De waarheid van Antonio Salgado door Willy Spillebeen

1) Boekbeschrijving

a) primaire literatuur

Spillebeen, W., De waarheid van Antonio Salgado, Houtekiet, Antwerpen, 1988.

b) secundaire literatuur

Bettens, E., Huiveren op afstand, in: Knack, 4/1/1989
Borre, J., Geweld en vernietiging, in: De Morgen, 28/10/1988
Hulle, J. Van, Volkerenmoord in Zuid-Amerika, in: De Standaard, 28/10/1988

2) Verhaal

2.1 Korte samenvatting

Antonio Salgado is politiecommissaris van een klein stadje (Aripuana) in Paraguay. Zijn hele carrière lang is hij corrupt geweest. Hij zag dingen door de vingers, zoals de wanpraktijken van de fazendeiro’s (grootgrondbezitters die grote gebieden zuiveren van indianen om er grondstoffen te ontginnen). Daarvoor werd hij omgekocht door de Arruda’s (een rijke familie van fazendeiro’s die actief zijn in en rond Aripuana).
Op een dag gaat Antonio met enkele collega’s jagen op een jaguar die rond het dorp zwerft. Hij ziet iets bewegen in het struikgewas en schiet erop. Dan ziet hij dat hij niet de jaguar geraakt heeft, maar een indiaans meisje. Hij neemt het meisje mee om het als zijn eigen kind op te voeden. Dit doet hij omdat hij inziet dat hij verkeerd bezig is, en om nog één goede daad te doen in zijn leven. Hij gaat op onderzoek om de praktijken van die indianendoders in kaart te brengen. Vader Arruda laat Leica (het indianenmeisje) vermoorden om Antonio bang te maken en hem terug voor hem te winnen. Antonio vlucht echter weg naar Cuiaba, waar hij drie jaar verder werkt aan het dossier tegen de Arruda’s. Hij verliest het proces, dat vier jaar duurt, omdat de Arruda’s mensen van het gerecht hebben omgekocht. Ook alle getuigen van de uitroeiing van de indianen in de regio werden vermoord. Woedend keert Antonio terug naar Aripuana om de Arruda’s te vermoorden. Dit doet hij uit wraak voor Leica, het verlies van het proces, en om wat de Arruda’s met zijn familie hebben gedaan. Bij het tweede proces voor de vijfvoudige moord wordt hij ontoerekeningsvatbaar verklaard omdat hij uitvliegt tegen de rechter. Dit doet men echter om het systeem van corruptie niet in gevaar te brengen. Antonio wordt in een instelling geplaatst, alhoewel hij liever geëxecuteerd zou worden om zo te boeten voor zijn corrupte leven.

2.2 Vertelstof

Het verhaal is gebaseerd op de praktijken die de grootgrondbezitters in Paraguay toepasten rond de jaren 60. Het is ook gebaseerd op de corruptie in het land. Het proces tegen de fazendeiro’s heeft echt plaatsgevonden en vele andere gebeurtenissen zijn ook echt. Willy Spillebeen heeft een fictief verhaal rond die elementen gemaakt.

2.3 Motieven

-corruptie: (blz. 11 regel 5) “Het is begonnen met jullie handtekening onder het contract van politieman, jongens, jullie eerste daad is een daad van corruptie, van gekonkel met de macht!”
(blz. 71 regel 14) “Hij ontlokte zelfs een glimlach aan de edelgestrenge corrupte rechters en aan de even edelgestrenge corrupte Openbare Aanklager.”

Uit deze twee fragmenten blijkt dat niet alleen de politie corrupt is, maar ook de rechters en de Openbare Aanklager.

-zucht naar rijkdom: (blz. 40 regel 22) “Want de indianen zijn de natuurlijke eigenaars van die gronden, maar als er geen indianen meer wonen zijn er gen eigenaars meer en dan wordt of de regering of de dienst eigenaar. Logisch dat de fazendeiro’s enkel gezuiverde gronden willen kopen! En die zelf laten zuiveren om ze te kunnen kopen.”

De Arruda’s laten de indianen uitroeien om de waardevolle gronden voor zich te winnen. Ze zijn al zeer rijk, maar met het ontginnen van de grondstoffen willen ze nog rijker worden.

-omkoping: (blz. 82 regel 19) “Jawel, de waarheid is natuurlijk anders, ik heb de vorige keer op het gerechtshof de waarheid verteld en meteen keerde alles zich tegen mij: de waarheid is dat me door de grootgrondbezitters die eigenlijk de leiding van de hele zaak hadden het zwijgen werd opgelegd. En hoe deed men dat? Met steekpenningen en doodsbedreigingen.”
(blz. 66 regel 15) “Uitstel maar weer. En natuurlijk ook de zogezegde disputen tussen rechters en rechters. Hoogst amusant want iedereen wist bijzonder goed waarom dat de procureur-generaal zo handelde, iedereen speelde uiteindelijk onder één hoedje met iedereen, iedereen redde zijn hachje en zijn zogezegde eer van rechtvaardige rechter.

Er komt veel omkoping in het verhaal voor. De Arruda’s en andere fazendeiro’s kopen iedereen om, om hun praktijken verder te kunnen zetten en “gelijk” te halen in de rechtbank.

-Ontvoering (moord, verdwijning): (blz. 66 regel 27) “Tenslotte protesteerde dan de procureur-generaal. Hij was uiteraard op de hoogte van de toestand, het gevaar was geweken, de zaak kon een aan vang nemen. Anders gezegd: alle getuigen waren dood.”
(blz. 101 regel 31) “Beken het, verdomme, beken dat jullie de piloot van de Cesna en Urauba en Chico en de Brito en padre Smith hebben vermoord. Beken dat jullie ook Pereira stom hebben gemaakt.”

De Arruda’s laten alle getuigen verdwijnen om de zaak te winnen.

Grondmotief of thematiek.

Het grondmotief is de uitroeiing van de indianen. Spillebeen heeft zich daarop ook gebaseerd om het verhaal te schrijven. Deze praktijken komen veel voor in het boek. Dit motief verbindt alle andere omdat het de basis van het verhaal vormt.

Titel

Uit de titel kun je niet afleiden waarover het boek zal gaan.

2.4 Symbool
a)
-smerigheid: als Antonio weggevoerd wordt door de agenten maakt hij zijn pak en dat van de agenten smerig met modder van zijn stadje. Betekenis: Toen hij naar Cuiaba ging wilde hij zich zuiveren, hij wilde de smerigheid van zich afwassen (zich beteren). Maar als hij het eerste proces verliest en terugkeert naar Aripuana om de Arruda’s te vermoorden ziet hij dat iedereen er even corrupt (smerig) is gebleven. Hij wil aantonen dat hijzelf slecht is, maar ook de agenten.

-kapotschieten van een schilderij in de woonkamer van de Arruda’s: Hij ziet het schilderij als een stuk cultuur, als een kleurige verwarrende wereld. Antonio ziet dit aan als een leugen want de Arruda’s maken een cultuur kapot (de indianencultuur). Hij vindt dat het schilderij (de leugen) er niet thuishoort en daarom schiet hij het aan flarden.

-vrouw Justitia: Antonio zegt dat in zijn land vrouw Justitia niet alleen wordt geblinddoekt, maar ook de tong wordt uitgesneden. Daarmee verwijst hij naar de rechters die hun ogen sluiten voor de praktijken van de Arruda’s (door omkoping).
Met het afsnijden van de tong verwijst hij naar Pereira. Pereira is de enige die kon (en wilde) getuigen tegen de Arruda’s. De andere getuigen werden vermoord of zijn spoorloos verdwenen. Pereira wilde tegen de Arruda’s getuigen omdat hij zijn premie niet kreeg. Hij werd de tong afgesneden omdat hij niet zou kunnen getuigen (lezen en schrijven kan hij niet).
Met dit symbool wil Antonio aantonen dat het gerecht corrupt is.

Deze symbolen zijn individuele symbolen want Antonio geeft er zelf een betekenis aan.

b) De symbolen hebben een motiefwaarde. Ze verwijzen allemaal naar de corruptie, de leugens, het onschadelijk maken van getuigen en het falen van het gerecht.

2.5 Andere elementen

-Op de eerste pagina van het boek staat een tekstje (motto) van Bartolome de Las Casas (1552)

‘Toen de Spanjaarden uit dit rijk vertrokken, zei een van hen tot het zoontje van een voornaam heer, aan wie een deel van het dorp of misschien wel een hele provincie toebehoorde, dat hij hen moest begeleiden. Het jongetje antwoordde, dat hij niet uit zijn vaderland weg wilde. Kom nu één ogenblik mee, zei de Spanjaard, of ik snij je de oren af. Nee, zei het jongetje. Daarop haalde de Spanjaard zijn dolk te voorschijn en sneed hem eerst het ene oor af en daarna het andere. Omdat het jongetje bleef zeggen, dat hij niet uit zijn vaderland weg wilde, sneed hij hem ook nog zijn neus af en lachte toen, omdat men zeggen kon, dat hij de jongen “geen haar op zijn hoofd gekrenkt had”.’

Bartolome De Las Casas, ‘Kort relaas van de verwoesting van de West-Indische landen’ (1552)

Hiermee wijst Spillebeen de recente gebeurtenissen een plaats toe in een vijf eeuwen durende kroniek van geweld, uitbuiting en vernietiging.

-Het boek eindigt met: “De verdere waarheid”
Hierin vermeldt Spillebeen dat het proces echt plaatsgevonden heeft. Hij vermeldt er ook zijn bronnen waarop hij zich gebaseerd heeft.

3) Structuur

1. Tekststructuur
Het boek bestaat uit twee grote delen en bevat in het totaal 9 kleinere onderverdelingen (kleine hoofdstukken). Het eerste deel (Aripuana) bevat 6 onderverdelingen. Het tweede deel (Cuiaba) bevat de overige drie onderverdelingen. Spillebeen benoemt alleen de twee grote delen. De kleinere onderverdelingen worden aangeduid met een cijfer, en er wordt een nieuwe pagina begonnen. Spillebeen gebruikt ook witregels in het verhaal.

Structuur:

1) Aripuana
1)-Antonio wordt weggevoerd door de guardia’s (agenten) naar de gevangenis. De dorpsbewoners geloven niet dat Antonio de Arruda’s heeft vermoord, maar als ze hem geboeid over straat zien lopen geloven ze het.
-Bekeken uit het standpunt van de dorpsbewoners

2) -Antonio zit gevangen in het politiebureau van Aripuana, waar hij zelf nog commissaris is geweest. Hij denkt terug van de tijd dat hij er werkte.
-Bekeken uit het standpunt van Antonio Salgado

3) -De guardia’s, die vroeger ondergeschikt waren aan Antonio, gaan hem arresteren voor de moord op de Arruda’s. Ze zien de wreedheden die zich in het huis van de Arruda’s hebben afgespeeld. Ze slaan Antonio om hem te doen spreken.
-Bekeken uit het standpunt van de guardia’s

4) -Fragment die zich afspeelt in de gevangenis. Antonio zit al 5 dagen in een cel. Een oude helper van Antonio (Sylvestre) wordt in de cel naast hem geplaatst. Antonio vertelt hem over zijn verleden, de gebeurtenissen die zich hebben afgespeeld, waarom hij de Arruda’s heeft vermoord.
-Bekeken uit het standpunt van Antonio Salgado

5) -Fragment over de drie jaar dat Antonio gewerkt heeft aan het dossier tegen de Arruda’s (tegen de indianendoders) in Cuiaba. Ook het eerste proces wordt er beschreven.
-Bekeken uit het standpunt van de medewerkers aan het dossier uit Cuiaba

6) -Fragment waar Antonio op de bus zit die op weg is naar Cuiaba. Hij is op weg naar het proces voor de moord op de Arruda’s. Op de bus denkt hij terug aan vroeger, aan Leica die vermoord werd, aan de Arruda’s en ook aan de moord.
-Bekeken uit het standpunt van Antonio Salgado

2) Cuiaba
7) -Het proces (het eerste proces) tegen de Arruda’s wordt uit de doeken gedaan. Er is omkoping in het spel. Het wordt geseponeerd door gebrek aan bewijzen. Antonio vliegt uit tegen de rechter.
-Bekeken uit het standpunt van de advocaten van Antonio Salgado.

8) -Het tweede proces voor de moord op de Arruda’s wordt voorgesteld. Antonio Salgado doet zijn levensverhaal uit de doeken bij de onderzoeksrechter. Hij legt uit waarom hij de “terechtstelling” (zo noemt Antonio het) uitgevoerd heeft.
-Bekeken uit het standpunt van Antonio Salgado

9) -Het tweede deel van het proces. Het bandje dat Antonio heeft opgenomen juist voor de moord wordt vals verklaard. Sylvestre komt getuigen tegen Antonio, en zo verliest hij ook het tweede proces. Antonio wordt ontoerekeningsvatbaar verklaard en ze sluiten hem op in een instelling.

2) Tijdsstructuur
a. Tijd en tempo

Uit het verhaal zelf is de tijd waarin het verhaal zich afspeelt niet af te leiden. In de bronnen die Spillebeen heeft gebruikt (op het einde van het boek) staat dat de waargebeurde feiten zich rond de jaren 60 hebben afgespeeld. Daar Spillebeen zich gebaseerd heeft op de waargebeurde feiten denk ik dat het verhaal zich in die periode (jaren 60) afspeelt.

Vertelde tijd = ongeveer 7 jaar (is wat langer maar precieze vermeldingen zijn er niet)
Verteltijd = 110 bladzijden

Hoofdstuk 1: Het is een versnelling omdat ze 1 dag beschrijven in drie bladzijden.

Hoofdstuk 2: Het is een vertraging, want hij denkt terug aan de tijd dat hij in het politiebureau werkte en hij beschrijft hoe het er vroeger uitzag. Hij denkt er maar enkele seconden aan terug, maar er gaan een aantal bladzijden over.

Hoofdstuk 3: Het is een vertraging, want de agenten beschrijven wat er zich tijdens het oppakken van Antonio heeft voorgedaan. Het duurt maar enkele minuten, maar weer gaan er een aantal bladzijden over.

Hoofdstuk 4: Het is een versnelling, want hij zit al 5 dagen in een cel en het wordt in enkele regels beschreven.

Hoofdstuk 5: Versnelling, want het gaat over een periode van drie jaar (als hij aan het dossier werkt) en die wordt kort beschreven. Ook het proces (dat vier jaar duurt) wordt maar kort beschreven.

Hoofdstuk 6: Vertraging, want de korte tijd dat hij op de bus zit wordt lang beschreven.

Hoofdstuk 7: Versnelling, want het tweede proces duurt ook een tijdje en wordt in enkele bladzijden beschreven.

Hoofdstuk 8: Vertraging, want Antonio zit een half uur bij de onderzoeksrechter om zijn verhaal te doen, maar dit wordt in een hoofdstuk beschreven.

Hoofdstuk 9: Versnelling, het tweede deel van het proces duurt ook een tijdje maar wordt kort beschreven.

Het verhaal wordt niet chronologisch verteld. Spillebeen gebruikt veel innerlijke monologen. Er wordt veel geschreven over de gevoelens, de gedachten, de herinneringen uit het verleden, en de waarnemingen van Antonio. Flashbacks en flashforwards komen niet voor. Omdat het verhaal niet chronologisch is, is het moeilijk om het verhaal te volgen.

Er is ook frequentie. Het verhaal is samengesteld uit verschillende visies. De gebeurtenissen die zich herhalen zijn gebeurtenissen die vanuit een ander standpunt bekeken worden (gezien vanuit een ander personage).

3 Spanning

-Doordat het verhaal niet chronologisch is, is er kennisachterstand. Dit doet je vragen stellen. Antonio wordt opgepakt in het begin van het verhaal, maar je kent de feiten die eraan voorafgegaan zijn niet. Als je dan weet dat hij opgepakt werd voor moord vraag je je af waarom hij die moord gepleegd heeft. Stilletjes aan wordt het verleden van Antonio blootgelegd en kom je alles te weten. Er is dus zeker sprake van kennisachterstand.
-Er wordt ook spanning opgewekt door de vele conflicten. Antonio gaat vaak in de clinch met de Arruda’s en met de rechters in het gerechtshof. Dit zorgt ook voor spanning.
-Bij mij zorgde identificatie ook voor spanning. In het begin weet je niet wie Antonio echt is, waarom hij zich corrupt gedraagt, waarom hij die moord pleegt. Langzaam aan komen de echte redenen aan het licht en dan begin je mee te voelen met het personage.

4) Personages

Subject: Antonio Salgado is het hoofdpersonage van het verhaal

Object: Zijn doel is het proces tegen de indianendoders tot een goed einde te brengen. Ook wil hij zijn leven beteren, maar dit lukt hem niet.

Begunstiger: Dit zijn de Arruda’s en ook het gerecht. Antonio kan het proces niet winnen, want de Arruda’s doen er alles aan om het proces naar hun hand te zetten. Ze kopen onderzoeksrechters om en laten getuigen verdwijnen. Daardoor is het gerecht ook een begunstiger, want door hun valse beslissing kan Antonio zijn doel niet bereiken.
Begunstigde: Antonio bereikt zijn doel niet.

Helper: De collega’s van Antonio uit Cuiaba. Ze hebben drie jaar meegewerkt aan het dossier en helpen hem ook bij het proces.

Tegenstander: De Arruda’s. Ze kopen rechters om en laten getuigen verdwijnen. Zo kan Antonio zijn doel niet bereiken.

5) Vertelperspectief

‘De roman wordt verteld vanuit verschillende perspectieven: dat van Antonio Salgado natuurlijk, maar ook van de dorpsbewoners, van de guardia’s die zijn collega’s zijn geweest, van zijn advocaten, van zijn nieuwe collega’s in de stad, van de advocaten van de tegenpartij.’
(1)

‘Opmerkelijk is opnieuw de manier waarop Spillebeen zijn roman heeft opgebouwd. Alternerend lichten de wij- en hij/ik- hoofdstukken de tip van de sluier die rond de moordzaak en rond de figuur van Salgado hangt.’
‘De oneven genummerde wij- hoofdstukken tonen hoe het collectieve denken rond de hele zaak gemanipuleerd wordt door de machthebbers. Komen hierbij specifiek aan de beurt: medewerkers van Salgado in het dorp Aripuana, de guardia’s die hem arresteren na de vijfvoudige moord op de Arruda’s, de guardia’s uit de gewesthoofdplaats Cuiaba, da advocaten die hem verdedigen op het proces en ten slotte de advocaten van het Openbaar Ministerie.’
‘De Salgadohoofdstukken beogen in een afwisselend ik- en hij- vertelstandpunt door te dringen in het gemoed van de ex-politieman.’
(2)

Uit de secundaire literatuur blijkt dat we te maken hebben met een gemengd vertelperspectief.

6) Plaats en ruimte

Plaats
a) Het speelt zich af in Paraguay.
b) Het speelt zich eerst af in Aripuana, daarna in Cuiaba. Deze plaatsen bestaan echt (opgezocht).
c) Het gebied is zeer rijk aan fauna en flora. Aripuana ligt in (naast) een oerwoud. In het boek worden er veel beschrijvingen gegeven van de natuur. Dit doet men vooral als het over de indianen gaat, want die leven van de natuur. Het gebied is zeer rijk aan dieren en planten.
d)Sociaal: De meeste mensen zijn echt arm. Ze werken in de fabrieken van de Arruda’s om geld te verdienen. De rijken wonen in fazenda’s (grote villa’s), maar het zijn meestal corrupte mensen. De armen wonen in hutten die op palen staan.
Economisch: Er is niet veel werkgelegenheid. De meeste mensen werken in de fabrieken van de fazendeiro’s. De anderen werken als indianendoders of rubberplanters.
Politiek: De politiek is er niet eerlijk. Er is veel geld mee gemoeid (omkoping).

Ruimte

Antonio vindt dat zijn stadje (Aripuana) smerig is. Daarmee wil hij zeggen dat er veel wantpraktijken zijn. Daarom heeft het ook een symboolwaarde (smerigheid = corruptie, wanpraktijken).