Bibliografische gegevens Auteur : Ken Kesey
Titel : One flew over the cuckoo’s nest
Uitgeverij : Picador
Plaats van uitgave : Londen
Jaar van uitgave : 1973
Eerste druk : 1962
Aantal pagina’s : 310
ISBN-nummer : 0-330-23564-8
Opdracht : To Vik Lovell Who told me dragons did not exist, then led me to their lairs
Motto : …one flew east, one flew west, One flew over the cuckoo’s nest. - Children’s folk rhyme - Samenvatting Part one

Miss Ratched, known to her patients as ‘Big Nurse’, has her ward at the mental hospital well under control. The patients’ lives are regulated according to a strict routine. In her reign she is aided by three Negroes in white jackets, their sadistic tendencies strictly controlled. Her patients are divided into the Acutes and the Chronics. The first undergo therapies; the second are also known as the incurables and will probably spend the rest of their lives on the ward. The Chronics are subdivided into the Walkers, who are able to work, the Wheelers, who can move about in a wheelchair, and the Vegetables, who are almost completely paralysed. The admission of a new patient, the redheaded Irish-American called Randle Patrick McMurphy, causes a disruption of the routine. McMurphy refuses to take a shower, and introduces himself to the other patients as a gambler who has come to liven things up. He admits to them that he is only pretending to be mentally unbalanced in order to escape the hard work of the prison farm where he has been serving time. At first McMurphy is confused by the atmosphere of the ward, where Big Nurse has everyone eating out of her hand, meekly participating in humiliating group discussions and spying on one another. Harding, a university graduate, explains to McMurphy how Big Nurse keeps everyone under control by subtle but constant and effective pressure. He also explains the danger and the consequences of being sent upstairs to the Disturbed Ward, where patients are given shock treatments or even brain operations, the so-called lobotomies. McMurphy sets up a bet that he can upset the Big Nurse within a week. McMurphy’s presence brings the ward to life. For once, there’s no fog blurring the vision of the narrator, “Broom” Bromden. Chief Bromden is a very huge, 35 years old Indian, and the son of ‘Tee Ah Millatoona’ (The-Pine-That-Stands-Tallest-On-The-Mountain) chief of an Indian tribe in the Northwest of the United States. He had a white, dominant mother, who gave him his back name. The last twenty years he spent on the ward of the Big Nurse, pretending to be deaf and dumb. The Chief is affected with a persecution mania. In his delusion, the Big Nurse is the local representative of the ‘Combine’: an elusive organisation of people who conspire to keep a hold on the American society and to keep down every sign of creativity and individuality. The means the Big Nurse uses to keep them down are tranquillisers, ‘therapeutic’ group meetings, electroshock treatments and – for the unwilling patients – lobotomy. The Chief is called ‘Broom’ because he spent the last twenty years pushing a broom about the ward. The next morning, the battle between the Big Nurse and McMurphy begins. He first embarrasses her by walking about the ward, barely dressed, singing loudly. Then he gets the ward doctor, doctor Spivey, to support him in his idea for a separate game room, where the walking patients can escape the constant loudspeaker music. He controls he poker games completely, letting the others win some of their cigarettes or money back sometimes to keep them happy. McMurphy fights against the System (the Combine) by constantly breaking the rules, cracking jokes, and organising unusual activities. After a week, the first showdown between Randle and Nurse Ratched begins. With a great deal of difficulty, Randle gets the majority of the patients to vote with him to have television set turned on in the afternoon instead of the evening, so that the patients can see the World Series, the yearly baseball championships. Nevertheless, Big Nurse turns the television off. With McMurphy, the other patients protest by continuing to watch the black screen until the Big Nurse loses her temper. McMurphy has won the bet. Part two
One day McMurphy learns by chance that he is ‘committed’ to the hospital. He can only leave the hospital if the Big Nurse says he’s cured, not just when his prison time is up. From that moment, he becomes a model patient, co-operating carefully. The other patients are disappointed, feeling that their hero has betrayed them. Only when one of the patients, his ‘buddy’ Cheswick, drowns himself in the swimming pool because he felt betrayed, McMurphy starts to rebel again. Twice he breaks the window of the Nurses’ Station, where Nurse Ratched has been keeping the men’s cigarettes, and rationing them out. At the end of part two the Big Nurse tells her patients during a meeting that they’re taking away the privilege of the tub room that the men have been using for their card games during the day, because they all behaved unspeakable and rebellious the last three weeks, and no one had shown the slightest sign of remorse. Part three
Mc Murphy organises a basketball game and even a whole day’s fishing trip on the Pacific Ocean, on which even the Chief goes with. Just a few days before this trip the Chief talked for the first time in twenty years. McMurphy gave him some new chewing gum, and he said ‘Thank you’. It didn’t sound much, because his throat was rusty and his tongue creaked, but he talked. During the next days, he talked a lot with McMurphy and it went better and better. During the trip the Chief talks and does just what the other men say him to do, and no one seems to care that the Chief isn’t really deaf and dumb, not even the doctor. Not only the Chief got more self-confidence and becomes an individual. On their way to the fishing boat, all the patients realize for the very first time that their illness can have the aspect of power, and it makes them feel good. On the trip, the patients are chaperoned by Candy, McMurphy’s girlfriend, and the doctor, who catches the biggest fish of the day. At the end of the trip, the Chief notices for the first time that McMurphy looks tired and discouraged, and that he is keeping up his bold, cheerful act for the sake of the men. Part four
Behind his back the Big Nurse tries to convince the other men that McMurphy is only interested in the financial profit he has been making on the games and outings. Most of them believe her. Then, during an enforced shower, one of the Negro attendants tries to bully George, a chronic that accompanied them on their fishing trip, a patient who has a pathological fear of soap. Coming to Georges defence, McMurphy gets into a fistfight with two attendants, and the Chief helps him beat them off. For this violent conduct, McMurphy and the Chief are sent upstairs, to the Disturbed Ward, to receive shock treatment. Chief Bromden comes out of the treatment completely cured and ready to leave the hospital, but he stays to see what will happen. McMurphy got three electroshock treatments that week, because he refuses to admit that his conduct was wrong. Just when the Big Nurse and the doctors realize that it’s no use, he is brought back to the ward. Back on the ward, McMurphy organises a party for Billy Bibbit. He bribes mister Turkle, the old Negro night attendant, to let the two girls Candy and Sandy into the ward in the middle of the night. McMurphy sends Candy to bed with Billy the stutterer, while the rest of the patients drink and have a good time. They make a very big mess of the ward and especially of the Nurses Station, but they all feel great. Turkle agrees to let McMurphy escape from the hospital with the girls just before Nurse Ratched arrives in the morning. Unfortunately, everyone is still asleep when Nurse Ratched comes in and discovers one girl in bed with McMurphy and the other with Billy. She threatens to tell Billy’s mother about his being caught with a prostitute. Billy, who is terribly afraid of his domineering mother, kills himself by cutting his throat. When miss Ratched blames McMurphy for Billy’s death, he loses his temper and tries to strangle her. He is sent off to the Disturbed Ward again. When McMurphy is brought back to the ward some weeks later, he has undergone a lobotomy, an operation in which some brain cells are removed. He is hardly recognisable. Chief Bromden decides to kill McMurphy before he regains consciousness, rather than let him sit in the ward serving the Big Nurse as a meek example of ‘what can happen if you buck the system’. The Indian, whose strength and self-confidence have been given back to him by McMurphy’s presence, smothers McMurphy in a pillow. Then he escapes from the hospital by throwing a control panel weighing a quarter of a ton through a window. He heads north, planning to visit his tribe on his way to Canada. Vertelinstantie In dit verhaal is sprake van een belevende ik-verteller: een verteller die het doet voorkomen alsof hij de gebeurtenissen op datzelfde moment meemaakt en dus de afloop ervan niet kent. Dit betekent: geen verwijzingen naar de afloop. Interpretaties van de beweegredenen van andere personen in het verhaal zijn volstrekt subjectief. In dit verhaal is Chief de verteller. Omdat de staf denkt dat hij doofstom is, heeft de Chief in de ruim twintig jaar dat hij in het ziekenhuis is altijd bij vergaderingen aanwezig mogen zijn. Hij weet dus veel en heeft veel te vertellen. Je weet wat hij denkt en voelt (ook als hij zich terugtrekt in de ‘grijze mist’ om zijn hoofd), en wat hij droomt. Het verhaal over McMurphy wordt dikwijls onderbroken door herinneringen aan Chiefs eigen jeugd (flashbacks). Het zou kunnen dat Ken Kesey voor deze vertelinstantie gekozen heeft om langzamerhand een spanning op te bouwen. Er komt een man op de afdeling die er alles aan doet om de Big Nurse op stang te jagen en zo de dagelijkse sleur voor hem en de andere patiënten te doorbreken. Er ontstaat een ware strijd tussen die twee en de vraag in het boek is nu: wie gaat deze strijd winnen, McMurphy of de Big Nurse? Door Chief, een man die sowieso al veel te vertellen heeft omdat hij al twintig jaar lang niets meer gezegd heeft en door zijn zogenaamde doofstomheid heel veel dingen te weten is gekomen over de staf en patiënten die hij nooit had mogen weten, te laten vertellen wat er precies gebeurt vanaf het moment dat McMurphy op de afdeling komt alsof hij het op hetzelfde moment meemaakt, wordt de spanning bij de Chief en de lezer ongeveer gelijkmatig opgebouwd, met als gevolg dat de lezer dichter bij de verteller komt te staan. Tekstbewijzen: “But like always when I try to place my thoughts in the past and hide there, the fear close at hand seeps in through the memory. I can feel that least black boy out there coming up the hall, smelling out for my fear. He opens out his nostrils like black funnels, his outsized head bobbing this way and that as he sniffs, and he sucks in fear from all over the ward. He’s smelling me now, I can hear him snort. He don’t know where I’m hid, but he’s smelling and he’s hunting around. I try to keep still… The least black boy and one of the bigger ones catch me before I get ten steps out of the mop closet, and drag me back to the shaving room. I don’t fight or make any noise. If you yell it’s just tougher on you. I hold back the yelling. I hold back till they got to my temples.” (Blz. 6/7) Chief vertelt precies wat er op dat moment gebeurt en wat hij denkt, wat wijst op een belevende ik-verteller. “Right now, she’s got the fog machine switched on, and it’s rolling in so fast I can’t see a thing but her face, rolling in thicker and thicker, and I feel as hopeless and dead as I felt happy a minute ago, when she gave that little jerk – even more hopeless than ever before, on account of I know now there is no real help against her or the Combine. McMurphy can’t help any more than I could. Nobody can help. And the more I think about how nothing can be helped, the faster the fog rolls in. And I’m glad when it gets thick enough you’re lost in it and can let go, and be safe again.” (Blz. 108) Chief vertelt hier dat hij blij is dat hij zich in de mist terug kan trekken, omdat hij zich dan weer veilig voelt. Hij zegt dat de mist dikker wordt als hij eraan blijft denken dat er geen hulp mogelijk is. De verteller vertelt wat er op dit moment met hem gebeurt, waarom het gebeurt, en hoe hij zich daarbij voelt. Een belevende ik-verteller dus. “Lying there in bed, I tried to think back when I first noticed it. I think it was once when we were still living in the village on the Columbia. It was summer… …and I’m about ten years old and I’m out in front of then shack sprinkling salt on salmon for the racks behind the house, when I see a car turn off the highway and come lumbering across the ruts through the sage, towing a load of red dust behind it as solid as a string of boxcars. (…t/m…)I let them say another thing or two about the heat and the house; then I stand up and tell the fat man, in my very best schoolbook language, that our sod house is likely to be cooler than anyone of the houses in town, lots cooler! ‘I know for a fact that it’s cooler’n that school that I go to and even cooler’n that movie house in The Dallas that advertises on that sign drawn with icicle letters that it’s “cool inside”!’ And I’m just about to go and tell them, how, if they’ll come on in, I’ll go get Papa from the scaffolds on the falls, when I see that they don’t look like they’d heard me at all. They aren’t even looking at me. (…t/m…) And they get back in the car and drive away, with me standing there wondering if they even ever saw me.” (Blz. 196/201) Bovenstaand fragment is een van de flashbacks van Chief, die het verhaal over McMurphy onderbreken, waarin hij vertelt waarom hij doet alsof hij doofstom is: “I remembered one thing: it wasn’t me that started acting deaf; it was people that first started acting like I was too dumb to hear or see or say anything at all.” (Blz. 196, net boven het begin van de flashback). Op het moment dat hij nadenkt over zijn zogenaamde doofstomheid, moet hij denken aan dit incident uit zijn jeugd en vertelt hij het, inclusief de emoties die hij toen had. Ruimte Het verhaal speelt zich voornamelijk af op een afdeling in een psychiatrisch ziekenhuis in de staat Oregon in Amerika. Het ziekenhuis heeft meerdere etages. Op welke etage het verhaal zich afspeelt wordt nergens vermeld, maar er wordt wel verteld dat boven de ‘Disturbed Ward’ is, waar de Shock Shop en de kamer waar lobotomies worden uitgevoerd plaatsvinden. De afdeling van de Big Nurse is een halfopen afdeling. Er zijn twintig Acutes op de afdeling: voor hen is genezing nog mogelijk. Daarnaast zijn er ook nog twintig Chronics, de chronische gevallen voor wie er geen hoop meer is op genezing. Zij zijn onderverdeeld in Walkers, zij kunnen nog zelf lopen, Wheelers, zij kunnen zich alleen nog voortbewegen in rolstoelen, en Vegetables (planten), zij zijn vaak grotendeels verlamd en kunnen niets meer zelf. Zij hebben in veel gevallen lobotomie gehad, een hersenoperatie waarbij bepaalde zenuwbanen in de hersenen worden doorgesneden om de patiënt minder agressief te maken. Alle patiënten lopen er door elkaar. Op de afdeling is ook de ‘Nurses’ Station’, waarin onder andere medicijnen en later de sigaretten van de patiënten bewaard worden. Vanuit dit ‘hok’ kan de Big Nurse de hele huiskamer overzien. Het hok is afgesloten met een wand van speciaal glas, en het hok is te bereiken via een stalen deur ( “…I hear humming behind the steel door in the rear of the Nurses’ Station” (Blz. 28)). Als het tijd is voor medicaties gaat de glazen wand open en kunnen de patiënten hun medicijnen komen halen. In de huiskamer staat minstens één tafel met veel stoelen, waaraan de patiënten altijd hun spelletjes spelen, en een sofa. In de huiskamer hangt ook een televisie, maar die mag alleen ’s avonds aan. Ook de groepsgesprekken worden in de huiskamer gehouden. De huiskamer heeft grote ramen, voorzien van sloten om ontsnapping van patiënten te voorkomen. Er is een eetzaal op de afdeling waar de patiënten in de rij moeten staan om hun eten te krijgen. Er is een gang die leidt naar de huiskamer. Aan die gang grenzen onder andere de slaapzaal, een was- en toiletruimte, een badkamer die haast nooit gebruikt wordt, een scheerkamer, een hok voor de schoonmaakspullen, en de deur naar het verblijf van de zusters. In de scheerruimte worden de patiënten iedere dag geschoren. In de buurt van de scheerruimte is de kast van de schoonmaakspullen. Die is zo groot dat Chief zich erin kan verbergen (“He don’t know where I’m hid, but he’s smelling and he’s hunting around. I try to keep still…The least black boy and one of the bigger ones catch me before I get ten steps out of the mop closet, and drag me back to the shaving room.” (Blz. 6/7)) Op de grote slaapzaal staan de bedden voor alle patiënten van de afdeling. De bedden staan naast elkaar, en de patiënten worden ’s nachts vastgebonden. Tegenover de slaapzaal is de was- en toiletruimte, die is voorzien van veel spiegels (“I come out of the dorm into the hall just as McMurphy comes out of the latrine. He’s got his cap on and not much else, just a towel grabbed around his hips.” (Blz. 88)) De badkamer was niet meer in gebruik, en mocht door de blackjack-ers gebruikt worden voor hun kaartspelen, om te ontsnappen aan de eeuwige, harde muziek in de huiskamer. In de badkamer staat een bedieningspaneel op de betegelde vloer. Het ding weegt minstens een kwart ton. Chief gebruikt het ding aan het einde van het verhaal om het zwaar versterkte raam in te gooien en te ontsnappen. (“The moon straining through the screen of the tub room windows showed the hunch, heavy shape of the control panel, glinted off the chrome fixtures and glass gauges so cold I could almost hear the click of it striking. I took a deep breath and bent over and took the levers. I heaved my legs under me and felt the grind of weight at my feet. I heaved again and heard the wires and connections tearing out of the floor.
Tijd · Historische tijd: Ken Kesey heeft het boek geschreven toen hij een LSD -test deed in een of ander plaatselijk ziekenhuis. Dit was eind jaren ‘50, begin jaren ‘60. Het verhaal speelt zich dus waarschijnlijk ook in die tijd af. Het is niet echt uit het verhaal af te leiden. · Verteltijd: het verhaal wordt verteld in 310 pagina’s, verdeeld in 15+8+2+4=29 ongenummerde hoofdstukken en vier delen. · Vertelde tijd: het verhaal bestrijkt ongeveer 3 maanden. Het verhaal begint op het moment dat McMurphy op de afdeling komt. Hij heeft dan twee maanden op de werk farm gezeten, en heeft dus nog vier maanden te goed. “McMurphy pushed backwards from the edge of the pool and trod water and thought this over; he’d had a six months’ sentence at the work farm with two months finished, four more too go – and four months was the most he wanted to spend locked up at any place. He’d been close to a month in this nuthouse and it might be a lot better than a work farm (…) but it wasn’t better to the point that he’d want to spend a couple of years here.” (Blz. 160) Nadat hij te weten is gekomen dat het moment van zijn vrijlating volledig van de Big Nurse afhangt, gebeurt er nog veel. Bij een ander bezoek aan het zwembad plaagt Cheswick zelfmoord omdat hij zich verraden voelde. Aangezien ze iedere woensdag naar het zwembad gaan, en het even geduurd heeft voordat het de andere patiënten duidelijk werd dat ze niet meer op Mack hoefden te rekenen, zal dit waarschijnlijk twee weken later zijn. Weer een tijdje later breekt McMurphy het glas van het verblijf van de zusters, en daarna blijft het een hele poos rustig. “After that, McMurphy had things his ways for a good long while. (…) A good lot happened before she came up with that new tactic. (…) He got together enough guys for a basketball team and some way he talked the doctor into letting him bring a ball back from the gym to get the team used to handling it.” (Blz. 192) Hierna gaan ze nog een keer met een heel stel vissen, en daarna raken McMurphy en Chief in gevecht met de negerhulpen en krijgen ze Shock Therapie. Na een week mag Chief terug naar zijn afdeling, McMurphy enkele dagen later, omdat hij in die week nog drie Elektroshock behandelingen had gehad. Dan is er het feest, met de dag daarna de zelfmoord van Billy Bibbit. McMurphy wordt dan weer naar boven gezonden, ditmaal voor lobotomie, en het duurt enkele weken voordat hij terugkomt. “I hung around another couple of weeks to see what was to come.” (Blz. 304). “And one morning, after McMurphy ‘d been gone three weeks, she made her last play. The ward door opened, and the black boys wheeled in this Gurney with a chart of the bottom that said in heavy black letters, MCMURPHY, RANDLE P. POST – OPERATIVE. And below this was written in ink, LOBOTOMY.” (Blz. 306) In totaal is dat dus ongeveer drie maanden. · Flashback: in dit verhaal komen meerdere flashbacks voor, zoals bijvoorbeeld de flashback waaruit op bladzijde 4 van dit verslag een fragment staat. Een andere flashback is de volgende: (blz. 7) “(Papa tells me to keep still, tells me that the dog senses a bird somewhere right close. We borrowed a pointer dog from a man in The Dalles. (…t/m…) Then the bird breaks, feathers springing, jumps out of the cedar into the birdshot from Papa’s gun.)” · Chronologie: het verhaal wordt dikwijls onderbroken door flashbacks, dus het wordt niet in chronologische volgorde verteld. De volgorde waarin de dingen die in het ziekenhuis gebeuren worden verteld, klopt chronologisch gezien wel. · Ab-Ovo – In Medias Res: het verhaal wordt Ab Ovo (vanaf het prille begin) verteld. De flashbacks verwijzen naar het verleden van Chief, maar het verhaal draait om McMurphy en het boek begint dan ook op het moment dat McMurphy voor het eerst op de afdeling komt. Vergelijking boek – film Het eerste aspect dat ik heb vergeleken was de vertelinstantie
In zowel de film als het boek is McMurphy de hoofdpersoon, maar er is één heel groot verschil: het boek wordt verteld door Chief, en de film niet. In het boek is sprake van een belevende ik-verteller. Ik denk dat ongeveer de helft van het boek bestaat uit belevenissen herinneringen en gedachten van Chief, die niets met het verhaal te maken hebben. Zo vertelt hij dikwijls dat hij zich terugtrekt in de mist, waarom hij zich terugtrekt en hoe dat volgens hem dan in zijn werk gaat. Ook vertelt hij nogal uitgebreid over zijn waanvoorstelling van de Combine, ook wel The System genoemd, waarvan de Big Nurse deel uit zou maken. Die dingen zijn misschien wel leuk om te weten, maar ze zijn van geen enkel belang voor het verloop van het verhaal. Het zijn slechts bijzaken. Hij beschrijft ook genoeg dingen die wél van belang zijn, maar die zijn meestal subjectief, omdat ze allemaal door hém vertelt en gezien worden. In de film is de Chief slechts één van de patiënten. Over zijn herinneringen en over de Combine wordt niet gesproken. Als je eerst het boek hebt gelezen is dit heel vreemd en neemt het een groot deel van het verhaal weg. Ik denk dat er in de verfilming sprake is van een personale vertelinstantie. Het verhaal wordt niet verteld door Chief, maar ook niet door McMurphy. Het wordt verteld door iemand van buitenaf, die zelf niet in het verhaal voorkomt. Het verhaal gaat hier enkel en alleen om de strijd tussen McMurphy en de Big Nurse. De andere personages zijn van veel minder belang dan in het boek. Waar je in het boek nog de gedachten van iemand te weten komt, kom je in de film niemands gedachten te weten. Ik denk dat dat veroorzaakt wordt door het grote verschil in vertelinstantie. Een andere vertelinstantie kan ergens een heel nieuw verhaal van maken. Het tweede aspect dat ik heb vergeleken is de manier waarop de spanning wordt opgebouwd. In het boek wordt de spanning heel anders opgebouwd dan in de film. Ik zal dit met een voorbeeld even uitleggen. De patiënten gaan in het boek met de dokter uit vissen. McMurphy heeft het uitje geregeld, en heeft 10 mensen zover weten te krijgen dat meegaan. Als één van de hoertjes niet op komt dagen en ze met een ruimtegebrek zitten, stelt dokter Spivey voor om mee te gaan en vertrekken ze met z’n twaalven. Bij het tankstation willen de pompbedienden hen teveel laten betalen, maar dan komt McMurphy in actie en hij vertelt dat zij allemaal gevaarlijke gekken zijn die vervoerd worden naar een ander ziekenhuis waar ze hen wél aankunnen. Alle patiënten krijgen hierdoor zelfvertrouwen en spelen het spelletje mee. Als ze later bij de botenverhuur aankomen en hun boot niet meekrijgen, stelen ze hem. Weer loopt de spanning op, want wie weet wat die man doet als hij merkt dat een stelletje gekken er met zijn boot vandoor is gegaan?!! Dr. Spivey vangt op zee een reuze grote vis, die hun boot om zou kunnen trekken, Candy hangt half in haar blootje aan de hengel te trekken wat de mannen ook wat gespannen maakt, en op de terugweg krijgen ze te maken met noodweer, en blijken ze niet genoeg reddingsvesten te hebben. Als ze dan bij de steiger aankomen, staat de politie hen op te wachten. In de film gaat dit heel anders. De Acutes zitten in de bus te wachten om ergens heen te gaan, als McMurphy op de schouders van Chief klimt en over het hek om de buitenplaats van de inrichting ‘springt’. Je hebt geen idee wat hij gaat doen. Hij rijdt weg met de bus en de patiënten, en ineens zie je hem ergens met een vrouw aan komen lopen/rennen. De spanning wordt hier dus opgebouwd door dingen te laten gebeuren die van te voren niet zijn aangekondigd, en die van alles zouden kunnen betekenen. Als McMurphy over het hek klimt, denk je eerst dat hij gaat ontsnappen. Later blijkt dat hij gewoon met de anderen naar zee vaart om te gaan vissen. Ook hier komen ze in noodweer terecht en hebben ze een tekort aan zwemvesten, maar dat is meer een bijzaak terwijl het in het boek juist de hoofdzaak was. Dit is slechts een voorbeeld, maar in de hele film wordt de spanning anders opgebouwd, en worden hoofdzaken bijzaken en bijzaken hoofdzaken. Dit maakt de film dan ook heel anders dan het boek. Ik vind dat het boek niet zo goed is verfilmd. Het gaat in zowel het boek als de film over de vraag wie de strijd gaat winnen, McMurphy of de Big Nurse, en er komen dezelfde personages in voor, maar verder lijken het wel twee aparte verhalen. Zoals al eerder gezegd is de manier waarop de spanning wordt opgebouwd heel verschillend, en is ook de vertelinstantie anders en er zijn nog wel meer verschillen te noemen. Dit maakt de film anders dan het boek. Ik vind de film wel leuk, maar hij lijkt niet echt op het boek. Tekstfragmenten die mij aanspreken Hieronder staan vijf tekstfragmenten die mij (bijzonder) aanspreken. 1. ‘’They’ve showered me this morning at the courthouse and last night at the jail. And I swear I believe they’d of washed my ears for me on the taxi ride over if they coulda found the vacilities. Hoo boy, seems like every time they ship me someplace I gotta get scrubbed down before, after and during the operation. I’m gettin’ so the sound of water makes me start gathering up my belongings. And get back away from me with that thermometer, Sam, and give me a minute to look my new home over; I never been in a Institute of Psychology before.’(…) He stands there waiting and when nobody makes a move to say anything to him, he commences to laugh. Nobody can tell exactly why he laughs; there’s nothing funny going on. But it’s not the way that Public Relation laughs, it’s free and loud and it comes out of his wide grinning mouth and spreads in rings bigger and bigger till it’s lapping against the walls all over the ward. Not like that fat Public Relation laugh. This sounds real.’ (Blz. 10/11) Ik vind het wel grappig hoe McMurphy de afdeling op komt lopen. Van begin af aan verbaast hij iedereen en zet hij de black boys en de Big Nurse te kijk. 2. ‘I said, Mr McMurphy, that you are supposed to be working during these hours.’ Her voice has a tight whine like an electric saw ripping through pine. ‘Mr McMurphy, I’m warning you!’ Everybody has stopped what he was doing. She looks around her, then takes a step out of the Nurses’ Station towards McMurphy. ‘You’re committed, you realize. You are…under the jurisdiction of me…the staff.’ She’s holding up a fist, (…) Harding shuts off the buffer, and leaves it in the hall, and goes pulls him in a chair up alongside McMurphy and sits down and lights him a cigarette too. (…) ‘Mr Har-ding!’ Then Cheswick goes and gets him a chair, and then Billy Bibbit goes and then Scanlon and then Frederickson and Sefelt, and then we all put down our mops and brooms and scouring rags and we all go pulls us chairs up. ‘You men – Stop this. Stop!’ And we’re all sitting there lined-up in front of that blanked-out TV set, watching the grey screen just like we could see the baseball game clear as a day, and she’s ranting and screaming behind us.’ (Blz. 135/136) Dit fragment spreekt mij heel erg aan, omdat de patiënten elkaar hier steunen om te vechten voor gerechtigheid. Het lukt ze weliswaar niet, maar ze gaan wel met z’n allen in tegen de wil en de orders van de Big Nurse, omdat zij hen behoorlijk het bloed onder de nagels uit zat te halen. Ze laten niet meer over zich heen lopen. 3. “By the time he got back everybody was feeling cocky as fighting roosters and calling orders to the service-station guys to check the air in the spare and scratch that bird dropping off the hood if you please, just like we owned the show. When the big guy didn’t get the windshield to suit Billy, Billy called him right back. ‘You didn’t get this sp-spot here where the bug h-h-hit.’ ‘That wasn’t a bug,’ the guy said sullenly, scratching at it with his fingernail, ’that was a bird.’ Martini called all the way from the other car that it couldn’t of been a bird. ‘There’d be feathers and bones if it was a bird.’ A man riding a bicycle stopped to ask what was the idea of all the green uniforms; some kind of club? Harding popped right up and answered him. ‘No, my friend. We are lunatics from the hospital up the highway, psycho-ceramics, the cracked pot of mankind. Would you like me to decipher a Rorschach for you? No? You must hurry on? Ah, he’s gone. Pity.’ He turned to McMurphy. ‘Never before did I realize that mental illness could have be the aspect of power, power. Think of it: perhaps the more insane a man is, the more powerful he could become.’ (Blz. 223/224) Dit fragment spreekt mij erg aan, omdat deze mensen, die waarschijnlijk hun hele leven al bang en onzeker zijn, zich nu voor het eerst sinds tijden of voor het eerst in hun hele leven zeker van iets voelen. Ze hebben wel degelijk macht, ze zijn wel degelijk individuen. Ze hoeven zich niet op hun kop laten zitten. En nu komen ze daar allemaal achter. 4. ‘The swells slid by, deep emerald on one side, chrome on the other. The only noise was the engine sputtering and humming, off and on, as the swells dipped the exhaust in and out of the water, and the funny, lost cry of the raggedy little black birds swimming around asking one another directions. Everything else was quiet. Some of the guys slept, and the others watched the water. We’d been trolling close to an hour when the tip of Sefelt’s pole arched and dived into the water.’ (Blz. 231) Dit fragment spreekt mij heel erg aan, omdat je de patiënten hier voor de eerste keer volledig ontspannen ‘meemaakt’. Iedereen is blij en even zonder zorgen. 5. ‘‘ What I was wonderin’, Chief, are you biding your time towards the day you decide to lay into them?’ ‘No’, I told him. ’I couldn’t.’ ‘Couldn’t tell them off? It’s easier than you think.’ ‘You’re…lot bigger, tougher’n I am,’ I mumbled. ‘How’s that? I didn’t get you, Chief.’ I worked some spit down in my throat. ‘You are bigger and tougher than I am. You can do it. ‘’Me? Are you kidding? Criminy, look at you: you stand a head taller’n any man on the ward. There ain’t a man here you couldn’t turn every way but loose, and that’s a fact!’ ‘No. I’m way too little. I used to be big, but not no more. You’re twice the size of me.’’ (Blz. 205) Dit fragment spreekt mij bijzonder aan, omdat het laat zien dat iemand die qua lengte en breedte heel groot is, helemaal niet groot hoeft te zijn. De Chief is wel groot, maar hij voelt zich heel klein. Hij heeft geen lef meer, en geen eigen wil en doorzettingsvermogen zoals McMurphy, en daardoor voelt hij zich heel klein, zijn lengte heeft er niets mee te maken. Mening Ik vind ‘One flew over the cuckoos nest’ op zich best een leuk boek, maar het is veel te langdradig. Er gebeurt van alles, en alles wordt ook zo uitvoerig beschreven, dat het gewoon vervelend wordt om door te lezen. Dat is wel jammer, want het verhaal is op zich wel goed. Ik denk dat het verhaal saai wordt door de vertelinstantie. Het is moeilijk om een verhaal in de belevende ik te vertellen, en het dan ook nog spannend te houden, zeker als je verhaal 310 bladzijdes lang is. De persoon die het vertelt, Chief, is op zich niet zo saai. Hij is dankzij zijn zogenaamde doofstomheid 20 de afgelopen jaar veel te weten gekomen over de verhoudingen tussen de stafleden en over de patiënten. Hij heeft een interessant verleden en hij lijdt aan vervolgingswaanzin. Maar ik vond het boek soms toch nog erg saai. Vooral in het begin van het boek had ik problemen met de flashbacks. Ik wist soms niet of het nou bij het verhaal hoorde of dat het een of andere flashback was. Maar hoe langer ik aan het lezen was, hoe beter dat het ging. De hulpen van de Big Nurse praten niet echt normaal: ze slikken woorden half in, vervormen ze en korten ze af. Het voegt wel iets aan het verhaal toe; het maakt het verschil tussen de Big Nurse, de andere zusters en de hulpen nog extra duidelijk. Ik vond het in het begin wel eens wat verwarrend, maar je raakt er snel aan gewend. Sommige dingen in het boek vind ik heel vreemd. Zo kijkt niemand er bijvoorbeeld van op dat de Chief bij het vistochtje lacht, of iets zegt, en dat hij doet wat hem gevraagd en gezegd wordt. Zelfs de dokter doet alsof het de normaalste zaak van de wereld is. En na het vistochtje praten de andere patiënten met hem alsof ze nooit anders gedaan hebben. Ook de vervangende zuster praat met Chief, en als Chief na zijn Shock Therapie tegen de anderen vertelt wat en hoe, valt het zelfs de Big Nurse niet op. Dat vond ik wel raar. Het was een dik boek en ik heb er erg lang over gedaan om het te lezen, maar ik vond het toch wel een leuk verhaal. Ik vond het ook wel leuk dat we de verfilming gekeken hebben. Ik denk dat dit verhaal nog lang in mijn hoofd zal blijven zitten. (Personages) Randle Patrick McMurphy: McMurphy is een roodharige, makkelijk pratende veroordeelde die doet alsof hij allerlei vreemde geluiden hoort, om zo het harde werken op de Pendleton Work Farm te ontvluchten. Op de psychiatrische afdeling wordt hij onmiddellijk het symbool van (persoonlijke) vrijheid. Zijn gedrag irriteert de Big Nurse zo erg dat zij drastische maatregelen moet nemen. Als McMurphy zich realiseert het moment waarop hij zijn vrijheid terugkrijgt niet afhangt van zijn gevangenistijd, maar volledig van de Big Nurse, is het al te laat.
Tekstbewijzen: “This guy is redheaded with long red sideburns and a tangle of curls out from under his cap, been needing cut a long time, and he’s broad as Papa was tall, broad across the jaw and shoulders and chest, a broad with devilish grin, and he’s hard in a different kind of way from Papa, kind of way a baseball is hard under the scuffed leather. A seam runs across his nose and one cheekbone where somebody laid him a good one in a fight, and the stitches are still in the seem.” (blz. 11) Dit fragment vertelt hoe McMurphy eruitzag toen hij het psychiatrisch ziekenhuis binnenkwam. “Nobody can tell exactly why he laughs; there’s nothing funny going on. But it’s not the way that Public Relation laughs, it’s free and loud and it comes out of his wide grinning mouth and spreads in rings bigger and bigger till it’s lapping against the walls all over the ward. Not like that fat Public Relation laugh. This sounds real. I realize all of a sudden it’s the first laugh I’ve heard in year. (…) Even when he isn’t laughing, that laughing sound hovers around him, the way the sound hovers around a big bell just quite ringing – it’s in his eyes, in the way he smiles and swaggers, in the way he talks.” (Blz. 11) Dit fragment bewijst dat McMurphy al vanaf het moment dat hij voor het eerst binnenkwam geliefd is bij de patiënten en door hen bewonderd wordt. Hij lacht namelijk, iets wat de patiënten al jaren niet meer gedaan hebben. Het is het geluid van vrijheid. “McMurry, Randle Patrick. Committed by the state from the Pendleton Work Farm for Correction. For diagnosis and possible treatment. Thirty-five years old. Never married. Distinguished Service Cross in Korea, for leading an escape from a Communist prison camp. A dishonourable discharge, afterwards, for insubordination. Followed by a history of street brawls and barroom fights and a series of arrest for Drunkenness, Assault and Battery, Disturbing the peace, repeated gambling, and one arrest – for Rape.” (Blz. 43) Zo wordt McMurphy in het rapport van de werkfarm beschreven. De Big Nurse Miss Ratched (de naam roept associaties op met ‘rat shed’ = rattenschuur, ‘retched’ = kokhalzend en ‘wretched’ = ellendig) is een vrouw van middelbare leeftijd, die de dienst uitmaakt op de afdeling waar McMurphy en de Chief geplaatst zijn. Ze wil dat alles op haar afdeling soepel verloopt, en afwijkend gedrag wordt dan ook niet getolereerd. Ze wordt door drie zwarte verplegers geholpen bij het runnen van de afdeling. Ook al wordt Miss Ratched door veel van haar patiënten als een vijand gezien, ze heeft geen slechte bedoelingen. Ze is zelfs erg bij haar werk betrokken. Daarom moeten alle patiënten worden ‘getemd’ en moeten ze zich aanpassen voor een goedlopende organisatie. Iedereen die anders of rebels is, moet vriendelijk maar beslist terug in de lijn geduwd worden. Haar methodes zijn subtiel. De groepsgesprekken bijvoorbeeld, moeten de patiënten helpen hun problemen op te lossen, en zijn dus erg mensvriendelijk. Ze gebruikt deze bijeenkomsten om de patiënten te beïnvloeden en ze te laten denken zoals zij dat wil. Iedereen krijgt kalmeringstabletten toegediend, omdat ze dan bijna geen overlast meer (kunnen) veroorzaken. En als iemand zich toch nog rebels gedraagt, krijgt hij Shock Therapie en in het ergste geval zelfs lobotomie. De Big Nurse is goed bevriend met de moeder van Billy Bibbit, één van haar patiënten. Het enige vrouwelijke aan deze hoofdzuster is haar reuze grote boezem. Tekstbewijzen: “She slides through the door with a gust of gold and locks the door behind her and I see her fingers trail across the polished steel – tip of each finger the same colour as her lips. Funny orange. Like the tip of a soldering iron. Colour so hot or so cold if she touches you with it you can’t tell which. She’s carrying her woven wicker bag like the ones the Umpqua tribe sells out along the hot August highway, a bag shape of a toolbox with a hemp handle. She’s had it all the years I been here.” (Blz. 4) “Precise, automatic gesture. Her face is smooth, calculated, and precision made, like an expensive baby doll, skin like flesh coloured enamel, blend of white and cream and baby blue eyes, small nose, pink little nostrils – everything working together except the colour on her lips and fingernails, and the size of her bosom. A mistake was made somehow in manufacturing, putting those big, womanly breasts on what would of otherwise been a perfect work, and you can see how bitter she is about it.” (Blz. 6) In deze fragmenten wordt verteld hoe de Big Nurse eruitziet. Chief ‘Broom’ Bromden De uit de kluiten gewassen krachtpatser Chief is de 35-jarige zoon van Tee Ah Millatoona (de hoogste den op de heuvel), het opperhoofd van een Indianenstam afkomstig uit de kloof van de rivier de Colombia in het Noordwesten van de Verenigde Staten. Zijn achternaam Bromden heeft hij overgenomen van zijn dominante blanke moeder. Hij verblijft al ruim twintig jaar in het psychiatrische ziekenhuis. Omdat niemand hem in bedwang kon hoeden, werd hij aanvankelijk in Shock Shop behandeld met elektroshocks. In de loop der jaren heeft hij echter geleerd om zich in ‘een soort grijze mist in zijn hoofd’ terug te trekken als het hem allemaal teveel wordt, en sindsdien wordt hij alleen nog maar lastiggevallen met een soort bezigheidstherapie: schoonmaken. Omdat hij altijd met een bezem rondloopt, wordt hij door iedereen Chief ‘Broom’ genoemd. Door te doen alsof hij doofstom is heeft Chief zich ingedekt tegen de verpleegsters en da dokters. Als kind van tien, toen de regering via oneerlijke trucs de voorvaderlijke gronden van zijn stam opkocht om een stuwdam aan te leggen in de rivier waarin de Indianen met speren naar zalm visten, heeft hij al geleerd dat de autoriteiten een Indiaan toch niet horen of zien. Aangezien de staf denkt in de aanwezigheid van een doofstomme vrijuit te kunnen spreken, wordt Chief met zijn bezem en dweil bij alle vergaderingen en besprekingen toegelaten. Hierdoor weet hij precies hoe de verhoudingen binnen de staf liggen en wat ze voorhebben met de patiënten. Tekstbewijzen: “Under her rule the ward Inside is almost completely adjusted to surroundings. But the thing is she can’t be on the ward all time. She’s got to spend some time Outside. So she works with an eye to adjusting the Outside world too. Working alongside others like her who I call the ‘Combine’, which is a huge organisation that aims to adjust the Outside as well as she has the Inside, has made her a real veteran at adjusting things. She was already the Big Nurse in the old place when I came in from the Outside so long back, and she’d been dedicating herself to adjustment for God knows how long. And I’ve watched her get more and more skilful over the years. Practise has steadied and strengthened her until now she wields a sure power that extends in all directions on hair like wires too small for anybody’s eye but mine; I see her sit in the centre of this web of wires like a watchful robot, tend her network with mechanical insect skill, know every second which wire runs where and just what current to send up to get the results she wants. I was an electrician’s assistant in training camp before the army shipped me to Germany and I had some electronic in my year in college is how I learned about the way these things can be rigged.” (Blz. 25/26) Dit zijn Chief’s gedachten over de Big Nurse en de zogenaamde Combine waar zij deel van uit zou maken.
(Titelverklaring) ‘Cuckoo’ in plat Amerikaans betekent ‘gek’ of ‘krankzinnig’. Daarom is ‘cuckoos nest’ een geschikte term voor de psychiatrische inrichting waar dit boek om gaat, een inrichting voor geestelijk gestoorden. De titel van de roman is ontleend aan een aftelrijmpje dat de Chief van zijn grootmoeder heeft geleerd, over drie wilde ganzen waarvan er één een duikvlucht maakt over het koekoeksnest om er een jong uit te plukken: “one flew east, one flew west, one flew over the cuckoos nest”.In de ogen van de Chief is McMurphy de wilde gans (een symbool van vrijheid) die hem uit het koekoeksnest (de psychiatrische inrichting) plukt. In het boek wordt beschreven wat er gebeurt als McMurphy, de wilde gans, het koekoeksnest, het ziekenhuis, induikt. Alternatieve titel: 1. The martyr Een martelaar laat zichzelf martelen en kapot maken om iets of iemand te dienen. McMurphy doet in feite hetzelfde. Hij doet er alles voor om de andere patiënten te laten lachen en plezier te laten hebben. Hij gaat in tegen de wil van de Big Nurse, om het de patiënten leuker te maken, en dat hij daarvoor gestraft wordt, lijkt hem niets uit te maken. Heel even, als hij erachter komt dat zijn vrijlating volkomen afhangt van wat de Big Nurse over hem zegt, houdt hij zich op de achtergrond, maar wanneer Cheswick zelfmoord pleegt omdat hij zich door McMurphy verraden voelt, maakt zijn eigen lot hem niets meer uit en leeft hij als het ware alleen nog maar om het voor de andere patiënten leuker en beter te maken. Hij sterft om de anderen een (beter) leven te geven. Net een martelaar dus.