Sonnenkreis door Jörg Kastner

Gegevens van het boek

Auteur: Jörg Kastner (geboren in 1962)
Oorspronkelijke titel: Sonnenkreis
Voor het eerst gepubliceerd in: 2001
Nederlandse titel: Het Mozart-mysterie
Vertaling: Jolanda te Lindert
Uitgeverij: Karakter Uitgevers BV, Uithoorn, 2006, 1e druk
Aantal pagina’s: 317
Genre: historische thriller

Samenvatting van het boek

De Amerikaanse sopraan Pamela Morton reist naar Wenen om daar de rol van Pamina in Mozart’s opera “Die Zauberflöte” te zingen. Als ze in Wenen aankomt, blijkt, dat de opera geregisseerd zal worden door haar ex-man, Marcus Reardon. Er heeft op het laatste nippertje een regisseurswijziging plaatsgevonden. Pamela wil de rol dan eigenlijk niet meer zingen, maar haar manager, Susan Stratford, haalt haar over om dat toch te doen. In haar hotel krijgt Pamela een vreemd gevoel als ze naar een straattafereeltje staat te kijken. Ze krijgt het gevoel, dat alles verandert naar een situatie van een paar honderd jaar geleden. Pamela valt vervolgens flauw en wordt weer wakker in haar hotelbed. Ze haalt vervolgens herinneringen op aan haar tienertijd, die ze in een meisjespensionaat doorbracht. In dat pensionaat ontmoette ze uiteindelijk ook Susan.

De volgende morgen repeteert Pamela de rol van Pamina. Ze is aanvankelijk wat gespannen, maar dat verandert als ze begint te zingen. Tijdens de scène met het priesterkoor gebeurt er iets vreemds. De muziek begint te vervormen en dat geldt ook voor de vorm van het toneel. Pamela wordt duizelig en valt weer flauw. Ze wordt vervolgens wakker op een binnenplaats in Wenen in 1791. Ze ziet er zelf ook anders uit. Er komt een jonge vrouw naar haar toe die haar Luise noemt. Pamela snapt er niets van, maar het blijkt, dat ze nu de hoedenmaakster Luise Heusler is. De jonge vrouw blijkt haar zuster Josefine te zijn en ook hoedenmaakster van beroep te zijn. Dan klinken er voetstappen en wordt Josefine door drie mannen vermoord. Luise (Pamela) kan zich nog net onder een wagen verbergen en blijft onontdekt. Luise begrijpt niets van de moord. Ze wordt opgevangen door de vrouw van haar werkgever Franz Lehmann. Luise wordt vervolgens ondervraagd door politie-inspecteur Ludwig Kneifl. Omdat Luise zich niets herinnert, houdt iedereen het erop, dat ze door de schok haar geheugen kwijt is. Mevrouw Lehmann vertelt Luise nog, dat Josefine in dienst was van theaterdirecteur Emanuel Schikaneder. Luise weet niet goed wat ze van de situatie moet denken. Ze weet, dat ze Pamela Morton is, maar kennelijk is ze door een onbekend fenomeen in de huid van iemand anders terechtgekomen.

De opgeroepen huisarts weet niet goed raad met Luise en hij brengt haar naar Dr. Franz Anton Mesmer, een arts die zich bezighoudt met magnetisme. Mesmer vindt Luise een bijzonder geval en neemt haar in huis om haar geval te bestuderen. Mesmer is weduwnaar en rijk; hij wil geen geld van Luise hebben. Luise besluit Mesmer niet te vertellen wie ze in werkelijkheid is. Hij zou haar toch niet geloven en haar gelijk in een gekkenhuis laten opsluiten. Luise lijkt op een gegeven moment wel baat te hebben bij de behandelingen van Mesmer. Mesmer neemt Luise op een dag mee naar het Prater. Ze wandelen en eten er. Bij de in het park opgestelde luchtballon van de ballonvaarder Blanchard ontmoeten ze Schikaneder en de componist Wolfgang Amadeus Mozart. Luise voelt zich direct tot Mozart aangetrokken. Later, als ze in het bos wandelen, hoort Luise voetstappen achter zich. Mesmer gaat kijken, maar wordt vervolgens neergeslagen. Dan proberen drie mannen - volgens Luise dezelfde die haar zuster Josefine vermoordden - Luise te ontvoeren. Dat wordt echter voorkomen door inspecteur Kneifl die plotseling opduikt. Luise heeft geen idee waarom de mannen haar wilden ontvoeren. Ze snapt echter wel, dat er een verband met de moord op Josefine moet zijn.

Luise zorgt voor de begrafenis van haar zuster en neemt het aanbod van Schikaneder om in haar zusters plaats bij hem te komen werken aan. Luise vertrekt naar het Freihaus-theater van Schikaneder en moet daar hard werken. Ze wordt onder de leiding van Marlies gesteld die al heel lang voor Schikaneder werkt. Marlies heeft echter last van haar ogen en maakt daardoor veel fouten, die ze vervolgens afreageert op Luise. Als oplossing spreekt Luise met Mesmer af, dat hij Marlies zal helpen van haar oogproblemen af te komen. Intussen trakteert Schikaneder Luise op een opera in zijn theater. Tijdens deze opera ontmoet Luise Mozart weer die in gezelschap is van baron Gottfried van Swieten, een hoge keizerlijke ambtenaar, en de negerprins Angelo Soliman. Dan wordt Luise naar het marktplein geroepen en daar treft ze inspecteur Kneifl aan die bij het lijk van Marlies staat. Haar keel blijkt te zijn doorgesneden. Luise snapt niets van de moord op Marlies en zegt dat ook tegen Kneifl. Kneifl vindt het verdacht, dat Mesmer erbij betrokken is. Misschien is er sprake van een vergissing en dachten de moordenaars, dat ze Luise in plaats van Marlies te pakken hadden. Kneifl adviseert Luise goed op zichzelf te passen.

Als Mesmer op een keer met Luise in het restaurant bij het Freihaus-theater zit te eten, ontmoet Luise daar gravin Elisabeth Mansfeld. Zij is ook patiënte bij Mesmer en een rijke weduwe. Elisabeth toont zich bezorgd om Luise en nodigt haar uit voor een muziekavond in haar paleis. Als Luise op weg is naar Elisabeth, ontmoet ze Mozart weer en deze nodigt haar uit om de volgende avond de generale repetitie van de eerste akte van “Die Zauberflöte” bij te komen wonen. Het paleis van Elisabeth is schitterend en vooral vrouwelijk ingericht. Het aanwezige gezelschap bestaat ook alleen uit dames. Ze musiceren, praten en filosoferen over allerlei onderwerpen. Luise heeft het er erg naar haar zin. Ze ontmoet er ook Magdalena, een goede vriendin van Elisabeth, die getrouwd is met Franz Hofdemel, de klerk van het hooggerechtshof. Als Luise de volgende avond de repetitie van “Die Zauberflöte” meemaakt, ziet ze opeens alles weer vervormen en vervagen. Luise is bang, dat ze weer in haar eigen tijd terecht zal komen en verzet zich daartegen, want ze wil eerst weten wie Josefine en Marlies vermoord heeft. Ze valt flauw en wordt weer gewoon wakker in haar eigen bed als Luise. Luise raakt er steeds meer van overtuigd, dat Mozart’s opera iets met alle gebeurtenissen tot nu toe te maken heeft. Ze besluit Mozart op te gaan zoeken en hem ernaar te vragen. Als ze bij Mozart’s huis aankomt, staat daar een zwarte koets voor de deur. Even later ziet ze in het grijs geklede man naar buiten komen. Het blijkt later, dat deze man de boodschapper is van een anonieme opdrachtgever die een requiem bij Mozart besteld heeft. Mozart blijkt nogal ondersteboven te zijn van het feit, dat de opdrachtgever aangegeven heeft, dat het requiem voor Mozart zelf bestemd is. Luise treft bij Mozart ook nog de componist Antonio Salieri aan die zijn bewondering voor “Die Zauberflöte” komt overbrengen.

Bij Elisabeth thuis zingt Luise op een avond muziek uit “Die Zauberflöte”. Later zegt Elisabeth tegen Luise, dat ze ervan overtuigd is, dat Luise niet degene is voor wie ze zich uitgeeft. Ze is namelijk veel te intelligent voor een hoedenmaakster. Luise houdt zich echter van den domme, omdat ze Elisabeth gevoelsmatig niet helemaal vertrouwt. Op een keer komt Luise thuis en vindt ze daar een dringende boodschap van Mozart. Luise houdt een koets aan en geeft het adres van Mozart op. In plaats daarvan ontvoert de koetsier haar en levert haar af op een binnenplaats. Mannen met pistolen halen Luise uit de koets en gooien haar in een kerker. De volgende dag wordt ze voor de verlopen baron Ferenczy geleid. Hij is de leider van een mensensmokkelbende die jonge vrouwen als haremslavin aan Turkije verkoopt. Ze wordt met een dertigtal lotgenotes naar een schip gebracht die hen verder over de rivier zal vervoeren. Ze worden echter tijdig door de politie onder leiding van inspecteur Kneifl bevrijd. Ferenczy wordt daarbij doodgeschoten. Kneifl vertelt Luise later, dat hij een tip kreeg van Hofdemel, maar dat hij niet wist, dat Luise ook aan boord was. Ook blijft onduidelijk wie Ferenczy feitelijk doodgeschoten heeft. Geen van de politiemannen stelt het dodelijke schot gelost te hebben. Hoe dan ook, Kneifl denkt de moord op Josefine en Marlies opgelost te hebben. Volgens hem zat Ferenczy daarachter. Luise is daar nog niet helemaal van overtuigd.

Weer terug in het Freihaus-theater hoort Luise van Schikaneder, dat ze ontslagen is. Ze was immers opeens verdwenen. Elisabeth neemt Luise echter in dienst als gezelschapsdame. Luise trekt in bij Elisabeth. Daar mist ze Magdalena. Elisabeth vertelt Luise, dat Magdalena al een tijdje ziek is. Later hoort Luise echter van Mozart, dat dat niet waar is. Hij nodigt haar uit de volgende avond naar het huis van Mesmer te komen. Daar zal hij haar vertellen wat er werkelijk aan de hand is. Luise gaat naar het huis van Mesmer en ontmoet daar behalve Mesmer en Mozart ook baron Van Swieten, Schikaneder en Soliman. Mozart legt Luise uit, dat Elisabeth achter de moord op Josefine, Marlies en Ferenczy zit. Zij was ook verantwoordelijk voor Luise’s ontvoering. Luise kan dit maar moeilijk geloven. Mozart legt vervolgens uit, dat het allemaal draait om zijn muziek. Zijn muziek is in staat om mensen in de tijd te verplaatsen. Elisabeth is een gevaarlijke vrouw en daarom moeten ze Wenen nu verlaten. Later zal het Luise allemaal wel duidelijk(er) worden. Luise vertrekt per koets met Mesmer, Mozart en Soliman. Ze maken een lange reis. Mozart stapt onderweg uit, omdat hij verplichtingen in Praag heeft. In de koets spreekt Luise met Mesmer en Soliman over de vrijmetselarij, waarvan zowel Schikaneder, Mozart, Mesmer, Soliman als Van Swieten lid blijken te zijn. Na een lange tocht komen ze aan op kasteel Aigen, dat eigendom is van een andere vrijmetselaar.

Tijdens een gesprek met Soliman legt deze aan Luise uit, dat er verschillende vrijmetselaarsgenootschappen zijn, zowel goede als slechte. Volgens Soliman waren Adam en Eva engelen die moesten waken over de schepping en haar schepselen. Ze hadden daartoe van God een beperkte macht gekregen. Eva probeerde die macht te vergroten en werd zo een engel van het kwaad. Ze verleidde Adam om haar te helpen de absolute macht te verkrijgen. God greep toen echter in en verdreef Adam en Eva uit het paradijs. Adam toonde berouw en kreeg van God de opdracht het gestolen teken van macht terug te brengen. Vanaf dat moment dwaalt Adam door de tijd op zoek naar Eva, een eenzame engel die de taak heeft het goede boven het kwade te verheffen.

Tijdens een zware onweersbui ’s-nachts ontmoet Luise Mozart die haar vertelt, dat ze hem moet volgen. Hij leidt haar naar een paar nabij liggende grotten en laat haar een aantal beproevingen ondergaan. Uiteindelijk komen ze in een grote grot terecht, waar ze de andere vrijmetselaren weer ontmoeten. De grot is ingericht als een soort vrijmetselaarstempel en Soliman fungeert als voorzitter. Hij heeft een schitterende ketting met fonkelende edelstenen om zijn hals. Het blijkt, dat Luise een soort inwijdingsritueel heeft ondergaan die noodzakelijk is voor haar opname in de kring van de “Hoeders van de Zonnecirkel”. Mozart legt Luise uit, dat de boodschapper die bij hem zogenaamd een requiem kwam bestellen, in werkelijkheid een boodschapper van de tegenpartij was. De tegenpartij wil namelijk, dat Mozart zijn talenten in dienst van het kwaad gaat stellen. Zeer waarschijnlijk is Elisabeth de leidster van de tegenpartij. Luise geeft aan, dat ze het lidmaatschap van de “hoeders” accepteert. Iedereen is daar blij om. De naam van het genotschap klinkt ook door in “Die Zauberflöte” en volgens Mozart bevat zijn opera een boodschap voor de komende generaties. Die boodschap is met name bedoeld voor het geval, dat het genootschap de strijd tegen het kwaad verliest. Op sommige mensen kan de muziek een bepaald effect hebben. Dat was het geval bij Josefine en ook bij Luise. Dat komt, aldus Mozart, omdat beiden “zonnedochters” zijn. De tegenpartij vermoordde Josefine echter. Met behulp van de muziek kan iemand die daar gevoelig voor is door de tijd dwalen om zo het kwaad te bestrijden.

Terug op het kasteel legt Soliman Luise uit, dat de ketting die hij droeg slechts de ene helft van de zonnecirkel is. De andere helft is nog in het bezit van de afvallige engel en dat zou heel goed Elisabeth kunnen zijn. Volgens een oude profetie zouden de twee gevallen engelen elkaar in Wenen weer ontmoeten om elkaar de andere helft van de cirkel afhandig te maken. De engel die de twee zonnedochters aan zijn zijde weet te krijgen, zal daarin slagen. Dat zijn dus Josefine en Luise, aldus Soliman. Luise heeft de gave - dat blijkt uit haar reizen door de tijd - om te zien wat in andere tijden verborgen is. Haar ziel kan vliegen. Daarom moet Luise gaan luisteren naar de komende première van “Die Zauberflöte”. Wellicht ziet ze dan waar de andere helft van de zonnecirkel is. Op die wijze kan er een einde komen aan de strijd tussen goed en kwaad die al duizenden jaren duurt. De bezitter van de complete zonnecirkel heeft de macht over de vierde dimensie, namelijk de tijd. Daarom mag de zonnecirkel niet in verkeerde handen vallen.

Op de avond van de première van Mozart’s “Die Zauberflöte” zit Luise in het Freihaus-theater. Tijdens de muziek reist Luise weer door de tijd en komt ze terecht in haar eigen tijd, namelijk het jaar 2001 in Wenen. Susan staat aan haar bed en de dokter zegt, dat ze veertien uur bewusteloos geweest is. Volgens de dokter lijdt Pamela aan synesthesie, waarbij twee zintuigen door elkaar kunnen lopen. Susan troost Pamela en op dat moment schrikt Pamela van iets dat Susan zegt. Dat zei Elisabeth tweehonderdtien jaar geleden namelijk ook tegen haar. Pamela herkent in Susan Elisabeth. Kennelijk zijn Susan en Elisabeth een en dezelfde persoon! Pamela besluit de vervangen oorspronkelijke regisseur van “Die Zauberflöte” op te zoeken en deze vertelt haar, dat hij bedreigd werd en zich om die reden teruggetrokken heeft. Op de weg terug naar Wenen wordt Pamela ontvoerd en naar een privé-kliniek gebracht. Daar treft ze Susan en Marcus aan. Ze zijn beiden lid van een geheim genootschap, dat op zoek is naar de beide helften van de zonnecirkel. Het genootschap is die al meer dan tweehonderd jaar kwijt en hoopt ze nu alsnog via Pamela te kunnen achterhalen. Een arts geeft Pamela vervolgens een injectie, waardoor ze gaat slapen. Die nacht staat Marcus plotseling aan haar bed en vertelt haar, dat hij berouw heeft van zijn lidmaatschap. Hij ziet nu in, dat hij verkeerd gehandeld heeft. Hij wil Pamela redden. Ze stappen in zijn Porsche en vluchten. Maar hun vlucht is ontdekt en ze worden beschoten. Pamela is geraakt en bloedt langzamerhand dood. Voordat ze sterft, vraagt Pamela Marcus muziek uit “Die Zauberflöte” op te zetten. Ze kan dan terugreizen naar 1791. Marcus voldoet aan haar verzoek. Pamela sterft vervolgens, maar reist als Luise weer terug naar Wenen in het jaar 1791. Ze wordt wakker in het huis van Mesmer en hoort dan, dat Mozart inmiddels gestorven is.

Luise haast zich naar de St. Stephansdom voor de uitvaartdienst van Mozart. Ze ziet daar de lijkkoets van Mozart naar het kerkhof vertrekken. Ze ziet ook Magdalena met haar man in een koets wegrijden, gevolgd door een koets met daarin Elisabeth. Luise haast zich naar het huis van Magdalena en is daar getuige van een vechtpartij, waarbij Elisabeth Franz vermoordt. Vervolgens zet Elisabeth Magdalena een mes op de keel. Elisabeth geeft toe, dat zij Josefine, Marlies en Ferenczy vermoord heeft. Magdalena blijkt Elisabeth’s deel van de zonnecirkel gestolen te hebben en die wil Elisabeth nu terughebben. Luise stort zich op Elisabeth, maar deze weet te ontsnappen. Magdalena is zwaar gewond. Als de politie arriveert, speldt Magdalena de inmiddels tot hoofdinspecteur bevorderde Kneifl een verhaaltje op de mouw. Later vertelt Magdalena Luise, dat ze inderdaad de andere helft van de zonnecirkel van Elisabeth gestolen heeft en vervolgens aan Mozart gegeven heeft. Mozart heeft haar namelijk weten te overtuigen van de slechtheid van Elisabeth en daarom is ze overgelopen naar zijn kant. Mozart bleek dus inderdaad gelijk te hebben voor wat betreft Elisabeth.

Als Luise terugkeert naar het huis van Mesmer, is deze druk bezig zijn koffers te pakken. Het wordt voor hem te gevaarlijk in Wenen. Luise gaat met hem mee en ze vertrekken naar kasteel Aigen. Op het kasteel treffen ze ook Soliman, Schikaneder en baron Van Swieten aan. Dan arriveert er nog een koets op het kasteel en daarin bevindt zich … Mozart! Mozart heeft de tweede helft van de zonnecirkel bij zich en geeft deze aan Soliman. Het kasteel wordt vervolgens belegerd door Elisabeth en soldaten. De belegerden besluiten, dat Mozart de zonnecirkel in veiligheid moet zien te brengen. De cirkel mag onder geen enkele voorwaarde in handen van Elisabeth vallen. Luise besluit met Mozart mee te gaan. Via een luchtballon ontsnappen Mozart en Luise met de zonnecirkel. Mozart vertelt Luise dan, dat hij door Elisabeth met de dood bedreigd werd. Om die reden leek het hem veiligheidshalve maar het verstandigst om “daadwerkelijk” te sterven. Hij ensceneerde dus zijn eigen dood en kon zo aan Elisabeth ontsnappen. Noch Mozart noch Luise hebben enig idee waarheen de ballon hen zal brengen. Hun toekomst is onzeker, maar dat kan Luise eigenlijk niet zo heel veel schelen. Met Mozart aan haar zijde zal ze van die toekomst zeker gaan genieten!

Beoordeling van het boek

Dit is een goed en spannend geschreven boek. Het is uiteraard ook een onmogelijk verhaal, want reizen door de tijd kan nu eenmaal niet en zeker niet op basis van operamuziek. Dat zou immers ongekende perspectieven openen: je luistert naar de muziek van je favoriete componist, vliegt vervolgens terug in de tijd en beleeft met hem ook nog eens allerlei spannende avonturen. Ik vind, dat deze fantastische elementen het boek enigszins ontsieren. Maar goed, het is natuurlijk een roman.

De vrijmetselarij is maar zijdelings bij dit verhaal betrokken. Wat dat betreft belooft de flap van het boek veel meer dan waargemaakt wordt. Het gaat hier helemaal niet om een strijd tussen twee “rivaliserende vrijmetselaarsloges”. Zeker, de mannelijke hoofdpersonen zijn allemaal vrijmetselaar, maar er wordt nergens inhoudelijk ingegaan op wat vrijmetselarij nu precies is. Er worden geen inhoudelijke opmerkingen over de vrijmetselarij of haar organisatie gemaakt. Er is slechts sprake van een wazig genootschap, dat de “Hoeders van de Zonnecirkel” heet en het verhaal zou dan beginnen bij Adam en Eva. De zonnecirkel zou dan vervolgens via de negerprins Soliman in Wenen terechtgekomen zijn. Kortom, hier is sprake van een fantastisch verhaal, dat niet op enig historisch gegeven gebaseerd is. Met de vrijmetselarij heeft het in ieder geval absoluut niets van doen. De schrijver is kennelijk onder de indruk geraakt van het verhaal van Mozart’s opera “Die Zauberflöte” en heeft zich daardoor laten inspireren tot dit aardige, maar fantastische verhaal, waarbij hij en passant ook de vrijmetselarij en het verhaal rondom Mozart’s requiem meeneemt. Zoiets doet het commercieel gezien natuurlijk altijd goed. Het beste bewijs hiervoor vind ik het in het boek tot twee keer toe vermelden van de naam van de componist Antonio Salieri. Op die manier wordt ook nog eens subtiel aangehaakt bij het succes van de film “Amadeus” uit 1984 van regisseur Milos Forman.

Kortom, dit is een prima en spannende historische thriller die echter geenszins realistisch is en eigenlijk ook niet waarmaakt wat op de flap van het boek aangekondigd wordt. Ik vind de Nederlandse titel ook slecht gekozen. De oorspronkelijke Duitse titel geeft precies aan waar het verhaal om draait, namelijk om de zonnecirkel ( = Sonnenkreis). De Nederlandse titel verlegt de aandacht naar Mozart en naar een vermeend mysterie dat hem zou omhullen. Van dat laatste is naar mijn mening niet echt sprake.

Het verhaal eindigt ook nogal onbevredigend, vind ik. Pamela sterft kennelijk, maar ze leeft verder in het verleden als Luise. En dan ook nog eens mét Mozart. Dat doet op geen enkele wijze recht aan de historische werkelijkheid. Mozart was getrouwd met Konstanze. Zou hij haar en zijn kinderen werkelijk achter kunnen laten om zich te storten in een avontuur, waarvan de afloop alleszins onzeker is? Ik geloof daar echt niets van. En wat gebeurt er verder nu eigenlijk met die zonnecirkel? Tijdens de ballonvlucht suggereert Mozart om het ding maar in zee te gooien als ze daar boven zouden komen te vliegen. De lezer krijgt hierop geen antwoord. Hij moet er dus maar naar raden.