten – van `blad tot wortel', zoals de Enten zeggen. Meng maakt de parodie compleet door de Ent Boombaard in elke zin een aantal keer te laten kuchen. Hierdoor worden filologen niet alleen met eindeloze discussies, maar ook met een tic in het mondelinge taalgebruik geassocieerd.
De term 'mondelinge literatuur' vormt dan ook een oxymoron voor dit luisterboek. Het gaat hier eerder om 'een mondelinge vorm van kunst' of 'het mooie optreden van een verteller dat vanwege zijn expressief karakter en zijn veelheid aan thema's verdient opgenomen te worden in de literaire canon'. Wie op zoek is naar een lang, spannend en ontroerend boek waarin tal van verhalen met elkaar versmolten worden, zal zeker in de ban raken van dit luisterboek!
REACTIES
:name
:name
:comment
1 seconde geleden