Algemene gegevens. Auteur: Ken Kesey
Titel: One flew over the cuckoo’s nest. Plaats & Jaar van uitgave: Londen, 1973 Inhoud. Er komt een nieuwe patiënt in een psychiatrische inrichting, McMurphy. McMurphy doet alsof hij gek is, om uit een strafkamp te komen. De hoofdzuster, mevrouw Ratched, in het boek bekend als the Big Nurse, heeft de touwtjes in handen en controleert alles. McMurphy, een gokker, gaat met de patiënten een weddenschap aan: hij denkt dat hij the Big Nurse binnen een week kan laten doldraaien. Tegen de verwachtingen van alle patiënten in lukt dit. Kort na deze actie hoort McMurphy dat the Big Nurse, degene is die moet bepalen wanneer hij vrij komt. Hij besluit zich voortaan te gedragen als modelpatiënt. De andere patiënten zijn vreselijk teleurgesteld. Ze zagen McMurphy als de bevrijder van the Big Nurse. Eén van de patiënten kan het niet aan en verdrinkt zichzelf. McMurphy wordt weer rebels, organiseert een basketbalcompetitie op de afdeling en een vistochtje op de oceaan. Achter de rug van McMurphy om stookt the Big Nurse patiënten tegen hem op. Ze vertelt ze dat McMurphy’s banksaldo enorm is toegenomen sinds hij op de afdeling is (dit komt door allerlei weddenschappen, die hij constant met patiënten afsluit en ook aan het vistochtje heeft hij verdient). Ze vertelt de patiënten dat ze door McMurphy gewetenloos worden uitgebuit. De meesten geloven haar. Dan bewijst McMurphy dat het hem helemaal niet om het geld te doen is. Hij verdedigt samen met de ik-figuur Chief Bromden, een patiënt tegen een aantal verplegers, die die patiënt de doodsangsten op het lijf jagen. Ze worden in Shocktherapie gedaan. Ze komen alle twee terug op de afdeling. McMurphy organiseert een feest met drank en twee hoertjes, maar The Big Nurse betrapt hen. Billy Bibbit, die met één van de meisjes geslapen heeft, wordt door the Big Nurse zo bang gemaakt, dat hij zelfmoord pleegt. The Big Nurse geeft McMurphy de schuld, deze wordt zo kwaad dat hij haar probeert te vermoorden. Een deel van de hersenen van McMurphy worden als therapie verwijdert (lobotomie). Hij is als hij terug op de afdeling komt een soort levend lijk. Chief kan het niet aanzien en besluit McMurphy te doden. Vervolgens vlucht hij richting Canada. Autobiografische achtergronden. Ken Kesey heeft gestudeerd, om aan geld te komen daarvoor deed hij mee aan experimenten van de overheid met drugs. Hij werd de leider van een groep die het gebruik van drugs tot een soort religie gemaakt hadden. In het boek krijgt de hoofdpersoon hij ook te maken met drugs, maar dan op onvrijwillige basis. De experimenten veranderden hem op het persoonlijke en op het professionele vlak. Bij zijn werk als opzichter in de psychiatrische afdeling van het ziekenhuis begon Kesey te hallucineren over een indiaan die de vloer liep te vegen. Dit werd de basis voor Chief Broom.
Literair-historische achtergronden. Zijn boek is voor het eerst uitgekomen in 1962. toen was de situatie nog echt zo als in het boek beschreven. Vooral veel praten, maar ook elektroshock therapie. Ook was toen de tijd dat de mensen voor het eerst echt ‘loskwamen’ de drugs die Kesey veel gebruikte hebben zeker veel invloed gehad op zijn boek. Hij schreef het boek namelijk toen hij meedeed aan een LSD test, vandaar ook de hallucinaties. Ruimte. Het verhaal speelt zich voornamelijk af op een afdeling in een psychiatrisch ziekenhuis in de staat Oregon in Amerika. Het ziekenhuis heeft meerdere etages. Op welke etage het verhaal zich afspeelt wordt nergens vermeld, maar er wordt wel verteld dat boven de ‘Disturbed Ward’ is, waar de Shock Shop en de kamer waar lobotomies worden uitgevoerd plaatsvinden. De afdeling van de Big Nurse is een halfopen afdeling. Er zijn twintig Acutes op de afdeling: voor hen is genezing nog mogelijk. Daarnaast zijn er ook nog twintig Chronics, de chronische gevallen voor wie er geen hoop meer is op genezing. Zij zijn onderverdeeld in Walkers, zij kunnen nog zelf lopen, Wheelers, zij kunnen zich alleen nog voortbewegen in rolstoelen, en Vegetables (planten), zij zijn vaak grotendeels verlamd en kunnen niets meer zelf. Zij hebben in veel gevallen lobotomie gehad, een hersenoperatie waarbij bepaalde zenuwbanen in de hersenen worden doorgesneden om de patiënt minder agressief te maken. Alle patiënten lopen er door elkaar. Op de afdeling is ook de ‘Nurses’ Station’, waarin onder andere medicijnen en later de sigaretten van de patiënten bewaard worden. Vanuit dit ‘hok’ kan de Big Nurse de hele huiskamer overzien. Het hok is afgesloten met een wand van speciaal glas, en het hok is te bereiken via een stalen deur. Als het tijd is voor medicaties gaat de glazen wand open en kunnen de patiënten hun medicijnen komen halen. In de huiskamer staat minstens één tafel met veel stoelen, waaraan de patiënten altijd hun spelletjes spelen, en een sofa. In de huiskamer hangt ook een televisie, maar die mag alleen ’s avonds aan. Ook de groepsgesprekken worden in de huiskamer gehouden. De huiskamer heeft grote ramen, voorzien van sloten om ontsnapping van patiënten te voorkomen. Er is een eetzaal op de afdeling waar de patiënten in de rij moeten staan om hun eten te krijgen. Er is een gang die leidt naar de huiskamer. Aan die gang grenzen onder andere de slaapzaal, een was- en toiletruimte, een badkamer die haast nooit gebruikt wordt, een scheerkamer, een hok voor de schoonmaakspullen, en de deur naar het verblijf van de zusters. In de scheerruimte worden de patiënten iedere dag geschoren. In de buurt van de scheerruimte is de kast van de schoonmaakspullen. Die is zo groot dat Chief zich erin kan verbergen
Op de grote slaapzaal staan de bedden voor alle patiënten van de afdeling. De bedden staan naast elkaar, en de patiënten worden ’s nachts vastgebonden. Tegenover de slaapzaal is de was- en toiletruimte, die is voorzien van veel spiegels. De badkamer was niet meer in gebruik, en mocht door de blackjack-ers gebruikt worden voor hun kaartspelen, om te ontsnappen aan de eeuwige, harde muziek in de huiskamer. In de badkamer staat een bedieningspaneel op de betegelde vloer. Het ding weegt minstens een kwart ton. Chief gebruikt het ding aan het einde van het verhaal om het zwaar versterkte raam in te gooien en te ontsnappen. Structuur. Het boek is helemaal chronologisch. Het boek bestaat uit vier delen en ieder deel is onderverdeeld in hoofdstukjes. De vier delen beschrijven ieder een andere periode in de tijd dat McMurphy op de afdeling is. Ze volgen elkaar chronologisch op. Er is veel samenhang tussen deze delen. Er is maar één verhaallijn, die rond McMurphy en zijn gedrag in de inrichting. De spanning loopt langzaam op. Je vraagt je steeds af wat de volgende stap van The Big Nurse tegen McMurphy zal zijn en je hoopt tot het eind toe dat het niet fataal met McMurphy afloopt. Wat echter wel gebeurt. Het verhaal begint bij het begin en eindigt gesloten, als je tenminste op het verhaal van McMurphy let. Als je op het leven van de ik-figuur, Chief Bromden let, dan val je in het begin midden in het verhaal en eindigt het verhaal open. Stijl. Je ziet alles door de ogen van Chief Bromden, hij is echt gek. Hij denkt dat the Big Nurse alles wat hij ziet kan controleren of besturen. Wanneer het hem mistig voor de ogen wordt denkt hij dat the Big Nurse een mistmachine heeft aangezet. Het taalgebruik is wat simpel, en de grammatica is ook niet al te best, het hele verhaal wordt gewoon in de taal van de Chief verteld. Door dit alles wordt de stijl een beetje vaag, in het Engels is het soms wat moeilijk te volgen wat de Chief allemaal denkt. Maar de stijl op zich vind ik wel leuk, verwarrend, maar leuk. ‘I push my broom up face to face with a great big picture Public Relation brought in one time when it was fogged so thick I didn’t see him. The picture is a guy fly-fishing somewhere in the mountains, looks like the Ochocos near Paineville-snow on the peaks showing over the pines, long white aspen trunks lining the stream, sheep sorrel growing in sour green patches. The guy is flicking his fly in a pool behind a rock. It’s no place for a fly, it’s a place for a single egg on a number-six hook- he’d better do to drift the fly over those riffles downstream.’ -Dit is een voorbeeld van hoe vaag de Chief denkt, dit komt gewoon midden door het verhaal heen. ‘Then the talking fades out altogether; I never knew that to happen before. Maybe Billy’s hid himself in the fog too. Maybe all the guys finally and forever crowded back in the fog. -weer een voorbeeld van hoe de Chief denkt, hij heeft het hier over de mist die hij voelt en ziet. Aan de ene kant vindt hij de mist veilig en wil hij zich erin terugtrekken om van alles af te zijn, maar door McMurphy begint hij er zich tegen te verzetten. ‘Nobody complains about all the fog. I know why, now; as bad as it is, you can slip back in it and feel safe. That’s what McMurphy can’t understand, us wanting to be safe. He keeps trying to drag us out of the fog, out in the open where we’d be easy to get at. -dit is ook een quote voor mijn vorige argument. McMurphy is de enige die niet heel erg onzeker en bang voor de buitenwereld is. De rest van de patiënten voelt zich veilig in de inrichting, ze mogen the Big Nurse niet, maar dat is voor hen geen reden om hun veilige omgeving te verlaten. Oordeel. Ik vond het een heel mooi boek, en het zeker waard om te lezen in het Engels, waarin veel dingen toch beter uitkomen. Maar sommige dingen zijn ook wat moeilijker, het begin bijvoorbeeld als de Chief de situatie in de inrichting beschrijft, dat is heel vaag. -Before noontime they’re at the fog machine again but they haven’t got it turned up full; it’s not so thick but what I can see if I strain real hard. One of these days I’ll quit straining and let myself go completely, lose myself in the fog the way some of the other Chronics have. De Chief vind ik wel een interessant persoon, Hij is dankzij zijn zogenaamde doofstomheid 20 de afgelopen jaar veel te weten gekomen over de verhoudingen tussen de stafleden en over de patiënten. Hij heeft een interessant verleden en hij lijdt aan vervolgingswaanzin. Ook vind ik het grappig dat hij is ontstaan door de hallucinaties van Ken Kesey. De hulpen van de Big Nurse praten niet normaal, ze hebben één of ander dialect, ze slikken woorden half in, vervormen ze en korten ze af, dat is soms wel irritant om te moeten lezen. -Tha’s the reason. What you s’pose it’d be like if evahbody was to brush their teeth? Sommige dingen vind ik wel vreemd. Zoals dat er niemand vreemd van opkijkt als de Chief op het vistochtje lacht of iets zegt. En na het vistochtje praten de patiënten met hem alsof ze nooit anders hebben gedaan. De leukste delen in het boek zijn wanneer McMurphy de Big Nurse uitdaagt. De eerste keer doet hij dit door te zingend, wat niemand ooit doet op de afdeling, in zijn boxershort naar de badkamer te lopen en naar de wc te gaan. De Big Nurse heeft dit nog nooit meegemaakt en ze laat zich door McMurphy uitdagen. - ‘Your horses are hungry, that’s what she did say.’ He’s enjoying the way the sound rings in the latrine. ‘Come sit down beside me, an’ feed them some hay.’ He gets a breath and his voice jumps a key, gaining pitch and power till it’s joggling the wiring in all the walls. ‘My horses ain’t hungry, they won’t eat your hay-ay-aeee.’ He holds the note and plays with it, then swoops down with the rest of the verse to finish it off. ‘So fare-thee-well darlin’, I’m gone on my way.’ Singing! Everybody’s thunderstruck. They haven’t heard such a thing in years, not on this ward.
Afsluitende opdrachten Opdracht 29. In een cel zat mijn broer Jaap, droevig en mager. ‘Wie bent u?’ vroeg hij. ‘Ik ben het, David, je broer,’ zei ik. ‘Dat kan niet,’ zei Jaap. ‘Hoe gaat het met je?’ vroeg ik, als antwoord begon hij te huilen. Ik keek rond in de cel. Een bed, een vieze tafel, een stoel en een stukgelezen boekje, verder niks. Er kwam licht uit een klein, hooggeplaatst venstertje, je kon niet eens naar buiten kijken. En al kon je dat wel, dan had het nog niet veel uitgemaakt, alles wat je had gezien waren de hoge flats, de rijtjeshuizen en de snelweg. Het geraas was zelfs hoorbaar in de cel ‘Hoe gaat het?’ vroeg ik nogmaals. ‘Ik ben dood’ antwoordde hij. ‘Dood?’ vroeg ik. ‘Maar hoe kan het dan dat ik met je zit te praten zonder dat ik op je begrafenis ben geweest?’ ‘Hebben ze dan geen bericht gestuurd?’ vroeg Jaap. ‘Dus dan ben ik ook nog vergeten, vergeten en dood, ze doen niks meer voor me. Ik krijg zelfs geen medicijnen meer.’ ‘Waar lig je dan begraven?’ vroeg ik. ‘Jij bent mijn broer niet, ik hoef niet tegen je te praten, je bent één of andere maatschappelijk werker, niet mijn broer, maar het maakt ook niet meer uit want ik ben toch dood.’ ‘Waar lig je dan begraven?’ vroeg ik nog eens. ‘Hoe moet ik dat nou weten? Als je dood bent weet je dat soort dingen niet meer’ mompelde hij.